ЖҰмыс бағдарламасы жануарлар физиологиясы пәні бойынша 050802 – Зоотехния мамандығы бойынша оқитын студенттерге арналған

Кафедра мәжілісінде ұсынылды “11” 04 2008ж. Хаттама № 10

Кафедра меңгерушісі _____________ б.ғ.д. Исимбеков Ж.М

“24” 04 2008ж. Хаттама № 8

Факультет деканы _______________ Ахметов Қ.Қ « » ______2008 ж.

ЖБжӘҚ бастығы ____________ Варакута А.А. « » ______2008 ж.

Тіршіліктік маңызы зор процестерді зерттеуде физиология өзі тығыз байланысты анатомия, гистология, биохимия, биофизика мен биокибернетика сияқты пөндерге сүйенеді. Физиология пәнінің мағлұматтары зоотехния мамандығының салалық мал шаруашылыгы, қолдан ұрықгандыру, мал азыктандыру, биотехнология, селекция жене мал өсіру т.б. пәңдерін меңгеру үшін кажет.

Пәннің негізгі мақсаты студенттерді әртұрлі кұрылымдық деңгейдегі тіршілік процестерінің (зат алмасу, тыныс алу, қоректену т.б.) зандылыктары жөне жеке мүшелер қызметінің маңызымен таныстыру; организм мен сыртқы орта араларындағы озара өсерлердің механизмімен таныстыру; болашақ мамандықгы игеруге қажет білім жинактауға мүмкіндік беру.

Физиологияны оқыған студенттерде диалектикалық-материалистік көзкарас калыптасады. Жануарлар физиологиясы курсын тамамдаған студештер физиология қолданатын әдістерді, физиологиялық процестердің зандьшьіктарын, жеке мүшелер мен жуйелер функциясын, физиологиялық процестерді реттеу тетіктерін, жануарлар организмінің калыпты физиологиялық көрсеткіштерін білуі керек.

Пәннің тақырыптық Ф СО ПГУ 7.18.2/07

№	Пән тақырыптарының аты	Дәріс	Тәж	Зерт	СОӨЖ	СӨЖ
1	Кіріспе	1	1	-	1	4
2	Қан жүйесі.	1	1	2	1	4
3	Қанайналым жүйесі	1	1	2	2	5,5
4	Тыныс алу	1	1	2	1	4
5	Аc қорыту	1	1	4	1	4
6	Зат пен қуат алмасуы	1	1	2	2	4
7	Бөлу процестері	1	1	2	1	4
8	Іпш секреция	1	1	2	1	5
9	Көбею (үрпақтану) физиологиясы	1	1	2	1	4
10	Сүттену (лактация) физиологиясы	1	1	2	2	6
11	Бұлшық ет пен жүйке физиологиясы	1	1	4	2,5	4
12	Орталықжүйке (нерв) жүйесшщ физиологиясы	1	1	-	1	4
13	Жүйке жүйесінщ вегетативтік бөлімшщ физиологиясы	1	1	-	2	4
14	Жоғары дәрежелі жүйкелік қызмет және жануарлар этологиясы	1	1	-	2	7
15	Анализаторлар (талдағыштар)	1	1	4	2	4
Барлығы:		15	15	30	22,5	67,5

Сүгқоректілер мен кұстар организміне тән процестердің жалпы зандылықгары мен оларды реттеу механизмдерін зертгеуде, мол өнімді мал организміне тән физиологиялық ерекшеліктерді анықгаудағы жаігуарлар физиологиясьншң маңызы.

Физиологияның казіргі кездегі даму деңгейі, философия, анатомия, гистология, биохимия, биофизика және генетика пәндерімен логикалық байланысы. Физиология деректерінің малды азықгандыру мен өсіру, зоогигиена, аурудың алдын алу, малдөрігерлік акушерлік, терапия, хирургия, аурулардьщ алдын алу, технологиялық процестерді өзгерту, мал шаруашалығын үйымдастыру сияқгы пәндерді меңгерудегі маңызы.

Физиология ғылымьшың қыскдша даму тарихы. Әлемдік физиология ғылымының дамуындағы негізгі кезендер. Физиологияның жеке ғылым ретіңце калыптасуы. Физиологиядағы эксперименттік әдістердің дамуы. У.Гарвей эксперименттік физиологияның негізін калаушы. И.М. Сеченов Ресейде физиология ғылымының негізін салушы және оның физиология саласында философиялық жөне материалистік бағытты калыптастыруындағы релі. Әлемдік физиологияның дамуындағы И.П.Павлов еңбектерінің маңызы. Физиология гылымын дамытудағы М.А.Миславский, Н.Е.Введенский, ААУхтомский, Л.А.Орбели, П.К-Анохин, К.М.Быков, И.С.Беритов және , баскалардың релі.

Казақстанда физиология ғылымының жөне оның негізгі салаларының бірі жануарлар физиологиянъщ даму тарихы. Отандық физиолог ғалымдардың (АЛ.Полосухин, Н.О.Базанова, К.Т.Төшенов, Х.Дүйсембин, Т.О.Измайлов, Т.Несіпбаев т.б.) жануарлар физиологиясын дамытудағы рөлі.

Организм жайлы жалпы түсінік. Организмнің негізгі қызметтері. Организм өзін-өзі реттейтін жүйе. Гомеостаз. Организмнің қоршаған ортамен бірлестігі. Зат алмасу - тірі материяның пайда болуы мен дамуының, тіршіліктің негізі.

Физиологиялық процестердің нервті және гуморальды реттелу принциптері.
2 Тақырып Қан жүйесі

Қан жүйесі туралы жалпы тұсінік. Қан, ұлпа сүйығы жэне лимфа (сөл) организмінің ішкі ортасы. К^нның негізгі қызметтері. Әр түлік мал канының мөлшері мен денеде таралуы. К^н қоймалары.

