Информатика және ақпараттық жүйелер кафедрасы

Құрастырушы: ________ аға оқытушы Бельгибаева С.А.

5В070300 - Ақпараттық жүйелер мамандығының студенттеріне арналған

Зертханалық жұмыстадың

әдістемелік нұсқаулары

Кафедраның отырысында ұсынылды 2012ж. «___»__________№___ хаттама.

ОӘК төрағасы _______________ А.Б.Искакова 2012ж. «___»__________

2012ж. «___»__________№___ хаттама.

«Бағдарламалау технологиясы» пәнінен зертханалық сабақтар арнайы бағдарламалық қамтылуы бар компьютерленген аудиторияларда өткізіледі. Алғашқы зертханалық сабағында компьютерлік техника орнатылған аудиторияға жауапты техник-бағдарламашы студенттерге техникалық қауіпсіздігі жайлы мағмұмат жеткізеді. Нәтижесінде студенттер техникалық қауіпсіздік журналына жазылып тіркелуі қажет.

“ Си тілінде программалау. Сызықтық алгоритмдерді бағдарламалау”

Жұмыс мақсаты: енгізу, шығару, меншіктеу операторларымен жұмыс жасауды үйрену. Математикалық функцияларды есепті шығаруда пайдалануды үйрену.
Қысқаша теория

Си тілінде меншіктеу операторы «=» белгісімен белгіленеді. Жазылуы:

айнымалы = мән;

Басқа тілдерге қарағанда Си тілінде меншіктеу операторын өрнектерде пайдалануға болады. Мысалы, if ((c=a+b)<0) printf(''с саны нөлден кіші').

Тағы бірнеше рет меншіктеу мүмкіндігі бар. Мысалы:

x=y=z=a*b;

Бұл жерде алдымен a*b мәні z-қа, содан соң y-қа, сондан кейін x-қа меншіктеледі.

Си тілінде константалардың мәнін өзгертпеу үшін const модификаторы пайдаланады. Мысалы: const float a=3.5;

const j=47;

Өрнектерді айнымалыларды есептеуге арналған формула ретінде пайдаланады. Олар операндтардан (айнымалылар, константалар және т.б.) құралады және операция белгілерімен (қосу, азайту, көбейту және басқамен) байланысады.

Мысалы: егер b=5, c=2, бүтін типті айнымалылар болса, онда

а=b%c; d=b/c;

операциялардың орындалуынан кейін а айнымалысы 1 мәнін қабылдайды, d айнымалысы 2 мәнін қабылдайды.

Арифметикалық операциясына сәйкес меншіктеу операторын басқаша пайдалануға болады.

Мысалы, х=x+n; жазуын x+=n; деп жазуға болады. Сол секілді

x=x-n; x-=n;

x=x/n; x/=n;

x=x*n; x*=n;

x=x%n; x%=n;

х++; ++х; операторлардың нәтижесі бір, бірақ пайдалану барысында айырмашылықтары бар. Мысалы:

main()

{

int x,y;

x++; ++y;

printf(“x=%d y=%d\n”,x,y);

printf(“x=%d y=%d\n”,x++,++y);

}

Нәтижесі:

х=5 у=62

х++ операторын пайдаланғанда х айнымалының мәні алдымен өрнекте пайдаланады, содан соң бірге артады. ++у пайдаланғанда алдымен у айнымалысы бірге артады, содан соң өрнекте пайдаланады.
Кесте 2 - Операциялардың орындалу приоритеті

++ --

* / %

+ -

!

< <= > >=

== !=

&&

||

Егер операция приоритетін өзгерту қажет болса, дөңгелек жақшаны пайдаланады. Олардың приоритеті жоғары.

Өрнектерде тағы шарт операциясы ? кеңінен пайдаланады.

