және жануарлар дүниесін зерттейтін зооллогия (zoon — жануар). Зоология озі кезегінде бip
жүктеу/скачать 3.9 Mb.
|
| Куйіс цайыратын жануарларда бауыр оң қабыргаастылық іумнкта, 8-ші қабыргадан соңгы қабыргага дейінгі аралықта жатады. Ойуыр Гніліктері нашар байқалады. Өт қабы алмүрт пішіндес болып Иі іг ц Оиың вентральды үшы бауыр жиегінен теменірек түсіп түра- іы,
Шошца бауырының оң және сол бөліктері ез кезеңінде латераль- дм ш.іііе медиальды боліктерге бөлінеді. Оның денемен салыстырмалы ми ішсрі таза шөпқоректі жануарларга қараганда үлкендеу болып ке- іпм, күйрықты бөлігі оң бүйрекпен жанаспайды. Бауыр оң қабырга- шіы іық аумақта, 14-ші қабырга түсына дейінгі аралықта жатады. Со і қабыргаастылық аумаққа сәл гана өтіп түрады. Ит бауырының салыстырмалы мөлшері басқа жануарларга кирагаңда келемді келеді. Оң және сол бөліктері латеральды және мглнальды бөліктерге бөлінген. Қүйрықты бөлікте қосымша емізікше інІік)1—ргосеззиз раріііагіз — болады. Бауыр оң және сол і ніыргаастылық және семсерше өсінді аумақтарында орналасады. Үйқы безі (поджелудочная железа)— рапсгеаз — секрет бөлу си- п.т.іна қарай ішкі және сыртқы секреция бездеріне жатады. Бездің і ыртқы секреция бөлігі ас қорыту ферменттеріне бай үйқы безі сөлін ьиіеді. Қүрылысы жагынан ол күрделі көпіршікті-түтікшелі бездерге жатады. Бездің сөл бөлетін соңгы бөлігі көпіршік (альвеола) тәрізді болып келеді. Одан түтікшелер шыгып, бір-бірімен қосылып, үйқы Г)с:іінің езегін түзеді. Үйқы безі паренхиматоздьі агзаларга жатады. Он екі елі ішек шажырқайының екі жапырагының аралығында орна- іасады. Үйқы безі оң, сол және орталық бөліктерден түрады. Ұйқы безінің өзегі— сіисіиз рапсгеаіісиз — он екі елі ішекке ашылады. Ііүдан басқа оның ішекке дербес ашылатын қосымша өзегі де — (ІисШз рапсгеаіісиз ассеззогіиз — болады. Ерекшеліктері. Жылқыда үйқы безі денесінен, оң және сол бөліктерінен түрады. Оның өзегі бауыр өзегімен бірігіп, он екі елі ішекке ашылады. Кейде қосымша езегі де кездеседі. Ірі қара малда ол он екі елі ішек бойымен орналасады. Үйкы безі денесінен және оң бөліктен түрады. Без өзегі он екі елі ішекке өт өзегінен 30—40 см кейін ашылады. Ал үсақ малдарда олар бірігіп бір бүртікке ашылады. Шошқада үйқы безі денеден, оң және сол бөліктерден түрады. Бір өзегі болады. Итте үйқы безі денеден, оң және сол бөліктгрден түрады. Без өзегі он екі елі ішекке өт өзегімен бірге ашылады. Жуан ішек Жуан ішек (толстая кшика)— іпіезііпит сгаззит — үш түрлі ішектен қүралған. Олар: бүйен, тоқ ішек және тік ішек (43-сурет). Жуан ішек артқы тесік — анус арқылы сыртқы ортаға ашылды. Жуан ішекте аш ішектен келген азық одан әрі қорытылып, ыдыраған қарапайым қоректік заттар, су және еріген тұздар сіңіріледі. Қорытылмаған азық қалдықтарынан нәжіс қалыптасып, сыртқа шығарылады. Аш ішекпен салыстырғанда, жуан ішек қабырғасының қүрылы- сында біраз ерекшеліктер байқалады. Жуан ішектің кілегейлі қабығы бірқабатты призма тәрізді көбелі эпителиймен астарланған. Бірақ, аш ішек кілегейлі қабығымен са- лыстырғанда, онда ішек бүрі болмайды. Жуан ішек диаметрінің кең, кілегейлі қабығының қатпарлы болуы, оның ішек қуысындағы химус- пен жанасу және қорытылған заттарды сіңіру ауданының үлкеюіне септігін тигізеді. Ішектің кілегейлі қабығында кілегей бөлетін бокал тәрізді бірклеткалы және көпклеткалы бездер болады. Бүл ішектің кілегейлі қабығы да төрт қабаттан түрады. Онда жекеленген лимфа түйіншелері (фолликулдары) кездеседі. Ішек қабырғасының етті қабығы сыртқы