Өртке қарсы қорғаныс құралдарының тағайындалуы, топтастырылуы және оларға ұсынылатын негізгі талаптар

Өрт автоматикасы құралдарының техникалық деңгейін бағалау.

Қайта құрылатын (өңделетін) өрт автоматикасы құралдарының техникалық деңгейі сәйкес келуші өнімдерді өңдеу кезінде отандық және шетелмен салыстырғанда сызба-конструкторлық шешімдердің прогрессивтілігін сипаттайды.

Кез-келген өнімнің техникалық деңгейін бағалау техникалық деңгейдің картасы мен сапалығы картасын, сол сияқты патенттік формулярды құру жолымен өткізіледі. Техникалық деңгейдің кезеңдері мынадай.

1. 
   Тағайындаулы өнім тізімін құру және оның қолданылу аймағын анықтау.
   
2. 
   Оның техникалық деңгейін анықтау үшін өнімнің берліген түрі сипаттамасын таңдау.
   
3. 
   Таңдалған өнім түрінің сипаттамаларын сандық бағалау.
   
4. 
   Таңдалған өнім түрінің техникалық деңгейін бағалау әдістемесін нақтылау.
   
5. 
   Бірдей тағайындаулы өнімдердің техникалық деңгейін жинақты бағалау.
   
6. 
   Анализденетін өнімдердің техникалық жетістігін бағалау үшін, техникалық жетістік көрсеткішінің жоғары мәніне ие болатын эталонды таңдау.
   
7. 
   Қайта өңделетін және эталонды өнімнің техникалық жетістігін салыстыру жолымен анализденетін өнімдердің техникалық деңгейін бағалау.
   

Автоматты өрт сөндіру қондырғысы – өрттің бақыланушы факторы қорғалатын бөлмеде шекті мәндерден жоғарылаған кезде автоматты түрде іске қосылатын өрт сөндіру қондырғысы.

Автономды өрт сөндіру қондырғысы – ішкі тұтыну көздері мен басқару жүйелеріне тәуелсіз өртті анықтау және сөндіру функцияларын автоматты түрде жүзеге асыратын өрт сөндіру қондырғысы.

Аэрозольды өрт сөндірудің автоматты қондырғысы (автоматты ӨСҚ, АӨСҚ) – өртті автоматты құрылғыларды қолдану көмегімен анықтайтын электрлік қосқышы бар от сөндіргіш генератор негізінде жасалған автоматты өрт сөндіру қондырғысы, онда от сөндіргіш зат ретінде от сөндіргіш аэрозоль қолданылады.

Қондырғының дистанционды іске қосылуы – қорғалатын бөлмелерде немесе оның қасында, диспетчерлікте немесе өрт постысында, қорғалатын имараттаың немесе жабдықтың қасында орналастырылатын қосқыш элементтерден іске қосылу.

Дренчерлі өрт сөндіру қондырғысы – дренчерлі шашыратқыштармен жабдықталған өрт сөндіру қондырғысы.

Қондырғы инерционділігі – өрттің бақыланушы факторы сезгіш элементті игеру сәтінен қорғалатын аймаққа от сөндіргіш затты беруді бастағанға дейінгі уақыт.

Өрт сөндіргіш затты беру қарқындылығы – уақыт бірлігінде аудан бірлігіне берілетін от сөндіргіш зат мөлшері.

Қондырғының жергілікті іске қосылуы – сорғыш станция немесе өрт сөндіру станциясы бөлмесінде орнатылған қосқыш элементерден, сол сияқты өрт сөндіру модульдерінде орнатылатын қосқыш элементтерден іске қосылуы.

Өрт сөндіру модулі – корпусында модуль қозғалтқышына қосқыш импульс әсер еткен кезде от сөндіргіш затты беру және сақтау функциялары біріккен құрылғы.

Модульды өрт сөндіру қондырғысы – қорғалатын бөлмеде немесе оның қасында орнатылған өрт сөндіру функциясын өздігінен орындауға қабілетті бір немесе бірнеше модульдерден тұратын өрт сөндіру қондырғысы.

Импульсты өрт сөндіру модулі – от сөндіргіш затты беру ұзақтылығы 1 с дейін өрт сөндіру модулі.

От сөндіргіш зат – жануды тоқтату үшін жағдайлар құруға мүмкіндік беретін физико-химиялық қасиеттерге ие зат.

От сөндіргіш концентрация – Жануды қолдамайтын ортаны құратын, көлемдегі от сөндіргіш зат концентрациясы.

От сөндіргіш заттың есептік мөлшері – нормативты құжаттардың талаптарына сәйкес анықталған және өрттің пайда болу жағдайында тез арада қолданылуға дайын өрт сөндіру қондырғысында сақталатын от сөндіргіш зат мөлшері.

От сөндіргіш зат резерві – қайта тұтану немесе өрт сөндіру қондырғысы өзінің тапсырмасын орындамаған жағдайда тез арада қолданылуға дайын от сөндіргіш зат мөлшері.

Өрт дабылдағыштарының жүйесі – бір объектіде монтаждалған және жалпы өрт постынан бақыланатын өрт дабылдағыштары қондырғысының жиынтығы.

Сумен толтырылған спринклерлі өрт сөндіру қондырғысы – барлық құбырлар сумен (сулы ерітіндімен) толтырылған спринклерлі өрт сөндіру қондырғысы.

