және жануарлар дүниесін зерттейтін зооллогия (zoon — жануар). Зоология озі кезегінде бip
жүктеу/скачать 3.9 Mb.
|
| те, шошқада тек сол жағынан); краниалъды көмекей артериясы — а, 1агуп§еа сгапіаііз (жылқыда, ірі қара малда шошқада); өрлемг жутқыпщақ артериясы — а. рһагупцеа а&сепйет (куйіс қайтаратын малдар мен жыщыда).
Ішкі үйқы артериясы — а. согоііз іпіегпа — жалпы үйқы арте- риясынан дорсальды бағытта бөлініп, шүйде сүйегінің жырымдалга тесік — Гогашеп Іасегит — арқьілы ми сауатаның ішіне еніп, миді қанмен қоректендіретін негізгі қан тамыр. Ірі қара және үсақ мал мен шошқада ол шүйде артериясыныц бір тармағы болып есептеледі жән нашар жетілген. Жылқы мен итте аталған артерия жалпы үйқы арте- риясынан бөлініп, ми қорабының ішінде уйқы-негіздік артериясыпи — а. сагоІісоЪазіІагіз, алдыңғы және артқы үйқы-аралық артерияла рына — а. іпіегсогоііса гохігаііз еі саидаііз — тарамдалады. Сыртқы уйқы артериясы — а. сагоііз ехіегпа — бас сүйегінін негізі бойымен өтеді. Ол жалпы үйқы артериясынан ішкі үйқы арте- риясы бөлінгеннен кейін оның жалгасы болып табылады. Бүдан бас- тың ми сауыты мен бет бөлімін қанмен қамтамасыз ететін негізгі қан тамырлар бөлінеді. Шүйде артериясы — а. оссірііаііз — сыртқы үйқы артериясынын дорсальды қабырғасынан бөлініп, атланттың қанат тесігі арқылы, оның дорсальды бетіне шыгады да, атлант-шүйде және атлант-білік буындарының бүлшықеттерінде тарамдалады. Шүйде артериясынан ми сауытының аумағына темендегідей қан тамырлдары бөлінеді: а) айдариіық артериясы — а. сопсіуіагіз — тіласты тесігі арқылы ми сауыты қуысына өтеді; ә) каудальды ми қабыгы артериясы — а. тепіп^еа саисіаііз — самай жолы арқылы ми сауытьгаың қуысына өтіп, ондағы айдаршық және омыртқа артерия- ларының тармақтарымен қосылып, каудальды эпидуральды гажап торды — геіе тігаЬіІе ерідигаіе саийаіе — түзуге қатысады. Ерекшеліктері. Жылқыда шүйде артериясынан шықшыт безіне бездік тармақ — г. £Іапс1и1агі5 — бөлінеді. Күйіс қайтаратын малдар- да одан жүтқыншықтың етті қабығы мен жүмсақ тандайға өрлеме таңдай артериясы — а. раіаііпа азсепсіепз; бет өзегіне — терең біз- емізікше артериясы — а. зіуіотазіоісіеа ргоһіпсіа, ми сауытына — орталық ми қабыгы артериясы — а. тепіп£еа тесііа — ажырайды. Шошқада шүйде артериясынан айдаршық артериясымен қатар біз- емізікше артериясы — а. зіуіотазіоійеа — бөлінеді. Бүлар біз- емізікше тесігі арқылы бет өзегіне енеді. Итте шүйде артериясынан жүтқыншақ пен көмекейге краниальды кемекей және жүмсақ таңдай мен жүтқыншаққа өрлеме жүтқыншақ артериялары бвлінеді. Сонымен қатар, каудальды ми қабығы арте- риясынан ортаңғы қүлақтың дабыл қуысына таралатын каудальды да- был артериясы — а. Іутрапіса саисіаііз — ажырайды. Тіл артериясы — а. 1іп£иа1із — сыртқы үйқы артериясы иілімінің төменгі бұрышынан басталып, негізгі тіл бүлншқетінің медиальды бетімен бойлай жүріп, иек-тіл бүлшықетінің латеральды жиегі арқылы тілдің үшына қарай бағытталады. Оның соңғы тармақтары тіл үшында терең тіл артериясы — а. ргоһіпсіа 1іп§иае — деп атала- ды. Тіл артериясы ез кезегіңде төмендегідей тармақтарға бөлінеді: біздік тармақтар — гг. £гап<іи1агез — төменгі жақ безіне; тіласты Ичңчйлық тармақтар — гг. регіһуоісіеі — тіласты сүйегіне; дорсаль- Оы тіл тармақтары — гг. сіогзаіек Ііп^иае — тілдің өзіне. Іірекшеліктері. Ірі қара және үсақ малда, жылқыда тіл артериясы бп артериясымен бірігіп, жалпы баған болып басталады. Шошқа мен ► үіііс қайтаратын малдарда тіл артериясынан аталған қан тамырлары- иіііі басқа тіласты артериясы — а. 8иЫіп£иа1і5 — бөлінеді. Бүл та- ммрдан қой мен ешкіде иек артериясы — а. зиһтепіаііз — м * ырайды. Тіл артериясы тіл мен тіласты аппаратына қан тамырла- рын бөлгеннен кейін, бет артериясы деп аталады. 