Диплом жұмысының әдістемелік негізін Қазақстан Республикасының заңдары, ережелері, шетелдік және отандық заңгерлердің ғылыми еңбектері, оқулықтар, мерзімді басылымдардың мәліметтері құрайды

Кіріспе. …………………………………………………………………………... 6

1.1. Алдын ала тергеу ұғымы. ........................................................................ 8

1.2. Алдын ала тергеудің аяқталу институтының жалпы сипаттамасы. .... 11
ІІ. АЙЫПТАУ ҚОРЫТЫНДЫСЫН ЖАСАП ТЕРГЕУДІ АЯҚТАУ

2.1. Айыптау қорытындысын ресімдеудің негіздері. .................................. 15

2.2. Қылмыстық істі қысқарту. ...................................................................... 24

2.3. Алдын ала тергеу кезінде түзілетін құжат үлгілері. ............................ 30

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі. ...................................................................... 60

КІРІСПЕ

Диплом жұмысының әдістемелік негізін Қазақстан Республикасының заңдары, ережелері, шетелдік және отандық заңгерлердің ғылыми еңбектері, оқулықтар, мерзімді басылымдардың мәліметтері құрайды.

Дипломдық жұмыс кіріспеден 3 тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құралған.

Бүгінгі әлем шапшаң қарқынмен қарқынмен өзгеруде, ғаламдану мен ақпараттық технологиялар дәуірі, күн өткен сайын күш алып барады. Соған сәйкес жаңа яғни бұрын сирек кездесетін қылмыстар орын алуда. Бірақ қылмыстың аты-қылмыс болғандықтан бұл жерде қоғамға қауіптілік немесе құқыққа қайшылық бар. Қазақстан өзінің экономикалық әлеуметін нығайтып, әлемде орнын нақтылауда. Қазақстан құқықтық мемлекет құру жолында.

Бұл мақсатқа жетудің бірден-бір негізі адам мен азаматтық құқықтары мен бостандықтарын қорғау, және оларды құрметтеу болып табылады.

Қылмыстарды тез және толық ашу, айыптыларды әшкерелеу, әрбір қылмыс жасаған адам әділ жазасын алуы және кінәсіз бір де бір адам қылмыстық жауапқа тартылмауы үшін заңын дұрыс қолданылуын қамтамасыз ету - қылмыстық процестің мақсаты болып табылады. Біз қарастырып отырған алдын ала тергеуді аяқтау институты осылардың сонғысының шешімін табуға арналған.

Тергеуді аяқтау институты, бұл — іске асырылуы өте күрделі құқықтық нормалар тобы. Заңдылықтың сақталу дәрежесі, барлық алдын ала тергеудің толықтығы мен әділдігі, көбіне, іс бойынша соңғы құжаттың қалай жасалғанына, іс жүргізу процедурасының қалай аяқталғанына байланысты.

Бұл жұмыста алдын ала тергеуді аяқтаудың барлық түрін қарауға талпыныс жасадық. Оның соңғылары дәделдеме келтірілуімен ғана шектелмейді. Бұл жерде алдын ала тергеудің әдебиетте аталған нысандары да, сондай-ақ, аяқтаушы уақыт аралығы — кезеңдер де талданған. "Тергеудің аяқталуы" термині құқықтық институттың атауы ретінде де, іс жүргізу қызметі мен іс бойынша шешім жасау кезеңі ретіңде де қолданылуы мүмкін. Бұл диплом жұмыс тергеудің аяқталуы сотқа дейінгі іс жүргізу кезеңі ретінде қаралады, ол алдын ала тергеудің ажырамас бөлігі болып табылады. Осы уақыт аралығы үшін маңызы бар қандай да бір қылмыстық іс жүргізу шешімін қабылдаудың негізі сипатталады, тергеуші (анықтама органы, прокурор) дайындайтын іс жүргізу құжаттарының формасы мен мазмұнына қойылатын талаптар қаралады.

Мен алдын ала тергеудің аяқталу проблемасын ұзақ уақыт зерттедім. Бұл диплом жұмыстың басты құндылығы дұрыс материалдар, қандай да бір ұғымға деген ғалымдар пікірі, жинақталған тәжірибе ғана емес, Мұңда тергеуді аяқтаудың негізі мен тәртібін реттейтін барлық нормативтік актілерден қажетті үзінділер келтірілген, олар айыптау қорытындысын жасауға, қылмыстық істі қысқартуға және адамға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану мәселесін қарауы үшін істі сотқа жіберуге қатысы бар нормалар.

