Әлеуметтік медицина және денсаулық сақтауды ұйымдастыру кафедра мәжілісінде талқыланды және бекітілді

Қарағанды мемлекеттік медицина университеті

Дәріс

Пәні: IF2112 «Фармация тарихы»

Қарағанды 2014

Әлеуметтік медицина және денсаулық сақтауды ұйымдастыру кафедра мәжілісінде талқыланды және бекітілді.

1.Дәуірге сипаттама.

II.Византия империсындағы фармация

1.Византия империясының оқуының тарихы

2.Медицина мен фармация дамуының ерекшелігі.

III.Араб халифатындағы фармация

1.Арабтарды территориялық жаулап алуы

2.Ұлттық өнер,медицина және фармацияның дамуы

3.Шығыс ұлы ғалымдары-Әл-Фараби,Әл-бируни,Әл-Рази,Әбу Әли Ибн Сина

IY.Батыс Еуропадағы медицина және фармация

1.Ерте кезеңдегі және дамыған орта ғасырдағы фармацияның және медицинаның дамуы

2.Нағызбілім жетістігі,жаңа дәуірдегі фармацияның және медицинаның дамуы.

Парацельстің фармацияға деген еңбегі.

Дәуірге сипаттама.

Орта ғасыр(medium aevum)-Феодалдық қоғамның құдайлық уақыты.Феодалдық қатынас әр мемлекетте бір уақытта құрылған жоқ.Сондықтан қашан антикалық аяқталады және орта ғасыр басталады деген сұраққа жауап беру мүмкін емес.

Феодалық элменттер әлі құлдық басқару орталығында жинақтала бастағанмен Еуропадағы құлдық басқару құрылымының құлауы варварлардың шабуыл жасау уақытымен байланысты.476 жылы Батыс Рим империясында құлдық көтерілыстің әлсізденуі,натистік германдық варварлық тайпасының қол астына түсті.Оны кейде Еуропадағы феодализм және орта ғасырдың басталу уақыты деп есептейді.

Шығыс елінде феодалдық құрылым едәуір ерте қалыптасқан.Қытайда Ш ғасырда,Кавказ елінде IY ғасырда,Византияда және Орта Азия мемлекеттерде Ш ғасырда,ал Русьте феодалдық құрылым IX ғасырда құрылды.

Батыс Еуропада феодализм,дәуірін негізгі 3 кезеңге бөледі:

Y-XI ғасырларда ертедегі орта ғасырлық,яғни экономикалық өмір ауылда дами бастаған кезең;XI-XV ғасырлар дамыған феодализм,яғни қалалардың өсуі-сатушылар орталығы және ремесло ауылдық жұмысшыдан бөлінді,XV-XVII ғғ.-феодалдық қоғамның ыдырауы және капиталисттік қоғамның кейбір элементтерінің туу,жаңа социальды-экономикалық қатынастардың және осы негізде –жаңа өнер құндылықтары периоды.Орта ғасыр аяғы-бұл бірінші буржуазия ревалюция уақыты,осының ішінде басты мәнді ағылшын буржуазия ревалюциясы 1640-1649жж.алды.1640жылы жаңа уақыттың басталуын және Еуропадағы капитализм дәуірін шартты көрсетеді.Феодалдық мемлекеттердің социалдық және экономикалық әртүрлі дамуы өнер көрстекішінің және ғылымның түрлілігін бөлді.Шіркеу,әрбір елде жердің үшінші бөлігін алды.Орта ғасырлық медицина күрделі және шартты қарсыластықпен дамыды.

Византиялық цивилизация әлемдік өнер тарихында- қабылдаушы грек-римдік мұрасы негізгі орынды алады.Он ғасырға жуық ол өнердің жарық орталығы болды.

Оның тарихы Ұлы Констатантин императорының уақытында басталды,яғни мемлекеттік религияның құрамына христиан дініің енгізумен және Ұлы Рим империясының астанасының құрылуымен белгілі.Яғни ол Римнен ерте гректік қалашық Византияны Босфордың жағасына әкелді.Болшақ астананың бет пердесі 304жылы болды.Оның құрылысына негізгі әйгілі архитекторлар,құрылысшылар шақырылдв.Константин басқарған жылдары 30сараймен храмдар,4 мыңнан астам білгіштер бөлімдері,2 театр,цирк,ипподром,150 астам моншалар және8 акведуктар болды.330 жылы мамырда жаңа астананың ашылуы болды,яғни оның атымен Константинопаль деген атау алды.

IV ғасырдың аяғында құл иеленушілік қатардың айналу процесі Рим империясының қирауымен көрінді .Оның соңғы императоры Феодасий өлісімен оны әр баласына бөлді.Батыс Рим империсы қарсыластармен ұзаққа созылмады.Шығыс Рим империясы экономикалық жақтан күшті мемлекет болды.Оның қала басқарушысы Константинополь Александрия,Бейрут,Кесария және басқада ірі сауда орталықтары болды.Империяда феодализм дамыды,

Шығыс Рим империясы өзінің даму периодында Ромеев және Романи империясы деп атады.Бұл атау ,яғни Ромеев империясы,түріктердді жалап алудың тоқтауымен көрінді.

