Тергеуші ойының қасиеттері

1.5.Тергеуші ойының қасиеттері

негізінен ойлау психологиясы деп атапатын тарауна жатады.

Еңбек қызметіндегі тәжірибиелік ойлаудн жедел ойлау деп атайды.

"Жедел " термині өзіне түрлі ұғымдарды кіргізеді, Жедел деп аса

тез орындалатын немесе операциялар қатарынан түратын қызметті

айтуға болады, ал егер опера сөзі латын тілінен аударғанда еңбек

деген мағананы білдіретінін ескерсек, жедел деп еңбек процессімен оірігш кеткен ойлауды айтуға болады. Бұл көрсеткіш барлық тергеушінің ойлауында қолданылады.

Үлгілі әрекетті, бейнелі және абстрактілі ойлауды ажырата отырып, психологияда ой жұмысының ганетикалық неғұрлым ерте және неғұрлым элеметтарлы формасы ретінде тәжірибелік интелектіні үлгілі әрекетті ойлаумен шатыстырып байлаиыстырады. Осыған орай ойлауға қойылатын неғұрлым жоғары талаптарды тек абстрактілі ойлаумен байланысты теоретикалық қызмет қояды деп саналған, ал тәжірибелік ой өзінің қандай жоғары сатыларында болсада, азырақ квалификацияланған деп бағаланған. Қазіргі кезде адамның жоғарғы дәрежедегі әрекетері ойдың теоретикалық және практикалық формасында тең екені дәлелденді.

Тергеуші қызметіндегі үлгілі әрекетті, бейналі немесе обстрактілі ойлаудың бірі басымрақ орын алады деп айтуға болмайды. Мұнда бұл түрлердің бәрі өзара байланысқан және үздіксіз біріне - бірі өтеді. Үлгілі әрекетті ойлаудың өзінде - ақ тергеушінің ннтелектуылдық жұмысына тән нақты бейнелері және жалпыланған көріністері бар қарапайым монипуляциядан күрделі ой әрекетерінің түрлі деңгейлері орын алады.

Иә, абстрактілі ойлауда ой жұмысынң екі түрін белгілейді: І.Бөлек ұғымдар әрекетіне өту үшін қажетті өздік абстрактілеу; 2-Үлгілі әрекетті және бейнелі ойлаумен тығыз және неғұрлы күрделірек байланысқан.

Нақты заттар мен болмыстармен араласып жүрген тергеушіге, дайын идеяларды пайдалауға қарағанда, сезімдік мәліметтерден бөлінуге қиынырақ болады.

Нақты және абстрактілі ойды айыра отырып көбінесе абстрактілі ойлау алыс жатқан нәрселерден жақтысы ұсақ-түйекке назар аударып нақты бөлшектерді көреді деп саналады.

Тергеу өнері-бұл ұсақ-түйектерді көріп түсінудегі қажетті дәрежедегі білім. Мән-жайдың толық куәлануы өте жағдайғ, көбінесе тергеушге жасырын және көрінбейтін іздерге жол ашылады, ал олардың көмегімен тергеліп жатқан мән-жайдың нақты танылуына жетеді Бірақ бұл жеке бөлімдерді жүргізу толығымен жағдайға жалпылама және жарыс түріндегі өту інсіз ештеңе бермейді бұл суретті толығымен қамтып оны құрағаан ибрихтерді қамтуға міндетті тергеуді ойлаудағы нақты тепетеңдікті абстракті қажет етеді.

Бұнымен тергеулік ойлаудың синтезбен байланысты. Тактикамен әдіс бойынша жұмыстың әрқайсысында дерлік тергеушінің аналитиклық қызметті жөнінде айтылады. Бұл тергеуші үшін ой опероацияның жүргізушіеі анализдеген ойды қалыптастырады.

Бірақ анализбен дайындалатын материалды түсіну синтез нәтижесінде жетіледі. Болжамдар, тергеу жоспары, дәлелдерді бағапау бүның бәрі синтетпкалық қалыптасушылар. Синтезсізтек жеке бөліктер, бүтін жүйеге ұйымдаспаған білімдердің механикалық жиыны қалады.

Тергеулік ойлау анализбен синтездің гормоникалық үйлесуін талап етеді.

Кейбір мән жайлардың себентерін ааіатын ойлау, кейбір кезде себепті тергеулік деп те аталады. Тергеушінің ойлауы сондай мінез құлыққпа ие. Оның ой жұмысының негізгі мазмұны мән — жайларды анықтау болып табылады деп айтуға болады. Бұл операция екі жоспарда қолдамнылады.

1. 
   Осы себептер әрекетінің нәтижелері ретінде қарастылатын бар
   мәліметтер бойынша кейбір мән - жайларды анықтау.
   
2. 
   Белгілі нәтижеге әкелетін нәтижелер ретінде қарастырылатын
   бар мәліметтер бойынша нәтижелерді анықтау,
   

Терегушінің ойы әр қашан сенімсіз, жеткіліксіз ақпаратпен жүмыс істейді. Тергеуші шын өмірдің жасырын статнстикасын бейнелейтін тәжірибемен білімге сүйене отырып оның мүмкін болу дәрежесімен сенімділік деңгейін ескеру қажет,

Әр жағдайда тергеуші өзінің және әріптестерінің әрекетерін бірнеше қадам алға жоспарлау керек, ал бар мәліметтер әрқайсысында түрлі ауытқулары бар түрлі нұсқаларға жол беретіндіктен, мүмкіндердің үлкен мөлшерін ескеруге мәжбүр. Соттық талқылуға бейім істің перспективасын көре білу — тергеуіш ойының ең көрнекті ерекшелікгерінің бірі.

Тергеу ойының белгіленген ерекшеліктері тергеушіде ойдың келесі қасиетерінің тар болуын көздейді:

* Тереңдігі - көрінетін түсінігі жағынан фактінің мәнісіне өту, болып
жатқан мән - жайдың машнасын түсіну, болмыстармен іс - әрекет
нәтижелерінің жақын және алыс, тура және жағымсыз нәтижелерін
көздеу мүмкіндгіі;

• Кең таымдылық ғылым мен тәжірибенің түрлі салаларындағы

» Мобилъдыльдік ой өнімділігінің, қиын жағдайда білімдерді пайдалаиып мобилизациялау мүмкіндігі;

Жылдамдылық жедел шаралйрды және жағдайды жылдам
бақылауды іске асырып, аз уақыттың ішінде тапсырмаларды шеше алу;

• 
  Мақсатқа жетушілік - белгілі тапсырманы шешуге ойдын
  бағытталуы. оны санада ұзақ уақыт бойы үстау және оның
  шешілуінің үстінде ұйымдасып, тәртіппен, жоспармен ойлау
  мүмкіндігі;
  
• 
  Өздік-бөгде адамдардың кемегінсіз мақсат пен міндеттерді
  қою оларға жетудің және оларды шеІІІудщ жолдарын таба білу
  мүмкіндігі;
  
• 
  Критикжық-қателерінен бұрмалауларды іздеп .олардың пайда болу
  себептерін аша отырып,хабарламаларды .фактілерді ,алғышарттарды
  өлшей білу;
  
• 
  Жылжымалылық- болмысқа түрлі көзқарас тұрғысына қарай, әзінің
  қызметін қайта қүрып және қабылдаған шешімдерді жаңа
  жағдайларға сәйкес ауытыра білу,