Билет Түргеш қағанаты
Зорлық-зомбылық ұжымдастыру (1929-1932), оның қайғылы салдары. Қазақ шаруасының сталиндік-голощекиндік күштеп ұжымдастыру саясатына қарсы көтерілістері
жүктеу/скачать 231.13 Kb.
|
| Зорлық-зомбылық ұжымдастыру (1929-1932), оның қайғылы салдары. Қазақ шаруасының сталиндік-голощекиндік күштеп ұжымдастыру саясатына қарсы көтерілістері.
20-шыжылдардыцбасындақабылданған жаңа экономикалықсаясатбойыншашаруалардыұжымдастыру, халықтың материалдық әл-ауқаты мен мәденидәрежесінкөтеру сияқты күрделімәселелершешіледі деп есептелінді. Шаруаларкооперациясымемлекеттікқысымкүшіменемес,экономикалықтиімділікшарттарынсөзсізорындауарқылыжүзегеасатыншараларретіндеқаралды. Жаңа экономикалықсаясаттыңалғашқыжылдардағытәжірибесі оның мүмкінекеніндәйектепберді. Алайда, 20-шыжылдардыцекіншіжартысында жаңа экономикалықсаясатнегізіндеқалыптасқаншынайыбағыттүбіріменөзгерді. Индустрияландыруқам-қарекетінқамтамасызететін қорды жинаудышаруаларқауымынтікелей жөне жанамалапэкспроприяциялауесебіненжүргізукөзделді. Атапайтқанда, бұл мақсатмемлекеттендірілген колхоз жүйесінжасау, яғни шаруалардыұжымдастыруғажаппайкүштепөткізуарқылыіскеасырылды. Сөйтіп, 20-шыжылдардыңаяқшеніндебүкілелдегі сияқты Қазақстанда да колхоздастырунауқаныбасталды. Бұл шараныңіскеасырылуынашаруалардыңтілегі мен ықыласыескерілгенжоқ, олжоғарыданберілгенәмір, нұсқауларнегізіндежүргізілді. Қазақстанда колхоздастыруды 1932 жылдыңкөктемінеқарайаяқтаубелгіленді. Бірақ, шаруалардыкүштепұжымдастырудыңарқасындареспубликадаколхоздар саны қауыртөсіп, 1927 жылы 1072 болса, 1928 жылы - 2354, ал 1929 жылы - 4876-ға жетті. Бұларколхоздастырусаясатынжүргізудегіжоғарыкөрсеткіштергеқолжеткізуүшін, құрылған жасандышаруашылықтареді. Оларды құру барысынданебірсұмдықзорлыққа, күштеугежолберілді. Ол тұста қабылданғанбірнешеқаулы-қарарлардыңзаңдылығынтексерубарысында Қазақстан Республикасы Жоғарғы КеңесініңТөралқакомиссиясының 1992 жылғыжелтоқсанындағықорытындыларыжарияланды. Ондаклтірілгендеректер мен мағлұматтарколхоздастырудыңқандайәдістерменжүргізілгеніжөнінде толық түсінікбереді. Колхоздастырудың 1929 жылдың орта шеніненбасталғаныбелгілі.Оның құлашжаюыСталиннің сол жылғы 7 қарашадағы “Правда” газегінде “¥лыбетбұрыс” деп аталатынмақаласыныншығуыментұспа-тұскелді. Мұныңалдындабай-қүлақтарғашабуылжөніндегінүсқауларнегізінде Қазақстанда байлардыңшаруашылықтарынтәркілеуаяқталғанболатын. Енді жаңа экономикалықсаясатнегізіндежүргізілгеншаруалардыкооперациялауісімемлекетбағыттапотырғанкүшпенұжымдастырушарасынаорынберді. Ал, бұл шара шаруақауымыныңигілігінойлаудан тумады,текиндустрияландырупроцесінқамтамасызетумақсатынқанакөздеді. Сөйтіп, 20-30 жж. жаңа экономикалықсаясатындамытубағытытұйықталыптасталды. Ондағанжылдарбойына экономика мен қоғамдықсаясиөмірде