Ауалы спринклерлі өрт сөндіру қондырғысы – сумен (сулы ерітіндімен) толтырылған құбырлар, қалғандары – қысым астындағы ауамен келтірілген спринклерлі өрт сөндіру қондырғысы.

Спринклерлі өрт сөндіру қондырғысы – спринклерлі шашыратқыштармен жабдықталған, автоматты өрт сөндіру қондырғысы.

Өрт сөндіру станциясы – арнайы бөлмелерде орналастырылған, өрт сөндіру қондырғысының ыдыстары мен жабдықтары.

Көлем бойынша локальды өрт сөндіру қондырғысы – бөлме көлемінің бір бөлігіне немесе жеке технологиялық бірлікке әсер ететін көлемді өрт сөндіру қондырғысы.

Беттік бойынша локальды өрт сөндіру қондырғысы – бөлме ауданының бір бөлігіне немесе жеке технологиялық бірлікке әсер ететін беттік өрт сөндіру қондырғысы.

Көлемдік өрт сөндіру қондырғысы – қорғалатын бөлме көлемінде жануды қолдамайтын ортаны құратын өрт сөндіру қондырғысы.

Беттік өрт сөндіру қондырғысы – жанғыш беттікке әсер ететін өрт сөндіру қондырғысы.

Өрт дабылдағыштары қондырғысы (ӨДҚ) – өртті, өңдеу, өрт туралы хабарды берілген түрде ұсынуды анықтау үшін техникалық құралдар жиынтығы.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының өртке қарсы қызметінде АӨҚҚ түрлерін таңдау және қолдану қажеттігі негізінде екі әдіс қолданады: нормативті және есептеу-графикалық.

Нормативті әдіс. Оның негізі мынадай, АӨҚҚ негізінен нормативті актілермен, бұйрықтармен, ведомстволық нормаларға сәйкес басқарылатын үлкен өндірістік бөлмелер, тұрғын үйлер, министірліктер мен ведомоствалардың қызығушылығындағы қоғамдық және әкімшілдік ғимараттар иемденеді. Біздің жағдайымызда «Мега-Шығыс» сауда үйінің сауда залдарына автоматты өртке қарсы қондырғыларды орналастыру ҚР ҚНжЕ 2.02.15-2003 сәйкес жасалады.

Автоматты өртке қарсы қондырғының нормада көрсетілгендей қолдануды талап ететіндіктен, берілген жағдайға тиімді қондырғыны таңдаймыз

1
. Ішкі және сыртқы факторларды ескере отырып бөлменің жалпы өрт қаупін анықтаймыз О_жал:

мұндағы k_Mv - жалпы өрт күшін (массалық) шамасын ескеретін коэффициент Mv; K_opn – өрттің таралу қаупі бойынша қорғалатын нысан тобын ескеретін коэффициент; К_об – жақын өрт бөлімшесіне арақашықтықты ескеретін коэффициент; К_жан – қорғалатын ғимараттың отқа төзімділік дәрежесін ескеретін коэффициент; К_pn – қорғалатын нысанда өрттің пайда болу қаупі тәуекелін ескеретін коэффициент.

2
. Қорғалатын бөлменің ең маңызды ішкі факторларын және құны көрсеткішін ескере отырып өрт қаупін анықтаймыз О_і:

мұндағы К_п.т – жалын, жоғарғы температура сияқты өрттің қауіпті факторларының әсер ету қаупін ескеретін коэффициент; К_д – уытты жану өнімдерінің және түтіннің адамдарға қауіпті әсерін ескеретін коэффициент; К_с – қондырғылар мен материалдарды қоса отырып ғимараттың жобалық және тепе-теңдік бағасын ескеретін бағалық (құндылық) коэффициенті

О_жал және О_іш коэффициенттерінің мәндерін номограммаға енгіземіз (4.1-сурет) және автоматты өрт қондырғысының түрі мен қажеттілігін анықтаймыз. Есептің шешімі үздік сызықтарымен көрсетілген.

1 аймақ – АӨҚ қажет етпейді; II - аймақ – АӨҚ қолдануды ұсынады; III аймақ–; IV аймақ – өзінің жеке өрттен қорғау қызметі бар нысандар үшін АӨД қолдануды ұсынады, ал өзінің жеке өрттен қорғау қызметі жоқ нысандар үшін АӨСҚ қолдануды ұсынады; V аймақ – АӨСҚ қолдану міндетті деп есептеледі; VI аймақ – АУП қолдану міндетті деп есептеледі, және де нысандық өрттен қорғау қызметті сынады (жеке пост).

Егер де мына жағдайда, номограмманың көмегімен шешілген есептің шешімі альтернативті болса (АӨД – нысандық өрттен қорғау бөлімі болғанда немесе нысанды қалалық өртке қарсы бөлім қорғайтын болса, онда АӨСҚ болу керек), қалалық өртке қарсы бөлім қорғайтын нысан үшін автоматты өрт қондырғысына байланысты салыстырмалы ақырғы шешім тез және дер кезінде өртке қарсы бөлімшенің жетуіне тәуелді қабылданады (бұл жағдайда өрттен келетін шығын минимальді).
4.3 Өрттен қорғауда автоматтық жүйені таңдау
Көбікпен өрт сөндіру қондырғылары біздің республикамызда да, шет елдерде де кеңінен таралған. Олар қарапайым құрылысымен және қызмет көрсету ыңғайлылығымен өте тиімді. Бұл қондырғыларды ұзақ уақыт эксплутациялау тәжірибесі көрсеткеніндей, олар өртке қарсы қорғаудың ең сенімді және тиімді техникалық құралдары болып табылады. Олар өрт сөндіретін автоматты қондырғыларымен жарақтандырылған нысандарда пайда болған өрттердің 96%-ын сөндіруде және оқшаулауда тиімді болып табылған.