1>ет артериясы — а. Іасіаііз — қанатша бүлшықеттің медиальды Гк і імен отіп, теменгі жақ сүйегінің тамырлы ойыгын айналып отеді дг, бастың бет бөлімінің латеральды бетіне шығады. Содан соң, ол үлкен шайнау бүлшықетінің алдыңғы жиегін бойлай жоғары китеріліп, жогарғы ерінді көтергіш бүлшықеттің түсында өзінің соңғы пірмақтарына тарамдалады. Бет артериясынан бірнеше қан тамырлары ажырайды: Олар: Скпдік тармақ — г. £Іапс1и1агіз — төменгі жақ безінде; тіласты ар- щсриясы — а. зиЫіп§иа1із — иек-тіл бүлшықетінің латеральды жи- счінде жатады (жылқы мен итте иек артериясы бөлінеді); төменгі ерін артериясы — а. ІаЬіаІіз іпГегіог — төменгі ерінге, жогаргы ерін иртериясы — а. ІаЬіаІіз зирегіог — жоғарғы ерінге келеді. Соңғы ар- ітрияны бөлгеннен соң, бет артериясы екіге ажырайды. Оның ьіріншісі мүрынға багытталып алдыңғы буйірлік мурын артериясы — .1 Іаіегаііз пазі гохігаііз, ал екіншісі — көз бурышы артериясы — а. апдиіагіз осиіі — деп аталады. Сыртқы үйқы артериясынан тіл артериясы ажыраған соң, бас і үйектің негізі бойымен жоғары көтеріліп, назальды багытта бүрылыс жасайды. Осы түсты одан төмендегідей қан тамырлары бөлінеді: Каудальды қүлақ артериясы — а. аигісиіагіз саисіаііз — қүлақ калқанының артқы бетінде тарамдалады. Одан тереқ қулақ артерия- ч,і — а. аигісиіагіз ргоһикіа — қүлақ қалқанының ішкі бетіне; біз- і мізікиіе артериясы — а. зіуіотазіоіёеа — бет өзегіне; қаудальды <)абыл артериясы — а. Іутрапіса саидаііз — дабыл қуысының кілегейлі қабығына — бөлінеді. Шайнау бүлшықет артериясы — а. таззеіегіса — төменгі жақ с үйегінің каудальды жиегі арқылы өтіп, үлкен шайнау бүлшық-етінде тарамдалады. Беткей самай артериясы — а. Іетрогаііз зирегйсіаііз — сыртқы үйқы артериясынан самай-төменгі жақ буынының түсынан басталып, беттің көлденең артериясын бөлгеннен кейін, самай шүңқырында та- рамдалады. Ол озінен мынадай қан тамырларын бөледі: а) самай-төмеңгі жақ буын тармагы — г. агіісиіагіз ІстроготапсІіЬиІагіз; ә) алдынгы қулақ артериясы — а. аигісиіагіз гозігаііз (қүлақ қалқанына); б) жогаргы және төменгі латеральды қабақ артериясы — а. раІреЬгаІез Іаіегаіез зирегіог еі іпГегіог. Күйіс қайтаратын жануарларда беткей самай артериясынан аталған қан тамырларынан басқа мүйіз артериясы — а. согпиаііз (маңдай сүйегінің мүйіз өсіндісіне) мен кез жасы тармағы — г. Іасгіпі аіія (көз жасы безіне) — бөлінеді. Беттіқ көлденеқ артериясы — а. Ігапзѵегза Гасіеі — бет доғасының төменгі жиегімен бойлай өтіп, үлкен шайнау бүлшықетіне барып тарамдалады. Жоғарғы жақ артериясы — а. шахіііагіз — деп беткей самай артериясын бөлгеннен кейінгі сыртқы үйқы артериясының жалғасын айтады. Ол медиальды бағытта сына-таңдай шүңқырына қарай бүры- лып, сыртқы көз, таңдайлық өрлеме және көзжасы артерияларына бөлінеді. Жоғарғы жақ артериясынан өз кезегінде төмендегідей артериялар бөлінеді. Орталық ми қабығы артериясы — а. шепіп^еа шесііа — жы- рымдалған тесіктің алдыңғы бөлігі арқылы ми сауыты қуысына енііг, мидың қатты қабығында тарамдалады. Тереқ каудальды самай артериясы — а. Іешрогаііз ргоГипда — самай бүлшықетін қанмен қамтамасыз етеді. Қанатша бүлшықет тармақтары — гг. рІегу£оіс1еі. Төменгі