Кейде құқықтық ережелер бір мағынада түсінілмейді. Қандай да бір ережені қолдануда прокурор мен тергеушіде әртүрлі көзқарас болуы мүмкін. Алдын ала тергеу органдарының қызметін қадағалай отырып прокурор қылмыстық істі қысқарту немесе оны сотқа жіберу туралы соңғы нұсқау береді. Іс жүргізудегі өзінің дербестігін пайдаланып тергеуші оның нұсқауын орындаудан бас тартады. Бұл жағдайда не істеу керек?

Егер прокурор мен тергеуші, мұндай жағдайларда бұрын қандай шешім болғанын білсе, өзара қайшылыққа бармаған болар еді.

Тергеушінің алдын ала тергеуді жүргізудегі құзіреті, құқықтары мен міндеттері іске қатысушылармен ара-қатынастары қандай болу керектігі қарастырылды.

Атап айтатын болсақ, алдын ала тергеу басталған кезден бастап, тергеуші қозғалған қылмыстық істі өз өндірісіне алып тергеу әрекеттерін жасауға кіріседі.

Сезіктіден жауап алып, бұлтартпау шарасын қолданғаннан кейін, егер оның басына айыпқа тарту үшін жеткілікті дәлелдемелер жиналса айыпталушы ретінде жауапқа тарту, оның жасалу процедурасы толық ашылған.

Алдын ала тергеу кезінде жүргізілетін тергеу әрекеттері олардың заңда көрсетілген тәртіптері атап көрсетілген.

Жұмыстың объектісі: Дәлелдемелер мен жедел-іздестіру арқылы алынған процессуалдық емес ақпараттың арақатынасын зерттеу отырып техникалық құралдарды қолдана отырып, жедел-іздестіру жолымен алынған ақпаратты дәлелдемеге айналдырудың іс жүргізушілік шарттарын анықтауға бағыттаймыз.

І. АЛТЫН АЛА ТЕРГЕУДІҢ АЯҚТАУЛЫ.

АЛДЫН АЛА ТЕРГЕУ ҰҒЫМЫ, ОНЫҢ НЫСАНДАРЫ

МЕН КЕЗЕҢДЕРІ

Бірақ, кейде ғалымдар, қызмет ретіндегі алдын ала тергеу мен алдын ала тергеу сатылары арасындағы айырмашылықты көре алмайды.

А.А.Гарницкий былай дейді: «Алдын ала тергеу - қылмыстық процестің сатысы, ол кезеңде тергеу және анықтама органдары, жұртшылықтың көмегіне сүйене отырып және заңда белгіленген тәртіпте, қылмыстың алдын алу жөніндегі қызметін жүзеге асырады, жасалған қылмыстарды ашу, кінәлілерді жауапқа тарту жұмыстарын жүргізеді, қылмыстық оқиғаның немесе құрамның немесе істі сотқа жіберу үшін негіздің бар-жоғын анықтайды». «Алдын ала тергеу дегеніміз – қылмыстық процестің сатыларының бірі, – деп жазады Н.Ц. Логин мен Ф.Н. Фаткуллин, – Сот ісін жүргізудің бұл сатысы тергеушінің немесе анықтама органының қозғалған істі қабылдап алуынан басталады және ол бойынша айыптау қорытындысын жасап, оны бекітумен немесе қылмыстық істі қысқартумен (есі дұрыс еместерге қатысты материалдар мәжбүрлеп емдеу шараларын қолдану үшін сотқа жіберумен) аяқталады». Бұл анықтау уақыт аралығына (сатыға) қатысты қолданылады, бірақ жалпы қылмыстық іс жүргізу қызметіне қатысты пайдаланылмайды.

Біздің жұмысымызда алдын ала тергеу, негізінен, қызмет ретінде қаралады. Дегенмен, кейде бұл қызметті сипаттағанда автор аттас сатының да, құқықтық институттың да белгілерін анықтауы мүмкін.

Алдын ала тергеу (қызмет ретіңде) екі нысанында жүзеге асырылады деп саналады, олар: анықтау және алдын ала тергеу.

Анықтау және оның түрлері. Бұрын аталып өткендей, қылмыстық іс жүргізу қызметінің екі түрін: анықтау мен алдын ала тергеуді алдын ала тергеудің нысандары деп атау қабылданған.

