Биотехнология Цитология пәні бойынша

БЕКІТЕМІН

деканы

“___ ” ___________200 ж.

Құрастырушы аға оқытушысы Шарипова А.К. _________

зертханалық ЖҰМЫСТАРЫНА АРНАЛҒАН

Әдістемелік НҰСҚАУЛАР

Пән: Цитология

050701 Биотехнология мамандығы бойынша оқитын студенттерге арналған

Кафедра отырысында ұсынылды « 10 » 11 2009 г., хаттама № 5

Факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды

« 30 » 11  2009 ж. Хаттама № 3

ОӘК төрайымы ____________ У.Д.Буркитбаева

Сабақ мақсаты: студенттерді биологиялық объектілер мен зертханалық жұмыс әдістерімен таныстыру; уақытша препараттарды жасау әдістемесін және приборлармен жұмыс ережелерін меңгеру.

Қажетті құрал-жабдықтар мен материалдар: альбомдар, лупалар, микроскоптар, иммерсиялық сұйықтық, шыны таяқшалар, заттық және жабуын шынылар, пияз баданасы, инелер, су, йод ерітіндісі.

1. 
   Препараттын суретін салу - зерттеу барысындағы маңызды кезең.
   
2. 
   Кол лупасын колдану.
   
3. 
   . Микроскопты жұмыс қалпына келтіру арқылы ең кіші ұлғайтқышпен көру
   
4. 
   Үлкен объективпен жұмыс істеу.
   
5. 
   Майлы иммерсия.
   
6. 
   Уақытша препаратын жасау. Колма-қол қарау. Өмірбақи бақылау
   
7. 
   Фиксацияланған препараттармен жұмыс жасау.
   

Әдебиет [1-11]

Сабақ мақсаты: бактериалды клетканың құрылысын, қазіргі кездегі бактериялардың көптүрлілігін және аралық байланыстарын қарастыру.

Қажетті құрал-жабдықтар мен материалдар: кодоскоп, кодопленка, альбомдар, микрофотографиялар.

1. 
   Бактериалды клетканың құрылысын зерттеу және суретін салу.
   
2. 
   Бактериялардың клетка қабырғасының құрылысын және осыған байланысты олардың граммоң және граммтеріске бөлінуін талдау.
   
3. 
   Бактериялардың қозғалу мүшелерін: талшықтарды, пили немесе фимбрияларды қарастыру.
   
4. 
   Бактериалды клетканың плазмалық мембранасы және мембраналық құрылымдар.
   
5. 
   Қазіргі кездегі бактерия туыстар арасындағы байланыстарды қарастыру.
   
6. 
   Қорытынды жасау.
   

Әдебиет [1-11]

Сабақ мақсаты: әртүрлі эукариоттық клеткалардың морфологиясын қарастыру; өсімдік және жануар клеткаларының жалпы құрылысын еске алып нақты оқып білу;

Қажетті құрал-жабдықтар мен материалдар: микроскоптар, микропрепатраттар, практикум.

1. 
   Әртүрлі пішінді жануар клеткаларының суретін салу: жұлдызша (жүйке және дәнекер ұлпа клеткалары), биікпризмалық ( ішек қарын эпителийі), көпбұрышты (эпителиалды клетка), шар тәрізді (аналық клетка), бұратылған (біріңғай салалы бұлшық ет клеткасы).
   
2. 
   Өсімдік клеткаларының суретін салу: куб және цилиндр тәрізді (меристеманың жас клеткалары), куб тәрізді (паренхима клеткалары), цилиндр тәрізді (прозенхиманың мамандалған клеткалары).
   
3. 
   Аксолотльдің бауыр клеткаларын зерттеу және суретін салу.
   
4. 
   Қоянның жұлын клеткаларын зерттеу және суретін салу.
   
5. 
   Қоян бүйрегінің эпителиалды клеткаларын қарастыру.
   
