Грамматикасы
ЕТІСТІКТІҢ ШАҚ ЖӘНЕ АСПЕКТ КАТЕГОРИЯСЫ
жүктеу/скачать 1.05 Mb.
|
ЕТІСТІКТІҢ ШАҚ ЖӘНЕ АСПЕКТ КАТЕГОРИЯСЫУақыт (мезгіл) – барлық нәрсеге бірдей және ол тілге тәуелсіз. Қимыл, ісәрекет белгілі бір уақыт кеңістігінің аралығында бола ды. Қимыл ісәрекеттің үзіліссіз не алдағы уақытта орындалаты нына, орындалғандығына қарай уақытты, негізінен, үш бөлікке яғни өткен, қазіргі (осы), алдағы (келер) уақытқа бөліп қарасты руға болады. Өткен уақыт пен алдағы уақыт шексіз, ал қазіргі уақытты өткен мен алдағы уақыт аралығын ажыратып тұратын белгі нүктесі деп қарауға болады. Шақ – уақытқа, мезгілге қатысты қолданылатын лингвисти калық атау және ол әртүрлі тілде түрліше болады. Әртүрлі тіл дерді салыстырсақ, шақ түрлері қимылдың, ісәрекеттің, жай күйдің өткенде болғанын, қазір болатынын не болып жатқанын не келешекте (алдағы уақытта) болатынын білдіреді. Сонымен қатар шақ түрлері қимыләрекеттің өткенде аяқталғанын, қазір аяқталатынын, не алдағы уақытта аяқталатынын немесе алдағы уақытта белгілі бір уақыт аралығында жүзеге асатын, жүретін ісәрекетті білдіреді. Ағылшын тілінде шақ формалары уақыт пен аспектіні бірге қарастырады. Басқаша айтқанда, ағылшын тіліндегі шақ формалары уақыт және аспект грамматикалық категориялары аралас, бірбірімен байланыста қарастырылады. Шақ – ісқимылдың уақытын, мезгілін білдіретін етістіктің грамматикалық категориясы. Өткен, осы және қазіргі, алдағы ісәрекет, қимылды білдіретін уақыттың негізгі түрлері ағылшын тілінде негізгі шақ топтары деп аталады. Олардың белгісіздік және созылмалы шақ формалары бар. Бұл шақ формалары абсолютті шақтар деп аталады. Ағылшын тілінде негізгі шақ формаларынан басқа жанама шақ формалары да бар. Олардың қатарына жедел өткен шақ және жедел өткен созылмалы шақ жатады. Жедел өткен шақ тобы ісәрекеттің бол ған (өткен, осы және келер) уақытын көрсетпейді, олар сол ісәре кеттің өткен, осы, келер шақтағы екінші бір әрекетпен байланыс ты (қатысты) екенін көрсетеді. Сондықтан да жедел өткен шақ формалары қатыстық шақ категориясы болып табылады. Жоғары да атап өткендей, ағылшын тілінде шақ категориясы тек қана істің уақытын, мезгілін ғана емес, сонымен қатар оның аспектісін де (ісәрекеттің қалай жүретінін, уақыт процесін) қарастырады. Аспект – ісәрекеттің қалай, (қандай жолмен) іске асатынын көрсететін (білдіретін) етістіктің грамматикалық категориясы. Негізгі және жанама шақ түрлері екі аспектіде беріледі: Cозылмалы аспект түрі ісәрекеттің, қимылдың жүзеге асу процесінің белгілі бір уақыт аралығында жүретінін не жүріп жат қанын білдіреді, ал созылмалы емес аспект ісәрекеттің процесін емес, ісәрекеттің жалпы күйін ғана көрсетеді. I read about it (Мен бұл жайлы оқимын) (Ісәрекеттің қалай жүрген процесін емес, жалпы күйін білдіріп тұр). I am still reading about it (Мен бұл жайлы әлі оқып отырмын) (ісәрекеттің қалай жүзеге асып жатқанын, оның процесін көрсетіп тұр). I said I had read about it (Мен бұл жайлы оқығанымды айтқанмын) (ісәрекеттің жалпы күйін білдіріп тұр). I have been reading about it for a month (Мен бұл жайлы бір айдан бері оқып жатырмын) (ісәрекеттің қалай жүріп жатқанын, процесін көрсетіп тұр). Ағылшын тіліндегі етістіктің шақ категориясында шақ пен аспект бірбірімен өзара тығыз байланыста қарастырылатындық тан, әрбір шақ формасы аяқталған не аяқталмаған, созылмалы не созылмалы емес аспект тұрғысында қарастырылады. Осыған байланысты шақ категориясы ісәрекеттің уақытына және аспек тісіне қатысты топтастырылады.
Негізгі шақ формалары
Жанама шақ формалары
жүктеу/скачать 1.05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|