Жұмыс бағдарламасы мамандықтың Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты 08. 359 және роәК-ң 2006 жылғы 22 маусымындағы хаттамасымен бекітілген оқу типтік бағдарламасы негізінде әзірленді

КЕЛІСІЛГЕН

ОҮЖжӘҚБ бастығы ___________ Варакута А.А. 20__ж. «_____»_______

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған

20__ж. «___»______________ №____ хаттама

Осы пәнді меңгеру нәтижесінде студенттерде:

– Өсімдік әлемін жер биосферасының құрамдас бөлігі ретінде, өсімдіктердің көптүрлілігін, өсімдіктердің морфологиялық ұйымдасуын, өсімдіктердің шығу тегі мен олардың құрлықта тіршілік етуіне байланысты анатомиялық-морфологиялық дифференциациясын, автотрофты, гетеротрофты және симбиотрофты ағзаларды, олардың зат айналымындағы және жердегі энергияның өзгерісіндегі ролін, ауылшаруашылық өсімдіктер топтарын (азықтық, тағамдық, бау-бақшалық, т.б.) жөнінде түсінік болу;

– осы пәнді оқу барысында әрбір шәкірт - өсімдіктердің көптеген және әртүрлі морфологиялық және анатомиялық белгілерін ажырата білу. өсімдіктерді анықтай білу.

• 
  өсімдіктердің өсуін, дамуын, гүлдеуін, жеміс беруін, көбеюін бақылау, олардың даму барысын басқару, бақылау нәтижелерін суретте, сызбада, фотографияда, кестеде, сондай ақ сипаттамаларда көрсете білу.
  
• 
  ботаникалық материалды жинап, өңдеп, өсімдіктердің систематикалық топтары бойынша гербарий жасау, оны монтаждау, ботаникалық коллекция даярлау практикалық машықтарын иемденуі қажет;
  

Осы пәнді меңгеру үшін төмендегі пәндерді меңгеру кезінде алынған білім, икемділік және машықтар қажет: мектеп курсынан биология, экология, химия т.б.

Пәнді меңгеру кезінде алынған білім, икемділік және машықтар келесі пәндерді меңгеру үшін қажет: өсімдіктер систематикасы, өсімдіктер физиологиясы.

4 Пәннің мазмұны

4.2 Пән тақырыптарының мазмұны

Ботаника ғылымы туралы жалпы түсінік, мазмұны. Ботаниканың биологиялық ғылымдар жүйесіндегі орыны, оның басқа ғылымдармен байланысы. Ботаниканың мақсаты, міндеттері мен әдістері. Өсімдік ағзаларының айналуының филогенетикалық жолдары. Өсімдіктердің табиғаттағы және адамдар өміріндегі маңызы мен көптүрлілігі. Жасыл өсімдіктердің ғаламдық маңызы. Ботаниканың дамуының негізгі сатылары мен келешегі. Өсімдік әлемін дұрыс пайдалану және қорғау. Ботаниканың негізгі салалары. Төменгі және жоғарғы сатыдағы өсімдіктер.

Өсімдік жасушасын зерттеу тарихы мен жалпы сипаттамасы. Цитоплазманың физикалық қасиеттері мен химиялық құрамы, оның субмикроскопиялық құрылымы. Өсімдік клеткаларының органеллалары. Клеткадағы органикалық және минералдық заттардың жинақталуы және шоғырлануы формалары. Клетканың қорлық заттары. Алмасудың соңғы өнімдері. Клетка қабықшасы. Клетка қабықшасының қызметі мен маңызы. Қабықшаның химиялық құрамы мен молекулалық ұйымдасуы. Плазмодесмалар. Клетка аралықтар. Саңылаулар және олардың түрлері.

Ұлпалардың анықтамасы, жалпы сипаттамасы және жіктелу принциптері. Ұлпалардың дамуы және орта шарттары арасындағы өзара байланыстар. Түзуші, жабындық, фотосинтездеуші, қорлық, ауалық, сорушы, арқаулық, өткізгіш ұлпалар, олардың дамуы, өсімдік денесінде орналасуы, құрылысы, қызметі және маңызы. Өткізгіш шоқтар және олардың түрлері.

