Әдістемелік нұсқаулық

ӘК төрағасы_________________ Сидорова Л.А.

Осы оқу пәнінің мақсаты аймақтық деңгейде елдің шаруашылық механизмінің қызмет етуінің экономикалық механизмін қалыптастырудың мүмкін жолдарын кешенді оқытудан тұрады. Бұл мақсат келесі міндеттерді шешуде жүзеге асады:

- мемлекеттік экономикалық саясатында аймақтар дамуының обьективті ерекше шарттарын ескеру маңыздылығын терең түсіндіруді қалыптастыру;

- ұлттық экономика дамуын мақсат ретінде және оның аймақтарға құрамдас бөліктері ретінде объективті өзара тәуелділік туралы көзқарас қалыптастыру;

- ұлттық экономика дамуын мақсат ретінде және оның аймақтарын кұрамдас бөліктері ретінде объективті өзара байланыс пен өзара тәуелділік туралы көзқарас қалыптастыру;

- әкімшілік-территориялық құрылымдардың әлеуметтік сферасын және экономикасын реттеу мен басқарудың жалпы жүйесін қалыптастырудың методикалық тәсілдері мен методологиялық негіздері туралы түсінік беру;

- аймақтық деңгейдегі экономика мен әлеуметтік сфераның даму
перспективалары, проблемалары және жағдайы туралы жалпы түсінік алу;

- мемлекеттің экономикалық саясатында нақты территориялардың аймақтық мүдделерін жүзеге асырудың рационалды жолдары мен механизмдерін іздеуге назарды бағыттау.

«Аймақтық экономика және басқару» курсын зерделеуге келесі әдебиеттер тізімі ұсынылады:

Негізгі:

1 Гранберг А.Т. Основы региональной экономики - М., 2001.

2 Региональная экономика. Под ред. Кузнецов Н.Г., Тяглов С.Г. - Ростов-на-Дону: Феникс, 2003.

3 Региональная политика Республики Казахстан: экономический механизм реализации. - Алматы: Ғылым, 1997.

4. Храпунов В.В. Региональные аспекты экономической реформы в
Казахстане. – Алматы:Білім, 1999.

5 Актуальные вопросы современного социально-экономического развития. Казахстан . - Алматы, 2004.

6 Региональная экономика и управление. Под ред. Е.Г. Коваленко. - М СПб., издательство "Питер", 2005.

Қосымша:

7 Кузнецова О. Теоритечические. основы государственного регулирования экономического развития регионов // Вопросы экономики, 2002, № 4, с. 46- 66.

8 Телеужанов Е. Ресурсный потенциал региона и приоритетные направления развития // Транзитная экономика - 2002, № 6.

9 Шокоманов Ю.К. Динамика экономического развития Казахстана и отдельных в региональном разряде за 10 лет независимости // Экономика и статистика - 2002. №2.

10 Нурланова Н.К. Региональная промышленная политика и индустриально-инновационное развитие/ материалы конференции «Теоретические и практические аспекты индустриально-инновационного развития РК». – Алматы, 2004, часть 1.

2 КУРСТЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫН ЗЕРДЕЛЕУ БОЙЫНША ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР
ЭКОНОМИКАЛЫК ТЕОРИЯНЫҢ ПӘНІ ЖӘНЕ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ
2.1- Тақырып. Аймақтык экономика және басқару пәні. Аймақтар ұғымы және басқару пәні. Аймақтар ұғымы және типологиясы

Аймақтық экономика және басқару пәні, негізгі міндеттері және әдістері. Салыстырмалы — географиялық әдіс. Статистикалық әдіс. Циклдық әдіс. Шығындар әдісі. Бағдарламалық - мақсаттық әдіс.

Аймақтық экономика және басқарудың экономикалық ғылымдар жүйесіндегі орны.

Аймақтық экономиканың негізгі ұғымдары. «Аймақ» ұғымының теориялық және практикалық түсіндірмелері. «Аймақ» ұғымы мен «Экономикалық кеңістік» үғымының ара қатынасы. Ұлттық экономика өзара байланысты аймақтар жүйесі ретінде.

Аймақтарды типтерге бөлу қажеттігі. Типтерге бөлудің негізгі критерилері. Экономикалық аудандастыру.

