СОБӨЖ. Ә.Нұрпейісовтің «Қан мен тер» трилогиясы (Ауызша)

шеберлігін таныту.

Өмірдің өзінен алынып, жазушының эстетикалық талғамы мен шеберлігі нәтижесінде ерлік пен адамгершіліктің ғажап үлгісіне айналып, халыққа қайта ұсынған Бауыржан Момышұлы, Мәлік Ғабдуллин, Хамза Ақжолов, Махмет Қайырбаев, Мәншүк Маметова т.б образдары жазушының оқырманды қаһармандық рухта тәрбиелеу, игі мұраттарға жетелеу ниетінен туған. Жазушы кейіпкерлерін оймен шолып қарасақ, азаматтық бейнесі мен адамгершілік қасиеттері жағынан бірінен-бірі асқақтай көрінетін халқымыздың ардақты ұлдары мен қыздарын көз алдымызға елестетеміз. Бұдан жазушылық мақсаты өнегелі азаматтардың өмір жолын, елге еткен еңбегін жазып, бүгінгі күннің тарихын болашақ үшін айқындап беру екендігін ұғына түсеміз.

алған білімдерін бекіту.

«Жібек жолдың» беттерінде ежелден адам баласына тән күйініш-сүйініш сезім құбылыстары баржа әсерімен көрінеді, мұнда тарихта болғаны, жазушы қиялынан туғаны бар: отыздай кейіпкер қатысса да, автор сол трагедиялық зұлмат кезіндегі халық тағдырын жіті қадағалап, сол кезеңдегі қоғами-әлеуметтік және тұрмыстық салт-сананы кең тыныспен қамти көрсетеді.

С.Елубаев «Ақ боз үй» романында ақ боз үй тұрғындарының тағдырын бейнелеу арқылы Кеңестік жаңа өмірге ауысудың ауыр өткен кезеңін – 1929-1932 жылдардың қайғылы оқиғаларын сөз етеді. Ақ боз үй иесі Пахраддин бай мен оның бәйбішесі Сырғаның роман басында суреттелетін салтанаты соңында сағымға айналып, олардың аштықтан, ұзақ жолдан титықтап құм басында қалғаны көрінеді. Қаракер құнан мініп, шайқалтып жүрген жас қызы Хансұлу өз үйінің қойшысы Қозыбағарға бұйырып, аяғында басқа жігітпен қашып кетеді. Басында үстіртті мекендеген көшпелі елдің жайма шуақ тыныш күйін суреттеген жазушы кәмпеске басталған соң бүлінгенін, күштеу мен зорлаудың етек алып, елді есінен тандырғанын көркем суретпен ашады. Ел ата-мекенінен қаша бастайды. Пахраддин ауылы Ауғанстанға бет алған жолында ұрыларға тап болып, талан-таражға түсіп, қырылады. Романдағы адамдар тағдыры әр түрлі және қызықты. Сонымен бірге көшпелі мал баққан түйелі елдің салт-дәстүрі, түйе тіршілігінің бұрын көпке таныс емес шындығы тартымды оқылады.

Осы тақырыпты С. Елубаев «Мінажат» (1993) романында жалғастырды.

15 СОБӨЖ Әдебиеттану мен сынның өркендеуі Р.Нұрғалидің еңбектері бойынша

(Реферат)

2. Ақберен. Жинақ-А., 1972

3. «2000 жылдық дала жыры» Қазақ энциклопедиясы, 2000ж.

4. Алқаласа әлеумет. А., 1991ж.

5. М.Мақатаевтың шығ.жинағы.А. «Жалын» 2006ж.

6. М.Шахановтың шығ.жинағы. А. «Ана тілі» 2005ж.

7. Фариза Оңғарсынова. «Шілде»А., Жазушы 1978.

ІІ Нақыл сөз–даналық қортындыға құрылған мейлінше жинақы әрі

мағыналы сөз.

Сараң байды қоңыз десең болар,

Ішпей –жемей боқтық жиған.

Жігітті ерім десең болар,

Жолдас үшін жанын қиған.
ІІІ Монолог оқу дегеніміз – сөйлету грекше – monologos, mono – бір, logos –сөз –драмалық шығармадағы, сондай –ақ басқа әдеби шығармадағы кейіпкердің ішкі көңіл-күйін білдіретін толғау сөзі: кейіпкерді сөйлету тәсілі.