Көбікпен өрт сөндіру қондырғылары әртүрлі салаларда қолданылады, олар мақта, лен, ағаш, маталар, пластмасса, резеңке, жанғыш және ұнтақ, заттар, өрт қауіпті сұйықтар бар заттар мен материалдарды қолданатын нысандарды пайдаланылады. Сонымен қатар, бұл қондырғылар технологиялық қондырғылар, кабельді құрылыстар, мәдениет ошақтарын (театрлар, мәдениет үйлерін,сауда үйлері және соған ұқсас құрылыстар) қорғауда да пайдаланылады. Жұмыс істеу принципіне байланысты сумен өрт сөндіру қондырғысы көбік шашатын түтікті және дренчерлі болып екіге бөлінеді.

Көбік шашатын түтікті қондырғылар жергілікті сөндіру кезінде қолданылады және бөлмеде тозаңдатылған сумен өрттерді оқшаулау үшін қолданылады. Нысанның температуралық жағдайына тәуелді олар үш түрге бөлінеді:

• 
  Сумен істейтін, барлық жүйе құбырлары жыл бойы сумен толып тұруы керек; ауа температурасы 5⁰С төмен емес жылытылатын бөлмелерде қолданылады;
  
• 
  Ауамен істейтін, бақылау-жібергіш орталығына дейін құбырлар сумен толтырылуы керек, ал кезекші тәртіпте тұрған қалған жүйе барлық кезде қысылған ауамен толтырылған болуы керек;
  
• 
  тәуліктік орташа температурасы 8⁰С төмен жылытылмайтын бөлмелерде, жылыту кезеңінің ұзақтылығы 240 күнге созылатын аудандарда қолданылады;
  
• 
  ауа-сумен істейтін, жыл мезгілдерінің жылы кезінде сумен, ал салқын кезінде – ауамен істейді.
  

Өрт сөндіру әдісін таңдауды мүмкін болатын сипатпен, өрттің даму жылдамдығымен және алынған өрт сөндіру құралы есебінен жүргіземіз. Біздің жағдайымызда аудан бойынша сөндіру әдісі ең тиімді болып есептеледі.

Алынған сөндіру әдісі және өрт сөндіру құралының түрлеріне байланысты және өрттің дамуының мүмкін болатын жылдамдығын таңдай отырып сумен өрт сөндірудің көбік шашатын түтікті қондырғысын таңдаймыз. Қорғалатын бөлменің конструктивті ерекшеліктерін ескере отырып, қоздырғыш ретінде ИП 212-41М УС 02 типті түтінді хабарлағышты таңдаймыз.

5. Өрт сөндірудің автоматты қондырғысының гидравликалық есебі
5.1 Есептеуге бастапқы берілімдер

1. 
   2 [4] қосымшасы бойынша ірімшік зауыты 1-ші бөлім тобына жатады.
   
2. 
   3 [4] кестесі бойынша қарқындылығын анықтаймыз I=0,08л/(с^.м²).
   
3. 
   Бір КАГ-600 қорғалатын аудан f=12 м² тең.
   
4. 
   Көбіктүзгіштің арасындағы қашықтықты ҚНжЕ 2.02.15-2003 1-ші кестесінен анықтаймыз: L=3,5 м.
   
5. 
   Жанбайтын қабырға мен көбіктүзгіш арасындағы арақашықтық L/2=4/2=2м аспауы керек.
   

Торапты тасымалдау үшін электр дәнекерлі болат құбырларды аламыз және 6 [4] қосымшаның 3-кестесі бойынша әрбір диаметрге меншікті үйкеліс кедергісі мәнін анықтаймыз, мысалы d=25 мм 0,75 тең. Тораптың жекелеген бөлімшелеріндегі көбік шығынын жуықтап біле отырып құбырдың диаметрін анықтаймыз.

1. 
   Б
   асқару бөлігінен 1-ші көбік шашатын түтікшесінен ең алыста орналасқан «басқарушының» қажетті қысымын анықтаймыз:
   

8
. Осы жағдайға байланысты қатаршалардың өткізгіштігін анықтаймыз:

1. 
   Шар тәрізді тораптың орталығының әрі қарай есептеуді 10 су шашатын түтіктердің бірдей жұмыс істеу жағдайында «а» нүктесінен басқару нүктесіне дейін екі бағытта ретімен жақындау әдісімен жүргіземіз.
   

5
.1-кесте

17. Осыдан торап тұтқырсыздығы шығады:

ΔН=Н_е(сол) – Н_е(оң) = 11,03 – 11,03 = 0 м

2. 
   Таратқыш құбырлардағы сызықтық шығынды анықтаймыз:
   

3. 
   Ортақ шығын кезіндегі Q_р тік құбыр қысымының шығынын анықтаймыз:
   

м
ұндағы К_т – 6 [4] қосымшаның 3-ші кестесінен диаметрі 114 мм түтікше үшін аламыз.