Тамырдың анықтамасы, оның шығу тегі, қызметі. Тамырдың морфологиялық және анатомиялық құрылысы. Тамырдың төбелік меристемасы. Тамырдың алғашқы және соңғы ұлпаларының түзілуі. Тамыр оймақшасы. Тамырдың аймақтары. Тамырдың бұтақталуы. Өсімдік тіршілігіндегі қосалқы тамырлардың ролі, тамырлар типі. Тамырлар жүйесінің орналасуы мен кө

Өсімдіктің вегетативты органдары жөніндегі түсінік. Өркен мен оның бөліктерінің анықтамасы мен жалпы сипаттамасы. Буын және буынаралықтар. Бүршіктер, олардың жіктелуі, бүршіктен өркен дамуы. Өркеннің төбелік өсуі. Жылдық және қарапайым өркендер. Өркеннің бұтақтануы. Акротония, мезотония, базитония. Дихотомиялық, жалған; моноподиальды және симподиальды бұтақтану. Өркендер жүйесінің түзілуі. Сабақтың анықтамасы, жалпы сипаттамасы және негізгі атқаратын қызметтері. Дара жарнақты және қосжарнақтылар класының шөптесін және сүректі өсімдіктері сабақтарының анатомиялық және морфологиялық құрылысы. Жапырақтың морфологиялық құрылыс. Жапырақтардың анатомиялық құрылысы. Жапырақтың өткізгіш жүйесі. Жапырақтың дамуы. Жапырақтың тіршілік ұзақтығы.

Өсімдіктің генеративтік мүшелеріне жалпы сипаттама. Жыныссыз, вегетативті және жынысты көбею, олардың биологиялық мәні. Гүлді өсімдіктер жер үсті өсімдіктерінің эволюциясының жоғарғы сатысы. Гүлдің анықтамасы, құрылысы, дамуы және оның қызметі. Тостағанша – гүлдің өсі. Симметрия түрлері. Гүл диаграммасы және формуласы. Андроцей. Гинецей. Мегаспорогенез және микроспорогенез. Гүлдің тозаңдануы мен ұрықтануы. Гүлдің шығу тегі туралы болжамдар және оның эволюциясының бағыттары. Гүл және тозаңдану. Гүлшоғының сипаттамасы және жіктелуі. Жемістердің анықтамасы, түзілуі, құрылысы, жіктелуі және биологиялық мәні. Апокарпты, синкарпты, паракарпты және лизикарпты жемістер. Тұқымның құрылысы. Жемістердің және тұқымдардың таралуы.

Өсімдіктердің көбеюі. Өсімдіктің репродуктивті мүшелеріне жалпы сипаттама. Жыныссыз, вегетативті және жынысты көбею, олардың биологиялық мәні. Өсімдіктердегі спора түзілуі мен жыныстық процесс. Өсімдіктердегі әртүрлі споралылық. Гаметафит пен спорофит. Даму циклында гаметофиті басым өсімдіктердің көбеюі (Мүктәрізділер бөлімі) даму циклында спорофиті басым өсімдіктердің көбеюі (Плаун тәрізділер, Қырықбуынтәрізділер, Папоротник тәрізділер, Жалаңаштұқымдылар, Жабықтұқымдылар).

Өсімдік жасушасының құрылысын пияздың шырынды қабығының және пеларгонияның эпидерма клеткалары мысалында зерттеу. Қабығын, цитоплазманың қабырғалық қабатын, ядро мен ядрошықты, клетка шырыны мен вакуольды байқап көру.

Элодеяның төбелік бүршігінің ұзына бойы кесіндісі препаратында алғашқы түзуші ұлпаның дамуымен және асқабақ сабағының көлденең кесіндісінде камбий соңғы меристемасының құрылысымен және бузина перидермасы феллогенін танысу.

Зертханалық жұмыс №3. Жабындық ұлпалар.

Алғашқы жабын ұлпасын құртқашаш, пеларгония, хлорофитум жапырағы эпидермасын зерттеу, осы өсімдіктердің устицалық аппарат құрылымының ерекшеліктерімен танысу.

Картоп түйінінің, бузина сабағының анатомиялық кесіндісін микроскоп арқылы зерттеу және олардың өлі және доформацияланған эпидермасы мен перидермасын табу.

Зертханалық жұмыс №4. Механикалық ұлпалар.

