«Гносеологиялық оптимизм, скептицизм және агностицизм»: скептицизмнің гносеологиялық стратегия ретінде қазіргі ғылыми және қарапайым дүниетанымдағы маңызы
жүктеу/скачать 85.92 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Гносеологиялық оптимизм, скептицизм және агностицизм»: скептицизмнің гносеологиялық стратегия ретінде қазіргі ғылыми және қарапайым дүниетанымдағы маңызы
|
«Гносеологиялық оптимизм, скептицизм және агностицизм»: скептицизмнің гносеологиялық стратегия ретінде қазіргі ғылыми және қарапайым дүниетанымдағы маңызы (Эссе-негіздеме) Орындаған:Сабит Жеңіс Тобы:207А Тексерген:Оразхан Т.О Таным теориясы танымдық ic-әрекет заңдары мен заңдылықтарын зерттейді. Философия тарихында әрдайыморталық орындардың бipiн философияның құрамдас бөліктері-гносеология немесе таным теориясы аясында шешілетін таным проблемалары алып келеді. Әлемді тану мүмкіндіктері және оның заңдары туралы мәселені философилық шешу тарихи өзгеріп отырды, онда әрбір тарихи дәуірде жекелеген ғылымдар жинақтаған дүние туралы білім деңгейі көрінді. Дүниені тану мәселесіне қатысты тұрғылар ғасырлар бойы адамның ойы бөлініп келе жатқан мәселелердің бірі — "танымның қалай болатыны, дүниетаным ұстанымында дүние таныла ма?" деген сұрақтарға жауап алу. Бүл оңай сұрақ емес. Расында, әлем шексіз, ал адам шектеулі, тұйық, ол шектеулілік тәжірибесі шеңберінде шексізді біле ала ма? Бұл сұрақ түрлі формаларда үнемі философиялық ойдың серігі болып келе жатыр. Осы сұрақтың жауабына катысты философия тарихында үш негізгі түсінік бар; олар — '''скептицизм''', '''оптимизм''' ('''гностицизм''') және '''агностицизм'''. Гностицизмді жақтаушылар танымның қазіргісі мен келешегіне оптимистік тұрғыдан қарайды. Олардың пікірі бойынша, дүниені тануға болады, адамда танымның шексіз қабілеттік мүмкіндіктері бар. Скептиктер дүниенің ұстанымды танылуын жоққа шығармайды, тек танымның дәйектілігіне күмән келтіреді. Гносеологиялық оптимизмді жақтаушылар дүниені білуге болатынын ғана емес, сонымен бірге дүниені адам негізінен, принципті түрде білуі мүмкін екенін айтады. Басқаша айтқанда, гносеологиялық оптимизм адамзаттың шектеулі уақыт кезеңінде әлем туралы білімін негізінен аяқтауға қабілетті деген тезисті қорғайды.Егер абсолютті ақиқат ұғымымен әрекет ететін болсақ, онда гносеологиялық оптимизм позициясының мәнін былай көрсетуге болады: адам (адамзат) абсолютті ақиқатқа қол жеткізе алады.Гносеологиялық оптимизмнің әртүрлі нұсқалары мүмкін. Олардың ішіндегі ең қызықтысы Г.Гегельдің (1770-1831) гносеологиясы болуы мүмкін. Гегельдің пікірінше, «шынайы нәрсенің бәрі ақылға қонымды». Басқаша айтқанда, шындық әлемдік ақыл-ойдың өзін-өзі танудың әртүрлі кезеңдерін білдіреді. Оның үстіне бұл процестің жоғары, соңғы кезеңдері (әлемдік ақыл-ойдың өзін-өзі тану) адамның танымдық әрекеті арқылы жүзеге асады. Гегель бұл процестің міндетті түрде және сәтті аяқталатынына сенімді. Яғни, әлемдік ақыл (адамның танымдық күш-жігері арқылы) өзін толық және түпкілікті танып, сол арқылы абсолютті ақиқатқа қол жеткізіледі.Гносеологиялық оптимизмнің ерекше әртүрлілігін диалектикалық материализм көрсетеді. Әрине, Ф.