Анықтау деген не?

Анықтау, алдын ала тергеудің кез келген нысаны сияқты, қылмыстық іс қозғалғаннан кейін басталады. Алдын ала тергеу міндетті емес тергеуден оның айтарлықтай айырмашылығы бар. Анықтаудың түріне қарай ол қылмыстық істі тергеушіге жібергеннен кейін, не алдын ала тергеу сияқты — істі айыптау қорытындысымен сотқа жібергеннен кейін немесе қылмыстық іс қысқарғаннан кейін аяқталуы мүмкін. Заң алдын ала тергеу кезінде жүзеге асырылатын ол қызметтің екеуін де анықтау деп атайды.

Есте сақтайтын бір жай, «қазіргі заңдық регламенттеуде анықтау әртүрлі екі процедураны қамтиды, оларлы бір құқықтық институтқа біріктіру жасанды болып табылады». Сондықтанда Г.И.Мачковскийдің айтқаны өте дұрыс: анықтау — кейінге қалдыруға болмайтын тергеу әрекеттерін жүргізу ғана, яғни А.К.Гавриловтың пікірінше — анықтау тергеудің бастапқы кезеңі (бөлігі) ғана; ал толық көлемді анықтау дегеніміз — азаматтардың құқықтарын шектей отырып анықтау органының алдын ала тергеу жүргізуі. Басқаша айтқанда, егер жаратылысы да, мақсаты да, мерзімі де тіптен басқаша екі қызмет түрі бірдей аталынатын болса және мұндай жағдай дұрыс деп саналса, онда анықтау органдарының қылмыстық іс жүргізу практикасының барлық түрлері дәйекті анықтау деп аталады.

ҚІЖК-нің 288-бабына сәйкес алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес істер бойынша анықтау органы іс қозғайды және қылмыстық іс бойынша дәлелденуі тиісті мән-жайларды анықтау үшін қылмыстық іс жүргізу заңында көзделген барлық шараларды қабылдайды. Алдын ала тергеудің осы түрін жүргізгенде анықтау органы кез келген тергеу, сондай-ақ басқа іс жүргізу әрекеттерін жүргізуге, қажетті іс жүргізу шешімдерін қабылдауға құқылы.

Бұл ретте ол қылмыстық іс жүргізу заңында негізінен алдын ала тергеу үшін белгіленген ережелерді басшылыққа алады.

1) Жәбірленушіні, азаматгық талапкерді, азаматтық жауапкерлі және олардың өкілдерін анықтау жүргізген адам анықтаудың аяқталғаны және істін прокурорға жіберілгені жайында хабардар етуге міндетгі. Бірақ. анықтау органы, тиісті өтініш болған күннің өзінде, оларды іс материалдарымен таныстыруға міндетті емес.

2) Тергеушіде іс жүргізу еркіндігі бар, оның мәнісі мынада: прокурор, ҚІЖК-нің 289-бабына сәйкес, тергеушіге (анықтау жүргізуші адамға) орындалуы міндетті нұсқау беруге уәкілетті. Бірақ тергеуші прокурордың:

- айыпталушы ретінде тарту туралы;

- қылмысты саралау және айыптаудың көлемі туралы;

- сот талқылауын тағайындау үшін істі жіберу туралы немесе істі қысқарту туралы нұсқауымен келіспесе, өз қарсылығын жазбаша баяндап жоғары тұрған прокурорға жүгінуге құқылы. Бұл жағдайда прокурор, не төменгі тұрған прокурордың нұсқауын бұзады, не бұл істің тергеуін басқа тергеушіге тапсырады. Анықтау органдарына бұл ереже таралмайды. Прокурордың нұсқауымен келіспеген жағдайда анықтау органы жоғары тұрған прокурорға шағымдануға құқылы. Дегенмен, мұндай шағымдаңу фактысы прокурор нұсқауының орындалуын тоқтата алмайды. Алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес істер бойынша анықтау материалдары істі сотта қарауға негіз бола алады. Оның мақсаты алдын ала тергеудің алдына қойылған мақсатпен бірдей. Мерзімі және жүргізу амалдары жағынан олар да әртүрлі болуы мүмкін. Міне осы мән-жай ғалымдарға анықтаудың осы түрін толық көлемді анықтау немесе «алдын ала тергеудің» ерекше нысаны деп атауға мүмкіндік беріп отыр.

