Бектұр ақынның «тілеуберді батыр» дастанының КӨркемдігі

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана қ, Қазақстан

Бектұр ақынның «Тілеуберді батыр» дастаны - тарихи жыр, ел ауызында сақталған оқиғаны жырлайды. Олай дейтініміз, біріншіден, дастанды оқып отырғанда өн-бойынан шыншылдық сипат көзге ұрып тұрады, екіншіден, дастанның оқиға желісіне ешқандай аңыздық баяндаулар қосылмаған, үшіншіден, бұл жыр басқа айтушы жыршылардың қолынан өтпей, әдеби өңдеулерге түспеген сияқты, төртіншіден, басты қаһарман атымен, өмірімен толық қабысып жатқындығымен ерекшеленеді.

Дастанның көлемі едәуір: 153 шумақтан, 613 тармақтан тұрады. Бұл арада бізге белгісізі – қашан, қайда жазылғандығы. Сірә, ақынның жас кезіндегі шығармасы емес пе деп жобалауға болады. Өйткені жоғарыда сөз болған толғауларға қарағанда тілі әлі шымыр емес, ақынның кейінгі жылдардағы шығармаларымен салыстырғанда босаңдау, оқиға желісінің тұтастығы да осалдау болып келеді.

Дастан бұрын баспасөз бетін көрмеген, бізге ел аузында қалай сақталса, солай жеткен. Тілеубердінің ерлік әрекеті, жорықтары түгелдей көрсетілмеген. Тек өмірде адам баласына жасаған жақсылық жайлы ғана әңгіме болады.

Бұл дастанды 1992 жылдың желтоқсан айында Омбы қаласының тұрғыны, Ұлы Отан соғысының ардагері, шежіреші Солтан Омарұлы Есенболовтан жазып алғанбыз. Ол кісі 1966 жылы Омбы облысы Горький ауданының тұрғыны Сағынай Сейтенқұлов ақсақалдың аузынан жазып алған екен. Дастанда Тілеубердінің жүректі, қайратты батыр болғандығымен қоса, адамгершілік қасиеті суреттеледі. Бұған дейінгі көптеген тарихи жырларда Тілеубердінің батырлық бейнесі кездеспейді. Тілеуберді батырдың қай заманда өмір сүргенінен хабар беретін жырда мынадай жолдар бар:

Соғыстың талай шыққан қамалына,

Қараған көп нашардың қабағына.

Ер шыққан Түркістаннан Тілеуберді,

Кешегі хан Абылай заманында,-

жырдың тарихтық дерегі осы ғана. Тарихи оқиғаның болған кезі хан Абылайдың даңқы басым шыққан кезеңде болса керек. Дастанда Тілеуберді басының жеке қасиеті, сол дәуірдің ақиқаты, қазақ қоғамының ішіндегі кейбір тартыстар қамтылып, тарихи шындық желісімен дамып отырады.

Дастанның құндылығы – бізге жеткен шығармаларда кездеспеген тосын оқиғаны әңгімелеуінде. Тілеубердінің мола ішінде жалаңаш адаммен кездесіп, үрікпей сабырлылық танытуы оның батырлық мінезін ашуға көмектеседі.

Бір таң қаларлық жай: Абылай жайындағы өлең-жырлардың, дастандардың, аңыз-әңгімелердің, естелік-зерттеулердің бірінде де кездеспейді. Тілеуберді Абылаймен жорықтас, маслихаттас болмаса да қазақтың ынтымағы мен ырысы үшін жұмсаған қайраткер ханды жақын тұтады.

Ой түсті бұл батырға осылайды,

Жалғанда екі жақсы қосылмайды.

Қырғызды, шүршіт, қалмақ жолға салған,

Естиді Орта жүзді Абылайды.

Көңілге не жоқ болса зар болғанын.

Жасынан бір патшаға қызмет істеп,

Естиді ақырында хан болғанын.

Біріндей батырының жүрейін де.

Өлсем – шаһит, өлтірсем - қаза болып,

Соғыста мұнда өлгенше өлейін де.

Осыған қарап, Тілеуберді Абылай жорығын қазақ намысының, арының ісі екендігін анық түсінген, дұрыс ұққан, өзі де осы жолды таңдаған батыр болып сипатталады.

