Жазу мен ойлау қатынасы Л. С. Выготскийдің «Ойлау және сөйлеу» кітабына талдау жасаңыз
жүктеу/скачать 29.96 Kb.
|
|
3-Билет Жазу мен ойлау қатынасы Л. С. Выготскийдің «Ойлау және сөйлеу» кітабына талдау жасаңыз Выготскийдің «Ойлау және сөйлеу» атты еңбегі автордың және оның әріптестерінің ойлау мен сөйлеу дамуын зерттеу бойынша он жылдық жұмысының нәтижесі. Кітаптың жекелеген бөлімдері бұрын баяндамалар, дәрістердің қолжазбалары түрінде жарық көрді, кейбір бөлімдері басқа жұмыстарда немесе аналитикалық шолуларға алғысөздер ретінде берілген. Алайда, кітап түріндегі соңғы еңбегі немесе оны зерттеушілер мақалар жинағы немесе монография деп атайды. Кітап 1931 жылы баспаханаға беріліп, 1934 жылы Выготскийдің дүниеден озғанынан кейін ғана басылып шықты. Автордың ғылыми жолын оған жүктелген өмірлік және әлеуметтік жағдайлардан тыс, бөлек алып қарау мүмкін емес. Выготскийдің көзқарастары, оның ойларының бағыты қоршаған орта мен кейінірек өзі жұмыс істеген жағдаймен тығыз байланысты. «Ойлау және сөйлеу» атты монографиясын Выготскийдің ғылыми шығармашылығындағы соңғы нота деп атайды. Ол оны аяқтауға асықты, өзі дәлелдеген позицияларды баяндауға және болжамдар айтуға, шешу жолдарын белгілеуге және көптеген бытыраңқы ойларды біріктіруге асықты. Ғылыми ой автордың қысқа ғұмырында талай рет өзгеріске ұшырады, ол өз нанымдарын қайта қарап, өз пікірін өзгертті. Мүмкін, Выготский мұрасының зерттеушілері бұл жұмысты Выготскийдің ғылыми позициясындағы соңғы нүкте деп санауды ұсынатыны да бекер емес болар. Өз монографиясын жинақтай отырып, бар материалдарды сипаттай және өңдей келе, жаңа тарауларды жасай отырып, Выготский белгілі тұрақты логиканы ұстанады, сондықтан «Ойлау және сөйлеу» еңбегін Выготскийдің композициялық тұрғыдан мақалаларының әдістері және қорытынды нәтижелерінің аяқталған жиынтығынан тұратын туынды ретінде қарастыруға болады. Кітаптың элементтері, оның тараулары дербес ғылыми бірліктер ретінде жазылып шықты. «Ойлау және сөйлеу» жұмысы жалпы оқыту мен дамытуға қатысты тәжірибелік және теориялық зерттеулердің талдауы мен сынынан тұрады. Бірінші болып «В. Келер еңбектеріндегі антропоидтардың интеллектісі туралы мәселеге қатысты» атты мақала жазып, автор үшін маңызды мәселе — Келердің мәдени-тарихи теориясының негізгі ережелерімен арақатынасындағы негізгі жағдайларын талдауға арнады. Бұл мақала «Ойлау және сөйлеу» еңбегінің төртінші тарауын құрайды. Бұрын жарияланған Выготскийдің «Ж. Пиаже іліміндегі баланың сөйлеу және ойлау мәселелері» атты мақаласы бастапқыда Ж. Пиаженің «Баланың ойлауы мен сөйлеуі» атты кітабына алғысөз ретінде жоспарланған, ол бұл еңбектің екінші тарауын қамтиды. Пиаженің теориясы мен зерттеулерін талдап, қайта қарау арқылы Выготский өзінің жеке теориясын жасап, көпшілікке ұсынды. Бұл іргелі еңбек ойлау мен сөйлеуге қатысты зерттеу әдістерін іздеуден басталады. Выготский үшін әдіснама туралы сұрақ негізгілердің қатарында болды, себебі зерттеудің дұрыс әдіс тәсілдерін анықтау оның нақты, ақиқатқа жақын қорытындысына әкеледі. Келесі бөлімде, сол кезеңде сөйлеу және ойлауды дамыту теорияларын зерттеген ғалымдар Пиаже мен В. Штерннің көзқарастарын және осы ғалымдардың еңбектерінде сипатталған әдістердегі қарама-қайшылықтарды талдайды. Сөйлеу ойының генезисін зерттеу және өзіндік эксперименталдық құрамдас зерттеуін анықтау үшін автор ойлау мен сөйлеудің генетикалық тамырларын анықтайтын толық теориялық талдау жүргізеді. Алайда, «Ойлау және сөйлеу» кітабының ең маңызды бөлімі ретінде Выготскийдің өзіндік тәжірибелерін сипаттайтын бөлімін айтуға болады. Біріншіден, ол балалар жасындағы сөздердің негізгі даму жолын зерттейді, ал, екіншіден, балаларды