Византия империясы антикалық өнердің болашақ мұрасын Ерте Римдік традицианы ұзақ уақыт сақтады:термдер,үлкен бақтар яғни құрылыстардың айналасындағы,спорт,театр,

құрылыс,ғимараттар,мемлекеттік тіл-латын.Ертедегі қару Валентаның екіярусты акведукы болды.

Византиялық өнер осында орналасқан халықтардың көптеген өнерін өзіне алды.Солардың ішінде IX ғасырда ағайынды Кирилл мен Мефоди шығарған туынды славяндық әліппе-кириллица болды.Барлық негізгі білімнің өсуі Византиядағы діннің әсерін ойлады.

Византиядағы негізгі медициналық және фармацевтикалық білімнді Гипократ пен Галеннің шығармалары қалдырды,яғни жағымды құдайсөзі компиляция базисі үшін алынған.Византияда дәрігерліктің істің дамуы христиандықпен байланысты.Бірінші үлкен христиандық аурухана 370 жылы Кесарияда салынды.Онда сонша ғимарат болса,сонша ауру типтерін анықтады.Византияда дәрігерлік істің жоғары сапалы организациясы Константинопальдегі ауруханамен бірлестіріп жасалған.(XIIғ.)Онда 5бөлім болды.сонымен бірге әйел аурулары бөлімі қосылады,әр бөлімде 2 дәрігерден болды.Дәргерлік өнерді оқу үшін аурухана жанынан медициналық мектеп ашылды.Медицинада оқуды жүргізуші, монастырьлермен бірге және дискуссия мінезін иеленді.Византияда сонымен бірге дәріхана болды.

Қарбаласқан дәуірIV-VII ғ.ғ.көптеген жазбаша медициналық шығармаларды қалдырды.Византиядағы дәрігер Орибазий(325-403)70 томдық”Синопсис”атты медициналық энциоклопедиясын құрастырды.Аэций Амидийский және Александр Тралльский,Павел Эгинский энциоклопедистер,яғни антикалық медицинаның үлкен мұрасын жүйелендірген және жинаған,көп шығармаларды құраушылар болды.Бұл Византиялық дәрігерлердің атқарған ең ірі ісі.Ежелгі туындылардың ішінде көбі,бұндағы өткен энциоклопедиялық еңбектер бізге дейін жетпеген.

Византия орта ғасырдағы мемлекет сияқты өзінің қатынасын тоқтатты.1453 жылы Константинопальдің түріктермен шабуылынан кейін территорияға Осман империясының құрамы кірді.10 ғасырдың ішінде өзінің тарихында ол тек антикалық мұраны сақтап және жүйелендіріп қоймай,орта ғасырлық өнердің оригиналын құрды,яғни көптеген халықтардың өнердің дамуына әсер етті.

Б.д.д.VII ғасырдың басында Аравия жартылай теңізінің батыс бөлігінде орналасқан арабтарда ислам діні қалыптасты,ислам мемлекеті құрылып,яғни арабтар жулап алуынан кеңіген феодалдық империя Халифат пайда болды.VIIғ.бірінші жаулап алу этабынан Халифаттың құрамында Сирия,Палестина,Иран ,Египет,Кипр,Армения және Грузия териториясының бір бөлігі болды.Екінші этап жаулап алуынан Солтүстік Африка мен Пиреней теңізінің көп бөлігі,Орта Азия және Закавказья алынды.Халифаттың шекаоасы Атлантика теңізінен Индаға дейін,Орта Азиядан Солтүстік Африкаға созылды.Көлемі жағынан Александр Македонский және Ұлы Рим империясынан асып кетті.Елдерді жаулап алуынан араб тілі және ислам,көптеген бөлінуден ұзақ философияның дамуы мен басқада ғылымдарға әсер етті.

Халифаттың құрамына кірген арабты иемденген халықтар өнердің жоғары дамуын құрады.Олар басқада елдердің Азия,Африка,Европаға әсері және ең ірі әлемдік өнерді салуда маңызды болды.

Араб мемлекетінің бірлігі ұзаққа бармады және Батыс халифат орталығы Кордавада және Шығыс халифат орталығы Бағдад болды.Халықтардың экономикалық және өнерлік сөйлесуі,араб халифтымен бірлескен,5 жылға жуық сақталды.

Щығыс халқының мәдениеті араб халифатының уақытында ежелгішығыс және антикалық цивилизазияның қымбат құндылықтарын қалдырды және Батысевропалық цивилизазицяның мұрагерліктің міндетін атқарды.

