Әділханова Жанна Сайынқызы

ЖОО дейінгі білім беру факультеті,

ЖОО-ға дейінгі дайындық кафедрасының аға оқытушысы.
ӘДЕБИ БАЙЛАНЫС – ХАЛЫҚТАР ДОСТЫҒЫНЫҢ КЕПІЛІ

(ЛИТЕРАТУРНАЯ СВЯЗЬ – ЗАЛОГ ДРУЖБЫ НАРОДОВ)

Аннотация

В статье рассматриваются вопросы взаимовлияния между казахской литературой и литературой родственных народов. Автор останавливается на образцах произведений представителей различных народов, входивших в состав Советского Союза. Наряду с этим он обращает внимание на имеющий место после обретения независимости Казахстана в результате общественных, социально-политических изменений разрыв культурных и литературных связей. В статье делается общий обзор истории духовных связей народов СНГ и ведется речь о новых поисках в этом направлении. Взаимосвязь литератур является одним из главных направлений воздействия на сознание и духовный мир человека благодаря искусстве и силу художественной словесности. Именно на это делает упор автор данной статьи. Научная статья посвящена истории и теории литературы, литературным связям.

Ключевые слова:

Жанр, литературные связи, перевод, культура, влияние, направление, литература, поэзия, поиски.

Түйіндеме: Мақалада қазақ және өзге туысқан халықтар әдебиеті арасындағы өзара ықпалдастық мәселелері қарастырылған. Автор бұрынғы Кеңес одағы құрамында болған әр түрлі ұлттың әдебиет өкілдері мен олардың шығармашылық байланыстарына арнайы тоқталады. Сонымен бірге Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдары орын алған қоғамдық, саяси-экономикалық өзгерістер нәтижесінде өткен ғасырда жоғары деңгейде дамыған мәдени, әдеби байланыстардың біраз уақыт үзіліп қалғандығына назар аударылған. Мақалада ТМД халықтарының рухани ықпалдасу тарихына сараптамалық шолу жасалады және осы бағыттағы жаңа ізденістер жөнінде сөз болады. Cөз өнері, сөз құдіреті , құнды шығармалар арқылы адамзаттың сана-сезіміне, рухани дүниесіне игі-ықпалын тігізер оң бағыттардың бірі – әдебиеттердің арасындағы байланыс . Мақала авторы осы мәселеге назар аударады. Ғылыми мақала әдебиет тарихы мен теориясы, әдеби байланыстар тақырыбына арналған.

Кілт сөздер: Әдебиет,жанр,байланыс,аударма,тәуелсіздік,мәдени,ықпалдастық,бағыт,поэзия,ізденістер.

Abstract

The problems of cooperation between Kazakh and other CIS countries literature have been considered in the given article. The author researched creative relationship between ex - Soviet Union literary representatives. Also, she emphasizes the fact, that as a result of social, political, economical changes which took place after Kazakhstan had got its independence, highly developed cultural and literary relations of the last century have been slightly cut off. The author writes about the history of spiritual cooperation between CIS countries and new researches in this direction. One of the directions influencing through the art of word, its power, valuable works the relation between literatures. The article is devoted to the theme of relationship between literature history and theory.

Literature, genre, relationship, translation, independence, cultural, direction, poetry, researches