Тақырыпты зерделеу нәтижесінде студенттер:

• 
  аймақтық экономика және басқару пәнін, негізгі міндеттерін;
  
• 
  аймақтық экономиканың негізгі ұғымдарын
  

- аймақтарды типтерге бөле алу;

- аймақтық экономика және басқару әдістерін қолдана алу

Бұл тақырыпқа қатысты сұрақтар, мына әдебиеттерде ұсынылған: 1,2, 3,4,5,6,7,8

И. Тюненнің ауыл шаруашылық штандарт теориясы. А. Вебердің өнеркәсіптік штандарт теориясы. А. Лештің шаруашылық кеңістік ұйымдастыру туралы ілімі. В. Лаунхардтың өнеркәсіптік кәсіпорынның рационалды стандарты. А. Смит пен Д. Рикардоның абсалютті және салыстырмалы артықшылықтар туралы теориясы.

Аймақтық экономика теорияларының дамуының заманауи бағыттары: балансталмаған өсу теориясы, «өсу плюсі» теориясы, аймақтық теңдестіру теориясы және т.б.

Тақырыпты зерделеу нәтижесінде студенттер:

- аймақтық экономика және басқарудың теориялық негіздерін

- аймақтық экономика теорияларының дамуының заманауи бағыттарын

істей білуге тиісті

• 
  .аймақтық экономика және басқарудың теорияларын ажырата білу
  

Аймақ ұлттық экономиканың ішкі жүйесі ретінде. Аймактық әлеуметтік-экономикалық кешенін қалыптастыру және оның қызмет етуі. Аймақтық даму негіздерінің макроэкономикалық сипаттамасы.

Аймақтық еңбек бөлінісінің түрлері және деңгейлері. Аумақтық еңбек бөлінісін ұйымдастыру нысандары. Аймақтың салалық және аумақтық құрылымы. Аймақтардың салааралық байланыстары.

Аймақтық ұдайы өндіру процесінің ұғымы және мәні. Ұдайы өндірістің аймақтық айырмашылықтары. Аймақтық ұдайы өндіріс процесінің пропорциялары. Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі әлеуметтік -экономикалық дамуындағы аймақтық деспропорцияларының сипаты.

Тақырыпты зерделеу нәтижесінде студенттер:

білуге тиісті

• 
  аймақтық даму негіздерінің макроэкономикалық сипаттамасын
  
• 
  аймақтық еңбек бөлінісінің түрлері және деңгейлерін
  

- Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі әлеуметтік -экономикалық дамуына талдау жасай алу

Бұл тақырыпқа қатысты сұрақтар, мына әдебиеттерде ұсынылған: 1,2, 3,4,5,6,7
2.4- Тақырып. Аймақтың экономикалық потенциалы және оны бағалау

Аймақ потенциалының негізгі құрамдас бөліктері: құрылымды, даму көрсеткіштері. Табиғи-экологиялық потенциал. Еңбек потенциалы.

Өндіргіш күштерді орналастыру заңдылықтары, принциптері және факторлары. Салааралық өзара әрекеттесулері.

Аймақтық орталықпен, басқа аймақтармен және қалған сыртқы әлеммен экономикалық байланыстары. Экономикалық қатынастардың негізгі нысандары: сауда, қаржылық.

Аймақтық меншіктің қызмет ету проблемалары.

Тақырыпты зерделеу нәтижесінде студенттер:

• 
  аймақ потенциалының негізгі құрамдас бөліктерін;
  
• 
  экономикалық қатынастардың негізгі нысандары;
  

- аймақтық орталықпен, басқа аймақтармен және қалған сыртқы әлеммен экономикалық байланыстарын

Бұл тақырыпқа қатысты сұрақтар, мына әдебиеттерде ұсынылған: 1,2, 3,4,5,6,7,8,9,10,11
2.5- Тақырып. Аймақ макроэкономикалық талдау объектісі ретінде

Аймақтық талдау әдістері. Аймақтық макроэономикалық көрсеткіштер жүйесі. Аймақ экономикасы ашықтығының көрсеткіштері - әкелу, шығару, тауар алмасу коэффициенттері. Аймақ экономикасының салалық құрылымын мамандану, жергіліктену керсеткіштері бойынша талдау. Аймақтық әлеуметтік - экономикалық дамуының индикаторлары.

Ұлттық есеп жүйесін аймақтандыру. Аймақтың салааралық байланысы.

