Әдістемелік нұСҚАУ

Қазақстан республиканың білім және ғылым министірлігі

С. Торойғыров атыңдағы Павлодар мемлекеттік уневерситеті
Биология және экология кафедрасы

Зертханалық жұмыстарға арналған

Павлодар
Әдістемелік нұсқаулық ПМУ ҰС 7.18.1/05

бекіту парағы

Бекітемін

Химиялық технологиялар

факультетінің деканы

...................Ахметов Қ.Қ.

Құрастырушы: б.ғ.д., професор. Қаманұлы Ұлықпан _________________

Кафедра мәжілісінде ұсынылған

2009ж. «19» 08 №1 хаттама
Кафедра менгерушісі.....................................Исимбеков Ж.М.
ХТжЖ факультетінің оқу-әдістемелік кеңесінен құпталған
2009ж. «25» 08 №1 хаттама
ОӘК төрайымы..................................... Ұ.Д. Бүркітбевна


1 – зертханалық жұмыс.

Тақырыбы : Өсімдіктер мен жануарлар жасушаларының морфологиялық айырмашылығы.

Жұмыстың мақсаты: Өсімдіктер мен жануарлардың әртүрлі жасушаларын салыстырып микроскоппен қарау арқылы олардың әрбіреуінің ерекшелігін жеке айырмашылығын анықтау, себебін түсіндіру.

Құрал жабдық, материалдар: Микроскоп, препараттық әйнек, жабын әйнек, сарымсақ, пияз, элодея жапырағы, бақаның тері қабықшасы, препарат инесі, инфузория, кесте суреттер, оқу құралдары.

Жұмысты атқару ролі: сарымсақ, пияз, элодея және бақаның эпителидік жасушаларын микроскоппен қарап, дәптерге сызып алу.Инфузорияны қозғалыссыз қалыпқа келтіріп сызу. Өсімдіктің жасушасы мен жануарлардың жасушаларында қандай айырмашылықтар барына мұқият назар аудару.айырмашылығын салыстырып, белгілеп жазу.

Жұмысты өткізу түрі: Микроскопқа препарат дайындап, қарау, сызу, талдау әдістерін үйрену. Бақылау арқылы байқаған морфологиялық ерекшеліктерді қорытындылап жазу.

Әдебиеттер:

-Гофман – Кодашников П.Б., Петров Д.Ф. «Биология с общей генетикой» М., 1966.

-Вилли К. «Биология» М., 1966

-Хауслан К7 «Протозоология» М., 1988.

-Васильев А. Е. «Ботаника» (анатомия, морфология растений). М., 1978.

2 – зертханалық жұмыс
Тақырыбы: Әртүрлі сатыдағы өсімдіктердің морфологиялық құрылымы.

Жұмыстың мақсаты: а) Эволюциялық даму деңгейі және дене құрылысының күрделілігі әртүрлі сатыдағы өсімдіктердің дене мүшелерін салыстырып айырмашылықтарын анықтау.

б) Морфологиялық ерекшеліктеріне қарай өсімдіктерді тип, класстарға бөлудің негізін білу.

в) Балдырлар, саңырауқұлақ, қына, мүк, шаңжапырақтар және жалаңаш тұқамдағы, жабық тұқымды өсімдіктердің морфологиялық, анатомиялық ерекшеліктерімен танысып, оларды айыра білу.

Құрал жабдық, материалдар: Микроскоп, препараттық әйнек, жабын әйнек, 10х лупа, бритва, препарат инесі скльпель, спирт, мақта, оқу құралы, балдыр, саңырау құлақ, мүк, қына, шаңжапырақтың және тұқымды (Жалаңаш, жабық ) өсімдіктердің алдын ала дайындаған коллекциясы.

Жұмысты атқару реттері: а) Бір жасушуалы көп жасушала жасыл балдырлар, күрең балдырлар, төменгі және жоғарғы сатыдағы саңырауқұлақ, қына, мүк, шаңжапырақтардың құрылысын микроскоппен, лупамен үлкейтіп және көзбен бақылап көріп салыстыру арқылы зерттеңіздер.