Арабтар өздеріне істеген Қытайлықтардың жасаған компас,қағазды европейцтарға жіберді.Араб елінде астрономиялық обсерваториялардың негізі болды,жұлдызшалы каталог құрылған,онда барлық елдердің географиялық суреттемелері берілген.Үлкен қалаларда библиотекалар оқу залымен бірге,ғылым және дін дискуссиясы үшін бөлмелер құрылды.

Медицина жоғары дамуды алды,білім 2 бөлімнен тұрды:дін білімі және дене білімі.8 ғасырдың ішіндеЖетісу бойында араб медицинасы белді орынды алды.Ол Европадағы сияқты сол уақыттағы барлық білімнің түрін сақтады.

Медицина облысында Сириялықтармен бірге алхимия идеясын пайдаланды,олар фармация дамуында және құрылуында негізгі рольді ойнады.Шығыс халықтарындағы алхимиктер сулы моншаны,кубты,сүзгілеуді қолданды,күкірт және азот қышқылын алды,спирт,оларды алкоголь деп атады.Пиреней түбегін жаулап алудан Батыс Европаға осы білімді әкелді.

Шығыс елдерінің ірі қалаларында үлкен аурухана мен дәріхана болды.Дәріхана мен дәрігерге жаупты тұлғалар болды.Адам денесінің өлігіне рұқсат етілмеуіне қарамай,дәрәгерлер мұсылмандарда анатомия мен хирургияның дамуын салды,Жануар көзін зерттеген египеттік дәрігер Ибн АЛ-Хайсам бірінші болып көз ортасына жарық түсуін және оның бөлігіне ату берді.Көз аурулары туралы оқуды салған Ибн Сина.Оның кітабы»Окулисттер үшін меморандум» бірнеше рет Европада өңделді.Араб мектебінің офтальмалогияға әсері XVII ғасырға дейін болды.Ибн-Ан-Нафис 300 жыл бойы Серветке дейін өкпелік және коронарлық қан айналымды суреттеді.

Араб мәдениетінде үлкен орынды жеке сұрақтар мен жалпы гигиеналық,рационалдық тамақтану,диететика алды.

Тістерді күтудегі бірінші қабілеттілікті ағаш бұтақтары болды,солардың көмегі арқылы тіс дақтарын тазалады.Олар Ежелгі Египетте қазбалардан табылды.Тіс тазалауда ағаш бұтақтарын пайдалану барлық әлемде кең таралды.Ескі араб еліндегі тістің тазалануы еш қайда қарамай қатынасқан ерекше қатарда,сол кезде Араб елінде тістің қабынуы көбейіп кетті Бұның неге әкеліп соққаны ол танымал араб хирургы арнайы металдан жаслған тістің дағын кетіруге арналды.,ол арнайы тістеуіш құралы.

3.Шығыстың ұлы ғалымдары-Аль-Бируни,Ар-Рази,Аль-Фараби,Абу Али ибн Сина.

Шығыс халықтарында медицина периодының көп бөлігінің және фармациясының дамуы X-XI ғасырда болды.Бұл кезеңдегі ұлы өкілдері Аль-Бируни,Аль-Рази,т.б. болды.

Аль-Бируни(973-1048)-астраном,географ,мнеролог,этнограф,тарихшы.Ол 5-6 ғасырда Коперник пен Галилиге дейін әлемнің геоцентрлік құрылысын қалдырды.Өзінің үлкен қабілеттілігіне және ғылымды біліміне өмірдегі жетістіктерінде өзіне міндетті болды.Жас кезінде гректің ,араб,сирия,санскритті оқыды.

Бирунидің жұмыс орны Кят болды,Хорезмшахтың астансы,құрылған жері өзінің академиялық туған жерінде яғни багдаттық «білгірлер үйі» болды.

22 жасында ол үлкен төртбұрышты құрылысты санап,иілген бұрыштарын эклептиканың экваторына,меридан арқылы жердің радиусын және көбеюін анықтады.Оған жататын фундаменттік еңбектер кеңінен және тереңнен зақымдалды.Олардың ішінде «Хронология»,» «Минералогия»,»Фармакогнозия»,»Фармакология».Ол өзінің ғасырында матералистте,атикте болмады.Оның астраномиялық еңбегі 11 кітаптан құралған,ол Масудовқа арналып жарыққа шықты,яғни ғвлвми әдебиетте «Масудов Канон»атымен белгілі блды.Сұлтанға арналған жаңалықтар мен атақтарын Бируни күміс тиындардыалдыртты,ол жақсылықты оқымысты алмады,ол былай деді:Бұл сіздің берген жаңалығыңыз ғылыми жұмыстарына зиян тигізеді,білгір адамдар біледі,яғни сіздің күмісіңіз мәңгі қалмайды,ал ғылыми жұмысым қалады»

1927 ж.Брусьде Райхан Бируни «Фармакагнозия»немесе «Китаб ас-Сайдана фи-т-тибб» еңбектерін жазды,яғни бізге дейін жеткен негізгі қол жазба.Бұл қымбат мұрагер дәрігерлік ісиің жүргізілуі Шығыстағы орта ғасырда болды.