Біріктірілген графиктен көретініміздей тораптың нақты шығын мәні Q_ф=35 л/с тең, ал қысымның нақты мәні Н_ф = 20 м.
5.4 Қызмет көрсететін және кезекші қызметшілердің нұсқамасы
Қызмет көрсететін қызметшілердің нұсқамасы әдістемелік нұсқауы бойынша және зауыт дайындаушылардың нұсқамалар негізінде жасалады.

1. 
   Күн сайын қондырғының негізгі бөліктеріне (құбырлар, суландырғыш, кері клапандар, ілмекті арматуралар, манометрлер, пневмосиымдылықтар, сорғыштар, электрбасқару шкафы, электроқозғалтқыштар және т.б.) тексеріс жүргізеді, олардың бұзылуының болмауын, коррозиясын, кірлеуін, тесілуін, байланыстардың беріктігін, поломбаларының болуын.
   
2. 
   Күн сайын қысымды, көбік деңгейін, ілмекті арматуралардың жұмыс жағдайын бақылап отыруы керек..
   
3. 
   Күн сайын негізгі және қосымша қоректендіру көздерін бақылау жасау және қоректендірудің жұмыс жағдайында қосымшаға автоматты түрде ауысуын тексеру.
   
4. 
   Ай сайын МӨБ қызметкерлерінің қатысуымен автоматтық режимде қондырғының жұмысқа қабілеттілігін тексеру.
   
5. 
   Жыл сайын қондырғыдағы және резервуардағы суды ауыстыру.
   
6. 
   Жыл сайын ООТ-ке метерологиялық тексеріс жүргізу.
   
7. 
   Үш жылда бір рет электр тізбегінің оқшаулау кедергісін өлшеу.
   
8. 
   3,5 жылда бір рет құбырлардың герметикалығына және мықтылығына гидравликаық және пневматикалық сынақ жасау.
   

Қондырғының сөндірілуіне қатысты, ТҚЕ және жөндеу жұмыстарын жүргізу кезінде сауда ойын-сауық орталығының басшысы бөлмелерде қажетті өрттен қорғау жұмыстарын жүргізуі керек.

Көбікті қондырғыларды ғимараттар мен имараттар жабындысының конструктивті элементтерін қорғау үшін арналған қондырғылардан басқа бөлме биіктігі 3,2 м артық емес бөлмелер үшін жобаланады. Соңғы жағдайда қондырғы параметрлері биіктігі 3,2 м артық бөлмелерде 1-ші топты бөлмелерге қондыру қажет.

Көбікті қондырғылардың бір секциясы үшін барлық типті 140 спринклерлі шашыратқыштарды қабылдау қажет. Сонымен қоса ауалы қондырғылардың әр секциялары құбырларының жалпы сыйымдылығы 3 м³ артық болмауы қажет.

Басқару орталығының акселатормен қолданған кезде ауалы қондырғылардың құбыр сыйымдылығы 4 м³ дейін артуы мүмкін. Спринклерлі қондырғылардың әр секциясы басқарудың өзіндік орталығын қамтамасыз етуі қажет.

Ғимараттың бірнеше бөлмелерін немесе қабаттарын бір спринклерлі секциямен қорғаған кезде жану мекенін анықтағанда дыбысты беру үшін, сонымен қоса хабарлау жүйесін және түтін шығаруды қосу үшін қоректену құбырында сұйық ағысының сақиналы дабылдағышын орнатуға рұқсат етіледі.

Сұйық ағыны дабылдағышы алдында «Жабық» - «Ашық» күйлері бар бақылау датчиктері бар бекітпе арматураларын орнатуға рұқсат етіледі.

АӨСБ сумен толтырылған спринклерінде сигналды клапан ретінде сұйық ағыны дабылдағыштарын қолдануға болады, оның артында қайтымды клапаны орнатылуы қажет.
6.2 Шашыратқыштарға қойылатын талаптар.
Көбікті спринклерлі шашыратқыштар өрт сөндіру қондырғыларын автоматты түрде қосуға және өрт көзіне көбікпен шашуға арналған. Қорғалатын бөлмедегі температура спринклерлі шашыратқышты (суретте көрсетілген) ашуға қажетті температураға дейін көтерілгенде жеңіл балқитын құлып 1 балқиды, құлып пластинаға түсіп клапан 8 және шайба 9 рычактарымен 4, 5, 7 бірге түседі. Тұтқаларының 4, 5, 7 сақтау үшін жиналмалы түрде рычакты қысатын бекітпе винті 3 болады. Ағыс құлақша 6 бекітілген розеткаға 2 соғылып, өрт көзіне суды шашады. Құбыр өткізгіштерге спринклер бұрандасы бар штуцер 10 көмегімен бекітіледі. «б» суретінде көлемді кеңейтудің жоғарғы коэффициенті бар сұйықпен толтырылған шыны колба 11 тәрізді құлпы бар спринклерлі шашыратқыш көрсетілген.

Соңғы кездерде қабырғалы типті спринклерлі шашыратқыштар жасалынды, «е» типті сурет, олар адамдар көп келетін жоғарылатылған қабатты ғимараттардағы бөлмелерді қорғау үшін арналады (мысалы, қонақ үйлерде).

МЕСТ 14630—91 сәйкес спринклер және дренчер розеткаларын майыстырып жасайды (СМ, ДМ), оларды шашыратқыш розеткаларын жоғары қаратып орнатқанда қолданады, ал жұқасын (СЖ, ДЖ) шашыратқыш розеткасын төмен қаратып орнатқанда қолданады. СҚ тәрізді қабырғалы спринклерлер розеткамен және лопаткамен жабдықталған, оларды еден бетіне параллельді түрде орнатады.