Әдебиеттер байланысының жоғарыда атап өткен түрлері тарихи дамуы жағынан да, тілдік ұқсастығы жағынан да одақтас елдер арасында рухани кең өріс алды. Әсіресе, 60-70 жылдарда соңғы байланыстың мазмұн жағынан байып, ұлғая түскенін байқаймыз. Көп ұлтты әдебиетімізде тұтас бір идеялық-тақырыптық арна – комплексті байланыс ( шартты түрде осылай аталып жүрген) түрі орнығып, қанат жайды. Бұл арада әңгіме суреткердің шығармашылығымен контактылы байланыс жөнінде емес, бір ұлттың өкілінің – қаламгердің екінші бір өлкемен, елмен шығармашылық қатынасында болып отыр. Осы бағытта әдебиетіміз көптеген жаңа шығармалармен толықты. Прозада Ғ.Мүсіреповтың, Т.Ахтановтың, Ә.Нұрпейісовтің, Ә.Әлімжановтың, З.Қабдоловтың, Ш.Мұртазаның, Ә.Кекілбаевтың, т.б. романдары мен повестері, поэзия жанрында Ғ.Ормановтың, А.Тоқмағамбетовтың, Х.Ерғалиевтің, С.Мәуленовтың, Қ.Бекхожиннің, Ж.Молдағалиев, С. Сейітов,тағы басқа да ақын-жазушыларымыздың жаңа шығармалары қалың жұртшылықтың қолына тиді. Бұл шығармаларды сын тұрғысынан талдап, ғылыми негізде сараптау көп еңбек етті

Қазақ ақын-жазушылары – С.Сейфуллин, І.Жансүгіров, Ғ.Мүсірепов, М.Әуезов, С.Мұқанов тағы басқа қаламгерлер М.Гоькийден бастап М.Шолохов, А.Фадеев, Л.Соболев, А.Твардовкий, Мирзо Тұрсын-Заде, Ғ.Тоқай, Расул Ғамзатов, Шыңғыс Айтматов, Эдуард Межелайтспен тағы басқа көптеген туысқан халықтар әдебиеті өкілдерімен шығармашылық байланыста болып, ұлттық әдебиетіміздің кең өркен жаюына дәнекер болды. Әсіресе, орыс әдебиетінің Абайдан бастау алған достық байланысы Кеңес дәуірінде шарықтау шегіне жетіп, нәтижесінде ұлттық әдебиетіміздің құлашын кеңге жайған ауқымды шығармалар әкелгені рас. Оны ғалым да жақсы байқаған, өз зерттеулерінде жан-жақты тәптіштеп талдап көрсеткен.

«Қазақ өмірімен азды-көпті таныстығы ертеректе басталған М.Горькийдің кейінірек қазақ фольклоры, қазақтың ән-күйі туралы айтқан аса құнды пікірлері сол әріректен келе жатқан достық пейілдің бастауы тәрізді. «Міне, менің алдымда «Қазақ-қырғыздардың мың бір әні» деген жинақ жатыр. Нотаға түсірілген әндер жинағы. Олардың асқан сұлу мелодиялары – болашақ дәуірдің Моцарттары мен Бетховендері, Шопендері мен Мусоргскийлері, Григтері үшін мол материал деген ол «Сіздер алтын қазыналы сандықтың үстінде отыр екенсіңдер» деген ол біздің қазақтың бай әдебиеті туралы»,– деген мәліметтері арқылы С.Сейітов С.Сейфуллиннің, І.Жансүгіровтің, С.Мұқановтың, Ғ.Мүсіреповтің М.Горький үлгісін оқып, танып, өз шығармаларына арқау еткені. Сәбит Мұқанов пен Ілияс Жансүгіровтің М.Горькиймен бірнеше рет жолыққанын, онымен әңгімелесіп, ақыл-кеңес сұрағанын айта келе, 1933 жылғы бір кездесуде М.Горькийдің қазақ әдебиеті туралы қызыға сұрағанын жазады. Ұлы суреткердің бай тәжірибесіне үңілгенде қазақ жазушылары оның үлгілерін қаз-қалпында қабылдай салушы емес, өзінің шығармашылық бағытын сақтай отырып, үйрену үстінде өсуші, әдебиетте жаңа сөз айтушы, жаңалық әкелуші, бағыт көрсетуші тұлға боп қалуында. Оны өздері де айтады. С.Сейфуллин: «1917 жылы жазылған «Мүслима» («Жұбату») деген әңгімемде Горькийдің романтикалық әңгімелерінің әсері күшті болды»,– десе, М.Әуезов « …Менің ертеректегі «Қараш-қараш» повесімнің жазылуына Горькийдің «Челкашының» зор әсерінің болғаны күмәнсіз» деген. Ал әйел-ананың адамгершілік қасиетін қастерлеу, ардақтау тақырыбындағы гуманды сипаты бар шығармалар сериясын жазған Ғ.Мүсіреповтің де осы дәстүрден тәрбие алғаны баршаға аян.

