Реферат тақырыбы: «Белгісіз жылдар»
жүктеу/скачать 419.61 Kb.
|
1 2
Бакытжан Айым ткилп23-11 4 сож- Бұл бет үшін навигация:
- Салқам Жәңгір хан
|
Алматы технологиялық университеті РЕФЕРАТ Тақырыбы: «Белгісіз жылдар» кезеңі 1652-1680 жж. Сайрам соғысы» Орындаған: Бақытжан Айым ТКИЛП 23-11 Тексеруші: Маликов Бахытжан Усенович 2023 жыл Орталық Азия тарихы - жаулап алу, Бәсекелестік және өзгермелі шекаралардан уақыттар. Оның көптеген тарауларының ішінде 1652-1680 жылдар аралығындағы кезең қақтығыстар мен өзгерістермен сипатталатын аласапыран дәуір ретінде ерекшеленеді. Бұл кезде Қазақ хандығы тарихындағы басты тұлға Жәңгір ханның билігі Орталық болды. Оның билігінің негізі Сайрам соғысы болды, бұл аймақ тарихында терең із қалдырған күрделі және маңызды эпизод. Орталық Азияның шексіз кеңістігінде орналасқан Қазақ хандығы өзінің көшпелі өмір салтымен, қатал тәуелсіздігімен және тайпалық байланыстардың күрделі желісімен танымал мемлекет болды. Жәңгір хан басшылыққа хандық ішкі және сыртқы сын-қатерлерге тап болған кезде келді. Оның билігі амбициямен, көрегендікпен және хандықтың Орталық Азияның кең саяси ландшафтындағы рөлін терең түсінумен ерекшеленді. Бұл реферат Жәңгір хан билігінің ортасында болған қақтығыс Сайрам соғысын зерттейді. Тарихи дереккөздерді мұқият зерттеу және контекстік талдау арқылы біз осы соғыстың себептерін, барысы мен салдарын жарыққа шығаруға тырысамыз. Сонымен қатар, біз бұл маңызды оқиғаны 17 ғасырдағы Қазақ хандығы мен Орталық Азияның неғұрлым кең Тарихи контекстіне енгізуге тырысамыз. Тарих беттерін қарап отырып, біз Сайрам соғысына әкелген факторлардың күрделі желісін ашамыз, соғысушы тараптар қолданатын стратегиялар мен тактикаларға тереңірек үңіліп, осы қақтығыстың ұзақ мерзімді салдарын бағалаймыз. Осылайша, біз Орталық Азия аймағын кеңірек зерттеуге үлес қоса отырып, Сайрам соғысының тарихи маңыздылығын жан-жақты түсінуді ұсынамыз деп үміттенеміз. Сайрам соғысының осы зерттеуінде интригалар, дипломатия және мәдениеттер қақтығысы, ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан Орталық Азия тарихының жылнамаларындағы тарау осы керемет аймақтың тұрақты қиындықтарын еске түсіреді. Салқам Жәңгір хан Салқам Жәңгір — туған жылы белгісіз, 1652 жылы қайтыс болған. Есім ханның ұлы. Ол хан тағына Есім хан өлген соң 1628 жылы отырды. Жәңгір хан бойы аласа, бірақ толық денелі кісі болған. Сондықтан да халық оны “Салқам Жәңгір” атап кеткен. Оның тұсында Батыр қонтайшы басқарып тұрған жоңғар-ойраттардың күшеюі байқалды. Олар Қазақ хандығына үздіксіз шабуыл жасап тұрды. Жәңгір ханның билік еткен жылдары жоңғар феодалдарының қазақ жерін жаулап алуға жасаған үздіксіз жорықтар кезеңіне сай келеді. Кейбір мәліметтерге сәйкес Жәңгір ханның ордасы Түркістанға таяу маңда орналасыпты. Жәңгір хан Бұхар хандығымен одақтастық келісімге келіп, жоңғар басқыншыларына қарсы күрес жүргізді. Сонымен бірге, ол қырғыздармен де осындай қарым-қатынас орнатуға ұмтылды. Мұның бәрі жоңғар шабуылынан қорғану мақсатынан туып еді. Дәл осы кезеңде Қазақ хандығы мен ойрат жоңғарлары арасындағы қарулы қақтығыстар жиілей түсті. Екі жақтың басшылары көшіп-қонуға жайлы жерлер және Сырдария өзені бойындағы сауда орталықтары үшін күрес жүргізді. Сол кезеңдегі тарихи мәліметтер бойынша, Жәңгір хан тұсында қазақтар мен ойрат жоңғарларыарасында үш ірі шайқас болған: 1. 