Тігінен орнатылған спринклерлі шашыратқыш розеткаларынан жабынды бетіне дейінгі ара қашықтық 0,08 - 0,40 м құрауы қажет.

Спринклерлі шашыратқыштың горизонтальды розетка бөлігінен жабынды бетіне дейінгі ара қашықтық 0,07 – 0,15 м құрауы қажет. Ілмелі төбелер үшін шашыратқыштар монтажы аталған шашыратқыш түрінің ТД талаптарына сәйкес орындалуы қажет. 1/3 асатын енісі бар бір орамды және екі орамды ғимараттарда спринклерлі шашыратқыштар мен қабырға арасындағы ара қашықтық 1,5 м аспауы керек, өрт қауіпті класы КО жабындыларында 0,8 м аспауы қажет.

Механикалық бұзылуы мүмкін орындарда спринклерлі шашыратқыштар қоршалған кожухалармен қорғалуы керек. Қоршалған кожухалар шашыратқыштардың нормальды функцияларына кедергі жасамауы керек, яғни ауданын және нормативті мәндерден төмен шашырату қарқындылығы болуы қажет.

Бір қорғалатын бөлме шегінде шығару диаметрлері бірдей, бір типті шашыратқыштар орналастыру қажет.

.

7. Автоматты өрттен қорғаудың экономикалық тиімділігін бағалау

Игерілген автоматты өрттен қорғау қондырғысының экономикалық бағалануы негізгі және қосымша көрсеткіштер көмегімен салыстыру базасын құра отырып, сонымен бірге үлгімен салыстыра отырып жүргізіледі

Өрт автоматикасы қондырғысының экономикалық тиімді вариантын таңдауының негізгі көрсеткіштері төмендегілер болып табылады:

Қор салу К, автоматты өрт қорғаудың бар үлгілерін модернизациялауға және жаңа түрлерін құруға немесе қондырғыны игеруге байланысты жұмсалатын шығын.

Өрт автоматикасын енгізуде базалық және енгізілетін қор салу құрайды:

К=К_СС+К_СУ+К_ПУ+К_КНР+К_ПК+К_ОС

мұндағы К_СС – сауда үйі ғимараты құрылысның сметалық бағасы, оған тура шығындар, қосымша шығындар және жоспарлық жинақтама кіреді;

К_СУ - қондырғының және барлық құралдардың сметалық бағасы, оған қондырғының және барлық құралдардың көтерме сауда бағалары, тасымалдау және дайындау қойма операциясы - 4,2% көтерме сауда бағасы, сала бойынша жоспарлық жинақтаманы қоса, жоба жағдайындағы монтаж шығыны, негізінен монтаж бөлімшелеріне – монтаждық жұмыстың 6% .

К_ПУ - өрт автоматикасын жобалауға кететін шығын;

К_КНР – қондырғымен жұмыс істейтін мамандарды дайындауға жұмсалатын шығын;

К_ПК – өрт сөндіру қондырғысына керекті өрт сөндіру құралдарының құны.

Өрт автоматикасы қондырғысын ауыстыратын қондырғымен ауыстыру немесе модернизациялау кезінде:

К_УБ – қондырғының тепе-теңдік құны;

К_У – оның жеке қуыстары мен қондырғыға демонтаж жасау құны.

Игерілетін қондырғы үшін

Өрт автоматика қондырғысының эксплуатациялық шығынын келесі формула бойынша анықтаймыз:

С=С_м +С_қж + С_а +С_Э

мұндағы С_м - Қалыпты эксплутация үшін қажетті материалдар, және де сол материалдарға кеткен шығындар;

С_қж – қызмет көрсететін қызметшілердің жалақысына кететін шығын:

м
ұндағы N – жеке қызмет тобының саны;

3 _нег – негізі жалақы табысы;

3_қос – негізгі жалақыға қосылатын қосымша жалақының пайызы;

Q_сс – арнайы сақтандыруға аударылған, пайызбен көрсетіледі;

С_а – амортизациялық аударым.

Өрттен келетін экономикалық зиян.

Келесі жағдайлар бойынша анықталған зиян:

а) егер де салыстыру базасы ретінде нысанның эксплутация жағдайы АПЗ-сыз қабылданған болса. Бұл жағдайда тура шығын шамасы өрттің еркін дамуының 0,75 сағат уақытынан бастап есептеледі.;

б) енгізілетін нұсқа үшін өрттің еркін даму уақыты қондырғының инерциялығына және өртке қарсы бөлімшенің келу уақытының, ол ҚР үшін – 10 минут, қосындысына тең. Бұл жағдай үшін тура шығын алынып тасталады;

в) Егерде АПЗ жоқ нысанда өрт сөндірудің автоматты қондырғысы енгізілетін болса, тура шығын шамасы қондырғының инерциялығына және өрт ұзақтылығының есептеулерінің қосындысына тең болатын өрттің еркін даму уақытысынан алынады;

г) немесе өрт сөндіру қондырғысы бар нысанда төмен инерциялы және сөндіру ұзақтылығының есетеуі төмен қондырғыға ауыстырылатын болса.

Тура шығын мынаған тең болатын уақыт аралығынан алынады

_у= _из - _ив + (_тз - _тв),

мұндағы _из, _тз - ауыстыратын қондырғының өрт сөндіру уақытының есебі және инерциялығы;

_ив, _тв - қондырғымен сөндіретін уақыт есебі және инерциялық.

