Гуманитарлық білім” факультеті «География және қоғамдық пәндер» кафедрасы

ОБСӨЖ №28

1. саяси жүріс – тұрыс пен саяси қатысудың айырмашылығы.

2. Саяси қатысудың формасы

3. Саяси наразылық.

Осыған байланысты тағы бір мәселе,өзіміздің саяси ғылымда,шетелдік саяси ғылым шеңберінде қолданатын, бұл категорияның мәнін турасынан беретін жалпы қабылданған термин жоқ. Бұл мәселе туралы Е.Б. Шестопал –саяси ғылымда “саяси жүріс-тұрыс” терминін, жеке қатысушылармен көпшілік қатысушылармен көпшіліктік қатысуларды әрекетін, билік субьектілерінің ұйымдастырылған белсенділігі немесе саяси жүйені қолдаған не оған қарсы әрекеттерді деп түсіндіреді.Ол кейбір зерттеушілер, “қарсы” дауыс беру немесе сайлауға келмей қалуды да саяси жүріс-тұрыс формасы деп көрсетеді дейді.

Осы жерде,саяси жүріс-тұрыс неден тұратыны туралы түрлі түсініктерді жүйелеп,олар қалай өлшенеді деген сұрақпен бірге оның анықтамасы мен құрамдарын көрсетуімізге болады. Сонымен саяси жүріс-тұрысты—саяси әрекеттердің түрлі түрлері “іске асқан субьективті себептелген (мотивированның)процесс” деп анықталады. Ал саяси әрекет дегенді,саяси позицияның белгілі бір іспен алдынала себептелуімен және мақсатқа жетуімен байланысты биліктік мүддені жүзеге асырудағы саяси субьектілер әрекет формаларының барлық жиынтығы деп түсінуге де болады.

Саяси жүріс-тұрыс түсінігімен саяси қатысу түсінігі тығыз байланысты.Сондықтан саяси қатысу:- ол саяси субьектілердің саяси шешімдер қабылдау процесіне ықпал жасауға қолданылатын құралы ретіндегі түрлі саяси әрекеттер формасы.Мысалы, әрбір адам саясатқа әр түрлі қатысады:біреулер тек газет оқыса, ал басқа біреулер онымен қоса сайлауға да қатысады,үшінші біреулер белсенді саяси жұмыс жүргізеді.Сондықтан бір әрекетке жұмылыстың өзі әр түрлі болып байқалады. Осындай өзгешеліктерді белгілеу үшін “саяси белсенділік” түсінігі бар. Саяси белсенділік:ол саяси субьектінің саяси процеске толығынан және де саяси әрекеттің бөлек формасы шеңберінде қатысуы.

Ал кейбір индивиттер саясатта еш бір белсенділік танытпауы мүмкін. Мұндай саяси жүріс-тұрыс типін белгілеу үшін абсентизмұғымы қолданады.

Саяси қатысудың кең тараған формасының типологиясы келесідей:

1. 
   Абсентизм.
   
2. 
   Саясат туралы газеттен оқып білу.
   
3. 
   Саяси оқиғаларды жолдастарымен және таныстарымен талқылау.
   
4. 
   Дауыс беру.
   
5. 
   Саяси партияның немесе кандидаттың иміджін көтермелеу.
   
6. 
   Басқаларға,қалай дауы беру туралы дәлел айту.
   
7. 
   Митингілер мен жиналыстарға қатысу.
   
8. 
   Билік құрылымына немесе оның өкіліне қатынасу.
   
9. 
   Саяси қайраткер ретінде белсенділік.
   

• 
  Петицияға (жазбаша арнаулы өтініш) қол қою.
  
• 
  Рұқсат берілмеген наразылық жиынына қатысу.
  
• 
  Бойкотқа қатысу.
  
• 
  Салық төлеуден бас тарту.
  
• 
  Құрылысты,өндірісті басып алуға және сол жерде отырып,наразылық шеруіне қатысу.
  
• 
  Жол қозғалысын бөгеп тастау.
  
• 
  Кездейсоқ наразылық шерулеріне қатысу.
  

Саяси қатысудың классикалық социологиялық теориясы “орталық” теориясы.Оның негізін салушылар С.Вебра мен Н.Ни.Олар өздерінің “Америкадағы қатысу” деген еңбегінде саясаттағы қатысудың әлеуметтік мәртебенің кейбір көрсеткіштеріне тәуелділігін көрсетті: Америкада саясиландыру процесінің әлеуметтік -экономикалық стандартты моделі,жоғары дәрежелері топтар өкілдерінен қатысушылар арасынан басым байқалып қызмет істейді.