1635 жылы 2. 1643-1644 жылдар 3. 1652 жылы Сайрам соғысының Орталық Азия тарихының жылнамаларындағы маңыздылығын түсіну үшін бұл қақтығысты кеңірек тарихи контексте қарастыру өте маңызды. XVII ғасыр Орталық Азиядағы елеулі геосаяси өзгерістермен, әлеуметтік-экономикалық Оқиғалармен және мәдени өзара іс-қимылдармен ерекшеленетін бетбұрыс кезеңі болды. А. Қазақ хандығы: көшпенділер патшалығы Орталық Азияның кең даласында таралған Қазақ хандығы ежелден көшпелі өмір салтымен және тайпалық байланыстың күрделі жүйесімен ерекшеленді. 15 ғасырда қорқынышты күшке айналған хандық аймақтағы билік динамикасының негізгі ойыншысы болды. Оның басшылығы дәстүрлі түрде саяси көшбасшылар ғана емес, рухани және әскери қайраткерлер болған хандарға жүктелді. 17 ғасырға қарай хандық одақтардың өзгеруімен, ішкі бәсекелестікпен және сыртқы қысыммен жүретін өтпелі кезеңді бастан өткерді. B. 17 ғасырдағы Орталық Азия саясаты 17 ғасырда Орталық Азия аумақ пен ресурстарды бақылау үшін бәсекелес болған көшпенділер мемлекеттерінің, империяларының және конфедерацияларының мозаикасы болды. Бұл батыста Сефевидтер империясы, шығыста Цин әулеті және солтүстікте Ресей империясы Азияның жүрегінде өз ықпалын таратқан уақыт болды. Бұл сыртқы күштер Орталық Азияның байырғы билеушілерімен бірге саяси ландшафтты қалыптастырды және көбінесе аумақтық даулар мен билік үшін күреске әкелді. C. Жәңгір ханның билігі Жәңгір ханның Қазақ хандығының басшылығына көтерілуі Орталық Азия тарихындағы сыни сәтпен тұспа-тұс келді. Оның билігі хандық ішіндегі билікті шоғырландыруға, көшпенділердің дәстүрлерін сақтауға және көрші мемлекеттермен дипломатиялық қатынастардың күрделі желісін шарлауға деген ұмтылыспен ерекшеленді. Жәңгір ханның уәждері мен амбицияларын түсіну оның билігі кезінде болған оқиғаларды, соның ішінде Сайрам соғысын түсіну үшін маңызды. D. әлеуметтік-экономикалық және мәдени факторлар Саясат пен дипломатиядан басқа, 17 ғасырда Орталық Азия терең әлеуметтік-экономикалық және мәдени өзгерістерге куә болды. Сауда жолдары Еуропаны, Таяу Шығысты және Азияны байланыстыратын аймақты кесіп өтіп, тауарлар мен идеялардың алмасуына ықпал етті. Ұлы Жібек жолы саудада, мәдениетте және инновацияда байланыстырушы буын болды. Бұл өзара іс-қимыл Орталық Азияның қоғамдары мен мемлекеттік құрылымдарына терең әсер етіп, ынтымақтастыққа да, қақтығыстарға да ықпал етті. Бұл тарихи контекст Сайрам соғысының күрделілігін түсінуге негіз береді. Келесі бөлімдерде біз осы қақтығыстың туындауына әкелген нақты факторларды, Жәңгір ханның рөлін және Қазақ хандығы тарихындағы осы аласапыран кезеңді айқындаған өрбіген оқиғаларды толығырақ қарастырамыз. Сайрам соғысының басталуы (1652-1680) Қазақ хандығында кенеттен, оқшауланған оқиға емес, уақыт өте келе өрбіген түрлі күрделі факторлар мен алдыңғы оқиғалардың шарықтау шегі болды. Бұл бөлімде осы елеулі