б) Бритва, препаратының иненің көмегімен аталмыш өсімдіктерден уақытша препарат жасап әрбіреуінің ішкі құрылысына зер сала зерттеп айырмашылықтарын анықтаңыздар.

в) Оларда тамыр, сабақ, жапырақ, гүл, тұқым т.б. мүшелер бар немесе жоқтығына көз жеткізіңіздер

г) Талланды өсімдіктің айырмашылығын еске ала отырып әрбірейін сызып, белгілеу жасап алыңыздар.

д) Тұқымды өсімдіктің ерекшелігін берілген кестені пайдаланып сызып

алыңыздар. Жалаңаш және жабық тұқымды өсімдіктерді қарағай және алма , қауынды кестедегі сурет арқылы салыстырып алыңыздар.

-Әртүрлі даму сатысындағы өсімдіктердің ішкі, сыртқы құрылысын лупамен, микроскоппен, қарапайым көзбен қарап сызу.

-Әрбір өсімдіктің балдырлар, саңырауқұлақ, қына, мүк, шаңжапырақтар және жалаңаш тұқамдағы, жабық тұқымды өсімдіктер құрылысын сипаттап жазу.

-Суреттерге сипаттама беру.

-Жұмыстың орындалуын бақылап, тексеру арқылы оқытушы бағалайды.

Әдебиеттер:

Абдурахманов О. «Төменгі стыдағы өсімдіктер систематикасының практикалық жұмыстары: Саңырау құлақтар мен қыналар. Алматы; 2004.

Абдурахманов О. «Практические работы по систематике низших растений: Лабораторный практикум по бактериям и водорослям. Алматы, 2000.

Әметов Ә. Ә., Мырзақұлов П.М. «Жоғары сатыдағы өсімдіктер систематикасы» Алматы6 2000.

Солдатенкова Ю.П. «Малый практикум по батанике. Лишайники М., 1977.

Дорхина Л.Н «Руководство к лаборторным занятиям по батанике с основами экологии растений» М., 1986.

б) Жануарлардың негізгі типтерін және олардың морфо – физиологиялық ерекшеліктерімен танысу

в) Жануарлардың биологиялық алуантүрлілігін: Жыныстық емес, жыныстық және партеногенездік жолмен көбейетін, суда, топырақта, өсімдіктің денесінде, жануарлардың ішінде тіршілік ететін жануарлардың тобы; шөп қоректі, шірінді қоректі, ет қоректі жануарлар және олардың бейімдеу ерекшеліктерін айыра білу.

Құрал жабдық материалдар: Лупа, скальпиль, препарат инесі, бауыр сорғыш құрт, жауын құрты, жәндіктер мен өрмекшілердің әртүрлі коллекциялары.

Жұмысты атқару реттері: а) Жануарлардың негізгі систематикалық типтерін кестеден тауып олардың ерекшеліктерін белгілеп алу.

б)Қарапайым денелілер мен көпжасушалылардың патшалығының айырмашылығын тауып жазып сызып алу.

В) Құрттардың негізгі систематикалық топтары (жалпақ, жұмыр, бунақ) олардың биолгиялық топтары. Геогельминттер мен биогельминттердің тіршілігіндегі айырмашылықтар.

Жұмысты өткізу түрі:

-Аталмыш жануарларды табиғаттан іздеп табу, өлтіріп сақтау, тірідей жинап, лабораторияда өсіріп жемдеу;

-Жануарлардың морфологиялық ерекшелігін айыра білу;

-Биологиялық топтарға жіктеу әдісін игеру;

-Шарттарын орындаған жұмыс қабылданады;

Әдебиеттер:

Степанян Е.Н. и Ф. «Лабораторные занятия по зоологии с основами экологии животных» М., 2001

Зеликаман А.Л. «Практикум по зоологии беспозвоночных» М., 1971

Лебедева М. В. И др. «Биологическое разнообразие» Учебное пособие для студентов вузов. Владос., 2004

Эдафобионттардың: геобий, геофиль, геобионт топтары;

Аэробионттар, хортобионттардың: фитофаг, зоофаг, сапрофаг, қоректік топтарының сандық және массалық мөлшерін есеп жасау тәсілдерін қолданып жұмысты орындау.