Тақырыпты зерделеу нәтижесінде студенттер:

• 
  аймақтық талдау әдістерін
  

- аймақтық макроэкономикалық көрсеткіштерді қолдана отырып талдау жасай алу

Бұл тақырыпқа қатысты сұрақтар, мына әдебиеттерде ұсынылған: 1,2, 3,4, 7,8,9
2.6- Тақырып. ҚР аймақтары экономикасының тарихи - географиялық сипаттамасы

Қазіргі заманғы Қазақстан экономикасының кеңістік құрылымының тарихи және физика - географиялық факторларға тәуелділігі. Қазақстан аймақтарының бұрынғы әкімшілік - әміршіл экономикадағы рөлі және орны қазіргі заманғы аймақтық дамудың тұрақты негізі ретінде. Белгілі бір аумақтарының шикізат бағыттылығының кушеюі және моносалалық аймақтардың пайда болу. Шикізаттық аймақтардың ашықтығының және аймақтардың салалық құрылымындағы диспропорциялардың күшеюі. Ұлттық экономика жүйесіндегі республикалық нақты аймақтарының орны мен рөлінің өзгеру динамикасы. ҚР аймақтарының әлеуметтік - экономикалық дамуы бойынша дифференциациясының күшеюі және аймақтық экономикалық саясат механизмдерін жетілдіру проблемалары.

Тақырыпты зерделеу нәтижесінде студенттер:

білуге тиісті

• 
  ұлттық экономика жүйесіндегі республикалық нақты аймақтарының орны мен рөлінің өзгеру динамикасын
  

- Қазақстан аймақтарының бұрынғы әкімшілік - әміршіл экономикадағы рөлі және орнын

Бұл тақырыпқа қатысты сұрақтар, мына әдебиеттерде ұсынылған: 1,2, 3,4,5,6,7,8,9
2.7- Тақырып. Аймақтардың дамуын мемлекеттік реттеу қажеттігі және мәні

Аймақтық теңсіздіктердің объективті негіздері және аймақтардың, дамуын мемлекеттік реттеу қажеттігі. Жалпы ұлттық экономикалық саясаттағы аймақтық экономикалық орны. Аймақтық дамуды реттеудің институционалдық және қүқықтық негіздері. Аймақтық дамуды реттеудің негізгі әдістері мен құралдары. Аймақтық саясаттың макро және микро құралдары. Проблемалы аймақтар және аймақтық даму бағдарламалары.

Тақырыпты зерделеу нәтижесінде студенттер:

білуге тиісті

• 
  аймақтық дамуды реттеудің институционалдық және қүқықтық негіздерін;
  
• 
  аймақтық дамуды реттеудің негізгі әдістері мен құралдарын;
  
• 
  аймақтық саясаттың макро және микро құралдары;
  

- проблемалы аймақтарды ажырата білу

Бұл тақырыпқа қатысты сұрақтар, мына әдебиеттерде ұсынылған: 2, 3,4,5, 8,9
2.8- Тақырып. Аймақтық даму жүйесін қалыптастыру. Аймақтық менеджмент

Басқару жүйесін қалыптастыру және оның даму принциптері. Басқарудың еуропалық жэне азиялық модельдері. Аймақтық дамуын басқару жүйесін құрудың әдістемелік негіздері. Аймақтық басқару жүйесінің мунципалдық және мемлекеттік жүйелерден айырмашылығы. Мемлекеттің аймақтық экономикаға әсер ету әдістері. Аймақ экономикасын басқарудың ұдайы өндірістік әдісі.

Аймақтық менеджмент және оның формалары. Аймақтық менеджментке әсер ететін ішкі және сыртқы орта факторлары. Аймақтық менеджменттегі жаңа теңденциялар.

Тақырыпты зерделеу нәтижесінде студенттер:

• 
  аймақтық басқару жүйесінің мунципалдық және мемлекеттік жүйелерден айырмашылығын;
  
• 
  аймақтық менеджмент және оның формаларын
  

- басқарудың еуропалық жэне азиялық модельдерін қолдана отырып, аймақтық даму жүйесін қалыптастыра алу

Бұл тақырыпқа қатысты сұрақтар, мына әдебиеттерде ұсынылған: 1,2,3,4,5
2.9- Тақырып. Аймақтық экономика дамуының жоспарлануы мен болжануы

Аймақтық дамудың жоспарлануы мен болжануының объективті шарттылығы, олардың әкімшілік-қүқықтық және әлеуметтік-экономикалық алғышартары. Аймақтық әлеуметтік - экономикалық дамуын жоспарлау -болжаудың жетілдіруіне бағытталған негізгі әдістемілік бағыттар: маркетингтік зерттеулер, логикалық үлгілер (модельдеудің) әдістері, эксперттік бағалар, икемділік коэффициенттері. Аймақтық дамудың жоспарлары мен болжамдардың басты мазмұны ол - олардың бөлімдері және көрсеткіштері.