Дау туғызбайтын бір жағдай — алдын ала тергеу міндетті емес істер бойынша анықтау алдын ала тергеудің өзінше дербес нысаны болып табылады, оны алдын ала тергеуден мыналар ерекшелейді:

- оны жүзеге асыратын субъект (тергеуші емес, анықтау жүргізуші адам);

- сол субъектінің құқықтық мәртебссі (анықтау жүргізуші адамда іс жүргізу еркіндігі болмайды);

- жәбірленушінің, азаматтық талапкердің, адам және жауапкердің және олардың өкілдерінің тергеу аяқталғаннан кейін іс материалдарымен танысуға құқықтарының жоқтығы.

Қылмыстық іс жүргізу қызметінің осы түрі, басқаларға қарағанда, «анықтау» деп атауға көбірек сәйкес келеді. Ол алдын ала тергеуге қарағанда едәуір өзгеше.

Қазақстан Республикасының Қылмыстық сот ісін жүргізу негіздерінің 29-бабына сәйкес алдын ала тергеу жүргізу міндтті болып табылатын қылмыстарда қылмыс белгілері болса анықтау органы қылмыстық іс қозғайды және қылмыстық іс жүргізу заңын басшылыққа алып дереу тергеу әрекеттерін жүргізеді, ондағы мақсат — қылмыстың іздерін анықтау және бекіту: қарау, тінту, алу, телефон және басқа байланыстарды тыңдау, мүлікке тыйым салу, сезіктілерді анықтау, ұстау және олардан жауап алу, жәбірленушілер мен куәлерден жауап алу, қажет болған жағдайда сараптама тағайындау.

Анықталған қылмыс және басталған анықтау жайында анықтау органы прокурорға дереу хабар береді. Жедел тергеу әрекеттерін орындағаннан кейін анықтау органы, прокурордың нұсқауын күтпестен және он күндік мерзім біткеннен кейін істі тергеушіге тапсыруға міндетті.

Анықтаудың бұл түрі алдын ала тергеу сатысын аяқтамайды, сондықтан да өзінен кейін жалғасатын алдын ала тергеуден бөлініп алдын ала тергеудің нысаны деп аталынбайды. Бұл жағдайда алдын ала тергеу екі элементтен тұрады:

- алдын ала тергеу міндетті болып табылатын істер бойынша анықтау;

- анықтау органы істі тергеушіге бергеннен кейін басталатын алдын ала тергеу. Алдын ала тергеудің осы нысанын аралас алдын ала тергеу деп атау керек.

Алдын ала тергеу дегеніміз — мазмұны алдын ала тергеу сатысын басынан аяғына дейін қамтитын қызмет. Алдын ала тергеу дәлелдеуге жататын барлық мән-жайларды сотқа дейін анықтауға бағытталады (ҚІЖК-нің 117-бабы). Тек алдын ала тергеуде ғана қылмыстық процестің сотқа дейінгі сатыларында адамның құқықтары мен заңды мүдделерін сақтаудың заңда көзделген кепілдіктері көбірек көзделген.

Анықтауға қарағанда қылмыстық істер бойынша алдын ала тергеуді тергеушілер жүргізеді, оларда, жоғарыда атап өткеніміздей, іс жүргізу дербестігі болады. Тергеу бөлімшелері қазіргі кезде ішкі істер органдарында, қауіпсіздік қызметі органдарында және салық полициясы органдарында бар.

Алдын ала тергеу, ҚІЖК-нің 126 және 404-баптарына сәйкес, неғұрлым күрделі істер бойынша және өзінің дене немесе ақыл-ой кемістігіне байланысты өз құқығын қорғай алмайтын кәмелетке толмаған адамдар жасаған қылмыстар туралы, сондай-ақ есі дұрыс еместердің қоғамға қауіпті іс-әрекеттері туралы істердің барлығында міндетті түрде жүргізіледі.

Алдын ала тергеу оны жүргізу заң бойынша міндетті емес қылмыстар бойынша да жүргізілуі мүмкін. Мұндай жағдайда тергеуші, оны сот немесе прокурор қажет деп санағанда ғана, қылмыстық процеске кірісуге құқылы.