Кднның физика-химиялық касиеттері. Қанның әрекетшіл ортасы (реакциясы), кышқьщцық-сілтілік теле-тевдігі жөнс буферлік жұйелері. Канның сілтілік қоры. Ацидоз жэне алкалоз.

Мал канының қурамы. Қанның плазмасы мен сарысуы. Кан плазмасының белоктары, олардың ерекшеліктері мен қызметтері. Плазманың иовдық кұрамы. Осмостық және онкостық қысым.

Кан торшалары. Эритроциттердщ құрылысы мен қызметі. Әр түлік мал қанывдағы эритроциттердің саны. Эритроцштердің осмостық төзімділігі. Гемолиз. Эритроцитгердің түну жылдамдығы, оның механизмі. Эритроцитгердің түзілуі мен жойылуы.

Гемоглобин жөне оның туыңдылары. Гемоглобинніц оттегі мен комір қышқыл газын тасымалдаудағы рөлі. Әр түлік малдағы гемоглобин мөлшері. Гемоглобин мөлшеріне эсер ететін факторлар.

Лейкоциттердің күрылысы, жіктелуі жонс қызметтері. Лейкоциттердің жеке гүрлерінің қызметі. Фагоцитоз құбылысы. Т және В лимфоциттердің қызметі. Иммунитеттің торшшшқ және ұллалық механизмдері туралы түсінік.

Қанньщ ұюы. Кан табақшалары, олардың қурылысы жоне канды ұйытудағы рөлі. Кдн үюының механизмі, кезендері мен сатылары. Қанды үйышайтын жүйе. Кан топтары туралы ілім. Мал қаньшьщ топтық жүйелері. Кан торшаларының түзілуіжәне оньщ реттелуі.

Қан айналым желісі жөне оның организмдегі маңызы. Жүрек физиологиясы. Жүрек еттерінің касиеттері: қозғыштық, өткізгіштік, жиырьшғыштық, рефрактерлік. Журек автоматиясы. Жүректің өткізгіш жүйесі.

Жүрек қызметінің айналымы (циклы), оның сатылары. Жұрекше мен қарыншаның жиырылуы мен босаңсуы (систола мен диастола). Экстрасистола. Жүрек жиырылуының ырғағы мен жиілігі. Жүрек кағысы. Жүрек үні (дыбыстары). Қан айналымдағы жүрек қакдакдіаларының рөлі. Қаііның систолалық және минуттык мөлшері. Жаттығу мен енімділік деңгейшің жүрек жұмысына өсері. Жүректегі биоэлектрлік құбылыстар. Электрокардиография.

Жүрек қызметін реттеу. Жұрек қызметін нервпен ретгеу. Жүрек қызметінің гуморальды ретгелуі. Журек қызметін ретгеудегі рефлекстік өрістердің рөлі. Орталық нерв жүйесінің жоғары бөлімдерінің жүрек кызметін ретгеудегі рөлі.

Қан тамырларының қызметі. Тамырлардағы қан айналым зандылықгарьш түсіндіруде гидродинамика заңдарын пайдалану. Кдн кысымы және оны калыптастыратын факторлар. Кдн кьісымын өлшеу әдістері. Қанды тамырлар арқылы жылжытатын факторлар. Канның артерияларда, веналарда және капиллярларда ағу ерекшеліктері. Артерия пульсі және оның пайда болу себебі. Вена пульсі.

Тамырлар тонусын нервті-гуморальды реттеу. Рефлексогенді аймактардың кан айналымын реттеудегі рөлі. Тамыр қозғағыш орталық. Гормондардың қан айналымына өсері. Үлкен ми жарты шарлары қыртысының кдн айналымын реттеудегі рөлі.

Лимфа және лимфа айналымы.. Үлпа сүйығы жөне лимфа, олардың қурамы мен маңызы. Лимфа түйіндерінің қызметі. Организмде кан, лимфа және ұлпалық сүйық арасындағы затгардың алмасуы. Лимфа айналымы. Организмнің әртүрлі жағдайындағы (дене жүмысы, буаздық, сүттену) кан мен лимфа айналым ерекшеліктері.
4 Тақырып Тыныс алу

Тыныс алу процесінің мәні. Сыртқы тыныс. Дем алу мен дем шығару, олардың аткдрылу мехашгзмдері. Әр түлік мал тынысының жиілігі мен типтері. Тыныс алу жолдарының маңызы. Қорғаныстық тыныс рефлекстері. Өкпенің тіршіліктік және жалпы сиымдылығы. Өкпенің желдетілуі. Тыныстық, деммен шықкан және альвеола ауасыньщ құрамы. Альвеола ауасы мен кан арасындағы газдардың алмасуы. Кднның тыныстық қызметі. Кэнның оттегін тасымалдауы, оттегілік сиымдылығы. Көмірқышқыл газды тасымаддауда кдн плазмасы мен эритроциттердің маңызы. Қан мен ұллалар арасындағы газдардың алмасу механизмі. Карбоангидразаны маңызы.

Тынысты реттеу. Тыныс орталығы. Тыныстың нервпен және гуморальды реттелуі. Қан тамырларындағы хеморецепторлардың тынысты реттеудегі рөлі. Алғашқы тыныс алудың механизмі. Тыныстың шартты рефлекс турінде өзгеруі. Дене жұмысы кезінде тыныстың өзгеруі. Оттектік борыш туралы түсінік. Атмосфералық кысым жоғарылаған және төмендеген жагдайда тыныстың өзгеруі. Құстардың тыныс алу ерекшеліктері. Жануарлар дауысн.
5 Тақырып Ас қорыту

Ac қорытудың мәні мен маңызы. Ac қорыту түрлері. Ac қорытуды зертгеу әдістері. Ac қорыту жуйесінід қызметгері.

