Ғалым Ә.Қайдардың «Халық даналығы» атты еңбегінде мақал-мәтелдер туралы былай дейді: «Қазақ мақал-мәтелдерінің халықтың өткен өмірі мен бүгінгі болмысын танып білуде дүниетанымдық, логикалық, этнолингвистикалық жағынан мәні өте зор. Себебі, дүниеде, қоғамда, табиғатта қалыптасқан құбылыстардың бәріне мақал-мәтелдердің қатысы бар. Дүние болмысының өзінде о бастан-ақ қалыптасқан табиғи реттілік бар. Ол реттілік барша заттар мен құбылыстарды үлкен үш салаға топтастырып, ішкі жүйесі мен мағынасына қарай шоғырландырып қарағанда ғана көрінеді. Қазақ тілінде ғасырлар бойы қалыптасып,қауым жадында сақталып, ұрпақтан ұрпаққа рухани мұра болып келе жатқан мыңдаған мақал- мәтелдерді даналыққа балап және оларды халық бойындағы асыл қасиетке теңеп, «Халық даналығы» деп атап отырмыз»-деген.
Ғалым Ә.Болғанбаев «Қазақ тілінің лексикологиясы» атты еңбегінде:
«Мақал-мәтелдер жайдан-жай айтылмайды, белгілі мақсатты ойды жүзеге асыру үшін, тыңдаушының жан сезіміне ерекше әсер ету үшін қолданылады»
«Сөйлеу кезінде тыңнан жасалынбай, даяр қалпында қолдану жағынан мақал-мәтелдер фразеологизмдерге ұқсайды. Мақалдар негізінен екі бөлімді болып келеді де, алдыңғысында іс-әрекеттің шарты мен жағдайы айтылып, соңынан сол пікірді түйіндеп қорытындылайды»-деген.
Мақал белгілі бір ұғымды тікелей білдірсе, мәтел белгілі бір ұғымды жанамалап, меңзеп, тұспалдап атайды. Мақал-мәтелдерде ұғымнан гөрі нақтылы бір ойды түйіндеп айту басым болады. Сондықтан бұлардың сыртқы құрылым құрылысы сөйлемге ұқсайды.
Қарсыбекова Шолпан Пернеқұлқызы «Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдерді топтастырудың этнолингвистикалық принциптері»атты филология ғылымдарының кандидаты атағын алу үшін жазған дисертациясында мақал-мәтелдер жайлы атап өткен.
Ол:Қазақ мақал-мәтелдерін ауыз әдебиетінің жанры ретінде зерттеу,табиғатын айқындау,көркемсөз өнеріне қатысты аспектілері мен қыр-сырларымен шұғылданушылар,негізінен,әдебиетші мамандар М.Әуезов,Қ.Жұмалиев,М.Ғабдуллин,Ғ.Мүсірепов,С.Мұқанов,Б.Адамбаев,М.Әлімбаев,Н.Төреқұлов,Т.Кәкішев,З.Қабдоллов,М.Базарбаев,С.Қасқабасов,С.Нұрышев,Б.Ақмұқанова т.б атауға болады.
Қазақ мақал-мәтелдерін этнолингвистикалық тұрғыда топтастырылуын зерттеген ғалым Ш.П.Қарсыбекова мынадай тұжырым жасайды:
«Этномәдени танымды айшықтайтын қазақ тіліндегі мақал-мәтелдер тек сан жағынан ғана емес, сапа, мазмұнына қарай да алуан түрлі. Мақал-мәтелдер- халық арасына өте көп тараған жалпы тіліміздің қаймағы ретінде ұзақ өмір сүретін құрамдық бөлшек. Олар- шешендік өнермен туыстас жатқан сөз өрнегі. Мақал-мәтелдер- жалпы тұрақты тіркес саласының ең көлемді, қолдану аясы кең, мазмұны тиянақты тарауы болып есептеледі. Кезінде мақал-мәтелдерді айтушылар болған.Олар-ұлы ойшылдар, ақын-жыраулар, шешендер, дана билер, қазылар, қысқасы ақыл-парасат иесі, өз дәуірінің озық ойлы кемеңгерлері».
Зерттеуші-ғалым С.Ғ.Қанапина «Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдердің танымдық бейнелілігі (Ғ.Мұстафин, С.Мұқанов шығармалары негізінде)» атты монографиялық еңбегінде:Түркі халықтары мақал-мәтелдерді «аталар сөзі»,»даналық сөздер»,»нақыл сөздер»,»ақыл сөздер» деп атап, «Ақылың бар ма-ақылға ер, ақылың жоқ па-нақылға ер», «Атаңның сақалына қарама, айтқан мақалына қара», «Мақал-мәтел маржан сөз» деуі-халықтың берген әділ бағасы.
Мақал-мәтелдер айтылатын ойдың бағытына қарай- тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін білдіріп, тыңдаушысына ой салады.