мектепте оқыту материалдарындағы баланың ғылыми және жинақталған ұғымдарының дамуын салыстырмалы түрде зерттейді. Бұл еңбек сөйлеу ойының бүкіл үрдісінің қалыптасуы қалай болатынына қатысты тұжырымдармен және сипаттаумен аяқталады. Выготскийдің барлық мұрасын зерттеуге, оның басқа да шығармаларын (ғылыми, әдеби, жеке хаттары және күнделіктер) оқи отырып, бүгінгі күні оның жұмысы автордың дүниеден өткенінен кейін ғана жарияланғанын есте сақтау қажет. Ал өмір сүрген кезде оның бірқатар жұмыстары жоба ретінде болды және көптеген жылдар өткен соң аяқталған мақалалар ретінде жарық көрді. Еңбектің бір бөлігі, автордың пікірі бойынша, мұқият тексеруді талап еткен, ал бір бөлігі ортақ идеялар формасына ие болған. Кейде талғампаз оқырман терминологияны қолданудағы олқылықтарды, анықтамалардағы дәлсіздіктерді байқап қалып жатады. Выготскийдің психологиялық теорияларын түсінудің дәстүрлі түрде белгіленген және априори қабылдаған тәсілдерінің қатары оның шәкірттері мен ізбасарларының еркін түсіндіруімен көрсетіледі. Кейбір фрагменттер жоғалған. Қолжазбалар мен жазбалардың бір бөлігі ХХ ғасырдың 60-шы жылдарындағы ғалымдар мен әдіскерлер үшін ыңғайлы ракурстарда түсіндіріліп келді. Кейбір қателіктер, кірістірмелердің себептері туралы, оларды КСРО-дағы жеке амбициялармен немесе саяси жағдайлармен түсіндіре отырып, шексіз ұзақ айтуға болады. Бұл академиялық психологияда психологиялық тәжірибедегі жағымсыз үрдіс ретінде атап өтіледі. Бұл уақытта оқырмандардың қызығушылығы төмендейді, бастапқы мәтіннің орнына дәйексөздер мен іріктемелерге жүгіну танымал болады. Бұл үрдіс Выготскийдің ғылыми мұрасын түсінудегі қателердің артуына әкелді. Выготский дүниеден өткеннен кейін оның ғылыми мұрасы бірнеше жылдар көлемінде еленбей келді, тек оншақты жылдар өткеннен кейін ғана пікірлер, естеліктер және жорамалдар жинағы ретінде қайта жанданды. Лев Семеновичтің еңбектері мен ойына деген қызығушылық Еуропа мен Америкада 60-шы жылдардан бастап арта бастаған. Оның еңбектеріне психологиялық және педагогикалық ойдың әр түрлі салаларында зерттеу жүргізетін ғалымдар жиі жүгінеді. Оны сынайды, оның идеяларымен бөліседі және өзгертеді, оның жұмыстарының негізінде сөйлеу мен ойлауды дамыту бойынша практикалық орталықтар ашылады. 1962 жылы Выготскийдің «Ойлау және сөйлеу» атты еңбегі ағылшын тілінде жарияланғаннан кейін Лев Семеновичтің идеялары АҚШ-та, Еуропада, одан кейін басқа елдерде кеңінен тарала бастады. Дайын жұмыстың ағылшын тіліне аударылуы кезінде дәлсіздіктер, терминдердің немесе үзінділердің қысқаруы, атаулардың қысқаруы, анықталмаған дәйексөздер, тікелей бұрмалау сияқты көптеген қателер мен бұрмалаулар анықталды. Бұл қателер мен бұрмалаулар қолжазба мен Выготский жұмыстарының кеңестік басылымдарына жарияланымдардан және оларды ағылшын тіліне аударғаннан кейін әртүрлі сәттерде пайда болды. Бұл Ресей мен шетелде жүргізілген ауқымды зерттеулердің басталуына себеп болды. Тіпті Выготскийді зерттеу жұмысына қатысты «мұрағаттық революция» жүргізілді десек қателеспейміз. Выготскийдің жеке мұрағатының жариялануы және оның еңбектерінің жаңадан басылып шығарылуы ғалымның мұрасын зерттеу және түсіну үшін жаңа мүмкіндіктер ашты. Бүгінгі күні Выготскийдің теориялары мен жұмыстары жаңа, өмірбаяндық мәліметтер призмасы арқылы, автордың өзінің эмоциялық бағалаулары, оның жеке мүдделері мен оқиғалардың күнделік түсініктемелері арқылы оқылады, оған Екатерина Завершневаның жүргізген мұрағаттық деректерді зерттеуі, сондай-ақ басқа елдердің авторларының зерттеулері әсер етті. Жаңа əліпби негізіндегі қазақ тілі емлесінің ережелерін талдаңыз жүктеу/скачать 29.96 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|