М.С.Строговтың пікірінше, «анықтау мен алдын ала тергеудің бір бірінен айырмашылығы сонда, алдын ала тергеу дегеніміз - тергеудің маңызды, елеулі қылмыстар туралы істерде қолданылатын жоғарғы және неғұрлым күрделі нысаны. Анықтау — алдын ала тергеуге қатысты алғанда қосымша болып табылатын тергеу нысаны, онын мақсаты - қылмыстың іздерін бекіту және алдын ала тергеуде іс толық және жан-жақты тергелуі үшін алғашқы және шұғыл тергеу әрекеттерін жасау». Алдын ала тергеу ұғымына анықтама беруге байланысты бір тарихи жайға назар аударып көрейік. Бір кездері тергеушілер соттардың жанында болған, ол кейбір іс жүргізушілердің, мысалы. А.Я.Вышинский сияқтылардың, алдын ала тергеуді тергеуші соттардың немесе сот тергеушілерінің, яғни соттың қызметі деп айтуына мүмкіндік берді. Ал қазіргі көптеген қымыстылар алдын ала тергеудің соттан тысқарылық сипатын мойындап отыр. Тарихи фактілерге мұндай апелляцияның қажеті не? Ол дәлелдемелерді зерттеуге соттың қазірде құқығы бар екендігін көрсету үшін қажет. Сот талқылауының бір бөлігі сот тергеуі деп те аталады. Ал бұл ұғым мен «алдын ала тергеу» ұғымын ажырата алу керек, олар қызметті жүзеге асыратын субъектілер бойынша ғана емес, қызметтің бұл түрлерінің қылмыстық процестегі амалына, мақсатына, орнына және рөліне қарай да ерекшеленеді.

Алдын ала тергеу, алдын ала тергеудің кез келген басқа нысаны сияқты, іс жүргізу әрекеттерінен және іс жүргізу шешімдерінен тұрады. Ол өзіне тергеу әрекеттерін жүргізуді. мәжбүрлеу шараларын қолдануды, адамды айыпталушы ретінде тартуды, қорғаушыны, заңды өкілдерді, азаматтық талапкерлерді және қылмыстық процестің басқа субъектілерін қылмыстық процеске қатысуға жіберуді, қатысушыларды іс материалдарымен таныстыруды және т.б. қамтиды.

Алдын ала тергеудің алғашқы мерзімі екі ай шамасында белгіленген. Бірақ оны заңда белгіленген тәртіпте прокурор ұзарта алады.

Сонымен, алдын ала тергеудің ең аз дегенде үш нысаны бар:

1) алдын ала тергеу;

2) аралас алдын ала тергеу, ол өзіне анықтауды (алдын ала тергеу міндетті болып табылатын істер бойынша) және содан кейінгі алдын ала тергеуді қамтиды;

3) алдын ала тергеу міндетті емес істер бойынша «анықтау».
1.2. Алдын ала тергеудің аяқталу институтының жалпы сипаттамасы
Алдын ала тергеудің аяқталуы дегеніміз – алдын ала тергеу сатысының қорытынды бөлімі (кезеңі). Ол істің мән-жайын толық, жан-жақты және объективті зерттеу бойынша барлық тергеу (іс жүргізу) әрекеттері аяқталып, істің ары қарайғы тағдыры туралы шешім қабылдау қажет болғанда туындайды. ҚІЖК-нің 289-бабының редакциясы бұл талданып отырған кезеңнің басталу және қадағалаушы прокурордың жазбаша нұсқауы бойынша қылмыстық істі тоқтату мүмкіндігінің бар екендігін көрсетеді. Алдын ала тергеудің аяқталуы бірқатар іс жүргізу әрекеттерін қамтиды, оларды іс жүргізу шешімдері тиісінше рәсімделгенге дейін орындау қажет. «Алдын ала тергеудің аяқталуы» термині кейде басқа мазмұнда пайдаланылады:

аттас кезеңде жүзеге асырылатын анықтаушы органның, тергеушінің, прокурордың іс жүргізу қызметі және қылмыстық-іс жүргізу қызметі.