Саяси жүріс-тұрыс пен саяси қатысудың сипатына дәрежелік көрсеткіштердің ықпал етуі басқа да ғалымдар көп зерттеген.Қазіргі кезде мұндай ықпалдың бар екендігі күмән келтірмейді.нақтылы шындықтың сипаттарын бөліп көрсету және олардың ықпал етуші күші мен ұлттық ерекшеліктері сияқты мәселері қарастырылуда. Мысалы,Батыс Европа мен Ақш та жүргізілген зерттеулерге қарағанда,саясатқа енжарлық байқатушылар—жасы келген адамдар,әйелдер,білімі төмен дәрежедегі адамдар. Саяси жүріс-тұрыстың комформистік типі жоғары жастыларға тән, реформизм-ер адамдарға,орта жастағыларға,білімі жоғары деңгейдегілерге,белсенділік көп жағдайда ер адамдар ортасында,жастарға,жоғары білімділерге тән болса,ал саяси белсенділіктің конвенционалды емес формалары көп жағдайда жастар ортасында кеңінен тараған.

Әлеуметтік психологиялық модельдік топтың бірнеше баптары бар. Олардың бірден-бір бабы адамның ішкі дүниесіне сыртқы шындық туралы субьективтік көзқарасына байланысты саяси қатынасуды қарастырушы когнитивті бап болып табылады.

Саяси қатысудың тағы бір классикалық моделі:-ол құндылықты модель. Бұл модель шеңберінде негізгі көңіл,саяси қатысу процесінде кейбір құндылықтардың саяси субьектілерді ұйғаруға ықпалына қойылған:құндылықтардың ықпалы Р.Инглхарттың еңбектерінде ашып көрсетілген. Оның пікірінше, “постматериалдық” құндылықтары басым азаматтар конвенционалдық емес формаларда қатысуға ынталы. Оның себебі, “постматериалдық құндылықтық типке” сәйкес, адамдар қатысудың дәстүрлі емес, конвенционалды емес формаларына мол ресурстар салуға қабілетті. Жалпы Р.Инглхарттың гипотезасы,құндылықтардың А.Маслоу жасаған қажеттіліктердің иерархиялық тәртіптеріне бағынышты деген идеямен негізделген.

Саяси жүріс-тұрыстың кең тараған мотивтер классификациясының типологиясын Д.Маклелланд және Дж. Аткинс жасаған.Олар негізінен мотивтердің үш тобын бөліп көрсетеді:

1.илікті иемдену немесе адамдар мен жағдайларға бақылау жасау мотиві;

2.жету мотиві (мақсатқа,жеңістікке жету,сәтсіздікке ұшырамау т.б.);

3. аффилиация мотиві (басқалармен жылы достық қатынастар жасау).

Осы типология аворларының пікірінше,келтірілген мотивтердің қайсы бірі басым болса, сонысы саяси жүріс-тұрыстың сондай типін себептейді..

Олар саяси жүйені түбегейлі өзгертуді талап етпейді,олар тек жүргізіліп отырған саяси бағытты, ,институционалды контексті түзетуге ғана шақырады.Сондықтан, демократиясы тұрақты елдерде,тұрғындардың наразылық белсенділігінің деңгейі өз мәні жағынан көп жағдайда конвенционалды болғандықтан оны азаматтық қоғамның кемелденуінің көрсеткіші деп түсінуге болады.

Екіншіден наразылық жүріс-тұрысты конвенционалды емес деп қарастырушылар наразылық белсенділіктің өрісін тым ықшамдап тастаған. Себебі,олар бұл ұғымнан көпшіліктің жабық сипаттағы әрекеттерін есепке алмаған.Ал шын мәнінде саяси наразылық функциясын,демократиялық саяси режим жағдайында конвенционалды болып табылатын,өзге де саяси жүріс-тұрыс түрлері атқара алады.

Саяси наразылықтың басқа формасы—электоралдық абсентизм.Бұл сайлауға белгілі бір наразылық себептерімен қатыспауымен байланысты. Сол сияқты наразылық жүріс-тұрыстың тағы бір формасы ол—сайлау кампаниясында белгілі бір оппозициялық саяси күшке дауыс беру немесе барлығына қарсы дауыс беру.

1. Саяси жүріс- тұрыс мәселесі?

2. Саяси қатысудың формалары?

3.Саяси қатысудың классикалық социологиялық теориясы?

4.Әлеуметтік психологиялық модельдік топтың бастады?

5. Саяси наразылық?

6. Электоралдық абсентизм?
5.Студенттің үй тапсырмасы:

Конспект

Сұрақтарға жауап беру

Тест

Глоссарий