Қызылшаның жапырағы тілшесінің көлденең кесіндісінде механикалық ұлпа-колленхиманы және қазтамақ сабағының ұзына бойы және көлденең кесіндісінде – механикалық ұлпа- склеренхиманы зерттеу. Алмұрттың піспеген жемісінің жұмсағынан жасалған препаратта склереидтер құрылысымен танысу.

Зертханалық жұмыс №5. Өткізгіш ұлпалар.

Өткізгіш ұлпалар – ксилема мен флоэманы асқабақ сабағы, папоротник-орляк тамырсабағы, қарағай сүрегі, жүгері мен қарабидай сабақтарының радиальды кесіндісінен жасалған тұрақты препараттарда зерттеу. Өткізгіш шоқтарды талдау: биколлатеральды, коллатеральды, концентрлі.

3) 4 тақырып. Тамыр және тамырлар жүйесі. Зертханалық жұмыс №6. Дара жарнақты өсімдіктердің алғашқы анатомиялық құрылысы.

Дара жарнақты өсімдіктердің алғашқы анатомиялық құрылысымен құртқашаш тамырының тамыр түктерінің аймағының мысалында танысу. Орталық цилиндрді, алғашқы қыртысты, эпиблеманы табу.

Зертханалық жұмыс №7. Қос жарнақты өсімдіктердің соңғы анатомиялық құрылысы.

Асқабақтың жас тамырының көлденең кесіндісінен жасалған тұрақты препаратта камбий қабатының әрекетінің басталуымен танысу, жетілген тамырдың клденең кесіндісі препаратында оның соңғы құрылысымен танысу.

Зертханалық жұмыс №8. Қарағай мен жабықтұқымды сүректі өсімдіктердің сабағының анатомиялық құрылысы.

Қарағай, қайың, жөке ағашы сабақтарының ұзына бойы және көлденең кесіндісі тұрақты микропрепараттарында жалаңаштұқымды шоқсыз анатомиялық құрылысын зерттеу, сондай ақ қарағай, қайың, алма ағашы, шырша, терек, үйеңкі көпжылдық діңдерінің кесіндісмен танысу.

Зертханалық жұмыс №9. Шөптесін қос жарнақты (зығыр, кирказон) және дара жарнақты (жүгері, қарабидай) өсімдіктердің сабағының анатомиялық құрылысы.

Зығыр мен кирказон сабақтары мысалында шөптесін қос жарнақты өсімдіктердің сабағының анатомиялық құрылысын зерттеу. Ұлпалар мен олардың кешенін бөліп қарастыру. жүгері, қарабидайдыың сабақтарының көлденең кесіндісі мысалында шөптесін дара жарнақты өсімдіктердің сабағының анатомиялық құрылысын зерттеу.

Зертханалық жұмыс №10. Жапырақтың морфологиялық құрылысы.

Тірі бөлме өсімдіктерінде және гербарий үлгілерінде тілшелі, отырмалы, қынапты жапырақтар мен олардың жүйкеленуін зерттеу. Жапырақ тақтасының кең тараған түрлері қарапайым тұтас жапырақтар және қарапайым бөлінген жапырақтармен танысу; сондай ақ күрделі жапырақтар түрлерімен, жапырақ тақтасы шетінің тілінуімен танысу.

Зертханалық жұмыс №11. Жапырақтың анатомиялық (микроскопиялық) құрылысы.

Құртқашаш, жүгері, камелия, қарағай жапырақтарының микроскопиялық құрылысымен танысу. Жапырақтағы ұлпалардың орналасуы мен ерекшеліктерін анықтау.

5) 6 тақырып. Өсімдіктердің генеративті мүшелері және олардың құрылымы (гүл, гүлшоғыры, жеміс, тұқым мен өскіндер).

Зертханалық жұмыс №12. Гүлдердің әртүрлілігі мен құрылымы.

Әртүрлі өсімдіктердің: магнолия, сарғалдақ, аскөк, алма ағашы, қырыққабат, сексеуіл, картоп, жалбыз, лалагүл, бидай гүлінің құрылымын зерттеу. Зерттелген гүлдердің формуласы мен диаграммасын құрастыру.

Зертханалық жұмыс №13. Гүлшоғырының құрылыс мен жіктелуі.

