Дастенова Лайля -валеология пәні мұғалімі Сыныбы: 7б Тақырыбы: Темекінің, ішімдіктің, есірткінің денсаулық үшін қауіптілігі. Мақсаты

сақтандыру,олардың денсаулыққа зияндылығын

түсіндіру,салауатты өмір салтын қалыптастыруға

насихаттау.

шегу, нашақорлық, ЖҚТБ- АҚТҚ ауруларының

адамға,қоғамға тигізетін кері әсерлерін білдіру.

2. Оқушылардың дербес жұмыс істеуін,сөйлеу қабілетін

дамыту,өз ойын еркін жеткізуге баулу,өзара пікірлесу,өз

ойларын ашық айта білуге білімдерін дамыту;

3.Жат әдеттерден аулақ болуға,салауаттылыққа

тәрбиелеу.

және оны жүйеге келтіру сабағы

Оқушылар, өткен сабағымызда біз темекінің, ішімдіктің, есірткінің денсаулық үшін қауіптілігі жайлы сабақ өткенбіз. Өзіміз өмір сүріп отырған ортада өмірімізге қауіпті наша, темекі, арақ сияқты зиянды заттар бар екені белгілі. «Денсаулық - зор байлық», «Дені саудың – жаны сау» деп халқымыз бекер айтпаса керек. Өкінішке орай, адамзатпен ХХІ-ғасырға аузын арандай ашқан аждаһадай сұм ажалдың төресі ішімдік, темекі, нашақорлық, ЖҚТБ ауруы бірге аяқ басты. Қаншама бейкүнә адамдар осылардың құрығына түсіп, дүние салып, талай ауруларға ұшырады.

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев халқын осындай келеңсіз істен аулақ болсын деп еліне, халқына арнап 2030 жылғы бағдарламасының бір бөлімін денсаулыққа арнаған. «Арақ ішпе, темекі тартпа, аурудың алдын ал, спортпен шұғылдан»- деген.Елбасының жолдауда көрсеткен өзекті мәселелерінің бірі салауатты өмір сүру,оны насихаттау мәселесі.

Соған орай, біз өткен сабағымызда адамзатқа жат қылықтар туралы мағлұматтар алған болатынбыз. Енді осы алған білімдерімізді тиянақтау үшін осы сабағымызды сот үдерісіне арнаймыз.

О, халайық, халайық,

Мына ыдысты қарайық

Керемет күшті қасиет

Бар ыдысты алайық

Ыдыс емес, ол сиқыр,

Өзіңді баурап алады.

Бар тірлікті ұмытып,

Жанды азапқа салады.

Ауыл адамдары ештеңе түсінбей, әлгі ыдыстан ала бастайды. Саудасы жүрген Бүлдіргі саудагер әндетіп ауылға жиі келіп тұратын болыпты. Сол Бүлдіргі саудагердің келгенінен бастап, ауыл адамдарының берекесі кетеді. Тату-тәтті отбасында ұрыс-керіс шығып, әкесі баласын орынсыз жәбірлейтін болыпты. Малшыны ұйқы басып, жайып жүрген малынан айырылады, егіншінің жаздай еккен егінін жинай алмай рәсуә болып қар астында қалады. Міне, осындай қасыретке тап болыпты, несібелерінен айырылыпты.

Сонда, оқушылар, бұған кінәлі Бүлдіргі саудагер оның сатып жүрген ыдысының ішіндегі қандай зат, айтыңдаршы?

Оқушылар: арақ

Жүргізуші: Иә, дұрыс айтасыңдар балалар.Бұл ыдыстың ішіндегі әзәзіл сусын-арақ еді.

Осындай жағдай сол кезден бастап талай баланың, ананың көз-жасы болып тамған.

Оқушылар, Арақ, Темекі, Есірткі, СПИД адамдарға опасыздық пен бақытсыздық алып келуде, осыған ашынған халық оларды әділ сотқа беріп, қылмыстық іс қозғау керек деп арыз түсірді. Қазір соттың жүрісін тыңдайсыздар.

Хатшы: Тұрыңыздар, сот келеді.

Сот: Отырыңыздар. Басты сот талқылауын ашық деп жариялаймын.