Бектұр ақын Абылай заманының даңқты сәттерін еске ала отырып, қазақ тарихындағы ерекше кезең болғандығын дәлелді оқиға желісі арқылы көрсетеді. Жырда Тілеуберді қалай туғандығы, балалық шағы жайлы сөз болмайды. Оқиға оның жалғыздық, баласыздықтан қорлық көріп, үй- жайдан безіп, жылаған көз жасын тия алмай, зарыққан қам көңілімен Абылай ханға аттанғанымен басталады. Содан екі жігіт ертіп, ұзақ жолға шығады. Ақын жырдың атын «Тілеуберді батыр» десе де ірі оқиғалар туғызып, аласапыран күрес-тартыс ортасына Тілеубердіні енгізуге тырыспаған. Шығарманың өн бойында батырдың (бір ұл көрсем) үміті, қиял-тілегі басты мәселе, жыр өзегі болып алынады. Басқа ел әдебиететінің нұсқаларындай, Алпамыс, Қобыланды, Ер тарғын сияқты соғыстың бел ортасында көрінбейді. Тілеуберді бейбіт кезеңдегі өмірге жақын болып суреттеледі. Мұның мәні Бектұрдың өзі XX ғасырдың басында өмір сүргендігінен болса керек. Әйтсе де жыр-елдің өзі қадірлейтін азаматтық адал қасиетті кең түрде көрсете алған шығарма.

Шығарманың қысқаша мазмұны мынадай:

Абылай хан заманында Түркістан топырағынан Тілеуберді деген батыр шығады. Оның ерлігі дастанда:

Жорыққа жалғыз өзі шыққан екен,

Жолдас қып екі жігіт алады екен.

Бір тайпа ел жылқысын түгел айдап,

Соңында жалғыз өзі қалады екен.

Әрине, Тілеуберді бейбіт елге тимейді. Ол жау малын айдап алу арқылы қарымта жасайды. Бұл мәселеде ол шынында да жүректі, епті батыр болып суреттеледі.

Батырлық - өнер. Оны баптау керек, байқау керек. Онсыз батырлық-мерт болу. Осыны өлшем етіп алсақ, Тілеубердінің сегіз қырлы, бір сырлы екендігін ақын былай дәлелдейді:

Құдайым сонша өнер берген екен,

Соңынан талай адам ерген екен.

Көктегі құс, жүгірген аң, адам түгіл,

Оқ жылан атып алған мерген екен.

Әрине, бұл тармақтар жоғарыда біз айтқан батырлық - өнер дегенімізді дұрысқа шығарады. Батыр төрт әйелінен де перзент көре алмайды. Екі әйелді қазақтан, екі әйелді қалмақтан алған. Бірақ біреуінен де ұл сүймей, салы суға кетеді.Тілеуберді батырдың жанын қайғы жеп, ойы он саққа түсіп жүргенде Орта жүзде Абылай ханды естиді. Бұлай құса болып жүргенше Абылайға барып, қазақ үшін қызмет істейін деген шешімге келеді. Жолға асын әзірлеп, екі жолдасын ертіп шығады. Бес-алты күн жолын жүріп, бір адырға жетеді. Намазшам-намаздыгер мезгілде ат басын іркеді. Бұл бір маңында көлі бар, ұры-қары көп үйір болатын жер болып шығады. Тілеуберді жолдастарына ас әзірлеуді тапсырып, айналаны байқап келейін деп жүріп кетеді. Алыстан үйір жылқы көрінгендей болады. Жақындаса жылқы емес, там болып қалады. Күн шатырлап, лезде дүлей жауын келіп, там ішін паналауға қойып кетеді. Батыр кірген там жеті қанат отаудай, үлкен адам жерленген мола болып шығады. Дұға оқып, там ішінде отырғанда, бір нәрсе қозғалғандай болады. Жарқ-жұрқ еткен найзағай сәулесімен жап-жалаңаш адамды көріп қалады. Әлгі адамды Тілеуберді шап беріп ұстап, жөн-жосығын сұрайды.

Дәл осыған ұқсас оқиға М. Әуезовтің «Қыр әңгімелерінің» бірі «Сыбанның моласында» [1,117-124-б] әңгіме болады. Жортар ақсақалдың ерте заманда басынан кешірген оқиғасы да Арғын оқиғасына өте жақын. Төбеттің қолына түсіп, қашып шыққан бетінде Жортарға мола ішінде кездеседі. Екі шығарма әр кезде жазылса да оқиға желісі мен мазмұнында ортақтық байқалады.