Ауыз куысындағы ас қорыту. Малдың азықгы кабылдауы, шайнауы. Сілекей бездерінің секрециялау қызметі. Сілекей түзу механизмі. Әр түлік мал сілекейінің қурамы мен қасиетгері. Сілекейдің азықкд әсері. Сілекейдің күйіс малы қарнының аддыңғы бөлімдсріндегі ас кррытудагы маңызы. Сілекей бөлуді реттеу. Шартгы рефлекстік сілекей бөлу. Жұту және оны реттеу.

Карындағы ас қорыту. Кдрыңцағы ас қорытудың жалпы заңдылыктары. Қарынның секрециялық аймақгары. Карын сөлінің құрамы мен касиеттері. Тұз қышқылы мен шырыштың маңызы. Карын сөлінің ферментгері. Кдрын сөлінін күрделі рефлекстік және нейрогуморальдық кезендерде бөлінуі.

Қарын қимылы және оның маңызы, реттелуі. Кдрын жынының ащы ішекке өту механизмі. Құсу, оның механизмі және маңызы.

Мал карнындағы азық қорыту ерекшеліктері. Жылқы мен шошқа карнындағы азық қорыту. Күйісті мал карнындағы азықгы қорыту. Мес карьшда азық қорытудағы микрофлора мен микрофаунаның рөлі. Мес қарында белоктардын, көмірсулардың, липвдтердің ыдырауы жөне түзілуі. Күйіс м;ілы рационына белокка жатпайтын азотты заттарды қосудың физиологиялық негізі. Ашу процесі кезіндегі мес қарында пайда болатын кіші молекулалы май қышқылдарының маңызы. Газдардың пайда болуы. Жұмыршақ пен катпаршақтын азық қорытудағы рөлі. Қарынның алдыңғы бөлімдеріндегі сіңіру процесі.

Кдрынның алдыщы болімдерінің қимылы және оныд ретгелуі. Күйіс кдйтару. Жын мен газдарды лоқсьш шығару механизмі. Үлтабарда азықгың қорытылу ерекшеліктері. Күйісті мал төлінің азық қорыту ерекшеліктері. Өңеш науасының рефлексі және оның маңызы.

Ішектегі ас қорьггу. Үйкы безі солінің кұрамы, ішектегі ас қорытудағы рөлі. Үйқы безінің секрециялау қызметінің реггелуі.

Өтгің қүрамы, касиеттері, түзілуі, бөлінуі және ас қорытудағы рөлі. Өтгің тузілуі мен бөлінуінің нейрогуморальды реттелуі.

Ішек селінін кұрамы мен касиетгері. Ішек сөлінің белінуін ретгеу. Мембраналық ас қорыту және оның мөні. Қоректік заттарды сорып-сіңіру. Сіңіру механизмі. Белоктардың, көмірсулардың, майлардың ыдырау онімдерінің сіңуі. Сіңіру процесін реттеу. Ащы ішек қимылдары.

Ток, ішектегі ас қорыту. Әр түлік малдың тоқ ішсгіндегі ас қорыту ерекшеліктері. Тоқішек қимыддары.

Ac қорыту ағзаларының азық турі мен оның қүрамыңдағы қореклік заттардың табиғатына функционаддық және морфологиялық тұрғыдан бейімделуі. Ac қорыту жолыньщ экскрециялау қызметі. Нөжіс шығару.

Үй күстарының ас қорыту ерекшеліктері.
6 Тақырып Зат пен қуат алмасу

Зат алмасудың биологиялық мәні, процестері мен кезеңдері. Зат пен куат (энергия) алмасуының байланысы. Ассимиляция және диссимиляция процестері. Зат алмасуды зертгеу өдістері. Жалпы, негізгі, аралық және өнімділік зат алмасу, оларды зерттеу өдістері. Негізгі зат алмасу карқынына эсер ететін факторлар. "Беткей заңы" және оның кемшілігі. Сыртқы және ішкі факторлардың (азықгы кдбылдау, сүгтену, буаздық т.б.) зат алмасуына әсері. Азықгың өзіндік динамикалық әсері.

Белоктардың алмасуы. Белок пен жекеленген амин қышқылдарының жануарлар организмдегі физиологиялық маңызы. Нуклеин қышқылдарыньщ белок синтезіндегі маңызы. Қүңцы және кунсыз белоктар. Күрделі белоктардың алмасуы. Белоктардың биологиялық кұндылығы. Организмнің белокқа мүктаждығы. Азот тендестігі (балансы). Бауырдың белок алмасуындағы рөлі. Белок алмасуының реттелуі. Белок алмасуының кұйіс малы организміндегі ерекшеліктері.

Майлардың алмасуьц Майлардың куаттық жене құрылымдық маңызы. Жекеленген май қышқылдарының маңызы. Май ұлпасының қызметі. Қоңыр майдың жас төддердің дене температурасын сақгаудағы релі. Ішек кдбырғасында хиломикрондардың пайда болуы. Өкпе мен бауырдың май алмасуындағы маңызы. Фосфолипид пен стериндердің алмасуы. Күйіс кдйтаратын мал мен шошкалар организмінде май алмасуының ерекшеліктері. Май алмасуының реттелуі. Көмірсулардың алмасуы. Комірсулардың жануарлар организміндегі маңызы. Бауырдың көмірсулар алмасуындагы рөлі. Күйіс маддарындағы көмірсулар алмасуьшың ерекшеліктері. Көмірсулар алмасуының реттелуі.