альвеолалар артериясы — а. аіѵеоіагіз іпГегіог — төменгі жақтың тіс тармақтарына — гг. сіепіаіез — белінеді. Үрт артериясы — а. Ьиссаіік — үртты қанмен қоректендіретін қан тамыры. Ит пен шошқада бүл артериядан самай бүлшықетіне ар- налған самайдың терең алдыңеы артериясы — а. Іешрогаііз ргоГишіа гояігаіія, төменгі қабақ пен езуге тармақтар бөлетін көз бурыіиы- ның артериясы — а. ап£и1агІ8 осиіі, жогаргы және төменгі ерін ар- териялары — а. ІаЬіаІіз зирегіог еі іпГегіог — ажырайды. Сыртқы көздік артериясы — а. орһіаішіса ехіегпа — доға тәрізденіп торлы сүйекке енгеннен кейін, сыртқы торлы артериясы — а. еіһшоісіаііз ехіегпа — деп аталады. Көз аумағында сыртқы көздік артериясынан көзге және оның көмекші мүшелеріне төмендегідей тармақтар бөлінеді: Олар көз жасы артериясы — а. Іасгішаііз — көз жасы безіне; иіыгырасты артерия- сы — а. зиЫгосһІеагіз — көздің медиальды бүрышына; көздікусті ар- териясы — а. зиргаогЬіІаІіз — аттас тесік арқылы маңдай аумағына шығып, оның терісіне; көздің бүлиіықет тармақтары — гг. шизсиіагіз; жоғарғы және төменгі қабақ артериялары — аа. раІреЬгаІез зирегіог еі іп!егіог — аталған мүшелерге; көздің кілегейлі қабагьі артериясы — а. сопіисііѵаііз — көздің кілегейлі қабағына ба- рады. Беткей үрт артериясы — а. шаіагіз — мандай аумағына, мүрынға, төменгі қабаққа және үшінші қабаққа арналған тармақтар бөледі. Көзасты артериясы — а. іпГгаогЬіІаІіз. Бүдан көзасты өзегі арқылы тіске арналган тармақтар ажырайды. Тақдайлық өрлеме артериясынан — а. раіаііпа йезсепсіепз — қанат-таңцай шүңқырында төмендегідей қан тамырлары ажырайды: кіші таңдай артериясы — а. раіаііпа тіпог — жүмсақ таңдай мен жүтқыншақ қабырғасында тарамдалады; улкен таңдай артериясы — а. раіаііпа шаіог — тандай өзегі арқылы өтіп, қатты таңдайдын кілегейлі қабығын, жоғарғы жақсүйегі мен оның қуысын қанмен қоректеңдіреді. Жылқы мен шошқада он және сол үлкен тандай арте- риялары бірігіп, тумсық артериясын — а. іпсізіѵі — түзеді. Ол күректіс өзегі арқылы түмсық сүйегінің ерін бетіне шығып, жоғарғы срінді коректендіреді; сына-тандай тесігі арқылы мүрын қуысына отеді де, каудальды, латеральды және мүрынның пердесі тар- мақтарына ажырайды. Олар мүрын қуысының аталған аумақтарының кілегешгі қабықтарында тарамдалады. Алдыңғы аяқ артериялары Онтогенездің бастапқы кезеңінде іштелі түлғасының бүйір кабырғасынан аяқтар бастамасы томпайып қалыптасып, онда төрт ме- гамерлі артериялар бастау алады да, қан капиллярлары торына та- рамдалады. Алдыңғы аяқ қүрылысының күрделене түсуіне бай- ланысты осы кан капиллярлары то- рынан магистральды артериялар және олардың латеральды (бүйірлік) та- мырлары қалыптасып дами бастайды. Магистральды артерияның негізін бүғанаасты артериясының жалғасы — колтық артериясы қүрайды. Бүл ар- териядан алдыңғы аяқтың белдеуін қанмен қамтамасыз ететін жауырына- сты артериясы ажырайды. Ал, .іяқтың еркін қозғалатын бөлімінің магистральды артериясы қызметін, қолтық артериясының жалғасы — иық артериясы атқарады. Аяқтың білек аумағында иық артериясынан орталық артерия және оның бүйірлік тармақтары (коллатеральдары) болып саналатын — кәрі жілік пен шынтақ артериялары тарамдалады. Тізе аумағында осы үш артериялар тар- мақтарынан тамырлы тор түзіледі. Өз 56-сурет. Жылқының алдыцғы аяқ артерия- лары: I — Сүганаасты артериясы; 2 — жауырынүсті артсриясы; 3 — каудальды иык. артсриясы; 4 — айналмалы жауырын артериясы; 5 — бүлшықетті тармак.