Тергеушінің ойлау қасиеті

1.5.Тергеушінің ойлау қасиеті

Зерттеу мақсатына тәуелді іс үшін маңызы барлық мән -жайларды тереңрек, дүрестау және толырақ анықтауға мүмкіндік беретін көптеген аса қажеттілігі жақтар меы ара-қатынастар жағдайынан біз абсрактіленеміз. Қылмыстық процестерге толық, объекгивті және жан - жақты зерттеу жөнінде ой қозғалғанда, осындай мәнді және заңды манызды жағдайлар тураяы айтады.

Бірақ осы мән- жайларды бәлуге қалай жетуге болады, білмеушілікте жартылай білмеуте, ал оған сенімді дәлелді білімгс адам ойының қозгалысы жүзеге ашралады. Бұл жалпы әдістанушылық сұрақтың тергеуші қызметтіндегі мадызы өте зор.

Жоғарда койылгаи сүраққа жауап бергенде, ой процесте-рінің нақты мазмүньш қозғамай, оішң логикалық жаі-ынан қарастырлуымен гана шектеледі.Мұндай бейнелеуде тергеу түрлі болжамдарды шығару және тексеру процесі ретінде корінеді.

Бірақ болжам - ол ойдың логикшшқ формасы ғана емес ие, ал ойдың да анагүрлым мазмұнды және бай болып табылады. Көрінетін болмыспен логикалық операциялардын арасында тергеушінің санасьщда мщызды құрам бөлікгер орналасып, күрделі тану процестері атады. Сондықтан тергеуіишщ ойлау қызметті психологияда дискурсивті ойлау деи аталатын, логикалық ашылған пайымдаулар ретінде ғана елестеу жеңілдетілген болып табылады.

Ойлау қоршаған ортамен адамдар бір тұлғада кез - келген шеіпіп сұраққа жауап беруді таяап еткенде пайда болады.

Ойлау, елестеу сияқты, тергеудің бүкіл процесі бойы қажет. Адамның ойлау қасиетті, сезімдік танута қарағанда, онда тапсырманың, сүрақшң және таңдалумен пайда болуымен байланысты басталады. Алдына қылмыстық істі тергеу процесімен қойылатын кез - келген тапсырмаларды тергеуші әр қашан шешуге міндетті. Бірақ ойлау - қиын жағдайда пайда болып, оның шешуіне бағыталсада қарапайым тапсырманы шегпу процесі ғана емес.

Бұл тапсырмалар қылмыс жайлы ақпараттың түсіп, қылмыстық істің тергеуі аяқталған мезеттен бастап тергеушінің алдында тұрады. Жағдай мәселесі неғұрлым өткір болса ойлау процесі соғүрлым белсенді болады. Сонымен тергеуші болмыстың бейнесін оның нақтылығында онша қалпына келтіруге мәжбүр,

Ал бұл мән бойынша ойлау процесінің негізгі құрам бөліктері болып табылатын анализ бен синтезтің міндетті. Олар өзара байланысгы және өзара шартты,Анализ көбінесе синтез арқылы жүзеге асырылады. Кез- келген істің дұрыс анализі ер қашан тек бөлімдер элементтер мен қасиеттердің анажзі ғана емес сонымен қатар олардың байланыстары мен қатынастары анализі болып табылады. Сондықтан ол бүтшідіктің шашылуына емес қалыптастыруына апарады. Бұл бүтіндіктің қалыптасуы анализбен шыгарылған компенентердің жада ара - қатынасы синтез деп атачады ,

Синтез үздіксіз анализге және керсінше әтеді. Анализ тергеушіге айғақтардан ең маңызды мен ең қажетгіні бөліп шығаруға көмекгеседі Анализ бен синтездің нақты формасына салыстыру арқылы тергеуші жалпылауға кеп тіріледі, бұл нақты тапсырманы шешілуі болып табылады.Салыстыру дегеніміз бұл өз екезегінде жаңа синтезбен жалпылауға апаратан, синтез әдісімен жүзеге асырылатын анапиз. Салысгыру ол анализбен синтездің өзара қатынасын көрсету әдісі. Нақты салыстыру арқылы тергеуші белгілі болжамдарды жасап келеді.

