Дәріс Жеке тұлғаның психологиялық ерекшеліктері. Темперамент адамның психикалық қасиеті ретінде. Адамның қалыптасуына әсер ететін мінез-құлық пен факторлар. Адам қабілеттерін дамыту және олардың негізгі түрлері
жүктеу/скачать 39.12 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар
- Клавдий Гален
- Имануил Канттың пікірінш
|
Дәріс 7. Жеке тұлғаның психологиялық ерекшеліктері. Темперамент адамның психикалық қасиеті ретінде. Адамның қалыптасуына әсер ететін мінез-құлық пен факторлар. Адам қабілеттерін дамыту және олардың негізгі түрлері. Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар: Темперамент жайлы түсінік. Темпераменттің негізгі түрлері. Темперамент туралы оқу: Гиппократ теориясы, Э. Кречмердің конституционалды теориясы, У. Шелдонның денелі түрлерінің концепциясы. И. П. Павловтың еңбектеріндегі темперамент тұжырымдамасы. Темперамент типтерінің психологиялық сипаттамасы. Мінез туралы түсінік. Мінездің құрылымы. Мінез акцентуациясы. Мінезді зерттеудің теориялық және эксперименталды тәсілдері. К.Леонгардтың типологиясы, Э.Фромм мінез-құлық типологиясы. Адам қабілеттерінің жалпы сипаттамасы. Қабілеттердің түрлері. Дарындылық. Талант. Данышпан. 1. Темперамент жайлы түсінік. Темпераменттің негізгі түрлері. Темперамент туралы оқу: Гиппократ теориясы, Э. Кречмердің конституционалды теориясы, У. Шелдонның денелі түрлерінің концепциясы. И. П. Павловтың еңбектеріндегі темперамент тұжырымдамасы. Темперамент - бұл адамның психикалық процестерінің динамикасында көрінетін жеке ерекшеліктері: реакцияларының жылдамдығы мен күшінде, оның өмірінің эмоционалды тонусында. Динамика деп психикалық процестердің қарқыны, ырғағы, ұзақтығы, қарқындылығы, атап айтқанда эмоционалды процестер, сондай-ақ адам мінез-құлқының кейбір сыртқы ерекшеліктері - қозғалғыштық, белсенділік, реакциялардың жылдамдығы немесе баяулығы және т.б. Темперамент туралы айтқанда, олар адамдар арасындағы көптеген психикалық айырмашылықтарды білдіреді - эмоциялар тұрақтылығы, әсерленгіштік, іс-әрекеттің жігерлігі және психикалық өмірдің, мінез-құлық пен белсенділіктің басқа динамикалық, жеке-дара ерекшеліктері. Темперамент бүгінгі күні көп жағдайда даулы және шешілмеген проблема болып қала береді. Дегенмен, барлық тәсілдердің әртүрлілігін ескере отырып, зерттеушілердің көпшілігі темперамент - бұл тұлғаның әлеуметтік болмысы ретінде қалыптасатын биологиялық негізі екенін мойындайды. Темперамент - бұл адамның тек табиғи қасиеті, ал оны жеке қасиет ретінде қарастырудың себебі - адамның өзі істейтін іс-әрекеті мен қылығы темпераментке байланысты. Темперамент адамның табиғи сипатының, психологиялық іс-әрекетінің динамикалық ерекшеліктері, яғни психикалық процестер мен жағдайлардың әрекеттерінің ырғағы, қарқыны, жылдамдығы жатады. Темперамент келесі құбылыстарда көрінеді: Адамның жалпы белсенділігінде; Қозғалу ерекшелігі және сөздік қозғалу ерекшелігінде; Эмоционалды процестер ерекшелігінде: эмоцияның туындау және өшу жылдамдығы, күші мен тереңдігі, эмоционалды аймақтың сапалық қасиеті, яғни кез келген эмоцияны бастан кешіру жылдамдығы және т.б. Сонымен, темперамент адамның белсендік ерекшеліктерін және реактивтілігін біріктіреді. Темперамент бойынша адамдарды ажырату сыртқы өңдерінде, барлық мінез-құлықта және іс-әрекетте байқалады. Ерте кезден осы көріністердің барлығы ғалымдардың назарын аударды. Темпераменттің туа біткен, адамның табиғи сипаты, яғни ағзаның физиологиясымен байланысты екеніне ешкім күмәнданбайды. Ғылым тарихында темперамент жайлы көптеген теориялар бар. Темперамент жайлы теорияларды үлкен үш топқа бөлуге болады: Гуморальді теориялар; Конституционалды теориялар; Жоғары жүйке жүйесі ерекшеліктеріне байланысты темпераментті түсіндіруші теориялар. «Гумор» сөзі сұйықтық дегенді білдіреді. Ағза сұйықтықтары қозғалымпаз, оның динамикалық бөлігі. Сондықтан мінез-құлық ерекшеліктерін ағзадағы сұйықтықтар қозғалысының ерекшеліктерімен байланыстырады. Осы бағытты ұстанған авторлардың теориялары ең алғаш пайда болған. Ежелгі және ең белгілі гуморальды теория антикалық Грецияда пайда болған, дәрігер және философ Гиппократтың теориясы. Ежелгі грек дәрігері Гиппократ (б.з.д. V ғ. 460-377 жж.) темперамент туралы ілімді жасаушы болып саналады. Гиппократ теориясы бойынша, адам ағзасында төрт негізгі сұйықтық бар: қан, қара өт, сары өт, сөл. Осы төрт түрлі сұйықтың араласуының пропорциясын грекше «красис» деп атаған. Ал латын тілінде бұл терминді темперантум деп атап кеткен. Оның ілімдеріне сүйене отырып, Гиппократтан кейінгі ежелгі дәуірдің ең танымал дәрігері Клавдий Гален (б.з.д. II ғ.) темпераменттің алғашқы типологиясын жасады, ол әйгілі «De temperamentum» трактатында баяндалды. Оның ілімдері бойынша темперамент типі организмдегі сұйықтықтарының біреуінің басым болуына байланысты. Ол біздің заманымызда кеңінен танымал темпераменттерді бөліп көрсетті: сангвиник (sanguis - қан), флегматик (phlegma - сөл), холерик (chole – сары өт), меланхолик (melas chole - қара өт). Бұл тұжырымдама ғасырлар бойы ғалымдарға үлкен әсер етті. 19 ғасырдағы неміс философы Имануил Канттың пікірінше, темперамент туралы ілімнің негізгі бөлінуі келесідей болуы керек: сезім темпераменттері және әрекет темпераменттері, олар екі түрге бөлінеді, олар бірге төрт темперамент береді. Кант сангвиникті (A) және оған қарама-қарсы меланхоликті (B) сезім темпераменті, ал холерикті (C) және оған қарама-қарсы флегматикті (D) белсенділік темпераменті деп бөлді. жүктеу/скачать 39.12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|