Гүлшоғырын морфологиялық талдау принциптерін және графикалық суретінің ережелерін білу. Гүлшоғырдың негізгі түрлерін зерттеу. Жолжелкен, мойыл, жоңышқа, сәбіз, бидай, сүттіген, күнбағыс, алма ағашы гүлшоғырларын талдау. Гүлшоғыры сызбасын құрып, оны суреттеу.

Зертханалық жұмыс №14. Жемістер, олардың құрылысы және жіктелуі.

Жемістердің ең басты типтерін талдау, келесі өсімдіктердің: бұршақ, жұмыршақ, көкнәр, меңдуана, мақта, қарақұмық, сарғалдақ, магнолия, бүлдірген, бидай, үйеңкі, шомыр, картоп, шие, таңқурай, алма ағашы, қиярдың жемістерінің құрғақ және ылғалды материалдарын қолданып, оларды зерттеу.

Зертханалық жұмыс №15. Қос және дара жарнақты өсімдіктердің тұқымдарының құрылысы.

Үрмебұршақ, бұршақ, бидай, жүгері, тары тұқымдарына морфологиялық талдау жүргізу. Олардың пішінін, ішкі құрылысы мен ұрығының құрылысын зерттеу.

6) 7 тақырып. Өсімдіктердің көбеюі: жынысты, жыныссыз және вегетативті. Гаметофит пен спорофит. Өсімдіктердің даму циклі.

Зертханалық жұмыс №16. Көкек зығыры мүгі мен қылқан жапырақты ағаш Кәдімгі қарағайдың даму циклдері.

Ботаниканың адамның тәжірибелік әрекеті мен сұраныстарының әсерінен сондай ақ қоғамдық формациялар ауысуымен, мәдениет, білім, ғылым өркендеуімен байланысты дамуы.

Р.Гук, М.Мальпиги, Н.Грю, К.Линней, И.В.Гете, М.Шлейден, Т.Шванн, Ч.Дарвин, Э.Страусберг, Ф. Ван Тигем, Э.Джеффри еңбектерінің маңызы.

2) Митоз, амитоз, мейоз.

Өсімдік клеткаларының көбею типтері. Митоз, амитоз, мейоздың анықтамасы. Жанама және редукциялық бөліну сатыларының сипаттамасы және олардың мәні .

Пластидтердің шығу тегі, олардың жеке дамуы мен өзара айналымы. Лейкопласттардың хлоропласттар мен хромопласттарға, хлоропласттардың хромопластқа, лейкопластқа айналуы. Пластидтердің көбеюі.

Жарық және электронды микроскопиялауда төбелік меристемалардың сипаты. Біртекті, мөлдір, жұқа түйіршікті цитоплазма, көп мөлшерде рибосома мен митохондрий болуы, меристемада ақуыз және басқа заттардың қарқынды алмасуын көрсетеді.

Жоғарғы сатыдағы өсімдіктерде трахеидтер пайда болуы. Трахеидтердің түтіктерге айналуы және эволюция барысында түтіктер мен трахеидтердің түр өзгерісі. Селагинелла, қырықбуындар және кейбір папоротниктердің түтіктердің пайда болуы. Жабықтұқымды өсімдіктердің түтіктерінің пайда болуының мәні.

Елек тәрізді түтіктердің онтогенетикалық дамуы. Жолсерік клеткалардың елек тәрзді түтіктер арқылы ассимилянттар өткізуіндегі ролі. Қос жарнақты өсімдіктерде, кейбір папоротниктерде және дара жарнақты жабықтұқымдылардың елек тәрізді түтіктерінің тіршілік ұзақтығы.

6) Өскіндердің құрылысы мен дамуы.

Тұқымдардың өну шарттары. Жер асты және жер үстінде өсу, өскіндердің дамуы. Бидай, тары, жүгері, үрмебұршақ, бұршақтың әртүрлі жастағы өскіндерінің құрылымы. Өскіндердің мүшелерінің даму реті, ұрық түбірінен басты тамырдың дамуы, бүйірлік және қосалқы тамырлардың пайда болуы мен даму реті, сабақша мен тұқым бөліктерінің гипокотиль мен эпикотилдің дамуы. Әртүрлі өсімдіктердің өскіндерінің айырмашылықтары.