«Фармакогнозияны,-білгір жазған,-жай дәрілік заттардың білімі,оның түрімен ең жақсы формасы,сол сияқты қиын дәрілік құрылымы келісімді жазылған рецепт немесе сенімді және дұрыс әсер етуші зерттеуінде міндетін атқарды.Ол жердегі берілген тапсырма фармакогноста,яғни Бируни түсінігі бойынша,жақсы дәрігерлік сапаны және рецепт арқылы жасалатын қиын дәрілік заттар.Бируни араб,индия,перейдтік,хорезмдіксоғдылық,түріктік және басқада 4500ға жуық өсімдік аттарын,жануар,минерал,азық-түліктік,солардан пайда болатын дәрілік,реттік,терминалогиялықты өзінің дәуірінде түсіндіріп жинақтады.

«Фармаагнозияда» орта ғасырда шығысиағы дәрілік оқудың өсімдігінің өсуіне, медицинаға,фармацияға керегі ең қымбат болды.

Ар-Рази(250-923)арабтықң еліндегі әдеби,энциоклопедиялық еңбегін 25 томдық «Всеобьмлющая кітабын»құрады.Ауру суреттеуде,ол гректік,арабтық,сириялық,үнділікавтордың көздік нүктелерін анықтап,содан соң өзінің қортындысын шығарды.200 астам еңбек жинағының авторы көбінесе білімінің жұмыстары «қызылша мен бөртпеге қарсы».Бұл ауруға диференциальды диагностиканың залалсыздануына ой тастады.Қызылшамен бөртпеге трактат аударымы әр түрлі тілде дүние жүзіне тараған.Ол жұмыстарын былай жазған: «бір дәрімен барлық ауруды емдей аомайды»деген,тағы жеңіл аурулар қиын емделеді, «дәрігері жоқ адамдар»Ар-Рази атты кісінің медицинада мақтамен құрал-жабдықпен бацланысты емдік зерттеу.Ар-Рази ұлы педагог болған,оның ауруханасы шәкірттерге толы болған.Онвң шәкірттері оның өлімінің өмірдегі ісін жалғастырушылары-«Әлемдік медицина кітабы».

Ар-Рази аиомист болған және ол Аристотелдің тақпақтарын оулықтарын өзімен бірге тұтынды.Өзінің шығармаларында кейбір алтын тектес құймаларды дайындауды суреттейді.Химиялық ыдыстар және лабараториялық артықшылықтармен қабылдауларды Ар-Рази өзінің мақалаларында суреттеп кеткен.Өзуақытында белгілі заттардың класификациясын құрады.Оларды үлкен үш топқа бөлді:минералды,өсімдіктер және жануарлар өз пікірін бір бағытты ұстанып алты бөлімді құрады.1)Спирт 2)Пайдалы қазба 3)Тастар 4)Купоростар 5)Бура 6)Тұз.Ар-Рази спирттердің барлығын жаққан кезде қалдықсыз ұшып кететінін айтты.Ар-Рази химиялық операцияға арналған прибор тізімін:колба,песчандық монша,сулы монша,шынылы воронка және т.б.жасады.

Аль-Фараби (870-950)белгілі оқымысты Отырардың энциоклопедист орта ғасырдағы Шығыстың атақты бір мәдениетті орталығы Багдатта және Алеппода жұмыс істеген.100-ден асиам нағыз ғылымның және философиянвң еңбектерінің авторы Шығыстың философтары оны өмірде екінші ұстаздеп атады.Медицинаның мәселері «адам мүшесінің,Аристотелмен әр түрлі көзқараспен Галеннің құрметі үшін қаралды». «Асқазан-ішек трактаты және басқада аурулар туралы,білгіштер мемлекті Афоризм трактаттарында көрсетілді.9-10 ғасырда шығыстың мәдени орталығы Орта Азия болды.Бұарада,Үргеніште,Хорезмде белгілі білікті дәрігерлер жұмыс істеді. Әбу-Али –Ибн-Сина(980-1037)үлкен творчествалық мұра қалдырды.әр түрлі мұрағаттарда оның 450-ден астам шығармалары еске алынады.Оның ішінде бізге жеткені 240-тан еңбегі соның 150кітабы философия әлемдік көз қарастар мәселелеріне арналған,40-тан асиам медицинаға,50-і басқа ғылымға арнлды.Ибн-Синаның тарихи еңбектері болды.Негізгі медицина еңбегі «Канон» ғыдым дәрігері ұзартқан медициналық энциоклопедия.Оның ішінде 11 ғасырдағы Шығыс халықтарының медицинасы және ежелгі грециялық,жеке білікті көрсеткіштері бақылаулар жинақталғанКанон 5 кітаптан тұрады.1-кітап медицинаға анықтама анаиомия негіздері жалпы аурулар,денсаулықты сақтау,емдеу қабілеті көрсетіледі, 2-ші кітапта жәй дәрілер және олардың тигізеитін әсерлері,пайдаланужолдары.3-ші кітап жеке патология және терапияға,жеке аурулар мен оларды емдеу әдістері.4-ші кітап хирургия туралы,5-ші кітап дәрілеудің түрі туралы,улагу,емдеу әдістері.