тар; 6 — көкірек-арқа артериясы; 7 — жауырынасты артериясы; 8 — иық артериясы; 9 — коллатераль- ды шынтақ артериясы; 10 — коллатеральды кәрі жілік артсрия- сы жөне сүйекаралық қайтарма тармақ; 11 — жалпы сүйекаралық артерия; 12—шынтақ артериясы; 13 — орталық артерия; 14 — терен пальмарлық жіліншік артериясы; 15 — беткей паль- марлық жіліншік артериясы; 16 — жалпы пальмарлық бақай ар- териясы; 17 — топай артериясы; 18 — проксимальды бақай гармағы; 19 — дорсальды жіліншік артериясы; 20 — тізеніц до- рсальды тамырлы торы; 21 — терен білек артсриясы; 22 — шын- тақтын көлденсн артсриясы; 23 — скібасты бүлшықет артериясы; 24 — тсрен иық артериясы; 25 — айналмалы крани- альды иық артсриясы; 26 — қолтық артериясы; 27 — сыртқы көкірск артериясы. кезегінде, бүл тордан дорсальды және пальмарлы жіліншік артерияла- ры, олардан бақай артериялары бөлінеді (56-сурет). Қолтық артериясы — а. ахіііагіз — бүғанаасты артериясынын тікелей жалғасы. Ол иық буынының медиальды бетінде аттас венамен қатар орналасып езінен бірнеше артерияларды беледі. Олар: Жауырынүсті артериясы — а. зиргазсариіагік — жауырын аумагындағы тері мен теріасты бүлшықеттерін қанмен қамігамасыз етеді. Итте бүл артерия беткей мойын, ал шошқада — жауырынасты артериясынан тарайды. Жауырынасты артериясы — а. киЬзсариІагів — жауырынның каудальды жиегімен каудодорсальды багытта үшбасты бүлшықеттің үзын басының медиальды бетімен жүріп, жауырынасты және үлкен жүмыр бүлшықеттеріне тармақтар бөледі. Сонымен қатар, бүл арте- риядан арқаның тым жалпақ бүлшықетіне арналған көкірек-арқа ар- териясы — а. Іһогасосіогзаііз — ажырайды. Ал, иық аумағында бүдан айналмалы каудальды иық артериясы — а. сігситйеха һитегі саидаіія — бөлінеді. Ерекшеліктері. Айналмалы каудальды иық артериясынан жауы- рынның латеральды бетінде: шошқада — жауырынусті артериясы — а. зиргазсариіагія, ал басқа жануарларда айналмалы жауырын арте- риясы — а. сігситйеха зсариіае — мен коллатеральды кәріжілік ар- териясы — а. соііаіегаііз гасііаііз — ажырайды. Иық артериясы — а. Ьгасһіаііз — иық аумағының негізгі магист- ральды қан тамыры болып саналады. Одан өз кезегінде төмендегідей бес артерия ажырайды. Терен, иық артериясы — а. ргоһіпсіа Ьгасһіі — тоқпан жіліктің орта түсынан каудальды бағытта ажырап, шынтақ буынының жазғыш бүлшықеттерінде тарамдалады. Ерекшеліктері. Жылқыда бүл артерия жақсы, ал итте, шошқада, ірі қара және үсақ малдарда нашар жетілген. Коллатеральды шынтақ артериясы — а. соііаіегаііз иіпагіз — иық артериясынан тоқпан жіліктің дистальды бөлігінен каудальды бағытта ажырайды. Ерекшелектері. Жылқы мен шошқада бүл шынтақ артериясына — а. иіпагіз — айналады. Ірі қара және үсақ малдар мен итте ол нашар жетілген. Екібасты бүлшықет артериясы — а. Ьісірйаііз — иық артерия- сынан тоқпан жіліктің орта түсынан ажырап, екібасты бүлшықетті қанмен қамтамасыз етеді. Шынтақтың көлденең артериясы — а. Ігапяѵегза сиЬііі — шынтак буыньшың бүккіш бетінен краниальды бағытта бөлініп, тізе мен бақайдың жазғыш бүлшықеттерін тамырландырады. Ерекшеліктері. Жылқыда, ірі қара, үсақ малдарда және шошқада ол жалпы сүйекаралық артериямен қосылып, шынтақтағы тамырлы торды түзуге қатысады. Жалпы сүйекаралық артерия — а. іпіегоззеа соттипіз — білектің проксимальды сүйекаралық саңылауы түсынан басталып, ка- удальды және краниальды сүйекаралық артерияларға ажырайды. жүктеу/скачать 3.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|