Жалаңаш адам тіл қатпайды. Тілеуберді оны алдына өңгеріп алып, жолдастарына көрсеткелі алып келеді. Жалаңаш адамды көрген жолдастары шошынып, дағадарып қалады. Болған жайды түгел баяндағаннан кейін барып сабаларына түседі. Енді адам болса ас ішер, аз-аздап ас беріп көрейік деп шешеді.Үстіне киім кигізіп, тамаққа тойғызған соң сөйлей бастайды.

Әкем аты-Айдархан, анам-Торғын,

Жалғыз ұлы мен едім атым Арғын,-

Мал-мүліктің есебі жоқ, дәулетті, өзім ерке өскен едім,- дейді ол. Көп жүйрігінен залал көргенін жігіт былай деп әңгімелейді:

Ұстадым жүйрік тұлпар, жүйрік тазы,

Мен едім бір жігіттің өнерпазы.

Қасыма отыз жігіт жолдас алып,

Сейілде жүруші едім қысы-жазы.

Арғынның екі қолын байлап, екі көзін танып, жиырма екі күн жол жүріп, денесінің сау-тамтығын қоймай таңба салып, әбден қинайды. Жау ішінде бір жас жігіттің жаны ашып, Арғынға тамақ ұрлап беріп, көп септігін тигізді. Бір адырдың басына келгенде жау адамдары жиналып, кеңес құрады. Арғынды біреуі құл қылайық, біреуі өлтірейік, біреуі ұл қылайық деп таласады. Жас жігіт өзін тонап, осы жерге тастап кетейік деп кеңес етеді. Жау адамдары осы жігіттің сөзін құптап, басына сірі тігіп, қолын байлап, сол молалардың басына тастап кетеді. Арғын бірнеше күн дегенде қолын әрең босатады, қолы босаған соң, басындағы сіріні алып, көзін ашады. Тышқан-суыр жейін десе, таба алмай, басы ауған жаққа жүре береді. Содан осы зиратқа келіп, паналайды. Зиратта адам етін жеп күн көреді. Адам етін жеген жас жігіттің тілі мүлдем байланып қалады. «Қазасыз себеп болған шыбын жанға» Тілеуберді батыр жолығып, міне енді жолы болады.

Ал, Арғынның алғашқыдағы ойы осы жолаушыны тонап, киімін киіп, атын мініп қашып кету болады. Осы ойын Тілеубердіге ашық айтады. Содан Тілеуберді астыңа ат, үстіңе киім берсек, үйіңді таба аласың ба? – деп сұраса, таба алмайтынын айтады. Сол кезде Арғын өз елі туралы былай дейді:

Айрылған сабағымнан мен бір қауын,

Мінәжат болушы едім елге сауын.

Бар шығар естуініз өзіңіздің,

Жайлайтын Баған едік Орал тауын.

Сонымен, үшеуі төртеу болып, Орал тауына аттанады. Керуенге жиырма күндік жол болады. Тоғыз қонған соң, бір таудың басын көреді. Сауыт жүріп, ара күнде жетеді. Тау басында көп малшы кезігеді, кімнің малын бағып жүргендерін сұрайды. Бағып жүргендері Айдархан байдың малдары болады. Тілеуберді Арғынға шарт қояды: «Кім екеніңді білдіртсең, бір–бірімізге жау болмыз» дейді. Жол-жөнекей малшылардан Айдархан байдың ертең баласының жылын бергелі жатыр деген хабарды естиді. Жолда қонып, ертеңіні Айдарханның жайлауына тартады. Жанның бәрі жиналып, дауыс қылып, жоқтау айтып жатқандарының үстінен түседі. Қаралы үйдің сыртына келіп, Тілеуберді айғайлап амандасады. Бұл бәйбішенің құлағына тиіп, мен қу басты келемеж қылғаны ғой деп түсінеді. Тілеуберді аттан түсіп, бәйбіше отырған үйге кіреді. Баласының жайын айтып отырғанда, Тілеуберді осы отырған төртеуіміздің қайсымыз сіздің балаңызға ұқсаймыз деп сауал қояды. Айнала қараған кемпір өз баласыа көз тоқтатады. Мына бір баланы Арғынжан дейін десем, бетіңе кісі майы шапқан екен,- дейді. Сонда Тілеуберді:

Ақсұңқар тұрағына қайта қонар,

Орталанған көңілің, қайта толар.