Сотталушылар: Арақ, Темекі, Есірткі, СПИД бойынша қылмыстық ісі қаралады.

Сот: Хатшы, осы қылмыстық іске кімдер келіп отырғаның баяндаңыз.

Хатшы: Сот процесіне қатысушылар:сот кеңесшілері,жәбірленушілер(қоғам ішіндегі экология,мәдениет,демография),айыпталушы қылмыскерлер 1.Арақ.2.Темекі.3.Есірткі.4.СПИД),айыптаушы(прокурор),қорғаушы(адвокат)

Айыптаушы:- Бүгінгі сот процесінде қаралатын мәселе ХХ ғасырдың басты кеселдерінің бірі болған және ХХІ ғасырдың басты індеттерінің біріне айналып бара жатқан темекі, арақ, есірткі, СПИД- ВИЧ ауруы.

Қылмыс толық дәлелденген. Сот алдына айыпталушы қылмыскерлерге қарсы арыз беруші, жәбір көруші қоғамды шақырамыз.

Сотталушылар тұрыңыздар. Өздеріңізді таныстырыңыздар.

Қазіргі уақыттағы ішімдік-ол нөмірі бірінші есірткілік проблема.Ішімдік бұл бауыр ауруларының, бас мидың функцияларының бұзылуының, асқазан жарасының, панкреатиттің және ішкі органдардың көптеген себептері болып табылады.

Темекі тартушылар жүрек ауруымен көбірек ауырады,өкпе, өңеш, қуық ісігі, панкреатит және бүйрек ісігінің көрсеткіштері темекі тартушыларда көбейіп келе жатыр.Темекі түтіні адам ағзасына зиянды.Оны мынадай мысалдармен дәлелдеуге болады: дүние жүзінде шылым шегуден жыл сайын 3,5 миллион адам қайтыс болады.Әрбір шылым адам өмірін 12 минутқа қысқартады.Шылым шеккендер жүрек ауруларымен 12-13 есе, асқазан жарасымен 10 есе жиі ауырады.Олардың 80 өкпе ауруына шалдығады.

Хатшы:-Сот алдына маман-психолог шақырылады.

Психолог:-Мектеп жасында шылым шегетін, арақ ішетін оқушылар ештеңемен шұғылданбайды, не сабақ оқымайды, қоғамдық жұмысқа қатыспайды,елеусіз жүреді.Жоғарғы сынып оқушылары өздерін үлкен адамбыз деп, ешкімге бағынышты емес екенін көрсеткісі келеді.

Айыптаушы:-1999 жылы әлемде ВИЧ-СПИД-пен есепте 50 миллион адам тіркелген.16 миллионы өлген.Бүгінгі Қазақстанда 28 мың нашақор бар, кәмелетке толмағандары 2 мың.

Айыптаушы:-Спирттік ішімдіктерді сатқызбай, маскүнемдіктен біржола арылуға болмай ма?

Қорғаушы:-Біз тарихта спиртті ішімдіктерді сақтауға тиым салудан нәтиже шықпағандығын білеміз.

Құрметті сот мүшелері және қоғам! Сіздердің таққан айыптарыңыз шектен тыс.Мынаған көңіл аударыңыздар.Менің қорғаушыларым-арақ, темекі, есірткі, СПИД-ВИЧ аурулары қоғам ішінде өз бетімен дерт болып тарамайды.Оларды айыптап отырған-қоғам, ал қоғам мүшесінің бірі-адам.

Ашық сот талқылауында қылмыстық іс СПИД, арақ, темекі, есірткіні айыптаумен соттың анықтағаны:

Темекі оның құрамындағы улы заттар ағзаға өте зиянды әсер еткен. Атап айтқанда: оның құрамындағы синиль қышқылы, никотин, күйе т.б бірлесіп ұйымдасқан түрде ауыз қуысын, жоғарғы тыныс жолдарын бүлдіре өтіп, өкпе көпшіктеріне қонып, одан ауызға келіп, асқазанды ойрандаған. Темекі тыныс жолдарын аяусыз қабындырған. Темекі түтінің қара майы өкпе және оның бронхыларына әбден жабысып алып, өкпенің қорғаныштық қабілетін төмендеткен. Ағзаға оттегінің келуі азайған. Темекі уының салдарынан адамдар өкпе рагіне ұшыраған. Ол онымен де тынбаған, жыныс бездерінің қызметін де бүлдірген. Қан айналым жүйесін әлсіретіп , аяқты ақсатқан. Есірткі адамның психикасын бүлдіріп, миды улап, жүйке жүйесінің қызметін төмендеткен. Есірткінің кесірінен дауасыз дерт СПИД-ті жұқтырған. Арақ елімізге, отбасына қайғы-қасірет әкелді. Ұрпақты бүлдірді. Арақ ішкен адамдардан ақыл есі кем балалар дүниеге келді, қор болды.

