Жанат сарыбаева, З. Космодемьянская атындағы

З. Космодемьянская атындағы

№23 мектеп-лицейінің бастауыш сынып мұғалімі

Шымкент қаласы.

«Ұлт болам десең, бесігіңді түзе!» - деп заманымыздың заңғар жазушысы Мұхтар Әуезов айтқандай, бала тәрбиесі әу бастан жаратқанның ата-анаға жүктеген маңызды міндеті, туған Отанның патриоты етіп тәрбиелеу – баршаға ортақ деп білемін.

«Қоршаған әлеммен байланыстыратын бар жақсылық – ол менің отбасым,» –деп ұлы Абай айтқандай бала тәрбиесіндегі отбасының, ата-ананың рөлі басым. Дүние есігін шыр етіп ашқан сәбидің ер жетіп бой түзеген тұста абыройлы азамат болып өсуі, сол ата-ананың берген тәлім тәрбиесіне тікелей байланысты. Балаға тәрбие анасының ішінде жатқан кезде-ақ беріледі. Сондықтан да бала тәрбиесінде бірінші кезекте анасының, әрине бұл жерде отбасы тыныштығы, отағасының да осы мәселеге айрықша мән беру қажеттігін атап өткеніміз жөн. Бір сөзбен айтқанда, үлгілі ұрпақ сүйемін деген ата-ана бірінші кезекте, өздерінің жүріс-тұрысы мен өзара ынтымақ бірлігі, татулықтары мен отбасы берекесін сақтағаны дұрыс. Өйткені, ананың көңіл-күйі құрсағындағы баланың адами жетілуінің басты себепкері.

Алайда бала тәрбиесі үшін мектеп пен мұғалімнің де атқарар рөлі зор.

«Отбасы, мектеп, қоғам игілікті болашақ үшін бірге» республикалық педагогикалық форумның үндеуін жүзеге асыру үшін – жеке тұлғаның жауапкершілігін арттыру қазіргі білім саласындағы маңызды мәселе болып тұрғандығы да бәрімізге белгілі.

Адам ғалам ғажайып жеке дара,

Жан құмары – ізденген мәңгі сана.

Өзіңді-өзің танысаң – істің басы.

Түзеген өз ғаламын болған дана, – дегендей, адамның әдепті болуы, өнегелі болуы өзіне байланысты екендігін өзім жұмыс істеген 15 жыл тәжірибемде жадымда ұстанып отырамын. Бірақ әрбір адам қоғамдық ортада өз орнын қалай табады, өзін қалай көрсетеді, өз өрісіне қалай бейімделеді. Бұл да бір үлкен мәселе».

Біз педагогтар бүгінгі күні болашақ тәрбиесімен айналыса отырып, оларды жүрек қайраттылығына, ақылдың сәулелігіне тәрбиелеп үйренуіміз керек. Біздерге бүгінгі таңда болашақ ұрпақ өкілдерін өмірге дайындау сияқты ұлы іс жүктеліп отыр. Бұл іс үлкен жауапкершілікті, ерекше шеберлікті қажет етеді.

Бар қазақтың ұлы данышпан ақыны Абай Құнанбаев өзінің өлеңінде:

Жүректе қайрат болмаса,

Ұйықтаған ойды кім түртпек? – дегендей адами сапаларымен оқушыларға және олардың ата-аналарына үлгі болуға, олармен жақсы қарым-қатынаста болуға тырысамын.

Шынымен өзгермелі өмірдің түрлі соқпақтарынан жүріп өтіп, «адам» деген құрметті атқа кір келтірмей, керісінше өзінің игі істерімен көпшілікке танылып, ақылы мен парасаттылықтың, инабаттылық пен имандылықтың, мәдениеттілік пен әдептіліктің, сыйластық пен достықтың асыл үлгісі болуы үшін әрбір адамның жүрегінде үлкен қайрат болу керек. Жүрек қайраттылығы адам баласына көздің қызығушылығы жетегінде жаман әрекеттер жасамауына, осындай қызығушылықтарға қарсы тұрып, ізгілік қасиеттер үшін ерлік істер жасауға себеп болады.