Белокгар, көмірсулар және майлар алмасуының ара байланысы. Изодинамия зандылығы.

Дәрмендөрілердің (витаминдердің) алмасуы. Дөрмендәрілердің жіктелуі. Зат пен қуат алмасуындағы майда және суда ерігіш дәрмендәрілердің релі. Дөрмендөрілердің физиологиялық процестерді реттеудегі маңызы. Жануарлардың дөрмендәріге мұқгаждығы.

Су мен минерадды затгардың алмасуы. Судың организмдегі рөлі. Макро- жөне микроэлемеңттердің физиологиялық маңызы. Су мен минерадцы затгардың алмасуының реттелуі.

Куат алмасуы. Қуат алмасуьгаьщ организм әрекетін камтамасыз етудегі маңызы. Қуаттың бөлінуі және пайдаланьшуы. Тікелей және жанама калориметрия. Газ алмасу қарқыны - қуат алмасуының маңызды көрсеткіші. Тыныс коэффициент!

Жылудың алмасуы жөне дене температурасының реттелуі. Температуралық гомеостаз - қальшты зат алмасу үшін кажет шарт. Тіршіліктің температуралық шегі. Тұрақгы және ауытқымалы температуралы жануарлар. Мал денесінің температурасы және оның тәуліктік ауытқулары.

Жылудың химиялық жолмен реттелуі. Организмдегі жылу кездері. Бейтарап жылулык, аймақ. Химиялық жылу реттеу механизмінің маддың жасына, түлік тұріне байланысты ерекшеліктері.Бауыр мен бұлшық еттің жылуды реттеудегі рөлі.

Жылуды физикалық жолмен реттеу. Организмнен жылудың шығарылу жолдары: радиация, жылуды өткізу, конвекция, жылудың дене беткейінен және тыныс жолдарынан булануы. Жылу шығарудың қоршаған орта температурасы мен ылғалдылығына тәуелділігі. Терінің жылу бөлудегі рөлі. Жылудың дене жұмысы кезіңдегі ретгелуі. Дене температурасын реттеудің нервтік және гуморальдық механизмі.
7 Тақырып Бөлу процестері

Бөлу мушелері мен олардың гомеостазды сақгаудағы рөлі. Бұйрек физиологиясы. Нейрон - бүйректің функционалдық негізі. Зөрдің пайда болу механизмі. Бүйректе жүретін сүзілу, кері сорылу (реабсорбция), секреция процестеріне' сипаттама. Алғашқы зөрдің пайда болуы. Нағыз зәрдің пайда болуы. Нефронның иірімді тұтікшелері мен Генле тұзағы арқылы өртұрлі заттардың кері сорылуы. Кері сорылатын және кері сорылмайтын заттар. Нефрондағы секреция процестері. Бүйректің гомеостазды сақгаудағы релі.

Буйрек кызметінің нервті және гуморальды реттелуі. Әр түлік мал зәрінің қүрамы, мөлшері және касиеті.

Қуықгың ідызметі. Зөрдің несеп жолдары арқылы жылжуы. Зәр шығару механизмі. Құстардың зәр бөлу ерекшеліктері.

Тері - бөлу мүшесі. Тер бездері. Тердің қүрамы, касиеті және маңызы. Май бездері және олардың маңызы. Шайыр. Қүйымшақ безі. Жыл мезгіліне байланысты теріде байкалатын өзгерістер. Түлеу физиологиясы. Ac қорыту жолы мен өкпенің экскрециялау қызметі.
8 Тақырып Ішкі секреция

Ішкі секреция бездерінің жалпы сипаттамасы. Гормондар және олардың организмдегі рөлі. Парагормоңдар, гормоноидтар жене антигормовдар. Гормондар әсерінің механизмі. Организм функцияларын ретгеудегі нервті-гуморальды механизмдердің бірлестігі. Гшюталамус-гипофиздік жүйенің рөлі.

Гипофиз. Аденогипофиз гормондары және олардың организмдегі рөлі. Гипофиздің баска ішкі секреция бездерімен байланысы. Гипофиздің аралық және артқы бөлімдерінің гормондары. Гипоталамус ядроларының нейросекрециясы. Либериндер мен статиңдердің рөлі.

Калканша без. Калканша бездің йодты гормондары және олардың организмге әсері. Калканша без гормондарының зат алмасуғы және түр тузудегі рөлі. Калканша бездің гипо- және гиперфункциясы. Тиреокальцитонин. Қалканша бездің қызметін реттеу.

Калканша серік бездер. Паратгормон және оның физиологиялық маңызы. Паратгормонның эсер механизмі. Паратгормон, кальцитонин және Д-дәрмендәрісінің кальций мен фосфор алмасуын реттеудегі әрекеттестігі.

Бүйрек үсті бездері. Бүйрек үсті безінің қүрылысы мен кдамет ерекшеліктері. Қыртыстық заттың әр түрлі аймактарының гормондары, олардың зат алмасу процестеріңдегі және әр түрлі стресске организмнің бейімделуіндегі рөлі. Боз зат гормондары, олардың организм қызметіне әсері.

Үйқы безі. Үйқы безі гормоңдарьшың комірсулар, майлар, белоктар алмасуын реттеудегі ролі.

Жыныс бездерінің ішкі секрециялық қызметі. Аналық және аталық бездердің ішкі секрециялық қызметі. Эстрогендер, андрогендер және олардың қызметі. Сары дене гормонының рөлі. Пішілген мал организмдегі физиологиялық езгерістер.