Ойлау әрекеттрі жаңа шіынған бөлімді және өткен тәжірибесін жаңа алынған ақпараттың байланыстырып, оны анализдеуге көмектеседі. Жаңа ақпаратты анализдеуге.одан қажеттіні тандай отырып, кезекті ой

тапсырмасында шешуші роль атқаратын білімдерін толықтырады.

Шығармашылық ойлау қасиеттерінде де тоқтау қажет:

1. Зерделенетін мән - жайларды өтеудің қиын сипаты Оүл анықтауга зертеуіне қатысты сұрақтарды табу қабілетінде көрінеді.

Ойлаудъщ қиын сииатыяа "ойлаудың анықтамалығы "" сияқты

қасиеті қосылады.Тергеуші ойлауды қиын сипаттын қайта құру және

іздеу қызметінде, нақтылап айтатын бодсақ олардың қаСжсуында

қолданадн

2.Ойлау жеделділігі - заттай дәлелдерді және басқа маңызды актіле-рді зерделейтін ой опепацияларын қолдану. Ойлау жеделділігі бақылаушылықтың елестеумен интуцияның оптимаяды араласуын қамтамасыз етеді.

З.Ойлау динамикасындағы — тергеуліп жатқан істе шығармашылық бағдар бола алу жылдамдылығы.

4.Ойлаудың кең ауқымдылығы — көптенген мәселелерді шекенде шығармашылық жұмыстың өнімділігінде көрінеді. Мұндай қасиет әсіресе шаруашылық қылмыстарды тергейтін тергеушілерге қажетті, мұнда жан - жақтылық, тану процсенің өткен тәжірибеснің білімдерінің қабілеттерін рационалды қолдана білу қасиетті басты орын апады.

5. Ойлау тереңдегі - заттармен болмыстардың арасындағы манызды

6. Батылдылық оригиналдылық және ең маңыздысы болжам шыгару

7. Ойлау қисыны - ойлау прцессінің тәртібін дамыту, дәлелдің

Тергеулік ойлау мына модель бойынша құрастырылады: алдымен, салсырмалар және олардың шешілу тәртібі анықталады 3. Ойлау объективтілігі мен сыналатын - бұл тергеушінің ойлау процессінің негіз, тергеушгі ақиқаты анықтай алмайды.

Бірақ ақиқатты табу дәлелдерді жинау, тергеудің неғұрлым нәтижелі әдістерін таңдау үшін кәсіби интуляция қажет

Тергеу интиляцітясы жөніндегі бағлау кезіндегі тергеушінің ішкі сенімінін мәселесімен тығыз байланысты.

Тергеуішнің ішкі сенімі — бүл, біріншіден, білі, екіншіден, осы білімнің дұрыстылығының сенім, үшінішден белгілі тәтрбиелі әрекеттерге қозғшітын еріктік стимул.

Теория мея тәжірибе ішкі сенімдердің мағанасының негізділігі қанағаттандыратын талаптарды айқындады. Ол төмендегілерге негізделуі керек:

1. 
   Заңмен бекітілген тәртіпте жиншіған фактілк мәліметтерге.
   
2. 
   Заңмен бекітілген тәртіпте негізделген және тексерілген дәлелдерге.
   
3. 
   Істің материалдарын жан - жақты толық және объективті
   қарастырылуына.
   
4. 
   Дәлелдердің жеке - жеке және жиынтығын қарастыруына.
   
5. 
   Іс материалдарынан жалғыз мүмкін қортынды жаса>та жол беретін
   дәлелдерге.
   

Тергеуші дәлелдеу барысында қолданаткн акпаратты зерттеліп түрган мән — жайдың моделі ретінде қараетырута болады,

Болмысты көрсету формасыка байланысты,

Материалды және физикалық, идеалды жөне елесгеу моделдерін айырады.

Тергеуші ойлау барышнда екі жүзді психологиялық табиғатты бар кейбір ой материалдық пайдаланады. Бұл біріншіден, азды- көпті жарық бейнелер, екіншіден үгымдар мен пайымдауларда көрсетіп бейнелердің мағынасы маңызды.

Ақпаратты моделдердің тағы бір ерекніелігін айтпай кетсек, ойлау процесінің еиііаттамасы толық болмай қалады. Олардың бар оолғаны жөншде тергеуші кейбір кезде білмейді логикапық операциялар кез келген ойлау қызметінің бөлігі болып табылады. Мұндай формалардың бірі гипотиза болып табылады, криминатасгер айтқандай гипотиза ол идеаады ақпартты қисыңды модель ретінде қарастырылй алатыл болжам.