қақтығыстың негізін қалаған себептер мен тарихи негіздер қарастырылады. A. аумақтық даулар мен бәсекелестік Сайрам соғысының негізгі себептерінің бірі аумақтық даулар мен негізгі аймақтарды бақылау үшін бәсекелестік болды. Қазақ хандығы көшпелі халықтың көбеюімен сипатталды және аумақтық шекаралар туралы мәселе жиі даулы болды. Сайрамның (қазіргі Шымкент) айналасындағы аймақ сауда мен ресурстардың стратегиялық қиылысы болды, бұл оны әртүрлі қазақ тайпалары мен сыртқы державалар үшін қалаулы жүлдеге айналдырды. Бұл құнарлы жерді бақылау үшін күрес қақтығыстың ыстық нүктесіне айналды. B. экономикалық қақтығыстар және ресурстарға қатысты қақтығыстар 17 ғасыр Ұлы Жібек жолы бойындағы өзара іс-қимылдың күшеюімен және жаңа сауда маршруттарының пайда болуымен Орталық Азиядағы өзгерістер кезеңі болды. Бұл экономикалық трансформация пайдалы сауда жолдары, ауылшаруашылық жерлері мен ресурстар үшін бәсекелестік тудырды. Сайрам өзінің ауылшаруашылық молдығымен және сауда жолдары бойындағы стратегиялық орналасуымен экономикалық қызығушылықтың орталығына айналды. Сайрам соғысының басталуында осы ресурстарды бақылау үшін бәсекелестік маңызды рөл атқарды. C. этникалық және мәдени факторлар Сайрам соғысы қарсаңында этникалық және мәдени факторлар да маңызды рөл атқарды. Қазақ Хандығы белгілі мәдени бірегейлігі бар түрлі тайпалық топтардан тұратын көпұлтты құрылым болды. Әр түрлі қазақ тайпалары арасында шиеленіс жиі орын алып, көрші мемлекеттердің ықпалы сияқты сыртқы факторлар осы келіспеушіліктерге ықпал етті. Сыртқы күштердің этникалық және мәдени байланыстарды манипуляциялауы ішкі бәсекелестікті күшейтіп, қақтығыстың отына май қосты. D. саяси амбиция және көшбасшылық Осы кезеңде билікке келген Жәңгір ханның басшылығы Сайрам соғысының басталуында шешуші рөл атқарды. Жәңгір хан хандықтың аумағын кеңейтуге және сыртқы күштердің шапқыншылығы жағдайында оның тәуелсіздігін қамтамасыз етуге ұмтылуымен танымал болды. Оның стратегиялық көзқарасы мен хандық ішіндегі билікті шоғырландыруға деген ұмтылысы оны Сайрам соғысында қазақ әскерлерін басқаруға итермеледі. E. сыртқы қысым және геосаяси контекст 17 ғасырда Орталық Азия әлемнің қалған бөлігінен оқшауланған жоқ. Сыртқы державалар, соның ішінде Сефевидтер империясы, Цин әулеті және Ресей империясы аймақтағы ықпалын кеңейтті. Бұл геосаяси контекст Қазақ хандығына қысымды күшейтіп, оның ішкі динамикасына әсер етті. Осы сыртқы державалармен қарым-қатынас орнату және осы қысым жағдайында хандықтың мүдделерін қорғау қажеттілігі Сайрам соғысына қатысу туралы шешім қабылдауға ықпал етті. Қорытындылай келе, Сайрам соғысы оқшауланбай, 17 ғасырда аумақтық даулардың, экономикалық бәсекелестіктің, этникалық шиеленістің, көшбасшылық амбицияның және Орталық Азияның кең геосаяси контекстінің шарықтау шегі болды. Осы себептер мен алдыңғы оқиғалар қазақ хандығына және тұтастай алғанда бүкіл Орталық Азия өңіріне ұзақ уақыт әсер ететін жанжалға жол ашты. Сайрам соғысы (1652-1680) - Қазақ хандығы тарихындағы маңызды және күрделі тарау. Бұл бөлімде соғыстың ерекшеліктері, оның негізгі кезеңдері, шайқастары және