Энгельс те (1820-1885), В.И. Ленин (1870-1924) адамзат ешқашан сөздің толық мағынасында абсолютті шындыққа ие болады деп мәлімдеген жоқ. Дегенмен, олар білімнің дамуы (ең алдымен ғылыми білім) адамзатты абсолютті ақиқатқа жақындататынына, адамзаттың алға басуы, атап айтқанда, ол жинақтаған білімнің ақиқат дәрежесінің жақындау екеніне сенімді болды. абсолютті.Бұл ұстанымның онтологиялық негізі – ғаламның шексіздігінің (таусылмастығының) маңыздылығын жоққа шығару немесе бағаламау. Шынында да, ғаламды танудың аяқталуы, оның барлық іргелі заңдылықтарының ашылуы, абсолютті ақиқатқа жету туралы оның шексіздігін жоққа шығарғанда ғана айтуға болады. Скептицизм (грекше skeptikos - ойланушы, зерттеуші) баяғыдан бері жалпы қабылданған, тіпті аксиомаға айналған қағидалардың ақиқаттығына күмән келтіреді.Әлемдік философияда нақты мәденитарихи жағдайға сай және дүниені философиялық тұрғыдан түсінудің негізгі жолдарына байланысты пайда болған скептицизмнің әр түрлі формалары бар. Скептицизмәдетте ғылымдағы, таным процесіндегі күрделі бетбұрыстар,теориялық нұсқамалардың (парадигмалардың) өзгеруі тұсында пайда болды.Скептицизм негізінен ғылым саласында, таным процесінде орын алатын ұстаным, сонымен бірге оның белгілі бір арнаулы өмірлік, тұлғалық ұстаным ретінде де маңызы бар. Парасатты адам кез келген мағлұматты, пікірді,идеяларды көзжұмбайлықпен жай қабылдай бермейді, ой елегінен өткізеді,сынайды, күдіктенеді. Скептицизмнің орын алу себебі: таным — танылатын затқа, құбылыс — мәнге, сөз — іске, теория — шындыққа сәйкес келе бермейді, олардың арасында алшақтық болады.Философия тарихында скептицизмнің туындауында дүниедегі құбылыстардың, ұғымдардың шарттылығы ой-пікірі адамның көңіл-күйіне және қалыптасқан жағдайларға байланысты өзгеріп отыратындығы себеп болды. Ертедегі скептиктердің ішінен (софистер, Пиррон, Энисидем, т.б.) бізге еңбектері жеткені Секст Эмприк (200 — 250).Скептицизмнің мәнісін ол былай түсіндіреді: “мына жағдайды көз алдыңызға келтіріңіз:көптеген асыл заттары бар үйден түнде адамдар алтын іздеп жатыр; әркім алтын таптым деп ойлайды, бірақ шынында да алтын тапса да, тапқаны алтын екенін білмейді. Сол сияқты философтар да кең үй сияқты осы дүниеге ақиқатты табу үшін енеді; егер де олар ақиқатты тапса да тапқаны шынында да ақиқат па? Мұны біле алмайды”.Қайта өрлеу дәуірінде скептицизм принципі ортағасырлық догматтық ойлау, схоластиканы жоққа шығару бағытында болды. Француз философы Рене Декарт (1596 — 1650) скептицизмді жаңа заман философиясының және ғылымының негізін қалау ісінде шығарм. тәсіл ретінде пайдаланып, дүниені ойлау арқылы танып білуге болатынын паш еткен әйгілі қағидасын ұсынды: “Ойлаймын, демек өмір сүремін”. Скептицизм құбылыстарға, болып жатқан процестерге, оқиғаларға сын көзімен, күдіктене қарауды ұсынады. Бірақ күдіктенумен шектелмей, ойлану, іздену, танып білу, түсіну арқылы күдіктерді жеңе біліп, күмәннан арылу керек. Агностицизм[1] - (гр. γνωστος - мойындамаушылық) – объективті әлемді, ақиқаттың объективті белгісін мойындауды жоққа шығаратын, оларды жай елес етіп түсіндіру арқылы ғылымның рөлін шектейтін, табиғи, соның ішінде әлеуметтік процесс заңдылығы мен заттың мәнін түсіну мүмкін емес деп есептейтін философиялық ілім.