6. 
   Қорытынды жасау
   

Әдебиет [1-11]

Сабақ мақсаты: клеткалық мембраналардың молекулярлық құрылысы туралы білім негізінде студенттерді клетканың бетін және клеткалардың мембраналық принцип бойынша ұйымдасуын сипаттауды үйрету;

Қажетті құрал-жабдықтар мен материалдар: кодоскоп, практикум, альбомдар.

1. 
   Биологиялық мембрана туралы түсінік; мембрананың сүйықтық-мозаикалық моделін қарастыру және суретін салу;
   
2. 
   Плазмалемманың негізгі қызметтерін жазып алу.
   
3. 
   Клеткаға және клеткадан заттарды тасымалдау тәсілдерін талқылау: диффузия, осмос, активті транспорт: K⁺- Na⁺ - насос, фагоцитоз, питоцитоз, эндоцитоз, экзоцитоз.
   
4. 
   Өсімдік клеткаларының клетка қабырғасының құрылысы мен қызметтерін қарастыру;
   
5. 
   Қорытынды жасау.
   

Әдебиет [1-11]

Сабақ мақсаты: студенттерді клетканың құрылымдық және цитохимиялық жағдайына байланысты органелдерін анықтауын үйрету; клетка тіршілігіндегі органеллалардың ролін түсіндіру; органелдердің құрылысы және химиялық құрамы туралы нақты мәліметтерді клетканың функционалды жағдайын және клеткадағы зат алмасу процестерін сипаттауға пайдалануын үйрету;

Қажетті құрал-жабдықтар мен материалдар: кодоскоп, атластар, микропрепараттар.

1. 
   Цитоплазманың құрылымдық ұйымдасу схемасын талдау.
   
2. 
   Әртүрлі клеткалардағы ЭПТ құрылысын қарастыру және зерттеу; әртүрлі ЭПТ-дың клеткадағы процестермен байланысын түсіндіру.
   
3. 
   Әртүрлі клеткалардағы Гольджи кешеңін зерттеп суретін салу; оның ЭПТ-мен байланысын түсіндіру.
   
4. 
   Лизосомдардың құрылысын, пайда болуын және қызметтерін қарастыру. Алғашқы және екінші лизосомдар.
   
5. 
   Клетканың ақуыз синтездеуші аппараты туралы қорытындылар жасау.
   

Әдебиет [1-11]

Сабақ мақсаты: изучить строение митохондрий и хлоропластов, способы добычи клеткой энергии, раскрыть механизмы энергетического обмена.

Қажетті құрал-жабдықтар мен материалдар: кодоскоп, атластар, схемалар, микропрепараттар.

1. 
   Митохондриялардың ультрақұрылымын қарастыру: матрикс құрамын және ішкі мембрананың құрылысын, кристалардың құрылымын, бөліну қасиетін.
   
2. 
   Үш препаратты зерттеп суретін салу « Бауыр, ішек қарын эпителиі және бүйрек каналшықтарының клеткаларындағы хондриосомдар».
   
3. 
   АТФ синтезін және органикалық заттардың аэробты тотығу процесін оқыту (клетканың тыныс алуы).
   
4. 
   Клетканың жылу алмасу этапының жалпы схемасын қарастыру.
   
5. 
   Хлоропластардың құрылысын қарастыру: строма құрамын, граналар мен ламеллдердің пайда болуын.
   
6. 
   Автотрофтардағы энергия табу тәсілі ретінде фотосинтез процесін қарастыру.
   
7. 
   Митохондриялардың хлоропластардан ерекшеліктерін және ұқсастықтарын белгілеу.
   

Сабақ мақсаты: центриольдердің ультрақұрылымдық ұйымдасуын зерттеу; митоз аппаратынын репродукциялық ерекшеліктерін қарастыру; рибосомалардың құрылысын және құрамын зерттеп, олардың полисомаларды құрау және ақуыз синтезіне қатынасын қарастыру.