Алдын ала тергеу саты ретінде тіптен отызыншы жылдары бөліктерге (кезеңдерге) бөлінді. Мысалы, В.И.Громов (1930 ж.) тергеу барлық материал аяқталған тергеу бойынша жинақталып қорытылғаңда, Н.В.Крыленко (1935 ж.) - алдын ала тергеудің қорытынды кезеңімен аяқталады деп санаған. С.П.Бекешко (1979 ж.) бұл кезеңнің мазмұнына дәлелдемелерді жинауды тоқтату туралы шешім қабылдау жөніндегі, іс бойынша іс жүргізуді жүйелеу және рәсімдеу, тергеудің аяқталғаны туралы процеске қатысушыларға хабар беру, қылмыстық істің ары қарайгы тағдырын анықтайтын шешім қабылдау жөніндегі және т.б. заңда көзделген іс жүргізу әрекеттерін жатқызады. Б.А.Викторов (1971 ж.) және басқа бірқатар авторлар алдын ала тергеудің өздері бөліп алған алты кезеңінің төртіншісін алдын ала тергеудің аяқталуы деп атады. Бесіншісін олар алдын ала тергеу аяқталатын қорытынды құжатты (айыптау қорытындысы, т.б.) жасау және алтыншысын — прокурордың қылмыстық істі оны ары қарай жіберу мәселесін шешу үшін қарауы деп санады.

А.Я.Дубинскийдің (1984 ж.) пікірінше, бұл аталған кезеңдердің алтыншысы тергеуден тыс жатыр, ал бесінші кезең төртіншіні өзіне сіңіріп алады. Соңдықтан да ол қорытынды кезеңнің мазмұнына қылмыстық іс материалдарын біржола жүйелеу, жинақталған дәлелдемелерді бағалау, процеске қатысушыларды тергеу әрекеттерін жүргізудің аяқталғаны туралы хабардар ету, оларға танысу үшін қылмыстық іс материалдарын ұсыну, түскен өтініштерді шешу, ақтық шешімді қалыптастыру, қорытынды іс жүргізу құжатын рәсімдеу және істі сотқа жіберу жөніндегі әрекеттерді жатқызған. Әдетте, бұл кезеңде, тек, іс жүргізу және ұйымдық-техникалық әрекеттер ғана жүргізіледі. Анықтау органының жедел іздестіру қызметі тек кейбір жағдайларда: жасырынып қалған қылмыскерді және тығып қойған құндылықтарды іздестіргенде, жаңа қылмыстардың алдын алғанда және алдын ала тергеу сатыларының қалыпты аяқталуына кедергі келтіру ниетін тыюда қажет болуы мүмкін.

Кейбір іс жүргізушілер бұл кезеңнің басталуын жүргізілген тергеудің жан-жақтылығын, толықтырған және әділдігін тексеру және қылмыстық процеске қатысушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету кезеңіне жатқызады. Бірақ, олардың іс жүргізу процесін жүзеге асыру, не жан-жақтылық, толықтық және әділдік, сондай-ақ қылмыстық процеске қатысушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету жайын сөз қылғанда нені діттегені түсініксіз. Қажетті тергеу әрекеттерін жүргізудің аяқталуын және мәжбүрлеу шараларының қолданылуын басталу деп алумен келісуге болады, бірақ сол әрекеттер жиынтығын емес. Соңғылар тергеудің бастапқы кезеңдерінің мазмұнына толықтай кіреді.

Қылмыстық істі қысқартқанда, кейбір ғалымдардың пікірінше, бұл кезеңге мыналарды да жатқызуға болады:

- прокурорды және заңда көрсетілген мүдделі адамдарды істің қысқарғаны туралы хабардар етуін;

- қылмыстық істі қысқарту туралы шешімге шағымды прокурордың қарауын және ол бойынша шешім қабылдауын (ҚІЖК-нің 218,-219-баптары);

- прокурордың қылмыстық істі қысқартудың зағдылығын және дәлелділігін тексеруін;

- прокурордың қылмыстық істі кәмелетке толмағандарға тәрбиелік ықпалы бар мәжбүрлеу шараларын қолдану мәселесін шешуі үшін сотқа жіберуін.

Сонымен, ақтық кезең алдын ала тергеуді аяқтайтын материалды жүйелеуден басталады. Практикада жүйелеудің негізгі екі түрі: хронологиялық және тақырыптық түрлері қолданылады. Хронологиялық тәртіпте материалдар тергеуші жинастырған және оған келіп түскен ретімен жинақталады, ал тақырыптық тәртіпте қылмыстық іс материалдары қылмыстар бойынша топтастырылады. Әдетте, көп эпизодты істер тергелгенде сондай болады. Мұнда құжаттар қылмыстардың ауырлығына қарай емес, келіп түскен ретімен тігіледі. Бірнеше эпизодтарға ортақ хаттамалар мен қаулылар, айыпталушылардың, жәбірленушілердің жеке басын сипаттайтын құжаттар, тінту, ұстау құжаттары, т.б. өзінше бөлек, хронологиялық тәртіпте тігіледі.