Уақыт фактор Т – негізгі көрсеткіштер есебіндегі спецификалық. Ол өрттің шығыны көрсеткішімен тығыз байланысты және өрт автоматикасының енгізілген нұсқасының тиімділігін анықтайды. Бірақ та уақыт факторы АПЗ-ның экономикалық тиімділігін бағалауда пайдалануда және өздік негізгі көрсеткіш ретінде, егер де:

а) регионалдық және салалық масштабта өрт автоматты қондырғысын сатып алу капитал шығынының мерзімін белгілеу;

б) өрт автоматикасы бұйымдарының жаңа үлгілері өндірісіне және негізін қалау жағдайында қосымша капитал салу мерзімін бағалау;

в) Өрт шығының анықтау қиын болғанда, ауыстырылатын және енгізілетін қондырғылардың сөндіру уақыты есебі мен инерциялығын салыстыру;

г) салыстырылған қондырғылар нұсқаларының жұмыс істеу мерзімін бағалау.

Өрт автоматикасының экономикалық тиімділігін анықтау кезінде қосымша көрсеткіштер негізгі көрсеткіштер қалып қойған кезде немесе салыстырылатын нұсқалардың негізгі көрсеткіштерінің айырмашылықтары үлкен болмаған жағдайда, әрбірінің артықшылығы қиын болған кезде қолданылады.

Е
кі нұсқаны салыстыру кезінде өрт автоматикасын енгізудегі капитал салудың экономикалық тиімділігінің салыстырмасы эксплутациялық шығын мен экономияның капитал шығыны мен экономиясын салыстыру арқылы мына формуламен анықталады:

мұндағы Е – капитал салудың салыстыру тиімділігінің коэффициенті, 1/жыл;

Е_Н – капитал салудың экономикалық тиімділігінің нормативті коэффициенті, 0,15;

С₁, С₂ – салыстырылған нұсқалардағы тапсырыс берушінің эксплуатациялық шығыны;

У₁, У₂ – салыстырылған нұсқалар бойынша өрттен келетін зиян.

Егер де қондырғыны енгізу қосымша капитал салумен байланысты болса, мәселен, ауыстыру немесе модернизация кезінде, сонымен қатар қондырғының сенімділігін арттыру жағдайында, тиімділік бағасы сатып алу мерзімімен, яғни экономикалық тиімділіктің салыстыруының кері коэффициенті болып табылатын шама арқылы сипатталады.

Мұндағы Т – бір жылдағы сатып алу мерзімі, Т_Н - нормативті сала бойынша қабылданған сатып алудың нормативті мерзімі.

Ө
рт автоматикасы қондырғысын енгізу кезіндегі екі нұсқаны салыстыру бойынша экономикалық тиімділіктің шамасын мына формуламен анықтаймыз:

мұндағы Э_ж – экономикалық тиімділік;

В_ж – нысанда немесе салада қондырғыны енгізудің жылдық көлемі, нысанда бір қондырғыны енгізу жағдайында В=1.
7.3 Қозғалыс құралдарымен өрт сөндіру нұсқасында негізгі экономикалық көрсеткіштерді анықтау
Өртті қозғалатын күшпен, яғни өрт сөндіру бөлімшелерімен сөндіру кезінде, өртті сөндіру және жанудың таралуын қақпайлап, локализациялауға дейінгі, өрт оқпандарын беруге дейінгі өрттің даму уақыты маңызды орын алады.

Формулаға сәйкес минуттағы өрттің еркін даму уақытын анықтаймыз.

_с.г. = _бір + _қаб + _.инф. + _сб. + _б.р. + _сл. =

6+4+3+2=15 мин

Есептеулерге сәйкес 3 минут өрттің еркін дамуынан кейін өрт температурасы 290 ⁰С құрайды. Бұл температурада өрт ауданы 127,1 м² құрайды.

Өрттен түсетін шығынды анықтаймыз:

У₁ = 3000 * 127,1 =381300 тенге
Нұсқаларды салыстыру және экономикалық

тиімділікті таңдау.
Негізгі көрсеткіштердің шамаларын анықтағаннан кейін нұсқалардың экономикалық тиімділігін таңдау анализіне өтеміз. Қолданыстағы типтік әдістемеге сәйкес бұл таңдау салыстырылған бір нұсқаның жіберілген шығынның минимумына негізделеді.

Нұсқаның экономикалық тиімділігін анықтау Е_Н және Т_Н. нормативті мәндердің салыстыру нәтижесіне негізделген

Нұсқаның экономикалық негізділігі есебін анықтағаннан кейін, жылдық экономикалық нәтиже шамасын есептеуге болады.

мұндағы С₁ – алғашқы нұсқа кезіндегі инженерлік-техникалық есепті шығару шеңберіндегі күнделікті шығындар – 490 000 т.

Алынған көрсеткіш екінші нұсқаның дұрыстығын, яғни өрт сөндірудің автоматты қондырғысы экономикалық тиімді екендігін растайды.
Техникалық қызымет көрсету және өрт сөндіру қондырғысын күтіп ұстау
Жүйені қолдануға дайын күйінде ұстауға, приборлар мен элементтердің зақымдануының және уақытынан бұрын істен шығуын болдырмауға бағытталған іс-шараларды жүргізу сумен өрт сөндіру қондырғысына техникалық қызмет көрсетудің негізгі мақсаты болып табылады.

