Егет булсаң, егетлек күрсәт илгә

а) Әдип Габдерәхим Утыз Имәни мирасын өйрәнү, тормыш юлын кабатлау;

ә) Шигырь юлларыннан шагыйрьне "күрергә", аның теләк-омтылышларын, фикерен, хисләрен танып-белергә өйрәтү;

б) ир-егетләргә салынган вазыйфаларны үтәүнең зарурлыгына инандыру.

Егет булсаң, егетлек күрсәт илгә,

Тугры дуслык путасын бәйлә билгә...

Гаделлек кыл, лаек бул изгеләргә,

Тузан чаклы җәфа кылма берәүгә.

Тидермә һичберәүгә син ачы тел,

Әгәр дә ул тидерсә, син бары көл.

2 нче егет: Димә: күркәм минем йөз һәммәсеннән...

Китәр күркең бер-ике көндә синнән.

Шулай дисәң әгәр дә – буш адәм син,

Череп гүрдә, булырсың корт өчен җим.

Димә: мин зур, көчем күп, мин булыйм баш...

Хода әмрен үтәүдән тартма һич баш...

...Телен, күзең, кулыңны саклый күр син,

Гөнаһ эшләп, соңыннан булма хур син...

Тату булып яши күрше белән кем –

Яшәр андый кеше муллыкта һәр көн.

Берәү рәнҗетсә күршесен әгәр дә,

Булыр мәхшәрдә тоткын андый бәндә.

Кыйнама, орма, керсә күрше малы,

Кума, керсә шулай ук балалары.

Табакта булса әгәр татлы нигъмәт,

Чакыр син күршеңне, күрсәт сый-хөрмәт.

Син алсан күчтәнәч берәр туганнан,

Чыгарып бир өлеш күршеңә аннан.

Сөйләмә күрше хатынын яманлап,

Ире сөйсә аны, син сөйлә мактап.

Юлың бүлмә, әгәр дә очраса ул,

Телен ачма, әдәпле ир кеше бул.

Кеше байдыр, ояты булса аның,

Ләкин байлык түгел – күплеге малның.

4 нче егет: Малы калыр, кеше керсә кабергә,

Оят ләкин яшәр бергә гомергә.

Малым бар дип, фәкыйрьне күрмә ким-хур,

Сүзем кадерле дип, һич булма мәгърур.

Ул әләк күпмеләрне итте һәлак.

Берәү килеп сөйләсә бер әләк сүз,

Син андый бәндәдән дуслык җебен өз.

Сиңа һич файдасы юк бу эшеңнең.

Әгәр кылсаң берәүгә изге эш син,

Алырсың шундый ук изге өлеш син.

Дучар булмам, димә үзең, бәлагә.

Сиңа атса берәр адәм әгәр таш,

Ачу тотма, үзен ат син аңа аш.

Арулый, былчырак тисә, юып ул.

Хәерле көн, исәнмесез, хөрмәтле укытучылар, укучылар. Кичәбезне башлап җибәрергә рөхсәт итегез. Безнең аны күпкырлы, нәтиҗәле эшчәнлеге, бай мирасы белән хөрмәткә һәм ихтирамга лаек шәхес – Габдрахман Утыз Имәнинең шигъри юлларын яңгыратудан башлавыбыз юкка түгел. Бүгенге кичәбезне без, гомумән, ул иҗат иткән юллар белән атадык: "Егет булсаң, егетлек күрсәт илгә" (Презентациянең 1-2 слайды). Мин сезне бүген егетлек, батырлык, тугрылык турында ачыктан-ачык сөйләшүгә, эчкерсез әңгәмәгә чакырам. Сөйләшүгә керешкәнче, бераз гына шигъри юлларның авторы турындагы белемнәрне барлап алыйк.