Екінші кітабында Канонның 811 тараудан тұрады,яғни Ибн-Сина көгілдірге көңіл бөліп,үйректің майына,қойға,балықтарға және басқа заттарға тоқталды.Көптеген заттаржыланнің щағуына қарсы:өзіндік шаян,ащы бұрыш,фисташка,сарымсақ,т.б5-ші кітапта териактар және үлкен емдеу кашектардан басталады.Ол кітап териактардың 3 қолтаңбасына

әкелді.Олардың құрамы күрделі,оның құрамына 60 –қа дейін ингредиенттер кіреді,негізгісі омий саналады.

Ибн-Сина кашектің ұйықтатқыш маканың,яхонтаның,сердаликтің,алтынның басқа да минералды авторы болды.Кашекті шрап немесе балмен жаққан.Ол дәрілік форманың оригиналды аты: «Ұлы сақтаушы»т.б.

Құрғақ ұнтақ тәрізді дәрілер формасы «камиха»аталды.Оны көбіне алақанғаезіп,кейін ауызға салып,бала оның ауызға құйылған тәтті формасын дайындады.Дәріні шыжғырып, Сүзгіден өткізіп нығыздадаы.Сироптар мен сүтті соктар қолданылды.Сироптарда өсімдіктерден,уксустан және шарапиан дайындады.Аралық бөліктің ұнтақпен белгіленуі және дәрілік кашектардың арсвнда табалар болды.Олар 4 жасқа дейін дайындалды.Камфорлық табалар ысиық түсірушізаттар ретінде қолданылды,түсқайта –аппетитті қоздырушы,жұмсақтандырғыш аниетті болды.

11-ші статьяда пластырь мен таңғыштар суреттеледі.Пластырьлар сорушы және әкетуші заттар ретінде пайдаланады.Оның ішінде біреуі апостольский деп аталады.Ол 12 ингредиенттен тұрады,апостал санына байланысты.Ол деталь мұсылман болу үшін христиандықтың әсерін қадағалады.Дәрілік таңғыштар ауырсынуда қолданылды.Оның құрамына болиголдир,ароник,т.б. да өсімдіктер кірді.

Қазіргі фармцияға үлкен қызығушылық көлемге және салмаққа байланысиы Канонның 5-ші кітабында суреттеледі.Авиценна дозировкаға кең мән беріп,аяғында адам үшін өлшемді және көлемді ауыстыруды өткізді.

5-ші кітаптың екінші тарауы «Канонның»фармакотерапевтиканың жоспарының типімен құрылған,8 тарауда дененің облысы және мүшелер бөлімі тізімделген,ауру кезінде дәрілерді қолдану көрсетілген.Екінші кітап қарапайым дәрілер және бесінші күрделі дәрілер Канонның ісінде Ибн Синадан зерттеушіге үдкен дәрілік істер тарихынан беріледі.Бұл кітаптар фармацевтиканың назарына қарай ескрткіштің берілуі фармацияда емес сонымен бірге химияда зоология,боаника,минералогияда және философияда орын алады. «Канонның дәрігерлік ғылымы» адам ойлауында және пайда болу пракикада кең бұзылыстар,ұлы мәдениет ескерткіші.

Ибн Сина химияға қызығушылыұ танытты және оны негізгі тиімді бірі деп санады.Ол миенралды оқыды,химиялық заттардың классификациясын жасап және элементтердің сапасына қарай көз нүктесіндегі минералды оқу.Суды ол «бұзушы аралсатырушы,жабыстырушы»деп санады.Ибн Сина минералдық судың рөлін білді.Ол оқыды,яғни минералдық суға тұздар алтын және күміс кірді,олар адам организмне жақсы әсер етеді.Ең жақсы су деп «тазаланған» суды санады,яғни оны қалыптыдан алуға болады. Ибн-Сина доза туралы тапсыруды санады,яғни әр түрлі әсер беруін ,сонымен бірге крематикалық шарттарды талап етеді,дәрілерді қаттты суық қысты және ыстық жазда қолдануда керісіше көрсетеді.Бұл мәселеде ұлы дәрігерде жаңа дәрілер әсеріне ауруларды емдеуде негізгі жаңа көз қарастар қаралады.Пракикада бақылау біліктілік Ибн-Синадан алынып жоғарыдан мистик,астрология,дуалаудан алады.Оқымысты орат ғасыр шарттарында традицианы құруда жаңа жолды көрсетті.Ибн-Сина фармациясы Европаның фармациясын анықтады.Ол қазіргі фармацияға жақын болдымедицина Араб халифатындағы және Орта Азиядағы кең әсерлерін әлемдегі халықаралық медицинаға көп әсерін тигізді.