осы қақтығыс кезеңінде болған динамикалық өзара әрекеттесулер қарастырылады. A. соғыс кезеңдері және негізгі науқандар Сайрам соғысы бірнеше бөлек кезеңдерде өтті, олардың әрқайсысы белгілі бір жорықтармен және негізгі шайқастармен ерекшеленді. Бұл кезеңдер соғыс барысын қалыптастыруда маңызды рөл атқарды: Ерте соғыс (1652-1657): қақтығыс Сайрам мен оның айналасындағы жергілікті қақтығыстар мен аумақтық даулардан басталды. Бұл алғашқы әскери іс-қимылдар біртіндеп шиеленісіп, Сайрамның өзін ұзақ қоршауға алды, өйткені қарсылас қазақ топтары мен сыртқы күштер қалаға өз ықпалын бекітуге тырысты. Согдианаға кеңею (1658-1665): соғыс жүріп жатқан кезде Жәңгір ханның әскерлері Согдианның Тарихи аймағына басып кіріп, Сайрамнан тыс жерлерге иеліктерін кеңейтті. Бұл кеңею жергілікті күштермен және қарсылас топтармен қақтығыстарға алып келді, бұл қақтығыс динамикасын одан әрі қиындатты. Сыртқы державалардың араласуы (1666-1673): Сайрам соғысы көрші империялардың, соның ішінде батыста Сефевидтер империясы мен Шығыста Цин әулетінің назарын аударды. Бұл сыртқы державалар дипломатиялық маневрлерге, кейде тікелей әскери араласуға жүгініп, соғысты күрделі геосаяси іске айналдырды. B. қолданылатын стратегиялар мен тактика Сайрам соғысы дәстүрлі көшпенділер соғысы мен дамып келе жатқан әскери стратегиялардың жақындасуына куә болды: Көшпенділердің соғыс жүргізу дәстүрлері: көшпенділердің дәстүрлеріне қаныққан қазақ әскерлері өздерінің атты әскерінің маневрлігіне және "бей және қаш"тактикасына сүйенді. Олар Орталық Азияның жер бедері туралы терең білімге ие болды, бұл оларға тиімді маневр жасауға мүмкіндік берді. Қоршаулар мен бекіністер: қақтығысқа көптеген бекіністі қалалар мен бекіністерді қоршау, соның ішінде Сайрамның өзін ұзақ қоршау кірді. Бұл қоршаулар шыдамдылықты, инженерлік білімді және қоршау қаруын қажет етті. Дипломатия және альянстар: Сайрам соғысында Дипломатия мен альянстар шешуші рөл атқарды. Жәңгір хан түрлі қазақ тайпаларының адалдығына қол жеткізуге және өз ұстанымын нығайту үшін көрші мемлекеттермен қарым-қатынастың күрделі желісін түсінуге ұмтылды. C. негізгі фигуралар және нұсқаулық Бірнеше негізгі қайраткерлер мен көшбасшылар Сайрам соғысында өз іздерін қалдырды: Жәңгір хан: осы кезеңдегі Қазақ хандығының көшбасшысы Жәңгір хан қақтығыстың орталық қайраткері болды. Оның стратегиялық көзқарасы, аумақтық кеңеюге деген амбициясы және көшбасшылығы соғыстың барысын анықтады. Жергілікті басшылар мен командирлер: даулы аймақтардағы жергілікті көшбасшылар мен командирлер қақтығыс нәтижелерін қалыптастыруда шешуші рөл атқарды. Олардың тәуелділіктері өзгеретін жағдайларға байланысты жиі өзгеріп отырды. Сыртқы күштер: сыртқы державалардың, әсіресе Сефевидтер мен Цин әулетінің қатысуы соғыс барысын қиындатты. Осы империялардың дипломаттары мен әскери басшылары қақтығыстың бағытына әсер еткен келіссөздер мен әскери әрекеттерге қатысты. Сайрам соғысы өзінің серпінділігімен, күрделілігімен және әр түрлі актерлер мен мүдделердің өзара әрекеттесуімен ерекшеленді. Бұл 17 ғасырдағы өзгермелі геосаяси ландшафтқа үлес қосып, Қазақ хандығы мен кеңірек Орталық Азия аймағы үшін ұзақ мерзімді салдарға алып келді. 