1 нче кыз: (Презентациянең 3-6 слайдлары) Габдерәхим Утыз Имәни – озын һәм катлаулы гомер юлы үткән шагыйрьләребезнең берсе. Ул ярты гасырдан артык гомерен яшь буынга белем һәм тәрбия бирүгә багышлый. Үзенең туган якларында да, Урта Азиянең мәшһүр мәдрәсәләрендә дә мөгаллимлек кыла. Ул тудырган йөзләп китапның яртысын диярлек педагогик, гыйльми хезмәтләр, сүзлекләр, төрле шәрехләр, белешмәләр алып тора. Алар татарча, гарәпчә, фарсыча яисә катнаш телләрдә язылган. Китап басу башлангач, ул язма текстларның дөрес нөсхәсен төзү өстендә күп эшли һәм бик күп күренекле әсәрләрнең чагыштырмача дөрес, җыйнама текстын булдыра. Тәрҗемә белән дә күп шөгыльләнә. Күңеле белән гел шигърияттә яши, гүзәл үрнәкләр иҗат итеп калдыра. Аның эшчәнлеген руслардагы Ломоносов эшчәнлеге белән тиңлиләр.

Кадерле укучылар, әдип бер шигырен: "Егет булсаң, егетлек күрсәт илгә", – дип башлый, дидек. Бу сүзләренә ул үзе дә тугрылыклы калды. Аның хезмәтләре – илгә күрсәтелгән "егетлек"нең күркәм бер галәмәте. Сез моның белән килешәсезме? Егетлеккә тагын нинди гамәлләрне кертеп була?

Хакыйкать – ул еланның агуы күк,

Ачы булса да, файдасы күп

дигән юлларын хәтерегездә саклагыз.

Чын бәхетне бирә бары гыйлем генә,

Баш ияләр һәрвакыт белемлегә.

Авторның фикере белән килешәсезме? XVIII-XIX гасырда яшәгән әдипнең сүзләре бәлки XXI гасыр кешесе өчен көлке генәдер?

Сез бәхетле булуның серләренә өйрәткәнче, без бер матур җыр тыңлап алыйк.

Күп гыйлемле булса адәм – байдыр ул,

Башкалар йолдыз кебектер – айдыр ул...

Авторның бу фикере белән килешәсезме? XXI гасыр кешесе өчен дә шулай укмы?

Викторина оештыру.

Хур итеп, мине төрмәгә яптырды....

....Ятамын ялгызым бер аулак өйдә,

Дусларымның берсе-бер юк янымда.

Кеше белән сөйләшү тыелды.

Дүрт ягымны сакчылар чорнап алды...

....Гаҗәп-хәйран булдым күреп үз хәлемне,

Белә алмадым нидән бу хәлгә төшүемне,

Кайда ул шат булып йөргән көннәрем?

Матур тормыш эчендә үткән көннәрем?

Кайда ул мул ризыгым, хуш күңелем?...

Алып баручы. Өзектә нинди хис патшалык итә? Ул нилектән барлыкка килә? Дусларны, танышларны ничек сайларга кирәк? Шул турыда сөйләшеп алыйк.

(Төркемнәрдә эшләү, җавапларны тыңлау)

9 нчы сыйныф кызлары башкаруында "Чын дустым" җыры яңгырый.

Утыз Имәни мәрсияләрендә гадәти татар хатын-кызларының реалистик сыйфатларга бай булган, олы, якты, образы тудырыла. Шагыйрьнең бу жанрга игътибар итүе юкка түгел. Библиографик материал шул турыда сөйли.

• 
  Габдерәхим, ул егермеләп балаңның исемен дә онытып бетерәсеңдер инде, – дип әйткән ди.
  
• 
  Хикмәт балаларның исемнәрен онытуда түгел, ата икәнеңне онытмауда, – дип җавап биргән Утыз Имәни.
  

"Әтиемә" җыры яңгырый.

Синең гомреңдә күпме ирләр үлде!

Ничә шаһлар, ничә агалар үлде,

Ничә хәким китеп, янасы килде.

Берәүнең үлде күз нуры - баласы.

Берәүнең ире үлеп, калды ул тол,

Берәү бай иде - бөлде, калды буш кул.

Ничә бәкнең өметен дөнья бозды.

Шул гыйбрәтләр җитәрдер, шаять, безгә,

Килер дип уйласак бу үзебезгә.

Ничек тудың, булып шундый курыкмас?

Хәтәр көннәр турында уйла син уй.

Бозык һәм буш теләккә сонма һич буй.

Ул уйламас, кеше миннән көләр, дип.

Акыллы, белсә дә, йөрмәс, беләм, дип,

Аны, белми, диеп сөйләр юләр тик.

Сөйли күр син дә белгәнеңне акрын.