Қажетті құрал-жабдықтар мен материалдар: кодоскоп, атластар, фиксациялаңған препараттар, микрофотографиялар.

1. 
   Клетка орталықтың құрылымын (центросома мен центросфераны) қарастыру және суретін салу.
   
2. 
   Микрофотографиялар бойынша митоз ұршығының микротүтікшелеріне тубулин молекуласының полимеризациялану индукция процесін зерттеу.
   
3. 
   Полюстық микротүтікшелердің хромосомдық микротүтікшелерден айырмашалағын анықтау.
   
4. 
   Рибосомдардың құрылысын, полисомдардың пайда болуын зерттеу.
   
5. 
   Ақуыз биосинтезінің схемасын талдау.
   

Әдебиет [1-11]

Сабақ мақсаты: клетканың пішінін қалыптастыратын органеллаларды, өсінділерінің пайда болуын және қозғалу процесін зерттеу;

Қажетті құрал-жабдықтар мен материалдар: кодоскоп, микропрепараттар, практикумдар, альбомдар.

1. 
   Микротүтікшелерді қарастыру және суретін салу; атқаратын функцияларын белгілеу.
   
2. 
   Микрофотографиялар арқылы микрофиламенттерді зерттеу, функцияларын ажырату.
   
3. 
   Аралық филаменттер: құрылысы, көптүрлілігі.
   
4. 
   Кірпікшелер мен талшықтарлың ұйымдасуы; микротүтікшелердің орналасу формулалары.
   

Әдебиет [1-11]

Сабақ мақсаты: цитоплазманың функциясы, құрылымы және құрамы туралы білімді қорытындылау; клетканың әртүрлі: экскреторлық, секреторлық, трофикалық және пигменттік кірінділерін зерттеу;

Қажетті құрал-жабдықтар мен материалдар: микроскоптар, микропрепараттар, атластар, альбомдар.

1. Цитоплазмаға және клетка кірінділеріне жалпы сипаттама беру.

2. «Аксолотльдің бауыр клеткаларындағы май кірінділері» препаратын қарастыру, суретін салу.

3. Аксолотльдің бауыр клеткаларындағы гликоген кірінділерін қарастыру

4. Секреторлы клеткалардағы зимоген түйіршіктерін анықтап, суретін салу.

5. Амфибиялардың бластомерларындағы кірінділерді қарастыру.

6. Аксолотль терісіндегі ақуызды секреторлы кірінділер.

7. Хроматофорларды – пигменттік кірінділерді салу.

Әдебиет [1-11]

№10 Зертханалық жұмыс. Клеткалық ядроның құрылысы мен қызметі.

Сабақ мақсаты: клетканың ұйымдасу орталығы ретінде ядроның құрылысын қарастыру; цитоплазмадағы процестердің реттеушісі ретінде ядро туралы түсінік беру.

Қажетті құрал-жабдықтар мен материалдар: кодоскоп, атлас, микрофотографиялар.

1. 
   Клетканың функционалды жағдайына байланысты ядроның пішіндерін қарастыру;
   
2. 
   Ядроның негізгі компоненттерін: хроматин, ядрошық, нуклеолемма, нуклеоплазманы белгілеу;
   
3. 
   Ядролық қабықшаның микроқұрылысын қарастыру, оның эндоплазмалық тормен байланысын белгілеу; кариолемманың функцияларын анықтау;
   
4. 
   Ядрошықтың құрылысы мен функциялары; фибриллярлы и гранулярлы компоненттері;
   
5. 
   Кариоплазманың құрамы; фибриллярлық жүйе;
   

Әдебиет [1-11]

Сабақ мақсаты: клеткалардың тура және тура емес бөліну туралы түсінік беру; өсімдік және жануар клеткаларында өтетін митоз процесін салыстыру, карио- және цитогенез процестерінің ұқсастықтары мен айырмашылықтарын белгілеу; пияз тамырының және жылқы аскариданың аналық клеткаларын мысалы ретінде алып, митоз фазаларының суретін салу.