Арақ адамды қылмысқа итермеледі. Ағзаны ойсырата бүлдірді. Басты сот талқылауында темекі, арақ, есірткі, СПИД. Арақ ,темекі, есірткі, СПИД өздері жасаған кінәсін мойындамады, бірақ та олардың кінәсі дәлелдемелер мен өз дәлелін тауып отыр.

Темекі, арақ, есірткіні басқа мемлекеттерден тасымалдауға шек қойылып, мемлекет тарапынан қатаң бақылауға алынсын.Темекі мен арақты өндіретін орындарға айыппұл салынсын.Бұларды түрлі жолдармен жарнамалауға шек қойылсын.Балақша, мектеп, жоғарғы оқу орындары мен спорттық мәдени ошақтар маңынан темекі, арақты сататын сауда дүңгіршіктері алынып тасталсын.Қоғамның өз ішінде бұл дерттің зияндылығы жөнінде түрлі үгіт-насихат шаралары жүргізілсін.Сот үкімі мен ұсыныстары қайта қарауға жатпайды.

Халқым бұрын білмеген,

Кейін келе үйренген.

Тұзақты мойынға салатын,

Адамды аздыратын,

Несібеден айыратын,

Баланы бездіретін,

Қанды бүлдіретін,

Бауырды күйдіретін,

Миды улайтын,

Ақылды кемітетін,

Ұрпақты тоздыратын,

Ананы зарлататын,

Әкені шарлататын,

Ар-ұяттан айыратын,

Отанын сатқызатын,

Ерте қартайтатын,

Өлімге жетелейтін

Пәледен аулақ ет!
Қорытынды: Сот сабақты бекіту мақсатында оқушыларға мынадай сұрақ

қойылады: Оқушылар,сот әділ үкім шығарды ма?

Білімімізді тиянақтау үшін мен сендерге мынадай ойын шартын ұсынбақпын:

2. «Менен жылдам сұрақ-сіздерден жылдам жауап» ойыны

1.Кең тараған зиянды дағдыларды ата?(темекі тарту,арақ ішу,нашақорлық).

2.П.К.Ивановтың 3-ші қағидасы?(арақ ішпе,темекі шекпе).

3.Никотин деген сөз қайдан шыққан?(Португалиядан,Жан Никоның есіміне байланысты. 1560 ж)

4.Темекі құрамындағы улы зат?(никотин)

5.Ең көп тараған наша түрі?(героин)

6.Есірткі қабылдайтындардың стерильді емес шприцтерді пайдалануы жазылмайтын қандай ауруды жұқтыруға себепкер болады?(СПИД)

7.Алкоголді ішімдікке берілгеннен кейін қандай асқазан аурулары пайда болады?(гастрит,ашық жара,асқазанның ісік ауруы)

8.Бауырды цирроз ауруына ұшырататын зиянды зат?(ішімдік)

9.Темекіден туындайтын ауруларды атаңыз? (қолқа демікпесі, өкпе, жүрек, бауыр).

10.Жасөспірімдер 3 түрлі себептерден темекі шекпейді.Ол қандай себептер?(1-шіден жаман иіс, 2-шіден темекіге әуес емес орта, 3-шіден темекі шекпейтін ата-ана)

Міне, оқушылар, біздің денсаулығымызға зиянды нәрселер туралы мағлұматтар алдық. Енді біз зиянды әдеттер туралы ойларымызды тұжырымдап, жат әдеттерден жиренетін боламыз.

Бағалау: Сабақты жете меңгеріп,белсене араласқан оқушылардың білімін

бағалау.
Оқушылардың ойын сергіту мақсатында «Денсаулық» сөзжұмбағын шешу