у=х?а:b,

у=(а>b)?a:b;

Математикалық	СИ тілінде
| X |	int abs(int X)
| X |	float fabs(float X)
arccos X	double acos(double X)
arcsin X	double asin(double X)
arctg X	double atan(double X)
cos X	double cos(double X)
sin X	double sin(double X)
tg X	double tan(double X)
eX	double exp(double X)
ln X	double log(double X)
log X	double log10(double X)
√X	double sqrt(double X)
XY	double pow(double X, double Y)

1. 
   айнымалыны экранға шығару үшін қандай оператор пайдаланылады
   
2. 
   айнымалының мәнін енгізу үшін қандай оператор пайдаланылады
   
3. 
   printf, scanf операторларын пайдалану үшін қандай файлды қосу қажет
   
4. 
   математикалық функцияларды пайдалану үшін қандай файлды қосу қажет
   
5. 
   Инкремент деген не
   

Тапсырма

“ Си тілінде программалау. Тармақталған алгоритмдерді бағдарламалау”

Жұмыс мақсаты: шартты операторларымен жұмыс жасауды үйрену. Жүйе есепттері шығаруда пайдалануды үйрену.
Қысқаша теория
Шарттық оператор if
Жазылуы: if (шарт) инструкция1; else инструкция2;
if – егер, else - әйтпесе

Егер жақшадағы шарт ақиқат болса, онда инструкция1 орындалады, ал егер жалған болса, инструкция 2 орындалады.

Мысалы: егер х мәні теріс сан болса, оның квадратын шығару, әйтпесе мәнін шығару

#include

#include

main()

float x,y;

scanf("%f", & x);

if (x<0) y=pow(x,2);

else y=sqrt(x);

printf(“y=%f”,y );

}
Бақылау сұрақтары

1. 
   Логикалық операторлардың Си тілінде жазылуы
   
2. 
   Логикалық операциялардың орындалу приоритеті
   
3. 
   Шартты оператордың толық және қысқаша түрі
   
4. 
   Таңдау операторы қалай жазылады.
   

Тапсырма

Нұсқа №	Тапсырма	Берілгендер
		a=2 b=1,5 c=1 d=3 e=0,5
		c=-2 a=1,5 d=2 x=3
		a=5 b=1,2 y= 0,6
		d=2 a=3,5 x=3 i=2,3
		=1 x=2,5 a=4 b=0,4
		a=0,5 b=2 h=4 R=1,4

“ Си тілінде программалау. Қайталану алгоритмдерді бағдарламалау”

Жұмыс мақсаты: Қайталану операторларымен жұмыс жасауды үйрену. Алғы шартты және кейінгі шартты циклдармен жұмыс істеу.
Қысқаша теория

Жазылуы: for (өрнек 1; өрнек 2; өрнек 3) оператор;
Бірінші өрнек санауыш инициализациясы үшін. Екінші өрнек шартты тексеруге арналған, шарт жалған болғанда цикл аяқталады. Үшінші өрнек операторлар орындалған соң қадам санын қосады.

Мысалы: for(i=0; i<100; i+=2) [i]=i+1;

Мысалы:

У-ті табатын программаны жазу.

{

float x,y;

scanf(“%f %d”, &x, &n);

y=sin(x);

for (int i=1; i<=(n-1); i++)

y=sin(y);

printf(“%f”, y);

}

Мысал 2 : y= табатын бағдарламаны жаз.

{

float y,f;

scanf(“%d”, &n);

for (int i=1; i<=(n-1); i++)

{

for (int j=1; j<=i; j++)

y+=1/f;

printf(“%f”, y);

}
Бақылау сұрақтары

1. 
   Цикл деген не
   
2. 
   Циклдардың қандай түрлері бар
   
3. 
   Алғы шартты цикл мен кейінгі шартты циклдің айырмашылығы неде
   
4. 
   Циклдардың орындалмауы не себепті болады
   
5. 
   Циклдену деген не
   

Тапсырма

Нұсқа №	Тапсырма	Берілгендер
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Массив – бұл элементтері бір типті болатын мәліметтер жиыны.

Массивтерді айнымалыларды секілді сипаттайды:

int a[100];

float c[10][20];

Біріншісі бүтін типті а[0],a[1], … ,a[99] (индекстелу нөлден басталады) элементтерден тұратын бір өлшемді массив болып табылады. Екіншісі элементтері нақты тип болатын екі өлшемді массив болып табылады. Ол 10 жолдан, 20 бағаннан тұрады.

Массивті келесідей инициализациялауға болады:

int a[6]={10,20,30,40,50,60}; немесе int a[]={10,20,30,40,50,60};

float[2][3]={{10,20,30},{40,50,60}};
Мысал 1. 10 нақты саннан тұратын бірөлшемді S массиві берілген. Осы массивті кері ретпен шығару.