Монолог кейіпкердің өзімен өзі сырласқандай, ойланып-толғанғандай болып айтатын сөзі. Басқа біреу ол сөзді еститіндей болса да, жауап қайыру деген болмайды, бірыңғай бір кейіпкердің сөзі ғана беріледі. Монологтың мағыналылығы – сол адамның ішкі сырын, көңіл-күйін,психологиясын терең ашып көрсетуге өте ыңғайлы. Монологта кейіпкердің түйінді ой-тұжырымдары айтылып, оның тағдырына байланысты маңызды кезеңдегі жай-күйі айқын аңғарылады.

Мысалы: А.С.Пушкиннің «Борис Годунов» атты трагедиясындағы Годуновтың монологтары,лирикалық шығармадағы монологтың тамаша үлгісі ретінде Абайдың «Болыс болдым мінекей» атты өлеңін арнайы айтуға болады, ал көркем қара сөзден М.О.Әуезовтың «Абай жолы» эпопеясындағы

Абайдың монологтары.
Студенттердің өзін-өзі тексеруге арналған тест сұрақтары.
І - нұсқа.
1.1960-80 жылдардағы тарихи тақырыпқа жазылған трилогия қайсысы?

А) "Ұстаздың оралуы"

В) "Отырар ойраны"

С) "Қарғын"

Д) "Үркер"

Е) "Көшпенділер"

В) М.Мақатаев

С) М.Мағауин

Д) Ә.Кекілбаев

Е) Ж.Аймауытұлы
3. 2000 жылғы әдебиет жөніндегі Мемлекеттік сыйлыққа ұсынылған
шығармалардың қатарына осылардың қайсысы жатпайды?

А) М.Мақатаев "Аманат"

В) Т.Мұқай "Өмірзая"

С) Т.Медетбек "Дағдырлы жылдар жырлары"

Д) Қ.Мырзалиев "Қызыл кітап"

Е) О.Сәрсенбаев "Шеңбер"

А) "Аққыз"

В) "Үкім"

С) "'Бәсер, Айкүміс және басқалар"

Д) "Бесатар"

Е) "Біздің жақта қыс ұзақ"

роман кейіпкерлері?

А) "Өскен өркен"

В) "Боран"

С) "Жапандағы жалғыз үй"

Д) "Ақ боз ат"

Е) "Сенім"
6. 1960-90 жылдардағы қазақ прозасындағы экологиялық күйзеліске ұшыраған

ауылдың экономикалық, әлеуметтік, тұрмыс қалпын суреттейтін шығарма:

А) Ә.Шәріпов "Ормандағы от"

В) І.Есенберлин "Көлеңкеңмен қорғай жүр?"

С) Ә.Әлімжанов '"Махамбеттің жебесі"

Д) Қ.Жұмаділов "Соңғы көш"

Е) Ғ.Мүсірепов "Үлпан".
7.Осылардың қайсысы тарихи трилогия?

А) Ғ.Мұстафин "Көз көрген"

В) М.Әуезов "Хан Кене"

С) Ә.Кекілбаев "Үркер"

Д) І.Есенберлин "Көшпенділер"

Е) Б.Жандарбеков "Сақтар"

Осынау емес еді жетпек жерім.

Жеткендерің, шарықтап кеткендерің,

Өткермеген күндерімді өткер менің...

Аманат өлең шумағының авторын ата.

А) М.Мақатаев.

В) А.Нысаналин.

С) Ф.Оңғарсынова.

Д) Қ.Аманжолов.

Е) Т.Айбергенов.

бейнелер болған трилогияны ата.

А) Д.Досжанов "Жібек жолы"

В) Қ.Жұмаділов "Соңғы көш"

С) Х.Есенжанов "Ақ Жайық"

Д) Ә.Нүрпейісов "Қан мен тер"

Е) І.Есенберлин "Көшпенділер"
10. "Өле берсін күншілдер күйігінде,

Өз ғасырым өзімнің иінімде.

Ақ жаңбырлар тоздырған тау сияқты,

Мен өлемін өзімнің биігімде",...-

Деген өлең шумағының авторы кім.

А) Қ.Мырзалиев.