Іс материалдарын жүйелеу тергеушіге, одан кейін қорғаушыға, айыпталушыға, оның заңды өкіліне, жәбірленушіге, азаматтық жауапкерге, азаматтық талапкерге және олардың өкілдеріне, прокурорға, сотқа, судьяға іс бойынша жинақталған дәлелдемелерді тікелей мұқият талдуға, сондай-ақ алдын ала тергеудің қорытынды актісін жасағанда іс материалдарын жедел пайдалануға мүмкіндік береді. Осы кезеңде тергеуші істің мәнісі бойынша қорытынды жасап, оны негіздейді, оның болашақ тағдыры жайында шешім қабылдайды.

ҚІЖК-нің 24-36-тарауларының мазмұнына сүйене отырып алдын ала тергеуді аяқтаудың кемінде үш түрін бөліп алуға болады:

- айыптау қорытындысын жасау:

- қылмыстық істі қысқарту туралы қаулы шығару;

- медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы мәселені қарауы үшін істі сотқа жолдау туралы қаулы шығару.

Өткен параграфта келтірілген ережеге сүйеніп автор тергеудің аяқталуының тағы да бір түрі - қылмыстардың мән-жайы туралы хаттама ресімдеу жайында айта алады. Іс жүргізушілер алдын ала тергеу міндетті болып табылатын істер бойынша анықтауды, көбіне алдын ала тергеудің нысаны деп атайды. Қылмыстық іс жүргізу қызметінің бұл түрінде де ақтық кезең бар, ол қылмыстық іс материалдарын тергеу орнына жіберу туралы мәселе шешілетін уақыт аралығы (ҚІЖК-нің 36-тарауы). Материалдарды әкімшілік жазалау шараларын қолдану үшін сотқа жібере отырып істі қысқарту туралы шешім қылмыстық істі қысқартудан бөлек айтылады. Қазіргі кезде қылмыстық істі қысқартудың бұл түрін заң шығарушы алып тастады. Ондай ҚІЖК-нің 37-бабында қарастырылған кезде де ол алдын ала тергеуді аяқтаудың өзінше бір түрі болған емес. Мысалы, Орал қаласы мен облыс бойынша статистика мынаны көрсетті: бір жылда ІІМ тергеушілері сотқа айыптау қорытындысымен 7171 іс жіберген, бұл олардың аяқтаған барлық алдын ала тергеулерінің 76,5%-і. 2141 іс қысқарған (аяқталған істердің жалпы санының 22,8%-і). Жыл бойы медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы мәселені қарауы үшін істі сотқа жіберу жөнінде бар болғаны 60 (0,7%) қаулы шығарылған. Статистикаға жүгінсек — жүргізілуі аяқталған қылмыстық істер санының жыл сайын өсіп отырғандығын және де айыптау қорытындысымен сотқа жіберілген істердің көбейгендігін көреміз.

Тергеудің аяқталу кезеңі барлық мемлекеттерде бірдей біздегідей емес. Бірқатар мемлекеттерде сотқа дейінгі тергеуді аяқтау туралы шешімді прокурор шығарады, ал алдын ала тергеу жүргізген орган тек қандай да бір шешімді ұсына алады. Мысалы, Чехияның ҚІЖК-не сәйкес, тергеуді аяқтаған тергеуші қорытынды жасайды да, оны іс материалдарымен бірге прокурорға жібереді. Айыптау қорытындысын жасап, істі сотқа жолдайтын (жіберетін) прокурор ғана. Румынияның Қылмыстық іс жүргізу кодексінде тергеу аяқталғаннан кейін тергеу органы істі өзінің қорытындысымен, атқарылған істің мазмұнын көрсететін рефератпен (баяндамамен) қоса прокурорға жібереді. Венгрияда тергеу органы, алдын ала тергеуді аяқтау туралы қаулы шығарғаннан кейін материалды, айыптау актісін шығаруы үшін прокурорға жібереді, ал айыптау актісін прокурор шығарады, өзі сотқа жібереді.