И. А. Зимняя педагогикалық психология
жүктеу/скачать 2.21 Mb. Pdf көрінісі
|
| алдында жүріп отырады». Қолда бар материалдарға сүйене келе,
еліктеу жолы арқылы оқыту ең алдымен екінші форма арқылы жүзеге асырылады деген қорытынды жасауға болады» [95, 204 б.]. К.Коффканың ойынша, «...еліктеу арқылы оқыту, сӛйлеу және жазу сияқты дағдылар тек қана еліктеу арқылы меңгерілетінін айтпағанда, кенеттен оқытумен салыстырғанда жеңілірек болады» [95, 205 б.]. Коффка еліктеу ҥлгісіне ҥлкен назар аударады және оқыту ситуациясы «еліктеу үлгісі болған жағдайда жақсарады, себебі шешімнің басты кӛзі бар» [95, 205 б.]. Сонымен қатар, Коффка ҥйрету тек қана есте сақтау қызметіне ғана байланысты емес, ол осы процесте жаңаның пайда болуының қалай қалыптасатынын тҥсіндіруді қажет ететініне сілтейді. Әрекетті тҥсіну және оның орындалуының арасындағы тәуелділікті дҧрыс атай келе К. Коффка, әсіресе, туған тілінде сӛйлеуді меңгергенде еліктеуге ҥлкен салмақ тҥсіреді. Ол, әдетте балаларға тән, сӛйлеу шығармашылығына, баланың тіл заңдылықтарын ӛз бетімен табуына кӛңіл бӛлмеген. Гештальпсихологиямен бір уақытта пайда болған бихевиоризм белгілі бір мӛлшерде американдық функционализмнің ӛкілі У. Джемс - Дж. Дьюидің философиялық бағытын ҧстанған. Ол психиканы 60 қарастыруда прагматикалық тҧрғыдан келген. У. Джемс бойынша, дағды, білім, қабылдау арқылы берілетін сана ҥнемі қоршаған ортамен сәйкес келеді, ол бейімделудің қызмет етуші жағдайы ретінде анықталады. Осыған сәйкес, осы тәсілдің аумағында ағзаның қоршаған ортаға бейімделуіне кӛмегін тигізетін реакциялары ғана пайдалы. Бихевиоризмнің ғылыми-эксперименталды базасы болып бір жақтан – Э. Торндайктің ҥйретудің сипаты мен Г. Эббингауздың вербалды есте сақтау туралы іс жҥзіндегі дерекнамалары тҧрды. Басқа жағынан, бихевиоризм, әсіресе, Э. Толменнің жаңа бихеворизмі И.П. Павловтың шартты рефлекстер туралы іліміне негізделген. Алайда, психикаға позитивті тҧрғыдан келу себептеріне байланысты шартты рефлекстің негізгі, орталық буынын осы психологиялық теорияның негізін салған Дж. Уотсон кӛңіл бӛлмеген. Ол рефлекстің сызбасында тек қана оның шеткі мҥшелерін қалдырып, оларды «стимул» S және «реакция» R деп белгілеген. «Стимул - реакция» (S→R) қатысы дағдыны белгілі бір стимулға «жатталған» реакция деп анықтаған. Бихевиоризм ӛкілдерінің Э. Торндайктың жануарларға, адамдардың мінез-қҧлығына жасалынған тәжірибелер барысында алынған қорытындыларын кӛшіруге мҥмкіндік беретін бихевиоризмнің негізгі шарты болып Дж. Уотсонның «адам – басқа жануарлардан тек қана ӛзін-ӛзі ұстау түрімен ғана айырықшылынатын жануар, ... Сӛйлеу – бұл әрекет, яғни ӛзін-ӛзі ұстау. Тіл дегеніміз - еріннің жабық кезінде ойлану болып табылатын дағды... Психологтардың ой деп атағаны жай айтқанда, іштен ойлану болып табылады» [253, 6 б.]