Елінің, жерінің, Отанының, туған-туыс, бауырларының амандығы үшін талай ерлік істерге барған батыр ұл-қыздарымыздың әрекеттерінен олардың қайратты жүрек иелері екеніне көз жеткізуге болады.

Міне, өмірдегі адамның қолымен жасалатын барлық істердің жақсы немесе жаман болуы осы ақылдың сәулесі болуына байланысты. Сәулелі ақылдың иесі болған адам, жақсылық жасасам, мейірім төксем, махаббат сепсем, әлемді танысам деген ойда болады. Осындай ғажайып ойдың иесінен барша ғаламға жақсылық нұры төгілмек. Мен де ғажайып ойдың иесі болып, шәкірттердің өн бойына жақсылық себуді армандаймын.

Ата-ана отбасында ер балаларға үлкендерге қос қолдап сәлем беруді, қыз балаға ибалық жасап, үлкендерге жол беруді, олардың алдын кесіп өтпеуді тәрбие жұмысының күнделікті дағдысына айналдырдым десем де болады. Жастардың жадына «сіз» деген сыпайылық, «сен» деген анайылық, «Адамдық белгісі – иіліп сәлем бергені», «Кішіпейілділіктен кішіреймейсің», деген қағидаларды үнемі айтып отырамын. Халқымыз «Ұлдың ұяты әкеге, қыздың ұяты шешеге», «Шешеге қарап қыз өсер, әкеге қарап ұл өсер» – деп бала тәрбиелеу ата-аналардың да өнегелі болуын талап етіп, отбасы қоғамның тәрбиесі аналарға байланысты екеніне ерекше мән берген, қыздың көркіне ақыл-ойымен, мінез-құлқымен сай болуын қадағалаған. Қыз қылығымен сүйкімді, «Қызым үйде, қылығы түзде» деген мақал-мәтелдер үлкен жауапкершілік жүктейді. Сондықтан адамгершілік жайында түсінік білім берумен қатар күнделікті өмірдегі дұрыс тәртібінде әрекетін ұйымдастыруды іске асыру оң болады. Баланы ақылды, есті етіп тәрбиелеу отбасы мен мектептің бірлесе істеген жұмыстарына тікелей байланысты десек, артық айтқандық болмас. Әл-Фараби өз заманында ата-бабаларымыздың, небір даналарымыздың ақыл-өсиеттері, ежелден келе жатқан салт-санасы мен әдет-ғұрыпындағы дәстүрлі тарих тағылымдарын өмірге үйлесімді пайдалану бүгінгі ұл мен қызға берілетін тәлімді жетілдірудің тиімді жолы. Ең бастысы, тәрбиесіз білім, білімсіз тәрбиенің берілмейтінін ұғынған жөн деп білемін.

Бала үшін әрбір кезең маңызды, әрбіреуінің өз ерекшелігі бар. Әсіресе, дені сау, ұлттық сана-сезімі оянған рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, патриот жастарды тәрбиелеу десек, баланың әр кезеңдегі ерекшеліктеріне мән беріп, салауатты өмірге бет бұруына ықпал жасау – тәрбиенің негізгі мақсаты болып табылады. Баланың адами тұрғыдан жетілуі үшін әлбетте оған әдеп пен әдептіліктің аражігін ашып түсіндіретін тиянақты тәрбие керек. Халқымыз сырт көзбен емес, жүрекпен ұғатын адамгершілік құндылықтарды жоғары дәріптеген. Бүгінгі күні қазақ халқының ұлттық мәдениетінің қацта өркендеу жағдайында оқушыларды өз халқының рухани қазынасымен тереңірек таныстыру қажеттігі туады. Себебі, өз халқымыздың ұлттық ерекшеліктерін білмей, оқушының бойындағы адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру мүмкін емес.