Батыс Европадағы фармация және медицина

1. Ерте кезеңдегі және дамыған орта ғасырдағы фармация, медицинаның дамуы.

(V – XV ғ.ғ)

476ж. Ақырғы рим империясында Румул Августин болды.Ол уақыт шартты түрде Европадағы құл иеленушілік айналуынжәне жаңа дәуір басталуы феодализмді көрсетеді.Феодализм дәуірінде идеологиялық институт шіркеу болды.Бай адамдар монастырлермен бірге алтын,күміст.б. бақылап отырды.11ғасыр ортасына дейін христиандық шіркеулер бір текті болды.1454 ж.оны батыстық,католиктік,шығыстық деп бөлді.

1-ші аурухана батыс Европада монастырлар арқылы құрылды.Олар ішінде Париж леондық,Франциядағы қонақ үйі болды.Монастырлар арқылы дәрілк өсімдіктер дйындауда және дәрілік препараттарды сақтау құрылды.Медицина дінімен байланысты дәрілер манақтар ғылымдық ойды тоқтатты.

Медицина облысында негізгі авторитеті Гален болды.Орта ғасырлық схоластар Антомия мен физиология саласында Галеннің эксперименталдық жетістіктердің берілуі ұмтыла бастады.Сол кезде өзінің жағынан әлсіз жағвна осы уақытта оқуында болды.Адам организміндегі өмірлік процестері бір бағытты күштер религозды догмадаенгізілген болатынжәне схоластикалық медицинада белгілі болды.Осыдан Геленизм туындады.Ол галенді оқудағы бір бағытты айтылған түсінік өлгендердің әсері алхимияда айтылды.Сонымен бірге оған және фармацияға ерте орта ғасырдағы қала элементарлық техникалық қаруды қолданбады.

Бұл кез повалдық аурулар тоқтамай холера,болды және өлім көп болды.Бірінші карнтин 1348ж.Италиялық ппорттыққаласында енгізді оның дамуы сатушылармен экономикалық тұтынушылық пен байланыстыжәне мәдениет университеті болып Оксфортта,Кембриджде,Падуяда,Прагада т.б. қалаларда көрінді.Орта ғасырларда университеттен оқытушы догматикалық мінезді алды.1-ші анатомия туралы кітап 1316ж.Мондино де Лучи 2 өлім себеп кері біртұтас коцепция болды.Хирургиялық Ги де Шолиактың кітабы Батыс Европада хирургиялық саласында кең тарағанболды.Орат ғасырдағы медицина Европада күрделі дамыды.Содан кейін туу дәуірінде болашақ ұлы медицина туды.

2.Нағыз білім жетістігі,туу дәуіріндегі медицина және фармацияның дамуы.

Парацельстің фармацияға деген еңбегі.

Леонарда да Винчи(1452-1519)ғылымда білікті әдісті мойындады, ол ең алғаш Европада мәйіт зерттей бастады. Сол заманның ұлы суретші, инженер, механигінің анатомиялық суреттемелері ғана емес,кейінгі басқа жұмыстары да таңқалдырарлық.Өкінішке орай ол өмір салмай тұрып жұмыстарын жариялаған жоқ.Нағыз білімнің дамуына үлкен үлес көрсеткен білікті ағылшын философ Фэнисиса Бэкон(1561-1626)ол матерализммен қазіргі данышпан тәжірбиелік ғылымның бастығы.Бэконды франциялық ғалым Декарт (1596-1650)рефлекторлы доға схемасын жасады.Барлық жүйке жүйесін орталықталпынушы және орталықжағалық деп бөлді.Ол өмірлік іс-әрекеттер механикалық заңға бағынады деп есепптеген.Ертедегі дәрігер және химик Парацельстің(1493-1541)химияға деген приорентация дәрі жасауға адтын жасау жолдарын іздеумен басталады.Парацельстің медициналық негізі дарын болатын.Дарын болмаса,ьілім де болмайды.Ол дәрілердің мөлшерін оқуын дамытты.Орта ғасырдың басынан өткенімен бұрыс жолынан босаған жоқ.Теофраст Парацельс-медициналық реформатор «Парацельс»деген есім Уельске тең ,Цельс тәрізді деген мағынаны білдіреді.Бұл атауды ол өз-өзіне қартайған жаста қойған.Парацельс Швецариядағы Эйнзидельнде туған.Оның әкесі ол жерде жәжірбиесі болған,үклен дәрігерлік және Таулы мектебінде сабақ берген.Медициналық білімді Парацельс Ферраре университетінде алған.Парацельс барлық Еуропаны мекендеген және де қазіргі Литва,Белорус,Батыс Украйна тіпті Египетте болған .Өзінің сапарында тек университеттер мен медициналық мектептеріне барып қана қоймай,сол елдің ауру емдеу тәсілін зерттеп білуге тырысқан.Қаладан қалаға мекендеп жүріп,ол өмірге талпынып,жұлдызға қарап бақылау мен ауруды емдеді.15230жылдың шамасына ол туған жері Базелге ең қиынжәне қауіпті ауруларды емдейтін атақты дәрігер басып оралады.Адам топырақтан жаратылған және бүтін жанатын және ошеупорлық заттар күкірт,мырыш,, қалайы,тұздан тұрады.(Парацельстің химиялық теориясы).ПАрацельс ауруды емдеудің ең қолайлысы химиялық жолмен дайындалған дәрілер арқылы емдеу деп есептеген.Ол бірінші орынға«квинтэсенцияны»қойған.Бұл ғажайып дәріні ол өсімдік пен минералдан жасаған.Парацельс емдеу кезінде препаратттар сурмасын қолданған.Кейін бұл дәрі XVIғ.дәрігерлердің ең кең тараған күшті емі болды.Кейін күкірт мышьяктік және қалайы препараттарын,балдық купоросты,қорғасынд қантты,кейбір улы және минералды заттарды қолданған.Ауруларды емдеу кезінде «алтын тинктуруске»мән берген Бұл қызыл колойдты зат.