Өрт сөндіру қондырғысына техникалық қызмет көрсету және жөндеу құрылымы келесі жұмыс түрлерін қамтиды:

● техникалық қызмет көрсету;

● жоспарлы ағымдағы жөндеу;

● жоспарлы күрделі жөндеу;

● жоспардан тыс жөндеу.

Ағымдағы қызмет көрсетуге қондырғының жоспарлы жұмысын бақылау, анықталған ақауларды жою, баптау, реттеу, босату және тексеру жатады. Ағымдағы жөндеудің көлеміне ішінара бөлшектеу, жетектерін және кабельді имараттарды ауыстыру және жөндеу кіреді. Жабдықтарды өлшеу және сынау, сондай-ақ анықталған ақауарды жою жүргізіледі. Сонымен қатар, күрделі жөндеудің көлеміне ағымдағы жөндеумен қарастырылған жұмыстар, қондырғының ескірген элементтерін ауыстыру, жабдықтардың пайдалану мүмкіншіліктерін жақсарту кіреді. Жоспардан тыс жөндеу ағымдағы немесе күрделі жөндеу көлемінде жүзеге асырылады және өрттен, апаттан кейін жабдықтардың қанағаттанарлықсыз пайдалануынан соң немесе оның алдын алу үшін жүргізіледі.

Техникалық қызмет көрсету жөніндегі жұмысты жүргізу барысында «Өрт сөндіру және күзет-өрт дабылы қондырғыларын регламенттелген техникалық қызмет көрсету жөніндегі жұмысты ұйымдастыру және жүргізу туралы нұсқаулықтың» және «ӨСАҚ, түтін шығару, күзет, өрт және күзет-өрт дабылына техникалық қызмет көрсету және жөндеу жүйесінің» талаптары басшылыққа алынуы тиіс.

Сумен өрт сөндіру қондырғысына техникалық қызмет көрсету және ағымдағы жөндеу жөніндегі жұмысты төртінші разрядтан төмен емес слесарь-сантехниктер жүргізеді.

8.Техникалық қауіпсіздік бойынша негізгі талаптар
Осы жоба келесі құжаттарда баяндалған қауіпсіздік шараларының талаптарына сәйкес әзірленді:

• 
  тұтынушылардың электрқондырғыларды техникалық пайдалану ережесі;
  
• 
  тұтынушылардың электроқондырғыларды пайдалану кезіндегі техника қауіпсіздігінің ережесі;
  
• 
  өрт сөндірудің автоматты жүйесіне қатысты бөлігінде белгіленген мерзімде бекітілген қолданыстағы нормативтік-техникалық құжаттама;
  
• 
  ӨСАҚ-ға пайдалану құжаттамасы.
  

Сумен өрт сөндіру қондырғысын пайдалану «Сумен өрт сөндіру қондырғысын пайдалану жөніндегі нұсқаулыққа» сәйкес жүргізіледі. Сулы өрт сөндіру қондырғысымен жабдықталған объектіде жұмыс атқаратын персонал көрсетілген қондырғының бар екендігі туралы хабардар етіледі, оның жұмыс істеу қағидасы мен қауіпсіздік ережелері туралы нұсқаулық беріледі. Қондырғыны пайдалану кезінде оның элементтерінің дұрыс жұмыс атқарып тұрғандығын қадағалау қажет. Ол үшін дабыл құралдарының дұрыстығын бақылау керек. Қондырғыны жөндеу қондырғыны пайдалануға жауапты тұлғаның ұдайы қатысуымен жүргізіледі.

Өрт орын алған жағдайда қорғалатын жайдан шығу жолдары көрсетілуі тиіс, шығу жолдары әрдайым бос болады.

Қондырғыны пайдалану кезінде келесі ережелерді орындау қажет:

• 
  Жабдықты құрылымдаумен қайта құрылымдаумен байланысты болатын жөндеу жұмыстары жөнделетін бөлшекте қысымның жоқ кезінде жүргізілуі тиіс;
  
• 
  Тоқөткергіш элементтерге жақын орналасқан құбырларды тазалауға және сырлауға рұқсатнама рәсімдеумен қатар олардан қысымның алынуы кезінде ғана рұқсат етіледі;
  
• 
  Гидравликалық сынақ жүргізумен айналысатын тұлғалар сынақ барысында қауіпсіз жерлерде немесе арнайы қарастырылған экранның сыртында болуы тиіс;
  
• 
  құбырларды гидравликалық және пневматикалық сынау ережелеріне және талаптарына сәйкес жүргізілуі тиіс;
  
• 
  жұмыс істеп тұрған кезде қозғалтқышты майлауға және механизмдердің қозғалатын бөлшектерінің бұрандамаларын бұрауға рұқсат етілмейді;
  
• 
  басқару бөлшектері орналасқан жайда техника қауіпсіздігі туралы нұсқаулық және плакаттар ілініп тұруы тиіс;
  
• 
  электржабдықтарды жөндеу жөніндегі жұмыстар электрқоректенуден ажыратылғаннан кейін ғана жүргізіледі;
  
• 
  реттеу, жөндеу және профилактикалық жұмыстарды жүргізу кезінде қондырғы тұтынушыларының қоректену сұлбасын мұқият зерделеу және қажетті қондырғыларды тоқтан ажырату қажет;
  
• 
  электржабдықтармен жұмыс атқару кезінде диэлектрлі төсемдер және қолқаптар болуы тиіс;
  
• 
  оқшаулаудың зақымдануынан орын алуы мүмкін болатын электржабдықтың барлық қажетті бөлшектері жерлендірілуі (нөлденуі) тиіс. Қорғаныс жерлендіру (нөлдендіру) ЭҚЕ-ға сәйкес жүргізіледі.
  