#include

main()

{float s[10];

for (i=0;i<10;i++)

scanf(“%f”,&s[i]); /*массив элементтерін енгізу*/

for (i=9;i>=0;i--)

printf(“%f”,s[i]); /* массив элементтерін кері ретпен шығару*/

}
Мысал 2. Бес бағаннан және бес жолдан тұратын бүтін типті екі өлшемді массив берілген. Массивтегі ең үлкен элементтің орналасу номерін анықтау.

#include

main()

for (i=0;i<5;i++)

for (j=0;j<5;j++)

scanf(“%d”, &a[i][j]); /*матрицаны енгізу*/

max=a[1][1];

for (i=0;i<5;i++)

for (j=0;j<5;j++)

if (a[i][j]>max)

{in=i; jn=j;}

printf(“%d %d”, in, jn);

}
Мысал 3. D(6,6) массивінің басты және кері диагональдің орындарын ауыстыру.

#include

main()

{int i,j,a,d[6][6];

for (j=0;j<6;j++)

scanf(“%d”, &d[i][j]);
for (i=0; i<5; i++)

{a=d[i][i];

d[i][i]=d[i][6-i];

d[i][6-i]=a;

}

for (i=0; i<6; i++)

printf(“%d%c”, d[i][j], (j==5)?”\n”:” “);

}

Матрица элементтерін жолдар бойынша шығаруда ? операциясы пайдаланылады. Егер j=5, онда курсор келесі жолға түседі (“\n”), басқа жағдайда пробел шығарылады. Экранға символдық шама шығарылатындықтан %c спецификациясы пайдаланылады.

Кестеден сәйкес нұсқаны ал. Бағдарламалаудың екі нұсқасын жазу керек: көрсеткішті пайдаланып және пайдаланбай.

Құрылым – бұл әр – түрлі типті мәліметтер жиыны. Ол массивке ұқсас, бірақ оның элементтеріне аты бойынша қол жеткізеді. Мысалы, мектептегі оқушының мәліметтері: фамилия, аты, туған күні, сыныбы, жасы.

элемент типі n элемент аты n; };

struct date { int day;

int month;

int year;} ;

struct date {…} a, b, c;

При этом выделяется соответствующая память.

Құрылымды құрылымда пайдалануға рұқсат берілген. Мысалы

struct okushy { char fam [15];

aty [15];

struct date tkun;

int synyp, zhasy;};

Жоғарыда анықталған date типінің үш элементі бар: күн, ай, жыл. Олардың мәндері бүтін (int). Okushy құрылымында: fam [15]; aty [15]; tkun, synyp, zhasy элементтері бар. fam [15]; aty [15]; –бұл 15 символдан тұратын массив. Tkun айнымалысы date (ішкі құрылыммен) сипатталған.

Құрылымдық типті айнымалыларды келесідей сипаттайды:

struct okushy okuslar [50];

okuslar массиві okushy типті 50 элементтерден тұрады.

#include < stdio.h >

struct comp { int zhad;

int ozu;

/* zhad, ozu, model элементтерінен тұратын comp типті құрылымды сипаттау */

struct comp DK= {80, 1024, “Pentium 4”}

/* comp типті DK айнымалысын сипаттау */

main ( )

{

printf (“ Дербес компьютер % s\n\n “, DK.model);

printf ( “жедел жады - % d Мбайт \n”, DK. ozu);

2. 
   Подбельский В.В. Язык Cu ++: Учебное пособие. - М.: Финансы и статистика,2005, - 560 с.
   
3. 
   Страуструп Б. Язык программирования Сг ++. - М.: Радио и связь, 2001. - 352 стр.
   
4. 
   Собоцинский В.В. Практический курс Turbo Cu ++. Основы объктно- ориентированного программирования. - М.: Свет, 2003. - 236 с.
   
5. 
   Романов В.Ю. Программирование на языке Cu ++. Практический подход. - М.: Компьтер, 2003. - 160 с.
   
6. 
   Нургазина Б.К., Бельгибаева С.А. Алгоритмдеу және програм-малау тілдері: ақпараттық жүйелер мамандығы студент-теріне арналған оқу-әдістемелік құрал. Павлодар: Кереку, 2009
   
7. 
   Юлин В.А., Булатова И.Р. Приглашение к Cu. - Мн.: Высш. Шк., 2000,- 224 с.