Тамырдың түр өзгерісінің себептері. Микориза және бактериялармен бірлесіп тіршілік ету. Тамырлар: сіңіретін, қор жинайтын, ауалық, тыныстық, жүретін, бағана тәрізді, олардың сипаттамасы.

Жапырақтың орналасу диаграммасын құру принциптері. Кез келген өсімдіктің өркендерін барлық түйіндерін олардың жапырақтарымен бірге шартты сызбамен көлденең жазықтықта 4-ке бөлу.

Ван Тигем бойынша стеланың анықтамасы. Остік мүшелердің анатомиялық құрылысындағы эволюция бағыттары туралы стела теориясын жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің тамыры мен өркендерінің эволюциялық қалыптасуы туралы теломдық теорияның ұстанымдарымен келістіру Стелдер типтері (гаплостела, актиностела, сифоностела, диктиостела, эустела, атакостела) және олардың эволюциясы.

Жер асты өркендері: тамырсабақ, столондар, түйнектер, пиязшықтар, түйнек пиязшық. Каудек теориясы. Жер асты арнайы өркендері және олардың бөліктері: мұрттар, кладодиялар, филлокладиялар, тікенекті мұртшалар.

Бөлме өсімдіктерінің вегетативті көбеюін: өну бүршігі арқылы, қалемшемен, бұталарды бөлу арқылы және басқа да тәжірибелік мысалдар келтірумен сипаттау.

Апокарпты және ценокарпты гинецейлердің анықтамасы және олардың шығу тегі. Көпжемістілер, раушангүлділер, толстянкалардағы жеміс жапырақтарының эпидермальды қабаттарының болуы. Тозаңқаптың эволюциясы. Ценокарпты гинецейдің эволюциясы. Синкарпты, паракарпты және лизикарпты гинецейлердің сипаттамасы.

Тұқымдар мен жемістердің жел арқылы (анемохория), сумен (гидрохория), жануармен (зоохория), адаммен (антропохория), құмырсқамен (мирмекохория) таралуы.

Негізгі:

1. 
   Андреева И.И., Родман А.С. Ботаника. - М: Колос, 2003.
   
2. 
   Бавтуто Г.А., Ерей Л.М. Практикум по анатомии и морфологии растений. - Минск: Мот.издания, 2002.
   
3. 
   Серебрякова Т.И., Воронин Н.С., Еленевский А.Г., Батыгина Т,Б., Шорина Н.И., Сави­ных Н.П. Ботаника с основами фитоценологии: Анатомия и морфология растений.-М.:ИКЦ «Академкнига», 2006г
   
4. 
   Коровкин, О. А. Анатомия и морфология высших растений:[словарь терминов].-М.:Дрофа,2007.-268 с.
   
5. 
   Дүрмекбаева, Ш. Н. Өсiмдiктер морфологиясы мен анатомиясының практикумы: оқу құралы.-Көкшетау:Келешек-2030,2008.-100 б.
   
6. 
   Каденова А.Б. Лабораторный практикум по морфологии и анатомии растений. - Павлодар: ПГУ, 2004.
   

Қосымша:

7. 
   Билич Г.Л., Крыжановский В.А. Биология. Т.2. Ботаника.: Оникс 21 век. 2004.
   
8. 
   Бекмуратова С. Т. и др. Тесты для контроля знаний студентов по ботанике.-Алматы: Қазақ университетi,2003.-134с.
   
9. 
   Каденова А.В., Камкин В.А. Тесты по ботанике.- Павлодар, Павлодарский Государствен­ный университет им С. Торайгырова: Кереку,2007.
   
10. 
    Красная книга Павлодарской области (под ред. К.У. Базарбекова).-Павлодар: ПГУ, 2003.
    
11. 
    Г.П.Яковлев, В.А.Челомбитько Ботаника Санкт-Петербург: СпецЛит. СПХФА, 2003.
    
12. 
    Разживин А. А., Базарбеков К.У. Нематоды растений Казахстана.Отряд Афеленхида.-Павлодар,2002.-84с.-(Фауна Казахстана;Т.24.Вып.1.Круглые черви
    

Мамандық(тардың) жұмыс оқу жоспарынан көшірме

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/32

Кафедра меңгерушісі ______ Исимбеков Ж.М. 20__ж. «___» ________

Жұмыс оқу жоспарының келісу парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/35

пәнінің жұмыс оқу бағдарламасының келісу парағы