1652-1680 жылдардағы қазақ хандығы ішіндегі қақтығысты анықтайтын Сайрам соғысы аймақтың саяси, мәдени және әлеуметтік құрылымын өзгерткен ауқымды нәтижелер мен салдарларға ие болды. Бұл бөлімде соғыстың тікелей нәтижелері, оның Қазақ хандығына және оның Орталық Азиядағы тұрақты мұрасына әсері қарастырылады. A. Сайрам соғысының тікелей нәтижелері Аумақтық өзгерістер: Сайрам соғысының ең тікелей нәтижесі Қазақ хандығының ішіндегі аумақтық шекараларды қайта құру болды. Жәңгір ханның әскерлері хандықтың геосаяси ландшафтын өзгерту арқылы Сайрам мен оның айналасын бақылауды қамтамасыз етті. Билікті шоғырландыру: Жәңгір ханның көшбасшылығы соғыстың сәтті аяқталуының арқасында одан әрі нығайды. Оның аумақтық кеңею туралы көзқарасы және қақтығыстың күрделілігін бағдарлау қабілеті оның хандықтағы беделін нығайтты. Сарқылу және жоғалту: соғыстың ұзаққа созылған сипаты екі жаққа да әсер етіп, адам мен материалдық шығынға әкелді. Бұл сарқылу аймақтың тұрақтылығына қысқа мерзімді әсер етеді. B. Қазақ хандығына әсері Орталықтандыру және басқару: Сайрам соғысы Жәңгір ханды қазақ хандығы ішіндегі билік пен басқаруды орталықтандыруға итермеледі. Оның билікті шоғырландыру және құрылымды басқаруды құру жөніндегі күш-жігері хандықтың дамып келе жатқан саяси динамикасын көрсетті. Сыртқы дипломатия: Сайрам соғысына сыртқы державалардың қатысуы хандықтың халықаралық аренада дипломатия қажеттілігі туралы хабардарлығын арттырды. Бұл тәжірибе хандықтың көрші империялармен өзара әрекеттесу тәсіліне әсер етті. Этникалық қатынастар: қақтығыста рөл атқарған этникалық және тайпалық келіспеушіліктер Сайрам соғысының аяқталуымен жойылған жоқ. Бұл қатынастарды Басқару хандық ішінде әлі де қиын міндет болды. C. мұра және тарихи маңызы Геосаяси өзгерістер: Сайрам соғысы 17 ғасырда Орталық Азиядағы геосаяси тепе-теңдіктің өзгеруіне ықпал етті. Хандықты аумақтық иемдену және сыртқы державалармен дипломатиялық өзара іс-қимыл кейінгі аймақтық динамиканы қалыптастырды. Тарихи жады: Сайрам соғысы қазақ халқының тарихи жадының маңызды бөлігі болып қала береді. Бұл уақыт қазақ ұлтының мәдени және ұлттық ерекшелігіне ықпал еткен қақтығыстар, көшбасшылық және аумақтық ұмтылыстар кезеңі ретінде есте қалды. Ғылыми зерттеу: Сайрам соғысы осы дәуірдегі Орталық Азия тарихының күрделілігінің мәніне енуге мүмкіндік беретін ғылыми зерттеулердің тақырыбы болып қала береді. Тарихшылар мен зерттеушілер аймақтың өткені туралы тереңірек түсінік алу үшін оның көп қырлы себептерін, мінез-құлқын және салдарын зерттейді. Қорытындылай келе, Сайрам соғысы Қазақ хандығына және кеңірек Орталық Азия контекстіне терең әсер еткенін атап өткен жөн. Оның жедел нәтижелері хандықтың аумақтық шекараларын өзгертті және көшбасшылықты нығайтты, ал оның ұзақ мерзімді салдары хандықты басқаруға және сыртқы қатынастарға әсер етті. Сайрам соғысының мұрасы тарихи жадымен, ғылыми зерттеулерімен және оның аймақ тарихына тұрақты әсерімен сақталады. жүктеу/скачать 419.61 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2