тек “күштеу” шарасыныңрухыүстемдікетті. Бүл жағдай ауылшаруашылығынақасіреттізардабынтигізді. Селодағысаясаттың ең бастышарты - әміршіл- әкімшіл террорға сүйенгенэкономикалықемесжарлықтар, шаруаларқауымынкооперациялауидеясынжаманаттықылыпқоймай, оның пайдалыжақтарын да құртыпжіберді. “Ұлыбетбұрыс” селолыққұрылымдардықатігезқаталдықпенаяусызқиратып, қоғамныңболашақтатуатынпроблемаларынбіртіндепәзірлейбастады. Колхоздастырубарысындажүргізілгенауылшаруашылығыөнімдері оның ішіндеастықтыкүштепдайындаушаруалардың күн көрісіне, көңіл-күйінемейіліншекері әсер еткен, олардыкеңесөкіметінжеккөругеитермелегенекіншібірүлкен шара болды. Салғырттыорындауүшіншаруаларқысішінде қой қырқуғамәжбүрболды. Мұныңөзіқойлардыңжаппайқырылуынасоқтырды. Егіспенайналыспайтыншаруашылықтарданастықталапетілді. Салғырттыорындамағанқожалықтар сотқа тартылды. 1928-1929 жылдарыосындайайыпқаүшыраған 34 мың ауыл-селоадамдарысотталды. Мұныңөзіауыладамдарынқорқытуүшін де істелінді. Колхоздастыруосындайауыржағдайдабасталды да, оны бсқаруәкімшілік, зорлық, күштеуәдістеріменжүргізілді. Келесі 1930 жылдыңкөктемінде Қазақстандағы көтерілісшілерқозғалысыкүшейетүсті. ҚазақстанныңоңтустігіндегіСозақауданындаірі бой көрсетуболыпөтті. Оның басталуынааудандамал-мүлкіненайырылғанкулактар мен олардыңтуыстарыүшінбірнешетұтқындарлагерініңашылуы мен мұсылмандарүшінқасиеттісаналатынОразаайындадіниәдет-ғүрыптардыорындағандарғаөкіметорындарыныңайыпсалуысылтауболды. Бұл 30-жылдардыңбасындағынеғұрлымірікөтерілістердіңбірі. Көтеріліске 5 мыңдай адам қатынасты. Сол уақыттағыдеректербойынша бұл окиғалар «Кеңесөкіметінеқарсыконтрреволюциялыққарулыкөтеріліс» ретіндесипатталды. егер 1928 жылы Қазақстанда колхозға барлықшаруашышықтардыңекіпайызығанакірсе, 1931 жылдынкүзіндешаруаларды70-тен 100 пайызғадейінколхоздастырған аудандардың саны 78-ге жетті. Ондаған мың шаруалар тұрған округтеріненрсспубликаішінде басқа жерлергекөшірілді. Көшпелі қазақ мал шаруашылықтарынкүштепотырықшыландыру және үжымдастыру Қазақстан экономикасынқұлдыратып төмен түсіріпжіберді. Республика экономикасыныңқұлдыраптөмендеуі 1932-1933 жылдардағықуаңшылықпентұстаскелді. Осындайелдіарылмас сорға душареткенқолданжасалғанқастандықпентабиғаттыңрақымсыздығынан осы екіжылдареспубликадааштықтан өте коп адам қырылып, қазақ еліорнытолмас қайғы мен қазаға ұшырады: 1 млн. 750 мың адамынан, яғни қазақ ұлтының 49 пайызынанайырылды. Республикадатұратын басқа халықтар да сан жағынанкеміді. Қазақстанға Ф. И. Голощскннпіцөлкелік партия комитетініңбіріншіхатшысыболыпкелуі қазақ халқынабақытсыздықәкелді. Қазақ зиялыларынбір-бірінеайдапсалды, “халық жауы” деп жала жауып, мыңдаған қазақ азаматтарыныңқанынтөкті. жүктеу/скачать 231.13 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|