Біз орыс сөз өнерінің қазақ жазба әдебиетінің дамуына зор ықпалы болғанын жасыра алмаймыз. Бұл – тарихи шындық.

М.Горький мен Белинскийден басқа М.Шолоховтың, А.Фадеевтің, Л.Соболевтың, Д.Фурмановтың, Н.Островскийдің т.б. поэзия саласында В.Маяковскийдің, А.Твардовскийдің, Д.Бедныйдың, Н.Тихоновты т.б. орыс әдебиетшілері мен көптеген ақындардың ықпалы да аз болмағаны белгілі.

С.Мұқанов: «Менің «Сырдариямды» Александр Александрович екі-үш күнде оқып шығып, ауызша да, жазбаша да көп бағалы пікірлер айтты. Қолжазба күйінде болсын, қолына тиген көркем шығарманы тез оқу, ұққан пікірін адал айту Горькийден соң, Фадеевтің бойынан көбірек табылатын қасиет еді. Одан жолдастық адал ақылын естімеген жазушы аз болған жоқ. Жазушылардың съездерінде, пленумдарында, мәслихаттарында, жиналыстарныда ол әдебиетіміздің ұлттық кадрларымен көп кеңесіп, көп сырласатын»,– дейді. Сол кездегі СССР Жазушылар одағына бірнеше жыл бойы басшылық еткен аса көрнекті жазушы А.Фадеев туысқан әдебиеттердің өсіп-өркендеуіне көп көмек көрсетіп, ұлттық әдебиеттанудың алдында тұрған өзекті мәселелердің тезірек және дұрыс шешілуіне назар аударып отырды. Ол қазақ әдебиетінің ең абзал достарының әрі насихатшыларының бірі болды деуге болады. А. Фадеев қазақ әдебиетіне «профессионалдық үлкен әдебиет болып, Бүкілодақтық әдебиеттің дәрежесіне көтерілді және сол арқылы дүние жүзілік мәні бар әдебиет болып отыр» деп алғаш жоғары баға берген-ді. 1949 жылы Парижде сөйлеген сөзінде ол М.Әуезовтің «Абайы» мен Ғ.Мұстафиннің «Миллионері» жөнінде оң пікір айтып, ерекше ықылас танытты. Бұл дегеніңіз қазақ әдебиетінің дамуындағы зор жетістік болатын.

Өткенсіз болашақ жоқ, әдебиет алыптарының осындай рухани байланысы адамгершілік пен ізгіліктің бастауы бол болған. Бүгінгі күнде осы алтын көпір алынбай, туысқан елдер арасындағы мәдени байланыс жалғасып жатыр. Қазақ елі әлемдегі тұрақтылық пен келісімнің орталығы болумен бірге, елімізді мекендейтін халықтардың достығы мен бауырластығының алтын ордасына айналып, дүние жүзіне үлгі-өнеге көрсетіп келе жатқан ел. Бұл қасиет Ұлт Көшбасшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың халықтардың өзара достық байланыстарын одан әрі жетілдіріп, нығайту міндетін мақсат еткен «Бейбітшілік және келісім жол картасы» қабылданғаннан бері тың қарқынға ие болды.  «Түріксой» ұйымының атқарып жатқан шаралары негізінде осындай ізгі шараларды байқап жүрміз. Әдебиет пен мәдениет әр ұлттың ерекшелігін танытатын рухани байлығы. Ұлттар мен ұлыстар арасындағы бауырластық пен ынтымақтастық – мәңгілік үзілмейтін достық көпірі.