Шыныменен танымай отырмысың,

Өзінің Арғынжанның болса болар, -

Тілеуберді еліне кетерде Айдархан бай не қаласаң соны беремін, - дейді. Сонда:

Тағы да бір сөзді айтты Тілеуберді,

Басшы боп ел көрсеттім Арғын елге.

Балаңның тірі құнын алатұғын,

Мен бергем жоқ, Арғынды құдай берді.

Топтан таңдап мінерге үш-ақ ат бер,

Алда көп, әлі жүрер барар жерге.

Мен-дағы бастан кедей адам едім,

Сонан соң батаңды айтып, қолың көтер.

Айдархан Тілеубердіге «Басыңа перзент құты қонсын!» деп бата береді. Тілеуберді жыр соңында үш ұл көріп, мұратына жетеді.

Бұл дастанның негізгі тақырыбы – адамшылық, батырлық, әділдік. Жырдың оқиға желісі қызғылықты. Оқиғалар тығыз байланысып, бірінен бірі туып отырады.

Әңгіме көбіне басты кейіпкер Тілеубердінің төңірегінде қозғалады. Оның бойындағы ерекше қасиеттер, әрекеттер әр қимылымен ашылып отырады. Жыр кенеттен, түйінді мәселеден, басты қаһарманның бұл өмірдегі қандай мұқтаждығы бар, соны баяндаудан басталады.

Дастанда табиғат көркі, салыстыру, теңеу аз кездеседі. Шығарманың оқиғалық мазмұнын жалаң баяндаған тұстары да баршылық.. Кейде жыр жазба әдебиет туындысынан гөрі ауыз әдебиеті нұсқасына ұқсап кетеді. Ертегілердегідей қаһарманның барша мұратына жетуі соны аңғартады.Жырдың өлеңдік құрылысында да осалдық жоқ емес. Өлең сөздің буыны да, ұйқасы да жетіңкіремейтін тұстары көп.

Дастанның негізгі мұраты - біреуге жасаған қайырымдылық өз алдыңнан жақсылық болып шығады дегенді меңзейді. Бұл жырда тағы да бір мұрат қосымша бар. Ол - жақсылық та, жамандық та, жоқтық та бір құдайдың қолында деген ойды дастанның өн бойынан көп кездестіруге болады. Жырда қаһарманның іс-әрекеті үнемі дәлелденіп, шындыққа жанасымды болып суреттеледі. Жоғарыда айтқанымыздай, жылқы көрдім деп қаһарманның көп зиратқа тап болуы, онда қорғаныш іздеп там ішіне паналуы сенімді берілген.

Аралап өз ауылын жүргендей-ақ,

Бұл батыр сыр бермеді шытпай қабақ.

Қорғанбай там ішіне еніп кетті,

Өзінің ордасына кіргендей-ақ.

Мұны батыр адам ғана істейді. Абылайға аттанып бара жатып, кілт басқа жағдайға тап болады. Бағытын өгертуі санаулы кейіпкерлердің қарым-қатынасын шиеленістіріп, шығарманың жандана түсуіне себеп болады.

Ақын оқиғаны айтып берудің екі әдісін: сипаттау мен баяндауды қолданған. Соның бір үлгісі Тілеуберді батырдың мола ішінде жалаңаш адамды кездестірген сәтті баяндалады.

Бұл батыр шошынбайды көрсе де өлік,

Қорқар ма, ер жігітке тәңірі сері.

Жарқ-жұрқ еткен жарықтың сәулесімен,

Жап-жалаңаш адамды қалды көріп.

Бұл сипаттау тәсілі, иландыру амалы. Оқыс оқиға, күтпеген көрініс: «жарқ-жұрқ сәуле», «жап-жалаңаш адам» суреттері алғырлықты талап етеді.

Бұл дастандағы Тілеуберді көркем бейне, яғни образ. «Образ-эстетикалық мәні бар, ойдан шығару арқылы әрі нақты, әрі жинақты жасалған адам өмірінң әсем суреті»[2,60-б], -дейді белгілі әдебиеттанушы Д.И.Тимофеев.

Тілеуберді - дастанның басты кейіпкері. Ол - жай батыр емес. Адамгершілік, ақыл иесі, өнегелі жан, жоғары қасиетті Тілеуберді өзі туралы өзі айтады. Жыр оқиғасы басталғанға дейінгі өмірін сараң да болса сипаттап кетеді.

Бір өзі мың кісіге салмақ екен,

Көңілі соққан жерге барған екен.