В) М.Мақатаев.

С) Т.Айбергенов

Д) Д.Әбілов.

Е) Ж.Нәжімеденов.

А) Р.Нұрғалиев

В) Х.Сүйіншәлиев

С) М.Мағауин

Д) М.Мырзахметов

Е) М.Серғалиев

Мейлі, баспаса баспай-ақ қойсын. Оған бола мен арман еткен нысанамнан, сірә да, жалтармаспын. Солардың ызасынан енді міне өлеңді қойып, соқталдай повесть жазғалы отырмын.." - деген кіріспе сөздермен басталатын шуақты юморға, балалық шақтың базарлы бағына оқырманды қызықтыра жетелеп әкететін балар әдебиетіндегі ең қызғылықты да көркем шығарманы ата.

А) С.Сматаев "Бәсер, Айкүміс және басқалар"

В) М.Сүндетов "Шайтан базар"

С) Б.Соқпақбаев "Менің атым – Қожа"

Д) Қ.Сәрсекеев "Қараша қаздар"

Е) Д.Исабеков "Біз соғысты көргеніміз жоқ"
13. Осылардың қайсысы лирикалық-философиялық поэма емес, яки адамның ішкі жан дүниесін болмыспен байланыстыра суреттеуге емес, шытырман оқиға, сюжетке құрылған поэма?

А) Х.Еғалиев "Жылдар, жылдар"

В) Ж.Жабаев "Өтеген батыр"

С) Ж.Молдағалиев "Мен – қазақпын"

Д) Қ.Мырзалиев "Данышпан"

Е) М.Мақатаев "Жан азасы"

А) "Жер мен адам"

В) "Портреттер"

С) "Шырағың сөнбесін"

Д) "Аманат"

Е) "Беласқан"

құрылған роман-диалог?

А) О.Бөкеев "Шайтан көпір"

В) Қ.Мұхамеджанов "Біз періштеміз бе?"

С) Т.Ахтанов "Ант"

Д) Ә.Нұршайықов "Ақикат пен аңыз"

Е) А.Сейдімбеков "Аққыз"
16. Ұлы Отан соғысы тақырыбындағы құжатты прозаның, яки жазушы
өзі бастан кешкен өмір шындығын суреттеп жазған шығармалардың
қатарына жатпайтынын айқында:

А) Б.Момышұлы "Москва үшін шайқас"

В) Т.Ахтанов "Боран"

С) Қ.Қайсенов "Жау тылында"

Д) Т.Бегелдинов "Аспандағы айқас"

Е) М.Ғабдуллин "Менің майдандас достарым"

А) Ж.Молдағалиев.

В) М.Мақатаев.

С) Х.Ерғалиев .

Д) Т.Жароков.

Е) М.Жұмабаев.

А) Қ.Тұрсынқұлов

В) Қ.Ысқақов

С) О.Бөкей

Д) Т.Ахтанов

Е) С.Мұратбеков

А) "Дауылдан кейін"

В) "Көз көрген"

С) "Темір тау"

Д) "Айқас"

Е) "Сұңқар самғауы"

А) "Менің атым – Қожа"

В) "Бастан кешкендер"

С) "Өлгендер қайтып келмейді"

Д) "Мұзтау"

Е) "Жекпе жек"

А) Ғ.Мұстафиннің"Дауылдан кейін" романы.

В) Ғ.Слановтің"Асау арна"романы.

С) Х.Есенжановтың"Ақ жайық" романы.

Д) І.Есенберлиннің"Айқас" романы.

Е) С.Мұқановтың"Есею жылдары"романы.

А) "Сөз жоқ соның іздері"

В) "Кездеспей кеткен бір бейне"

С) "Ұлпан"

Д) "Қарлы жаңбыр астында"

Е) "Жат қолында"

А) Зейін Шашкин.

В) Тахауи Ахтанов.

С) Сәкен Жүнісов.

Д) Тәкен Әлімқұлов.

Е) Хамза Есенжанов.

А) "Темір қазық"

В) "Ұядан ұшқанда"

С) "Тоқаш Бокин"

Д) "Өмір тынысы"

Е) "Сенім"

А) "Қан мен тер"

В) "Ақ боз ат"

С) "Ақ Жайық"

Д) "Жапандағы жалғыз үй"

Е) "Боран"

Жарқылдаған алмас па, -

Дейсің-ау! Дейсің сен оны

Айырып кетсе жол басқа – деген өлең жолдарының авторы.