Сифилисті емдеуге қалайы мазін қолданған.Мырышты ең бірінші зерттеген.Ол сол кездегіхимиялық препараттардың барлығын тәжірбиедін өткізген.Химия ол үшін алтын жасау емес,ол тек дәрі жасауға керек болған.Ол емдеу үшін қолданбаған химиялық зат жоқ тіпті қатты әсер ететін улы заттарға келгенде де тоқтаған жоқ.Сол үшін оны ауруларды уландыруы мүмуін деп өте жиі соттаған. «Ал,сендер білесіңдер ме?»-деген ол,-«у бар болса,дәрі де бар.Затты тек бір доза уға немесе дәрігеайналдырады».Бұл сөз жүз жылдан кейін қанатты афоризмге айналған.Парацельс ғылымдағы білікті әдістің негізі болған.Дәрігер теориясында дарын бар.Ғылымсыз және дарынсыз бола алмайды,-деп айиқанОл дәріні өз білімі емес «кітап»арқылы жазып беретін дәрілерді мойындаған.

Парацельс тіпті өсімдік майлары препараттарына да аса мән аударған.Оның брінші жұмысы«таза» препапраттар жасау бағытында қолданған.Новатор тәрізді Парацельс этил спиртін,экстроген ретінде қолданып,одан экстракттартұнбалар,қоспалар,басқа препараттар алған.

Оқуының дамытуынла және формуландырғанда негізгі рөлі «сигнатура» болған.Өсімдіктің күшін және құрамын Диоспорида және Мацера арқылы біледі.Табиғат әр өсімдігін белгілеп қойған,мысалы:ол жаралар емдеуге қолдануға қызыл дақтары бар жапырақтарға өсімдік әкелген.Кейін сигнатура жайында оқуды Парацельсті жалғастырушылар дамытады.

Парацельс өз уақытындағы ең білімді химиктердің бірі болған.Бұл ғыоымның дамуына зор әсерін тигізеді.Ол дәрігерлердің химиялық заттармен емдеуге көзін ашып,оларды химиямен айналысуға мәжбүр етті.Бұл оның мақтанышы. \Парацельс химияның басты тапсырмасы дәрі жасау деп есептеді.

Туу дәуірінде анатомиялық ғылымдар өте көп.Леонардо да Винчиден басқа басты рөл ойнаған Агдрей Везалий(1514-1564).Ол анатомияны ең бірінші болып жоғары ғылымға қойды.Ол 1543 жылы Геоенге қарсы шығып,өзінің «алам денесінің құрылымы»атты еңбегін жариялады.Везалий жұмысы өздігіменізденген ең бірінші адам анатомиясы.XVIғ.және XVIIғ.басында Фалопий,Евстахий,Ботало,және басқа дәрігерлер жұмыс істеген.Бұл айтылған есімдер анатомиялық құрылымдар әртүлілігін көрсетеді.

Ағылшын дәрігері Вильям Гарвей(1578-1657).1628 жылы «жануарлардың жүрегі мен қан айналымының анатомиялық қаралымы»деген кітабын жариялады.Огда қан айналым туралы нақты жазылған.Гарвей жазған қан айналым системасында тек капиляр жайында мағлұмат болмаған.Оқталмаған көзімен жұмыс істегенде кпилярларды көре алмаған.Гарвейдің жұмысын итальяндық дәәрігер Мальпиги(1628-1694)жалғастырған.Ол микроскоп арқылы кпилярлық қанайналымды ашып,организмдегі қанның қозғалысының жұмысын аяқтаған.