Эпифиз бен тимустьщ ішкі секрециялық қызметі. Простоглаңдиңдер. Бүйрек пен ас қорыту жүйесі гормондары. Мал шаруашылығында гормондарды қолданудың физиологиялық негіздері.
9 Тақырып Көбею (үрпақтану) физиологиясы

Малдың жыныстық жәңе физиологиялық жетілуі. Еркек малдың жыныс жүйесінің морфо-функционалдық ситаттамасы. Қосалқы жыныс бездері секреттерінің маңызы, Шәуеттің физика-химиялық касиеттері. Үрғашы мал жыныс ағзаларында ұрықгың (спермияның) жылжуы және тіршілік кабілетін сақгау мерзімі.

Үрғашы мал жыныс жүйесінің морфо-функционалдық сипаттамасы. Аналык. жыныс торшасьшың жетілуі. Аналық жыныс безівдегі овуляция және сары дененің пайда болуы. Овуляцияньщ түрлері. Үрғашы малдың жыныстық айналымы мен шағылысу маусымы және оларға эсер ететін факторлар. Жыныс айналымын синхрондау туралы түсінік.

Еркек және ұрғашы малдың жыныстық рефлекстері. Шағылысу - күрделі рефлектік акт. Үрықтандырудың түрлері. Үрыктану процесі. Үрықгьщ (зигота) дамуы. Әр түлік малдың буаздық кезеңінің үзактығы. Буаздық жөне онымен байланысты организмде туындайтын өзгерістер. Тоддің өсіп, дамуы. Плацентаның (жолдастьщ) қызметі. Твлдеу механизм! және оның реттелуі.

Қолдан үрықгандырудың жөне бластоцисті аударып қондырудың (трансплантация) физиологиялық негіздері. Мал өнімтаддығын реттеу мақсатында гормоңдардың қолданылуы.

Үй кустарының көбею ерекшеліктері. Жұмыртқаның пайда болу процесінің реттелуі. Жүмырткэлағыштыққа эсер ететін факторлар.

Сүгтену туралы тұсінгк. Желіннің есуі мен дамып жетілуі. Сүт жэне оның әр түлік малға тән күрамы. Уыз жене оның биологиялык рөлі. Әр түлік екідцерінде сүгтену кезеңінің ұзактығы. Сут қүрамына эсер ететін факторлар.

Сұт түзу физиологиясы. Сугтің кдн құрамындағы алғы заттары. Сиырдың мес карнындағы азық қорытудың, бауыр мен жеке мүшелер қызметінің желіндегі процестерге әсері. Сүт күрамындағы заггардың түзілуі. Желіннің секрециялау қызметінің нейрогуморальды реттелуі.

Желіннің сиымдылық жүйесі. Желіндегі қозғағыш (жиырылғыш) элементтер, олардың сүтгің желінде жиналуындағы, малды сауу жөне емізген кезде сұт бөлудегі рөлі. Ию (сүт беру) рефлексі. Сүттің бөлінуі және оны нейрогуморальды реттелуі. Исіігу және оның физиологиялық мәні. Малды машинамен сауудың физиологиялық негізі. Түмса сиырды бүзауларға жөне саууға дайындаудыц физиологиялық негізі.

Қозғыш ұлпалардың жалпы сипаттамасы. Қозғыштық және қозу. Қозғыштық табалдырыіы, тиімді мерзім, хронаксия, қүбылмалылық (лабильділік). Аккомодация және қозғыштық градиенті. Н.Е.Введенскийдің парабиоз туралы ілімі. Қозу мен тежелу процестерінің өзара байланысы. Тітіркендіргіштер және олардың жіктелуі.

Бұлшық ет пен нервтердегі электрлік қүбылыстар және олардың зерттелу тарихы. Қозу теориялары. Мембрана потенциалы. Әрекет потенциалыньщ пайда болу механизмі. Калий-натрий сорабы (насосы).

Бұлшық ет физиологиясы. Бұлшық ет талшыктарының күрылым ерекшеліктері. Бүлшық еттің қозгыштық, өткізгіштік, жиырылғыштық, созылғыштық, икемділік, оралымдық сияқгы физиологиялық касиеттері. Бұлшық еттің дара жиырылуы. Изометриялық жөне изотониялық жиырылу. Тісті және жазық тетанус. Бұлшық ет жиырылуының механизмі. Бұлшық ет жиырьгуының куаттануы (химизмі). Мол куатты заттар мен кальций катиондарының рөлі.

Бұлшық ет қызметі. Бүлшық ет тонусы. Бұлшық етгің кажуы, оның себептері мен белтілері. Бірыңғай салалы еттің функционалдық ерекшеліктері.

Жүйке физиологиясы. Жүйке талшыктарының функционалдық маңызы. Афференттік және эфференттік жүйке талшықгары және олардың функционалдық сипаттамасы. Қозуды өткізу зандары.

Қозудың нерв - бүлшық ет синапсы арқылы өтуі. Медиаторлардың рөлі.
12 Тақырып Орталық жүйке (нерв) жүйесінің физиологиясы

Орталық нерв жүйесінің (ОНЖ) кұрылымдық сипаты мен қызметі. Нейрон - ОНЖ-нің күрылымдық негізі. ОНЖ-сі қызметінің рефлекстік принципі жөне рефлекстің сақиналы сипаты. Рефлекстердің жіктелуі.