Қажетті құрал-жабдықтар мен материалдар: кодоскоп, микроскоптар, микропрепараттар.

1. 
   Интерфазаның негізгі кезеңдері мен олардың сипаттамалары;
   
2. 
   Алғашқы кезеннің процестерін қарастыру – құрылымдық элементтерінің пайда болуы, кейбір элементтердің бұзылуы және уақытша құрылымдар ( профаза);
   
3. 
   Хромосомдардың қозғалу және бөліну кезеңі (метафаза мен анафаза)
   
4. 
   Қалыптасу кезеңі – телофаза;
   
5. 
   Өсімдіктер мен жануар клеткаларындағы карио- және цитогенез процестерінің ұқсастықтары мен айырмашылықтары.
   

Әдебиет [1-11]

Сабақ мақсаты: жыныс клеткаларының редукциялық боліну арқылы гендік материалды қалыптастыру процесін қарастыру; мейоздың бірінші бөлімінің ерекшеліктерін айыру.

Қажетті құрал-жабдықтар мен материалдар: кодоскоп, практикумдар, мейоз схемасы.

1. 
   Схема бойынша мейоздың негізгі фазаларын қарастыру.
   
2. 
   Лептотена, зиготена, пахитена, диплотена және диакинездегі өтетін процестерді анықтап, суретін салу.
   

Әдебиет [1-11]

1. 
   Нұрышев М.Х. Клетка: құрылысы мен қызметi:оқу құралы.-Алматы ғылым,2001
   
2. 
   Нұрышева, А. Цитология:оқулық/А. Нұрышева, М. Нұрышев.-2-шi бас.-Алматы:Қарасай,2006.-184 б.
   
3. 
   Базарбаева Ж. М. , Сапаров Ә.Ё. Цитология практикумы:оқу құралы университет студ.арналған/Ж.М.Базарбаева,Ә.Қ. Сапаров. -Алматы: Қазақ университетi,1999.-53б.
   
4. 
   Практикум по цитологии:учебное пособие для биолог. спец. пед. вузов/под ред. Ю.С.Ченцова.-М.:Изд-во МГУ,1988.-294с
   

5. 
   Новиков А. И. Руководство к лабороторным занятиям по гистологии:учебное пособие для студ. пед. ин-тов по биол. спец./А.И.Новиков, Е.С.Святенко.-М.:Просвещение,1984.-166с.
   
6. 
   Рябов К. П. Гистология с основами эмбриологии:учебное пособие/К.П.Рябов.-Изд. 2-е, перераб. и доп.-Минск:Высшэйшая школа,1981.
   
7. 
   Цитология: учебник для пед. ин-тов/А.С.Трошин [ и др.].-М.:Просвещение,1970.-302с
   
8. 
   Пухальский, В. А. Практикум по цитологии и цитогенетике растений: учеб. пособие для студ. вузов/В. А. Пухальский, А. А.Соловьев, Е. Д. Бадаева [ и др.].-М.:КолосС,2007.-198 с.-(Учебникии учебные пособия для студентов высших учебных заведений)
   
9. 
   Паушева З.П. Практикум по цитологии растений:учебное пособие для агр.спец. с.-х. вузов/З.П.Паушева.-М.:Колос,1970.-255с.:ил.
   
10. 
    Райская М.Т. Руководство к практическим занятиям по курсу гистологии с основами эмбриологии:учебное пособие для студ.-заочников пед. ин-тов/М.Т.Райская.-Изд-ие 2-е, испр. и доп.-М.:Просвещение,1971.-167с.
    
11. 
    Гистология, цитология и эмбриология:учебник для студ./под ред. : Ю. И. Афанасьева, С. Л. Кузнецова, Н. А. Юриной.-Изд. 6-е, перераб. И доп.-М.:Медицина,2004.-766 с.