А) Қ. Мырзалиев.

В) М. Мақатаев.

С) Ғ. Қайырбеков.

Д) Т. Молдағалиев.

Е) Т. Айбергенов.
27. І. Есенберлиннің қазақ хандығының жонғарлардың шабуылынан қорғану тарихынан мол мәлімет беретін романы.

А) "Алмас қылыш"

В) "Жанталас"

С) "Қаһар"

Д) "Алтын орда"

Е) "Маңғыстау майданы"

А) "Алмас қылыш"

В) "Жанталас"

С) "Қаһар"

Д) "Алтын орда"

Е) "Маңғыстау майданы"

А) "Алмас қылыш"

В) "Жан талас"

С) "Қаһар"

Д) "Алтын орда"

Е) "Жаушы"

Бірдей екен жақсысы жаманымен:

Бір жаманы — тынымсыз көше берген,

Бір жақсысы — қимаған даланы кең – деген өлең жолдарының авторы.

А) Қ. Мырзалиев.

В) Ж. Молдағалиев.

С) Ғ. Қайырбеков.

Д) Т. Молдағалиев.

Е) Т. Айбергенов.

ІІ - нұсқа.
1. Д. Әбілевтің "Ақын арманы" романы кімге арналған?

А) С. Сейфуллинге.

В) С. Торайғыровқа.

С) І. Жансүгіровке.

Д) Т. Молдағалиевқа.

Е) Т. Айбергеновке.

А) Ғ. Мүсірепов.

В) С. Мұқанов.

С) Ғ. Мұстафин.

Д) Ғ. Сланов.

Е) С. Бақбергенов.

А) Ә. Нұршайықов.

В) Н. Ғабдуллин.

С) Т. Ахтанов.

Д) Б. Момышұлы.

Е) І. Есенберлин.

А) Қ. Бекхожин.

В) Х. Ерғалиев.

С) Ғ. Қайырбеков.

Д) Т. Жароков.

Е) Ә. Тәжібаев.

А) Қ. Бекхожин.

В) Х. Ерғалиев.

С) Ғ. Қайырбеков.

Д) Т. Жароков.

Е) Ә. Тәжібаев.

А) Қ. Бекхожин.

В) Х. Ерғалиев.

С) Ғ. Қайырбеков.

Д) Т. Жароков.

Е) Ә. Тәжібаев.

А) Қ. Бекхожин.

В) Х. Ерғалиев.

С) Ғ. Қайырбеков.

Д) Т. Жароков.

Е) Ә. Тәжібаев.

А) Қ. Бекхожин.

В) Х. Ерғалиев.

С) Ғ. Қайырбеков.

Д) Т. Жароков.

Е) Ә. Тәжібаев.

А) Ш. Хұсайынов.

В) Қ. Мұхаметжанов.

С) Т. Ахтанов.

Д) З. Шашкин.

Е) Ә. Тәжібаев.

А) Ш. Хұсайынов.

В) Қ. Мұхаметжанов.

С) Т. Ахтанов.

Д) З. Шашкин.

Е) Ә. Тәжібаев.

А) Ж. Молдағалиев.

В) Д. Әбілов.

С) С. Мұқанов.

Д) С. Жүнісов.

Е) З. Ақышев.

А) Ж. Молдағалиев.

В) Д. Әбілов.

С) С. Мұқанов.

Д) С. Жүнісов.

Е) З. Ақышев.

А) Ж. Молдағалиев.

В) Д. Әбілов.

С) С. Мұқанов.

Д) С. Жүнісов.

Е) З. Ақышев.

А) Ж. Молдағалиев.

В) Д. Әбілов.

С) С. Мұқанов.

Д) С. Жүнісов.

Е) З. Ақышев.

А) Ә. Әлімжанов.

В) Ә. Кекілбаев.

С) С. Сматаев.

Д) Д. Әбілов.

Е) Ш. Мұртаза.

А) Ы. Алтынсаринге.

В) А. Байтұрсыновқа.

С) М. Әуезовке.

Д) Әл-Фарабиға.

Е) Ж. Аймауытовқа.