Голандық сатушы және шлифовалщик линз Анатолий Левенгук (1632-1723)200-ден астам микроскоп жасған.Олардың ең күштілері 270есе арттырып көрсеткен.Ол тіс эмалін,эртроцитттерді шыныларды зерттеп жазған.

Туу дәуірінде итальяндық дәрігер Джиралома Франкстора(1478-1553)жұқпалы ауруларды зерттеген.Орта ғасырда Еуропаға қөптген эпидемияларды бастан өткізген.Ол жұқпалы ауруларды жақын қарым-қатынастан да емес,үлкен ара қашықтықта жұғады деп есептеген.Ол өзінің көзқарасын 1546 жылы «контагия және емдеулер жайында» атты шығармасында жазған.

XVIғ.дәрігер Монтано (1489-1552)Падун университетінде клиникалық оқуында үлкен роль алған Лейдендегі Герман Бургав (1668-1738)

Хирургия облысына үлкен салым Амбруаз Паре (1510-1590)енгізген.Сол кезде қайнаған майды оқтиген жараға құюдың орнына,оларды маймыл орамалармен орауға болатынын айтты.Ол ампутация техникаын жаңартты тәжірбиеге ұмытып кеткен оперативтік әдістерді енгізді(трахематорияны,қоян тіс кезіндегі операция)Қивн ортапедиялық приборларды пайдалануға ойын қосты,қолдан жасалған бітімдер,буындар.Амбрауз Паре хирургияны ғылым ретінде екенін анықтады.

Европаның ғалымдары тіс дәрігеріне салымын енгізді.Әдеби тарихшы итальяндық дәрігер Чиговани Арчоли тамақтан кейін және тіске қараудың оң тәсілін кең тартқанына куә болған.Англияда XVғасырда тісті емдну және жұлдыру сұрақтарын Брадобреев-хирургтер шешкен.Тіс пасталарын жоюға олар түрлі металдық құралдар және азот қышқылы құрамын қолданған.Тек XVIIIғасырда тіс тасымен қоса тісті ерітетіназот қышқылын қолдануға доғарды.Демек кеше ғана жабайы көрінген орта ғасыр адамның мәдениттер тарихына өз салымын енгізді.Бұл тек XVIғасырдағы Батыс Еуропасының гуманистикалық көзқарасы және итальяндық ерте буржуаздық мәдениеті ғана емес,сонымен бірге византиялық, және Иконапись,элимнистикалықроман,персидтік миниоплора,итальяндық живопись,араб медицинасы және көптеген басқалары.

Әлемнің мәдени көзқарасы кеңейіп келеді.Елдердің жақындығы өткен заманның тарихы мен мәдениетін зерттегенімен әлемнің бірлігі сезіледі.

Кестелер:

«Феодализм дәіріндегі медицинанң дамуы»

«Ал Фарабидің медициналық еңбектері»

Біріншілік және екіншілік оқу көздері

Әдебиеттер:

1.Лисицын Ю.П.История медицины / Ю.П. Лисицын. - М.: ГЭОТАР-МЕД, 2004. -393 с.

2. Сайфулина Н.Ф. Курс лекций по истории медицины: Учебное пособие/

Н.Ф. Сайфулина. – Караганда, 2008.- 122с.

3. Сайфулина Н.Ф. Тестовые вопросы по истории фармации: Учебно-методическое пособие/ Н.Ф. Сайфулина.– Караганда, 2012.– 68с.

4. Сорокина Т.С. История медицины: Учебник для студ. высш. мед. учеб. заведений / Т.С. Сорокина. – 4-е изд., стер.- М.: «Академия», 2005.-560с.

• 
  Бақылау сұрақтары:
  
  1. 
     Византия империясының тарихи құрылуын атаңдар?
     
  2. 
     Феодализм дәуіріндегі шекаралық жаулауларын атап шығыңдар?
     
  3. 
     Араб халифатында фармация қандай даму алды?
     
  4. 
     Медицина және фармация салаларының дамуыда Әл Бирунидің қосқан қандай үлесі бар?
     
  5. 
     Медицина саласында Әл Разидің еңбектерін ата?
     
  6. 
     Әл фарабидің философия, медицина және фармация салаларының дамуындағы үлесі?
     
  7. 
     Авиценнаның «Дәрігерлік білім қағидасының» II томын неге арналған?
     
  8. 
     Авиценнаның «Дәрігерлік білім қағидасының» IV томын неге арналған?
     
  9. 
     Авиценнаның «Дәрігерлік білім қағидалары» еңбегінің фармацияда қандай маңызы бар?
     
  10. 
      Араб халифатының фармация саласы әлемдік медицинаның дамуына қандай әсер көрсетті?