Екі перзент екі жардан көрмеген соң,

Екі қыз қалмақтан да алған екен.

Жырда Тілеуберді батыр ғана емес, сонымен қатар ар-ұятты адам етіп те сипаттайды:

Мен мұны бұл арада өлтірмеймін,

Алдыма өңгерейін тоқты бейім.

Адам ба, жау тонаған перизат па?

Апарып жігіттерге бір білейін.

Таудай адамды тоқты сияқты өңгере салу анау-мынау адамның қолынан келе бермейді, бек батырдың қолынан келетін іс. Жан шошырлық тірі аруақты өлтіре салмай, жанын кешуі үлкен жүректі адам ісі.

Өзі тілек үстіндегі адам болғандықтан, жырда Тілеуберді иі жұмсақ, құдайшыл болып көрінеді.

Балаңның тірі құнын алатұғын,

Мен бергем жоқ,, Арғынды құдай берді,-

дейді. Бұл жолдардан Тілеубердінің батырлығымен әрі мәрттігі дәлелденіп тұр. Осылайша, Арғынды аман-есен еліне жеткізіп, алғыс алып, сауапқа қалады. Тілеуберді әрекеттері арқылы оқырманды Алланың өміріне сендірушілік басым. Ақын осы арқылы адам баласына тек жақсылық жасау керек деген қағиданы уағыздайды. Басты қаһарманның жақсылық әрекеттерін батырлықтың өлшеуіші етеді. Тілеуберді батыр, осы батырлығымен қоса адамгершілік әрекеттердің иесі де. Сондықтан ақын қайырымдылық арқылы қаһарманды мұрат-мақсатына жеткізеді. Ерлігімен қатар уайымы, адамгершілігімен қатар байлыққа қызықпайтын мәрттігі қаһарман бейнесін едәуір-ақ салмақтандыра түсіп тұр.

Арғын да қаһарман. Ол да еліне, жауына айбар болған батыр ретінде көрінеді. Арғынның батырлығы, азаматтығы, серілігімен қоса намысқойлығы да сөз болады. Ақын Арғын іс-әрекеттерін жалаң емес, бір адамның басына сыйғандай етіп көрсетеді. Арғын жай адам емес. Оның да дос дұшпанға айтпағы бар.

Бір үлкен ел шетіне дұшпан келсе,

Шошынбай жалғыз өзім шабушы едім.

Екі жүз дұшпан толып келсе дағы,

Алысып жалғыз өзім қалушы едім.

Он үштен он төртіме қарағанда,

Қотанның бергенім жоқ тышқақ лақ.

Бұлай айту халық жырындағы дағдылы әрекет. Арғын өзінің осындай ерлігін мақтан үшін емес, Тілеубердімен танысу үшін айтып отыр.

Ал Арғынның шешесі Тілеуберді батырға берген батасы сөйлесу, жауаптасу, өзара түсінісу амалымен берілген.

Мен де алладан сұрадым,

Жұмақтан болсын тұрағың.

Өлгенімді тірілтіп,

Өшкенімді жанғызған,

Сенің де жансың шырағың.

Ақын ана алғысын көңілге қонымды етіп жеткізеді. Ол үшін ана көңілігіндегі ой-пікірін жеткізудің сөйлесу пішінді түрін таңдайды. Сөйтіп ақын сөйлету арқылы бәйбішенің ішкі жан-дүниесін, қуанышын өзіне баяндатады. Бұл әдіс дастанның оқиғалық сипатын арттырады.

Сондай-ақ қазақтың әдет-салт жырлары түрлерін кеңнен пайдалану әдісі бар. Көңіл айту, жоқтау, сүйінші т.б. тұрмыс-салт жырларының үлгілерін қолдану арқылы поэманы көріктендіре түседі. Ел әдебиеті үлгісіне сүйене отырып, тыңдаушыны немесе оқырманды өзіне бұрып, баурап алады.

Арғын көптің бірі емес, оның бойында ерлік, ел сүйгіштік бәрі де табылады. Керек десеңіз батырлар жарындағы батырларға тән қапияда жол, қиыншылықта амал табатын өнері де бар. Сегіз қырлы, бір сырлы, ел-жұртына сыйлы. Оны бар да, жоқ та жақсы көреді ақылшы азамат тұтады.

Қуанғаннан жылайды,

Кеудеден шығып саласы.

Құл да келді шайқалып,

Қойшы менен малшылар,

Иесіз қалып қорасы.