ОНЖ-сі синапстары жөне олар аркьілы қозудың таралу ерекшеліктері. ОНЖ-дегі медиаторлардың өр алуандығы (ацетилхолин, норадреналин, серотонин, серотонин, глицерин т.б.)-Қоздырушы жөне тежеуші синапстар. Нерв орталыктары жөне олардың негізгі касиеттері. ОНЖ-сінщ ұйлестіруші қызметінің жалпы принциптері, Орайластық (реципроктык), әсерлестік (индукция), жайылу (иррадиация) жөне шоғырлану (концентрация). ААУхтомскийдің басымдылық принципі. Жүйке жүйесінің нөрлендіру (трофикалык) қызметі. П.К.Анохиннің функционалдық жүйе жайлы теориясы.

ОНЖ-дегі тежелу және оның маңызы. Орталық жүйке жүйесіндегі тежелу процесінің даму механизмі туралы казіргі кездегі көзкарас. Алғашқы жөне салдарлық тежелу. ОНЖ-дегі тежелу мен қозу процестерінің ара байланысы.

Жүлын. Жұльш орталыктары. Жұлынньщ негізгі рефлекстері. Жұлынның дорсалъды және вентральды түбірлерінің қызметтері. Жұлынның өткізгіш жолдары.

Сопақша ми мен ми көпірі. Сопақша мидың орталыктары және өткізгіш жолдары. Сопакдіа мидың кан айналымы, тыныс алу және ас қорыту рефлекстерін реттеудегі рөлі. Дейтерс ядролары.

Мишық. Мишыктың кызметі. Мишыктың организмнің қимьіл-әрекеттеріне әсері. Мишықгы, жартылай не толық сыльш тастаудың жануарлар организміне әсері. Мишықтың кимыл үйлесімін жөне вегетативтік қызметтерді реттеудегі рөлі.

Ортаңғы ми. Ортащы ми күрылымдары. Децеребрациялық сіреспе және оның туындау механизмі. Ортанғы мидың қызыл және вестибулалық ядроларыньщ қызметі. Ортаңғы ми мен сопақша мидың бүлшық ет тонусын реттеудегі рөлі. Ортаңғы ми рефлектері.

Дене калпын сақгау рефлекстері. Кейіптену рефлекстері. Дененің тепе-тендігінің өздігінен реттелу механизмдері. Вестибулалық аппараттың маңызы. Торт томпешік - есіту жөне көру қызметінің алғашқы орталыктары.

Аралық ми және қыртыс асты ядролар. Таламус - үлкен жарты шар қыртысына баратын афференттік жолдар еткелі (коллекторы). Таламустың арнаулы және жалпылама жалғастырғыш (ассоциативтік) ядролары және олардың функционалдық сипатгамасы.

Гипоталамус, оныц организмнің вегетативтік қызметтерін реттеудегі және олардың ықпалдастығын (интеграциялануын) қалыптастырудағы рөлі. Белок, көмірсулар, май және су мен түздар алмасуын реттейтін орталыктар. Гипоталамустыц гипофизбен нервтік және гуморальды байланыстарьг: Гипоталамустың үлкен ми жарты шарлары қыртысына өсері. Эмоциялар мен мақсатты өрексттерді (мотивация) калыптастырудағы гипоталамустың ролі. Гипоталамустың жеке құрылымдарын тітіркендірудің нәтижесі.

Торлы күрылымның (ретикулярлық формация) функционадцық маңызы. Торлы құрылымның жүйке жүйесінің вегетативтік болімімен байланысы жөне тьгныс алуға, кан айналымына, ішкі мүшелер қызметіне әсері. Торлы қүрылымның жүлынның қозғағыш нейрондарына тежеуші жоне жеңілдетуші өсері. Үлкен ми жарты шарлары қыртысына торлы кұрылымның белсеңдіруші әсері.

Аддыңғы (соңғы) ми. Үлкен ми сыңарларының күрылысы және әр түрлі жануарлар организміндегі рөлі. Базальдық немссе қыртыс асты ядролар, олардың дене қозғалысын реттеудегі рөлі. Базальдық ядролардың инстинктерді (дағдылы әркеттері) реттеудегі маңызы.

Мидың лимбикалық жүйесі. Лимбикалық жүйенің қүрылысы мен қызметі. Лимбикалық жүйе құрылымдарын тітіркендіру мен бүлдірудің нэтижесі. Лимбикалық жұйенің гомеостазды реттеуге, ішкі мүшелердің қызметін реттеуге, организм реакцияларының тұтастығын калыптастыруға қатысуы.

Вегетативтік жүйке жүйесінің симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдері, олардың кұрылымдық жоне қызмет ерекшеліктері. Вегетативтік түйіндер және олардың қызметтері. Вегетативтік рефлекс доғасының эфференттік бөлімінің ерекшеліктері. Вегетативтік рефлекстің рефлектік доғасы. Преганглийлік жоне постганглийлік талтчықгар, олардың функцйоналдық ерекшеліктері. Вегетативтік түйіндер арқьшы крзудың таралуы. Вегетативтік жүйкелер медиаторлары. Мүшелер мен үлпалардың холин- және адренорецепторлары.

Жүйке жүйесінің вегетативтік бөлімінің организм әрекетіндегі манызы. Вегетативтік жүйкелердің орталық нерв жүйесімен байланысы. Вегетативтік жүйкелер бөлімдерініц кызметіндегі синергизм мен салыстырмалы антогонизм. Вегетативтік жүйке жұйесінің рефлекстері. Вегетативтік жүйкелердің нәрлендіру қызметі.
14 Жоғары дәрежелі жүйкелік қызмет және жануарлар этологиясы

Жоғары дәрежелі жүйкелік қызметінщ негізгі түсініктері мен принциптері. Үлкен ми жарты шарлары қыртысыньщ рефлектік қызметі туралы И.М.Сеченовтың ілімі. Жоғары дорежелі жүйкелік қызметінің физиологиясы туралы И.П.Павловтың ілімі. Ми қыртысының анализдеу жоне синтездеу қызметі. И.П.Павловтың шартгы рефлекстер туралы ілімі.