Қысқартулар

- АӨСҚ: Автоматты өрт сөндіру қондырғысы.

- ӨҚТҚ: Өрт хабарын қабылдау-тексеру құралдары.

- ӨБҚ: Өрт сөндіруді басқару құралдары.

- ӨХ: Өрт хабарлағышы.

Қысқаша қорытынды
Бұл дипломдық жобада мен ірімшік зауытының қоймалары мен бөлмерінде мүмкін болатын өрттен қорғауда көбікпен өрт сөндіретін автоматты қондырғыларды ұсынамын. Алынған нысанда АӨСҚ қолдану қажеттігін нақтылау үшін екі әдіс алынды: нормативті, яғни ҚР территориясында жүретін нормативті құжаттарға сәйкес және есептеу-графикалық, өңделіп жасалған. Екі әдісте АӨСҚ қарастырылып отырған нысанда қолданылу қажеттілігі дәлелденді.

Бөлменің микроклиматтық және өрт қаупі жағдайын және өрт сөндіру құралдары түрін таңдау мен сөндіру әдістерін ескере отырып, мен көбікпен өрт сөндірудің көбік шашатын КАГ-600 қондырғысын пайдалануды ұсынамын.Ол осы зауыттағы болған өртті өшірудің ең тиімді әдісі болып саналады. Гидравликалық есептеу соңында қызмет көрсететін және кезекші қызметшілердің өрт сөндіру қондырғысының техникалық жағдайы бойынша нұсқауларды өңдедім.

Дипломдық жобаның соңғы бөлімінде көбікпен өрт сөндіру автоматты қондырғысын қолданудың экономикалық негізділігін көрсеттім. Себебі ірімшік зауыты ғимараты бір қабаттан тұрады. Қазақстан Республикасының ҚН 2.02-11-2002 Ғимараттарды, бөлмелерді және имараттарды автоматты өрттік сигналдаудың жүйелерімен, автоматты өрт сөндіру және өрт туралы адамдарға хабарлау қондырғыларымен жабдықтау нормалық құжатына сай автоматты өрт сөндіру қондырғысын қоюды ұсынамын.

1. 
   ҚP Aзaмaттық қopғaныc зaңы 11.04.2014 №188-V.
   
2. 
   Пожарная тактика. Я. С. Повзик. Москва: ЗАО «Спецтехника» 2001 год.
   
3. 
   УПТ справочник. Я. С.Повзик. Москва: ЗАО «Спецтехника» 2001 г.
   
4. 
   ҚР ҚНжЕ 2.02.-15-2003. Ғимарат пен имараттың өрт автоматикасы.
   
5. 
   Эксплуатация установки пожарной автоматики . Н.Ф. Бубырь, В. П. Бабуров и др. Москва: ВИПТШ МВД СССР 1986 г.
   
6. 
   Установки пожаротушения автоматические. Справочник С. В. Собурь. Москва: ЗАО «Спецтехника» 2001 г.
   
7. 
   Установки пожаротушения автоматические. Учебно-справочное пособие. С. В. Собурь. Москва: «Пож.Книга» 2008 г.
   

9. «Пожарная автоматика» 2007, Журнал-каталог.

10. ҚР ҚНжЕ 2.02-05-2002 Ғимараттар мен имараттардың өрт қауіпсіздігі. Астана, 2002.

11. Шурин Е.Т., Юн С.П., Пальцев В.П. Методические указания к курсовому проектированию по дисциплине Пожарная профилактика в строительстве.-М.: ВИПТШ, 1990 - 80 с.

12. Томин С.В., Токарев В.Н. Задачник по пожарной профилактике в строительстве, М 1995 г.

13. Ройтман М.Я. Противопожарное нормирование в строительстве, М/С 1998 г.

14. С.В. Собурь. Справочник «Установки пожаротушения автоматического М., Спецтехника 2001 г.-399 с.

15. Гидравлика и противопожарное водоснабжение. Кошмаров Ю.А. М. 1985 г.

16. Справочник. Пожаро-взрывоопасность веществ и материалов и средства их тушения. Под редакцией А.Н. Баратова и А.Я. Корольченко. М. «Химия», 1990 г.

17. С.В.Собурь, Установки пожаротушения автоматические. Учебное-справочные пособие.-5-е изд. (перераб.).-М., ПожКнига, 2008.-312с.

18. Пожарная техника. Часть II. Пожарное оборудование/Н.М.Дэнкас, К.И.Кравченко, Н.Д.Шебеко и др.-М.: ВНИИПО, 1997.-200с.

19. В.Г.Григорьев, В.И.Горячев, Т.П.Кузнецова. Инженерная графика. –Ростов н/Д: Феникс, 2004.-416с.

20. ҚР СТ 1167-2002 Өрт сөндіру автоматикасы. Жіктелуі. Терминдер мен анықтамалар.

21. ҚР СТ 1187-2003 Өрт хабарлағыштары. Жалпы техникалық талаптары.

22. Чекмарев А.А., Осипов В.К. Справочник по машностроительному черчению. М., 1994.

23. Гаевой А.Ф., Усик С.А. Курсовые и дипломне проектировние. Промышленные и гражданские здания. Л., 1987.