Тақырыпты зерделеу нәтижесінде студенттер:

білуге тиісті

- аймақтық дамудың жоспарлануы мен болжануының объективті шарттылығы, олардың әкімшілік-қүқықтық және әлеуметтік-экономикалық алғышартарын

- аймақтық әлеуметтік - экономикалық дамуын жоспарлау -болжаудың жетілдіруіне бағытталған негізгі әдістемілік бағыттарды

- аймақтық экономика дамуының жоспарлары мен болжауларына талдау жасай алу

Бұл тақырыпқа қатысты сұрақтар, мына әдебиеттерде ұсынылған: 1,2, 3,4,5,6,7,8
2.10- Тақырып. Аймақтық бағдарламалар

Аймақтық бағдарламалардың теориясы мен тәжірибесі. Бағдарламалық-бүтіндік әдістің негізгі белгілері. Бағдарламаның қалыпты құрылымы. Аймақтық бағдарламалардың классификациясы. Бағдарламаны басқару, бағдарламаны жүзеге асыру механизмі. Бағдарламаны бағалау өлшемдері. Бағдарламаның мақсаттары мен ресурстары. Бағдарламалардың нұсқаларын бағалау.

Тақырыпты зерделеу нәтижесінде студенттер:

білуге тиісті

- аймақтық бағдарламалардың теориясы мен тәжірибесін

- бағдарламаның қалыпты құрылымын

- нақты аймақтың бағдарламасын құрастырып,талдау жасай білу

Бұл тақырыпқа қатысты сұрақтар, мына әдебиеттерде ұсынылған: 1,2, 3,4,5,6,7
2.11- Тақырып. Аймақтық саясаттың құралы ретінде арнайы экономикалық аймақтар

Нақты жерлердегі экономикалық өмірді ұйымдастырудың түрі ретінде арнайы экономикалық аймақ (АЭА). АЭА құру қажеттілігі мен мақсаттары.

АЭА деңгейі берілетін территорияларды таңдау критериялары. АЭА түрлері: еркін сауда аймақтары, кәсіпкерлік аймақтары, техника-өндіргіштік аймақтар. Сыртқы саудалық, фискалдық, қаржылық және әкімшілік жеңілдіктер. АЭА қызмет етуінің әлемдік тәжірибесі.

Тақырыпты зерделеу нәтижесінде студенттер:

- АЭА түрлерін ажырата білу

Бұл тақырыпқа қатысты сұрақтар, мына әдебиеттерде ұсынылған: 1,2, 3,4,5,6,7
2.12- Тақырып. Аймақтық саясатты жүзеге асырудағы экономикалык механизмдер

Бюджеттік жүйе және бюджет аралық қатынастар аймактық дамуды мемлекеттік реттеудің маңызды мәселелері ретінде. Бюджет аралык трансферттер және олардың аймақтық дамуындагы рөлі.

Аймақтық деңгейдегі салықтық, несиелік, инвестициялық және бағалық саясат. Жеңілдіктер, стимулдар және преференциялар аймақтық дамудың реттеуші құралы ретінде.

Тақырыпты зерделеу нәтижесінде студенттер:

• 
  бюджеттік жүйе және бюджет аралық қатынастарды
  

- аймақтық деңгейдегі салықтық, несиелік, инвестициялық және бағалық саясаттарды ажырата білу

Бұл тақырыпқа қатысты сұрақтар, мына әдебиеттерде ұсынылған: 3,4,5,6,7,8,10
2.13- Тақырып. Аймақтық дамуды мемлекеттік реттеудің әлемдік тәжірибесі

Әлем елдеріндегі аймақтық экономикадағы мәселелері: жалпы және ерекше. Әлемнің әртүрлі елдері бойынша аймақтық экономикалық саясаттың салыстырмалы анализі. Әлемдік экономикадағы аймақтық дамуды реттеуші институттар. Аймақтық саясаттың қүқықтық негіздері және макро мен микроқұралдары. Әлемдік экономикадағы проблемалық аймақтар мен аймақтық даму бағдарламалары. АҚШ және Европа елдерінің тәжірибесі. Қытайдағы АЭА. ҚР-ң шаруашылық практикасында шетелдік тәжірибені қолдану мүмкіндігі.

Тақырыпты зерделеу нәтижесінде студенттер:

білуге тиісті

• 
  әлем елдеріндегі аймақтық экономикадағы мәселелерін
  

- ҚР-ң шаруашылық практикасында шетелдік тәжірибені қолдану мүмкіндігі