Шартты рефлекстердің шартсыз рефлекстердсн айырмасы. Шартгы рефлекстердің жіктелуі. Шартты рефлекстерді қалыптастыру өдістері. Уақытша байланыс жоне оның табиғаты, тұйыкталу механизмі. Шартты рефлекстр қалыптасуындағы ми қыртысы мен қыртыс асты курылымдарының рөлі. Уақытша байланыстардың пайда болуы туралы казіргі кезде кдлыптаскан ^; түсінік. Шартты рефлекстердің тежелуі және олардың биологиш^ык мәні. П.К.Анохшінің функционалдық жүйе туралы ілімі, оның жоғары дәрежелі жүйкелік қызмет жайлы ілімді дамытудағы маңызы.

Ми қыртысындағы сыртқы жене ішкі тежелу, олардың түрлері. Үлкен ми жарты шарлары кяртысындағы қозу мен тежелудің ара қатынасы. Қозу мен тежелудің жайылуы, әсерлестігі және шоғырлануы.

Үйқының физиологиялық механизмі. Үйқы: теориялары. Үйқының кезеңдері. Үйқының ұзақгығы. Үлкен ми жарты шарлары қыртысының, гипоталамус пен торлы құрылымның ұйқы мен ояу күйді кдлыптастыру механизміндегі өрекеттестігі.

И.П.Павловтың жоғары дәрежелі жуйкелік қызмет нұсқалары (типтері) туралы ілімі. Жоғары дәрежелі жүйкелік қызмет типтерінің сипаттамасы, олардың мал өнімділігімен байланысы. И.П.Павловтың жоғары дәрежелі жүйкелік қызмет туралы ілімін мадды тиімді бағытта өсіруде жөне оның өнімділігін арттыруда пайдалану. Динамикалық стереотип. Ойлау мен ее.

Этология, оньщ мазмұны мен зерттеу әдістері. Маддың жыныстық, қоректік, ұрпақ қорғау, доминанттық және йерархиялық мінез-қылығы. Табига мінез-қылық және оның сипаттамасы. Инстинктер (дағдылы әрекеттер), олардың сипатгамасы. Жүрс қалыптаскан мінез-қылық, оның сипаттамасы. Шартгы рефлектік байланыстардың жануарлар мінез-қылығыңдағы рөлі. Әр түрлі экологиялық жагдайлардагы жануарлардың мінез-қылығы. Биологиялық ырғақ. Импринтинг (ойда сақтау), инсайт мінез-қылық түрлері.

Қоршаған орта мен күтіп-багу технологиясының озгерістеріне малдың бейімделуі. Бейімделудің физиологиялық механизмі. Стресс гомеостазды калпына келтіретін бейімделу механизмі. Жануарлардың стреске (булығуға) төзімділігі. Стрестің мал өнімділігіне өсері. Стрестің алдын алу.

Анализаторлар, олардың касиеттері мен зерттеу әдістері. Қоршаған ортаны танып-білудегі талдағыштардың релі. Талдағыштардың шеткей, өткізуші жене орталық бөлімдері. Талдағыштардың жікгелуі. Экстеро - жөне интерорецепторлар. Бейнелену теориясы.

Тері талдағыштары. Тері талдатыштары рецепторларының құрылысы. Терінің жанасуға, ауырсынтуға, температураға сезімталдығы және оның жануарлар тіршілігіндегі маңызы. Ауырсыну туйсігі - организмнің біртүгас реакциясы. Ауырсыну реакцияларының калыптасуындағы ми к^іртысыньщ, қыртыс асты курылымдардың, гуморальдық факторлардың рөлі. Жансыздандыру және наркоз.

Иіс талдагышы. Иіс талдағышының кұрылысы. Иісті кабылдау механизмі. Иістердің жіктелуі. Әр түрлі жануарларда иіс сезу кабілетінің дамуы. Жануарлар тіршілігінде иіс сезу таддағышының рөлі.

Дом таддағышы. Дәм таддағышының кұрылысы. Дәм сезу рецепторлары. Дәм түйсігінің туындау механизмі Дәмнің түрлері. Жануарлардың қоректік мінез-қылығының калыптасуьнедағы дөм талдағышьшың релі.

Есту талдағышы. Оның бөлімдерінің құрылысы мен қызметі. Қүлақгың сыртқы, ортаңғы және ішкі бөлімдерінің қызметі. Корти мүшесінің қызметі. Есту теориясы. Әр түрлі жануарлардың естігіш кабілеті (сезімталдығы).

Көру талдағышы. Көздің сәулелерді сезіну жүйесі. Аккомодация мен бейімделу (адаптация). Кездің қорғаушы ашіаратьшың қызметі. Сауытшалар мен таякшалар - көздің сәулелерді сезгіш құрылымдары. Сәуле әсерімен коз торында жүретін фотохимиялық процестер. Заттардьщ түсін, пішінін, мөлшерін, ара кдшыктығын кдбыдцау. Қос козбен (бинокулярлық) көру.

Кимыл талдағышы. Кимыл талдағышының проприорецептивтік элементтері. Дененің кеңістіктегі жайын аныктаудағы қимыл, көру және вестибулалық талдағыштарыпың рөлі. Кдмыл талдағышының локомоторлық әрекеттердің аткарылуындагы, қимыл үйлесімінің кдльштасуыңдагы рөлі.

Веетибулалық аппарат, оның болімдерінің, иірімді өзектерінің қабылдағыш аппараттары жәнс олардың тітіркену шарттары. Вестибулалық аппарат рецепторларын тітіркендірудің бұлшық ет тонусына әсері.