Тергеу модельдеу барысындағы ереше орынды тактикалық шешімдерді қабылдау шгадьг. Біз оларды тергеушшің нақты жағдайдағы мінез -қүлық турін анықтауы деп тусінеміз. Тактикалық шешімді қабылдау күрделі ерікті акт, онда біліммен тәжірибе, қызметінің мақсатын дәл анықтап, жағдайды баглау қабілетті синтезделеді. Тактикалық шешімді қабылдаудың басты шарттары. І.Ақпарат минимумның бар болуы; 2.Қызметінің мақсатын анықтау; З.Ақпарат пен бүкіл жағдайды бағлау критерилердің бар болуы.

Басқару ғылымының орнына негізделіп қылмыстық іс бойынша шешімді қабылдау процесін модельдеуге болады, мысалы, сезіктіні үстау жөніндегі шеіпім: Тактикалық шешім қабылдау моделі кестесін қарау. Тергеушінің ойлау жұмысы жоспарлары мен болжамдар бейнесінде көрінеді. Болжам дегеніміз еткен мән - жайлы жорамал жасау, жоспар дегеніміз келешектегі мән — жайларды жорамалдау, біріншісі тергеу жүргізіліп жатқан мән — жайлы қылмыскердің мүмкін әрекеттері жөніндегі ойлау көрінісі, екіншісі осы мән жайларды анықтап тергеудің тапсырмалардың орындуға бағытталған тергеуші әрекеттерінің көрінісі, жоспарлау - алдағы әрекеттердің тәртібін, кезегін және күтілетін нәтижелерді анқытайтын ойлау процесі. Тергеушінің жұмысын жоспарлардың бірнеше түрі белгілі:

1. 
   Жоспармен қамтылатын қызметтің жилігі мен мерзімдеріне
   жоспарлау болып табылады.
   
2. 
   Нақтылық мен бөлшектеу дәрежесі бойынша схема түрдес және
   бөлшекті жоспарлар болып бөлінді.
   
3. 
   Жоспарлаудың ауқымдылығы бойынша жеке тергеу әрекетін және
   шараларын жүйесіне жоспарлау болып бөлінеді,
   

Бірінтиі кезең -бағдарлы жоспарлау,

Бұл сатыда тапсырманы жешу және қабылдаған мақсатқа жетудің мүмкіндіктері алдын -ала жиналып, бағланады. Егер мақсатқа жетушілік және қажетті әрекеттердің орындалуы анықталса, келесі кезең басгалады-ол үйымдастырушылық жоспарлау мүнда алдащы қызметіиің бнрлық шарттары мен ұйымдастырушылық формачар үйымдастырылады. Ұйымдастырушылық сұрақтарлы тнегакеннен кейін орындауды жоспарлауды, яғни қызметі оны құраутын компонентерінен; әдістерінен, операцфиялапымен, әрекеттерімен құрастырылджы. Бұл компоненттер аралық әрекеттермен мақсаттармен

келісімді, ммүмкін нәтижелер бойынша таңдалады, оір уақыттық белгілер бойынша салыстырудың келешек мінез -құлықтық тұтас жүйесіне біріктіріледі.

Алда қосымша жоспардау жүргізіледі, ягаи үнемі жоспарға қосымшалар нақтылаулар енгізу.

Тергеуші психикалық қызметінің міндетті жақтарының бірі өздік бақылауды жоспарлау болып табылады.

Ғылым мен тәжірибе жоспар қанагагтандырута міндетті талаптар өндіріледі

1. 
   Жоспардың максималды негізділігі.
   
2. 
   Жоспардың нақтылығы мен орындалуы.
   
3. 
   Жоспардың жекелігі, оның жұмысқа белгілі бір істер тергеуінің
   жарамдылығы.
   
4. 
   Жоспардың жылжымаяығы
   
5. 
   Жоспардын үздіксіздігі.
   
6. 
   Орны, уақыты, орындаушылары, күтілетін нәтижелері және басқа
   нөтижелері бойынша оның жеке бөліктерінің кезектілігі,
   келісупгілігі және және өзара байланысы,
   
7. 
   Нәтижелігі, яғни жетілдіретін тапсырмалардың шешілуін
   қамтамасыз етү қабілеті.