Қимылдаған жан болды,

Орал таудың даласы.

Осы айтқандардан жоғарыдағы сөздерімізді тағы да дәлелдеп, бар-жоқтың бәріне сыйлы болды деген сөзімізді нақтылай түсеміз.

Арғынның әкесі – Орал тауын мекендеген аты шулы Айдархан бай басқа шығармаларда кездесетін сараң байлар сияқты емес, керісінше, халық алдында кісілігімен қадірлі жан. Ол жақсылыққа жақсылықпен жауап береді. Тілеубердінің Арғынды аман сақтаған, елге жеткізген қызметін жоғары бағалайды.

Қайырлы Айдарханның дұғасымен,

Ақыры Тілеуберді үш ұл көрді,-

деп жыр аяқталады. Енді Тілеуберді ертегілердегі айтылатын армансыз адамдай болып шығады. Осы Айдархан бай бейнесі де ертегілер қаһармандарына ұқсайды. Бұл кәдімгі хан болған Аяз би сияқты. Ақын бұл бейнені даралауда көп еңбектене қоймаған, даяр үлгіден аспаған.

Дастанда ұнамсыз бейнелердің аты аталмайды. Бірақ олардың асқан қатыгездік, жауыздық істері назардан тыс қалмайды. Арғын қапияда қолға түскенде жаулары оған көп зәбір көрсетеді, себеп-салдарсыз айдалада аз-тұзсыз, киімсіз, қол-аяғын байлап кетеді. Ақын оны Арғынның өз сөзімен баяндайды.

Басыма сірі тігіп, қолым байлап,

Киімімді алып кетті, далаға тастап.

Бұлайша қатыгездік істеу адамгершілік әдет-ғұрыптан тысқарылықты көрсетеді. Сонымен бірге, қаһарман, кейіпкер сезім дүниесін көрсететін монологтар, әдет-ғұрып дәстүрлерін елестететін суреттер кездесіп отырады. Әртүрлі теңеу, балама, әсірелеу әдістері де көркемдік қуатын жетілдіре түседі. Кейбір теңеу сөздерде де кейіпкерлердің сыртқы кескінін суреттеуде орнын тапқан.

Қылатын батыр еді жоқты бардай,

Күші бар ашуланса қара нардай.
Осы тұста теңеу туралы академик З.Ахметовтің: «Теңеу айтылып отырған нәрсенің бір сипат белгісін, түсін, дыбыс-үнін, тағы басқадай жеке ерекшелігін өзге нәрсемен салыстырып, бейнелеу негізінде туады» [3,17-б] – дейді. Жоғарыдағы «қара нардай» дәстүрлі теңеуі қаһарман мінезі мен тұлғасын сипаттау үшін суреттілікті нақтылай түседі.

Айрылған сабағымнан мен бір қауын,

Мінәжат болушы едім елге сауын,-

деген тармақтарда «Айрылған сабағымнан мен бір қауын» метафорасы орынды және Арғын өмір сүрген ортаның, елдің кәсібінен хабар беріп, малмен қоса қандай шаруашылықпен айналысқанын көз алдымызға алып келеді. Сірә, Орал тауы түстігін жайлаған елдің перзенті егіншілік, бау-бақшылық өнерден хабардар болса керек.

Бектұр Батырқожаұлының «Тілеуберді батыр» дастаны Ресейдің Сібір аймағына кең тараған. Жергілікті халықтың құнды мұрасы болып саналады. Ел қамын жеген, адамгершілік әрекеттерімен көрінген, адамияттылығы күшті адамның істерін ақын кейінгі ұрпаққа өнеге етіп қалдырған тарихи дастан ретіндегі шығарма маңызын орынды бағалауға тиіспіз.

Дегенмен дастан мінсіз емес. Тілеуберді Абылайды іздеп шыққанымен, түпкі мақсатына жетпейді. Ол бастаған серттерін орындамайды. Айдархан байдың батасынан кейін жыр аяғы сұйылып, ертегілердегідей, Тілеуберді барша мұратына жетеді. Солай дегенмен, дастан Бектұр ақынның біздің қолымызға түскен ең көрнекті, салмақты шығармасы ретінде оның танымал ақындығының куәсі бола алады.

1. 
   Әуезов М. Основы теории литературы. М.: 1971.
   
2. 
   Тимофеев Д. Основы теории литературы. М.: 1971.
   
3. 
   Ахметов З. Өлең сөздің теориясы. - Алматы: 1973.