Тундра, қылқанды орман, жапырақты орман, орманды дала, дала және шөлдің әрбіреуінде қандай қоректік топтар басым болатының есептеп, себебін түсіндіру.

Патапов И.В. «Зоология с основами экологии» М., 2001.

Лебедева Н.В. «Биологическое разнообразие» учебн. Пособие для вузов. Владос, 2004.

Степанян Е.Н. и Ф. «Лабораторные занятия по зоологии с основами экологии животных» М., 2001

-Амеба мен эвгленаның тіршілік ету құбылысындағы ұқсастықтарды салыстыру.

-Инфузория мен опалинаның ұқсастығы.

-Бақа мен балықтың уылдырықтан дамып ересею сатысы кезіндегі ұқсастығы.

-Құстар мен бауырымен жорғалауыштардың ұқсастығын салыстыру.

-Ұқсастығы мен айырмашылығын кестені толтыру арқылы белгілеу.

-Степанян Е.Н. и Ф. «Лабораторные занятия по зоологии с основами экологии животных» М., 2001

-Зеликаман А.Л. «Практикум по зоологии беспозвоночных» М., 1971

-Вилли К. «Биология». М.,1966.

-Бацылев Е.Г., Благосклонов. «Зоология». М., 1977.

-Хаусман К. Протозоология (перевод с нем.). М., 1988

Жасушасыз, қарапайым жасушалы (прокариот) және нағыз немесе күрделі жасушалы ағзалар олардың табиғатқа және адамның денсаулығы мен шаруашылығына манызы туралы мағлұмат деректерден хабардар болу.

Вирус, бактериялардың суретін сызып алу.

Жұмысты өткізу түрі: Студенттер тақырыпқа байланысты жасаған сурет, схема, белгілеу қорытындыларын жазып тексерту, сұрауларға жауап беру арқылы жұмысты өткізеді.

Әдебиеттер:

Вилли К. Биология (перевод с английского) М.,1966

Громов Б.В., Павленко Г.В. Экология бактерии. Л.,1989

Шигаева М.Х., Цзю В.Л. Систематика бактерии. Алматы. 2003г.

Яценко- Хмелевский А.А. Основы микробиологий. Л.,1985

7 - зертханалық жұмыс.

Тақырыбы: Микроағзалардың пішіні мен құрылымының алуантүрлілігі.

Мақсаты: Микроағзалардың пішіні мен құрылымының алуан түрлілігіне танысудың нәтижесінде оларды бір-бірінен ажырата білуге үйрету.

Құрал жабдық, материалдар: Микроағзалардың пішіні мен құрылымын сызбалап көрсеткен сурет, плакаттар.

Жұмысты атқару реттері: Оқулық, оқу құралдарында микроағзалардың пішінін, сипаттап жазған бөліммен танысып, қажетті бөлігіне қысқаша белгілеу жасау;

Вирустың сызбасын оқу құралы плакат, суреттен қарап сызу;

Бактериялардың жеке және тізбекті колониялық, шоғырлы колониялық түрлерін;

Таяқша (бакилл), доналық (кокк), бүраң (спирохет) тәрізді түрлерін айырып, суретін сызу.

Сұрауларға жауап беру арқылы жұмысты қарап бағалатады.

Вилли К. Биология (перевод с английского) М.,1966

Громов Б.В., Павленко Г.В. Экология бактерии. Л.,1989

Шигаева М.Х., Цзю В.Л. Систематика бактерии. Алматы. 2003г.