Жәңгір ханның шығу тегі
ЖӘҢГІР ХАННЫҢ АҒАРТУШЫЛЫҚ
жүктеу/скачать 1.31 Mb. Pdf көрінісі
|
| ЖӘҢГІР ХАННЫҢ АҒАРТУШЫЛЫҚ
ҚЫЗМЕТІ • Күні кешеге дейін еліміздің, тарихынан кесіп тұрып орын алатын қазақтың біртуар ірі тұлғаларының атын атап олардың есімдерін құрметтеу былай тұрсын оларды ескеруден де қалдық. • Оған себеп жетпіс жылдан астам билік құрған кешегі Кеңестік идиологияның әсері • болатын. Шындығында да олар ескеруге лайықсыз ба еді? • Осындай тарихи тұлғалардың бірі Жәңгір хан Бөкейұлы еді. Жәңгір хан кім? Қандай саясат ұстанды? Халқына қайыр-шапағаты тиді ме ?- деген сауалдарға жауап іздеген болсақ оған тарихи деректер былай деп жауап береді. Тарихи деректер Жәңгір ханның отарлаушылар саясатынан халқын қорғаушы,еліне мәдениет пен білім, мұсылман дінінің нұрын себуші хан ретінде көрсетеді. Әр нәрсенің әділдігі керек, патша үкіметі Жәңгірге, оның балаларына да орысша білім, тәрбие беріп көп үміт артты. Қазақ даласын отарлауда жан-жақты білімді, ақылды, мәдениетті Жәңгір сияқты тұлғаны қолға ұстаудың қаншалықты пайдалы екендігін патша да генерал-губернаторлар жақсы біледі. Сол үшін де Жәңгір атақ-абыройдан кенде қалған жоқ. Хан тағына отығызу салтанатында 48дүркін зеңбіректен оқ атып, Орал даласы дүр сілкінді. Салтанатқа қатысқан зиялы қазақтарды сый-құрметтен құралақан қалдырмады. Жәңгірге 20 сәйгүлік тарту етті. Бірнеше ордендермен хан өңіріне жарқыратты. Қазақтың тұңғыш генералы дәрежесіне көтерді. • Бұлардың барлығы отарлау саясатының мүддесі үшін істелген айла екендігі белгілі. Осындай айла жұмысқа тәсілдерді саналы түрде өткізе отырып, Ішкі Орданы басқаруды отарлаушылар өз мүддесіне сәйкес хан кесенесінің кеңесшісі етіп Ресей сыртқы істер министірінің өкілі Г.С.Карелинді тағайындады. Ол Ішкі Орданың тыныс тіршілігін күн сайын Орынбор Шекаралық комиссиясына хабарлап отырды. Ақырында отарлау саяасатынын асқынғандағы соншалық, бұған дейінгі Ішкі Орда ханының басқан қадамын бақылап отырған Ресей сыртқы істер министрлігінің • Азия департаменті, Ресей Мүлік министрлігінен бастап Астрахань, Орынбоор генерал-губернаторларымен Орынбор Шекаралық • комиссиясы, Орал, Астрахань полкымен, қалмақ кордондарынын бақылауынын үстіне енді хан кеңсесі іс басқарушысынан бастап, қойма меңгерушісіне дейін түгел • орыстандырып, әрбір әрекетін есепке алып отырды. • Ішкі Орда қазақтары бірте-бірте шұрайлы аймақтардан • ығыстырылып құмға қуылды. • Жайылымға, қыстауға қолайсыз жерге ығыстырылды. • Қолайлы жерлер, өзендері мен көлдері, шабындығы мол аймақтар казактар мен қалмақтарға берілді. 1873 жылы 21 маусымда Орынбор шекаралық комиссияның төрағасы Г. Ф. Генстің бұйрығы бойынша үлкен және кіші өзен бойынан қазақтардың • шөп шабуына тыйым салынды. • Бұл жағдайларға наразылық білдіріп Жәңгір Астрахань генерал- губернаторы А. С. Осиповке: « Киргизам остались обнаженные степи, пески, солонцы,...- деп хабарлап воспретить кордонным казакам Уральского войска открытою силою действовать против прибрежных киргизцев » - деп казактардың жөнсіздіктеріне тыйым салуды талап етті. • Жәңгір халқының ауыр тағдырын император Николайдың өзіне де жеткізді, көмек сұрады. Амал не отарлау саясатының көрігін басып өз аузымен тапсырма беріп отырған әміршіден тегеурінді шешім болмады. • Тарихи құжаттар отарлаушылардың сенімін Жәңгірдің ақтамағандығын анықтайды. Жәңгір, халқын сатпады, халқының мұңын мұңдап, жоғын жоқтады. • 1823 жылы Жәңгір ішкі Бөкей ордасында хан сайланғаннан • бастап қазақтың ұлттық мәдениетінде, оның ішінде ұлттық • білім жүйесіне ерекше мән берді. Оның басты себептерінің бірі: Жәңгірдің өзі орысша білім алған және осындай білімнің • Қазақстанға, оның ішінде Ішкі Бөкей Ордасында өте қажет • екенін түсінді. Ол Ресей империясының Еуропалық білім жүйесі арқылы көптеген салаларда жетістіктерге жеткенін жақсы білді. • Жәңгір хан қазақ халқының сауаттылығын, ұлттық мәдениетін дамытатын әрі толықтыратын жаңа білім жүйесі «Еу ропалық үлгідегі жаңа мектептер мен орта және • жоғарғы оқу орындары» деп түсінді. Оны Жәңгір ханның осы білім жүйесінде қазақ балаларын оқытуды арман етіп, • білім саласын дамытуға бағытталған саясатынан көруімізге • болады. Жәңгір хан алғашқы болып Қазақстанда оның ішінде «Ішкі Бөкей Ордасында ұлттық білім жүйесін » қалыптастырумен айналысқан. |