. Басқа сӛзбен айтқанда, ерте бихеворизмге сәйкес адамның да жануардың да барлық психикалық әрекетін «ҥйрету» және «дағды» деген терминдермен сипаттауға болады. Дж. Уотсон ҥшін жеке тәжірибе жинақтау ретіндегі «ҥйрету» және стимул-реакцияның нығайтылған байланысы ретіндегі «дағды» сияқты екі ҧғым бірдей. Дж. Уотсон «сана» мен «ойлауды» елемеуін оларды объективті тікелей зерттеуге болмайтындығымен тҥсіндіреді. Сондықтан Дж. Уотсонға сәйкес, бихевиоризм нағыз табиғи ғылым «ми», «ақыл», «сана» сияқты ойша жорытылған ҧғымдарсыз ӛмір сҥре алады. Ал психологияның басты мақсаты адамның ӛзін-ӛзі ҧстауын, мінез-қҧлқын зерттеу болып табылады [216]. Адамның сӛйлеу мінез-қҧлығын және оны осы мінез- қҧлыққа оқытуды бихевиоризм осы контексте қарастырады. Жаңа бихевиоризм ӛкілдері Э. Толмен, К. Халл, Э. Газри, Б. Скиннер аралық ауыспалы, танымдық (когнитивті) карта, қҧндылықтар матрицасы, мақсаттар, мотивациялар, антиципациялар, мінез-қҧлықты басқару ҧғымдарын енгізе отырып, Дж. Уотсонның ортодоксалды 61 бихевиоризмінің жалпы мазмҧнынын ӛзгертті Э. Толменнің (басты категориясы- бейне) когнитивті бихевиоризмінің жаңа бихевиористік теориялары, К. Халлдың (басты категориясы - мотивация және антиципация) гипотетикалық-дедуктивті бихевиоризмі және Б. Скиннердің оперантты бихевиоризмі (басты категориясы - басқару) сияқты жаңа бихевиористік теориялар қалыптасты [244, 234-249 б.]. Жаңа бихевиоризмнің дәл ӛзінде Э. Торндайктың жаттығу және әсер заңдары нақтыланды. Бірінші заң қайталану жиілігі әрекетімен ғана толықтырылмай, ҥйретудің тиімділігіне әсерін тигізетін бҥтін қҧрылым (гештальт), когнитивті картаның пайда болуымен толықтырылады. Әсер заңы (немесе нығаю) тек қана қажеттілікті қанағаттандыруға ғана емесе, когнитивті картаны (антиципация негізінде) бекітумен байланыс- тырылады. Жҥзжылдықтың басында осы психологиялық теориялардың негізінде оқытудың белгілі бағыттары мен теориялары қалыпасты. Солардың біреуіне сәйкес, «формалды» оқытудың негізгі мақсаты - баланың білім игеру ҥшін қажетті қабілеттерін дамыту. Басқа теорияға сәйкес - оқытудың негізгі мақсаты білімнің белгілі бір мӛлшердегі жиынтығын меңгеру. Олар «бала дамымайды және тәрбиеленбейді, ол о қ ы п ж ә н е т ә р б и е л е н у ү с т і н д е д а м и д ы » деген постулатты негізге алады [194, 1т., 176 б.]. С.Л. Рубинштейн мҧндай оқытудың екі бағытын бір-біріне қарамақайшы қоюдың жасандылығын айта кетті. Ол оқытудың (ол арқылы бала ӛтеді) және дамуы (ол оқыту процесі кезінде жҥреді) іс жҥзінде жҥру барысында екеуі де жҥреді: білімнің белгілі жҥйесін меңгеру де, сонымен бірге баланың қабілеттіліктерін дамыту. Сонымен қатар, бҧл ойды неғҧрлым толық білдірген Н.А. Менчинскаяға сәйкес, оқытудың негізінде байланыс механизмі жатыр (автор оны И.П. Павловтың шарттылық-рефлекторлық теориясындағы «уақытша байланыстың» синонимі деп тҥсінеді), оған кҥрделі талдамалық-синтетикалық әрекет кіреді. Осыған сәйкес білім берудің жоғарыда аталған ерекшеліктері мен байланыстарды бекіту, және ең алдымен оларды қайталауды педагог оқытуды ҧйымдастыру барысында назарға алуы қажет. Оқушылардың талдамалық-синтетикалық әрекетінің ерекшеліктерін ескеру, ассоциативті байланыстарды нығайту осы кҥнге дейін оқытудағы маңызды талаптардың бірі болып қалып отыр. Жҥзжылдықтың ортасынан бастап оқыту бағыттары оның екі сипатының тӛңірегінде жинақталады: басқаруға кӛнушілік және оқушыларда білімді ӛз бетімен «табу» қабілетін қалыптастыру. Бҧл жерде, әрине, бір де бір бағыт қазіргі уақытта таза кҥйінде 62 ҧсынылмаған, біреуі екіншісінің элементтерін қамтиды. Алайда, олардың әрбіреуі ҥшін қажетті талап - оқытудың тәрбие беруші, дамытушы сипаты және ҥйрету субъектінің белсенділігі. жүктеу/скачать 2.21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|