Интерорецепция. Интерорецеиторлар, олардың құрылысы мен ідызметі. Ішкі ортаның тұрактылыгын сақгауда және вегетативтік қызметтердің өздігінен реттелуіндегі интерорецепторлардың релі. Талдағыштардың өзара функционалдық байланысы.

Кинофрагмент: "Куат пен зат алмасу", "Кұйіс малдарының қоректеігу физиологиясы".

Бөлу. Куықга немесе несеп жолдарында түгігі бар итте зөрдің бөлінуін бақылау. Малдардың терлеуін бакьиіау. Кинофрагмент: "Болу процестері".

Ішкі секреция. Калканша безді алып тастаған малдарды көрсету. Калканша безінің препараттарымен итбалыктың метаморфозын шапшандату. Жыныс гормондарының кұстардың қосалқы жыныс белгілеріне әсерін көрсету. Кинофрагмент: "Ішкі секреция бездері".

Көбею жөне сүттену. Окситоциннің мал жатырьшың жиырылуына әсерін бақылау. Желіннен сүттің жеке фракцияларын алу. Окситоцинді немесе питутринді егіп, калдық сугті шыгару.

Сүг белу рефлексін бақылау. Кинифильм: "Кобею", "Сүттену", "Үрыктану процесі".

Орталық нерв жуйесініңфизиологиясы. Жұлын рефлекстерін корсету. Рефлекстердің сегменттік сипатын бақылау. Дорсальды және вентральды жұлын түбірі киылған бақаларды корсету. Жүлынды сыңар жақгы тіліп, кесудің әсерін көрсету (Белла-Мажанди тәжірбиесі). Мишығы алынган ит пен көгершінді корсету.

Кинофильм: "Вегетативтік нерв жүйесі", "ОНЖ физиологиясы"

Тақырып 11 Жоғары дәрежелі жүйкелік қызмет және жануарлар этологиясы

Жоғары дәрежелі жүйкелік кьізмет. Анализаторлар. Үлкен ми жарты шарларын тітіркендіру. Үлкен ми жарты шарлары жартылай сылынған хайуанаттарды корсету. Электроэнцефалография. Студенттерді шартты рефлексті зерттеуге арналган үнсіздік камерасымен таныстыру. Шартты рефлекстер (ас қорыту, қорғаныстық) кальштаскан лабораториялық жануарларды көрсету. Малдың көру, есту және тері анализаторларын зерттеу. Кинофильм : "Үлкен ми жарты шарларының физиологиясы".

1. 
   Казақстанда физиологияның дамуы. Физиолошялық процестердің реттслу механизмі.
   
2. 
   Гемопоэз. Эритроциттердің тұну жылдамдыгы. Қан топтары.Ауыл шаруашылық малдары қанының генетикалық жүйелері.
   
3. 
   Лимфаның қүрамы, қасиеттері жәнс маңызы. Лимфаның пайда болуы мен айналымы.
   
4. 
   Жүрек биотогы, электрокардиография. Кан айналым жүйссіндегі рефлексогендік аймактар, олардың рөлі.
   
5. 
   Әртүрлі мүшелердегі кан айналымының ерекшеліктері.
   
6. 
   Гипоксия және оның түрлері. Құстардың тыныс алу ерекшсліктері. Түрлі жануарлардың тыныс алу жвгіліл.
   
7. 
   Әр түлік малдың сілекей болу ерекшеліктері.
   
8. 
   Бір белімді және көп бөлімді қарындардың қимылы.
   
9. 
   Ішектегі ас қорытуды зсрттеу әдістері. Тоқ ішектсгі ас қорыту. Үй күстарының ас қорыту ерекшеліктері.
   
10. 
    Бауырдың зат алмасудагы рөлі. Күйіс малындағы белок алмасуының ерекшеліктері.
    
11. 
    Күйісті малдардағы көмірсулар мен майлар алмасуының ерекшеліктері.
    
12. 
    Дәрмендөрілер (витамиидер) жөне олардың маңызы.
    
13. 
    Тері және сүттену физиологиясы.
    
14. 
    Тимус. Эпифиз.
    
15. 
    Ac қорыту ағзаларының және жыныс бездерінің гормондары.
    
16. 
    Жүйке талшықгарьшың физиологиясы. Синапстар.
    
17. 
    Нерв орталыктарының қасиеттері. Вегетативтік жүикелердід физиологиясы.
    
18. 
    Анализаторлар физиологиясы
    

Мамандықтын оқу Ф СО ПГУ 7.18.1/11

жоспарының көшірмесі
Мамандықтын оқу жоспарының көшірмесі

050802 Зоотехния

1 Несіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы. Оқулық, 1-том. Алматы, "Қайнар", 1995 ж., ІІ-том, Алматы, "Кайнар", 1996 ж.

2. 
   Нссіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы. Оқулық, Алматы. "Ғылым", 2005 ж.
   
3. 
   Несіпбасв Т. Адам жоне жануарлар физиологиясы. Окулық, Алматы, "Ғылым", 2005 ж.
   
4. 
   Несіпбаев Т.Н., Бегаилов Е.Б., Алданазаров С.С. Жануаралар физиологиясыньщ практикумы. Оку күралы. Алматы, 2004 ж.
   

6 Голиков Н.А., Базанова Н.У. т.б. Физиология с/х животных.

7. 
   Сысоев А.А., Битюков И.П. Практикум по физиологии с/х животных. М., "Колос", 1981 г.
   
8. 
   К.Шмидт Ниельсен. Физиология животных приспособление и среда, т. I—II. Москва, "Мир", 1982 г.
   

келісім парағы