Агностицизм ұғымын XIX ғасыр діни сайыстарда ғылыми көзқарасты айқындаушы ретінде 1869 жылы Т. Гексли енгізген. Алайда ғалымның өзі жаратылыстанушы ретінде табанды агностик бола алмады. Агностицизмнің қайнар көздері - скептицизм, Зенонның апориялары. Д.Юм ілімі, И.Канттың антиномиялары агностицизм негізгі көзі болып табылады.Сонымен қатар,агностицизм (грекше a — емес, gnostos — білім) — дүниенің танылмайтындығы туралы ілім. Агностиктердің ұстанымы бойынша адам әлемді тек бөлшектеп қана таниды немесе мүлдем тани алмайды.Философияда алған бетінен қайтпайтын скептиктер мен агностиктер көп емес. Философия әрқашанда дұрыс танымға қызығушылар мен мүдделілердің ынтасын оятып, үнемі табиғат пен коғамның жаңа қырларын ашып келеді. Агностицизмге қарсы салмақ ретінде біздің санамыздың тәуелсіздігін негізге ала отырып, дүниенің ұстанымды түрде танылатынын жақтайтын танымдық оптимизмді құрайтын философиялық ағым бар. Сана — барлық өзге дүниеден тысқары емес, керісінше, оның дамуының заңды нәтижесі және ағзалық құрамды бөлігі. Философия мен мәдениет тарихында тұтастай скептицизм екі жақты рөлатқарады. Ақылға сыйымды скептицизмнің пайдасы бар, тіпті шығармашылық қызметке де керек. Таным амалы ретінде скептицизм ақиқатқа жақындау болып табылатын күдік келтіру формасында көрініс береді. Күдік ғылымда жаңа жетістіктерге бастайтын жемісті нәтиже бере алады. Белгілі үнді ақыны Р.Тагордың ақылды шамға теңегені сияқты, жарың көп болған сайын көлеңке де қою. Ежелгі грек философы Зенон туралы данышпандық аңыз бар. Шәкірттері одан неге жиі күмәндана беретіні туралы сұрағанда, ол диаметрлері әр түрлі екі шеңбер сызып, алдымен үлкен шеңберді, соңынан кіші шеңберді көрсетіп тұрып былай деген екен: "Мынау үлкен шеңбер — менің білімім, кішісі — сендердікі. Ал шеңберден тыс жатқандардың бәрі белгісіз. Енді мынаған көңіл аударыңдар: сендердің білімдеріңнің белгісізбен шекараласуына қарағанда, менің білімдерімнің белгісізбен түйісуі көбірек. Сондықтан мен сендерге қарағанда көбірек күмәнданамын". Ақиқатқа бастайтын күдік, Л.Толстойдың пікірі бойынша, "философиялық қинайтын күдік" болуы керек. Өзге жағдайларда скептицизм арзандап кетеді және соқыр фанатизм болып шығады. Екінші жағынан, жоғарыда айтылған агностицизмге ұласып кетеді. Алайда абсолютті скептицизмді тұтастай танымның, ғылымның дамуы теріске шығарып отыр. Мысалы, XIX ғасырдың кейбір абсолютті скептиктері: "Адамзат ешқашан Күннің химиялық құрамын біле алмайды", — деген еді. Олар мұны мәлімдеп болғанша, спектрлік анализ Күннің құрамын айқындап берді. Жаңа құбылыстардың сырын танып білуде тағы да скептицизмге жүгініп, осылайша шындықты іздеу жолы шексіз ізденістен тұрады. Абай “Анау айтса анаған, мынау айтса мынаған” сене беретін, ере беретін, “ақсақал айтты, бай айтты, кім болса, мейлі сол айтты” деп далақтап шаба беретін парықсыз адамдарды сынға алды. жүктеу/скачать 85.92 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|