үзынша, ішкі сақинаша қабаттардан қүралған. Кейбір жануарлардың жуан ішектерінде осы қабықтың сыртқы үзынша қабатының ішек қабырғасының белгілі бір түстарында топтауынан түзіліп, үзына бойы орналасқан ет таспалары — Іапіае — болады. Бүл таспалардың аралығындағы ішек қабырғасындағы етті қабық тек бір ғана ішкі жүқа сақинаша ет 43-сурет. Жуаи ішек:А-ит; Б-сиыр; В-шошқа; Г-жылқы. І-мықын ішек;бүйен; 2-бүйен негізі; 2-бүйен денесі; 2-бүйен ұшы;ерлеме тоқ ішек; 4-квлденең тоқ ішек; 5-төмендеген тоқ ішек; 6-кіші тоқ ішек; 7-тік ішек; 8-тоқ ішектін центрипетальды оралымдары; 8'-тоқ ішектің прокси- мальды ілмегі; 9-ортальіқ иілім; 9'-жамбастық иілім; 10-тоқ ішектің центрифугальды оралымдары; 10'-дис- тальды ілмек; ІІ-оң вентральды тоқ ішек; 12-тоқ ішектің тес иілімі; ІЗ-сол вентральды тоқ ішек; 14-сол дорсальды тоқ ішек; 15-диафрагмалық иілім; 16-оң до- рсальды тоқ ішек; 17-тоқ ішек ампуласы; а-жуан ішек « * 6 4 ?3 74 & таспалары; в-тоқ ішек және бүйен қалталары. кнГі.іімііан түрады. Сондықтан ішектің бүл түсы қалталанып— һаикга — жатады. Ьүііен (слепая кишка)—сессит — жуан ішектің түйық қалта іи|іидіиіп басталатын бөлігі. Бүйен мен тоқ ішектің шекарасына ммкі.щ ішектің буйен-тоқ ішек тесігі—озііит сесосоіісит — ашыла- II ы I рскіиеліктері. Жьиіқынық бүйені жақсы жетілген. Оның пішіні угір г.фізді иіліп келеді. Ьүйеннің негізі — Ьазіз сесі — қарын тәріздес кеңейіп келеді де, ү чі' гіі және кіші бүйен иіндерін — сигѵаіига сесі та]ог еі тіпог — іү.ігді. Бүйен негізі бүйен денесіне — согриз сесі, одан әрі жіңішкеріп Оүйпі тобесіне — арех сесі — ауысады. Кіші иінінің дорсальды бетіне Лүйгн юқ ішек тесігі ашылады. Тесіктің ішкі бетінде бүйен-тоқ ішек .пи.іі і.і — ѵаіѵа сесосоіісит — және оның қабыргасында бүйеннің қыіқыш бүлшықеті — т. ярһіпсіег сесі— орналасады. Жылқының Пін к.і жануарлардан айырмашылығы — мықын ішек тесігінің — озііит ііг.ііг — тікелей бүйенге ашылуы. Ііүйеннің етті қабыгының сыртқы үзынша ет қабаты бүйен .ин.фгдсында үзыннан торт қатар ет таспаларын түзеді. Олар орнала- і \ п|іыіідарына қарай дорсальды, вентральды, медиальды және лете- ршіі.ды таспалар — іепіа сіогзаііқ ѵепігаііз, тесііаііз еі Іаіезаііз — деп іітишіды. Ал, бүйеннің ішкі бетінде таспа аралықтарындагы кііл глларға кіреберіс жиегін жартыайшықты қатпарлар — ріісае игшііііпагез сесі — шектеп түрады. Қалталар негізінен бүйеннің денесі мгіі гобесінде орналасады. Ііүйеннің сыртқы сірілі қабығы қатар жатқан тоқ ішекпен бүйен- іпк ппек — ІіёатепШт сесосоіісит, ал мықын ішекпен мықын-бүйен Іфітепіит іііосесаіе — байламдарымен жалғасады. Ііүйен негізінің дорсальды беті бел еттерімен, оң жағы оң бүйрек- т м, юл жағы үйқы безімен жанасып жатады. Бүйеннің артқы үшы Ж.імбдс қуысының кіреберісіне, ал алдыңғы үшы бауырға, 18-ші ■ .і'ч іргааралық түсқа дейін созылады. Бүйен оң жағымен он екі елі ішгккг және қүрсақ қабырғасына жанасады. Бүйеннің денесі қүрсақ ііСи.фгасының вентральды бетіне, ал тебесі семсерше өсінді аумагына кардй алга бағытталған. Бүйеннің тобесі мен қүрсақ қуысьшың вент- риді.ды қабырғасы аралығында тоқ ішектің көлденең (диафрагмаль- ды) иілімі орналасады. Ірі қара мал бүйенінің үзындығы 30—70 см, пішіні цилиндр ьфгіді, тегіс кабыргалы болып келеді. Ол қүрсақ қуысының оң Лүйірлік аумагының жоғарғы жағында орналасады. Оның артқы үшы ♦ .іміідс қуысының кіреберісіне, ал алдыңғы шекарасы бел бөлімінің ііргд гүсына дейін созылады. жүктеу/скачать 3.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|