Клетка биологиясы docx
жүктеу/скачать 329.02 Kb. Pdf көрінісі
|
| Политенді хромосомалар
Политенді хромосомалар митотикалық хромосомаларға қарағанда жуандау болып келеді, мысалы, дрозофилдің политенді хромосомалары митотикалық хромосомаларға қарағанда 100есе үлкен. Кейбір қос қанатты насекомдардың сілекей бездерінін, ішек клеткаларының алып ядроларында полиплоидты хромосомалар кездеседі. Осындай эндорепродукция насекомдардың сілекей бездерінде жақсы зерттелген. Политенді хромосомалар құрылысы жағынан бірнеше ерекшеліктері бар, ұзындығы жағынан əртүрлі, олар дисклерден тұрады, дисклер аралық учасклер кездеседі, пуфтар орын алады. Дисклер хроматиннің тығыздалған бөлімі болып саналады. Дисклер бір-бірінен қалындығы жағынан ерекшеленеді.Дрозофилдерде 5 мын дисклер орналасады. Қос қанаттылардың политенді хромосомаларында қарапайым - пуфтар кездеседі. Пуфтар кейбір дисклердің жұмсаруынан жəне босансуынан пайда болады. Пуфтар интерфазалы хромосомалардың транскрипциясы жүретін жер жəне хромосомалардың экспресті бөлігі. Политенді хромосомалардағы дисклердің ауысуының көрінісі тұрғылықты болады, ол жануарлардың мүшелеріне жəне олардың жас шамасына байланысты емес. Бұл əртүрлі клеткалардағы генетикалық ақпараттар сапасының бірдей екенін дəлелдейді. Пуфтарда бұндай біркелкілік болмайды. Пуфтар хромосомалардағы уақытша құрылым болып саналады. Организмнің даму барысында олар пайда болып жəне жоғалып отырады. Бұндай пуфтардың орналасу тізбегі əртүрлі ұлпаларда өзінше ерекшеліктері анықталған. Политенді хромосомалардағы пуфтардың пайда болуы гендердің белсенділігін көрсетеді. Пуфтарында РНҚ синтезі жүреді, олар насекомдардың дамуы сатыларында қажетті белоктарды синтездейді. Экдизон гормоны пуфтардың белсенділігін арттырады оны насекомдардың личинкаларының түлеген кезінде байқауға болады. Табиғи жағдайда қосқанаттылардың eкi үлкен политенді хромосомаларының құрамынан пуфты - Бальбиани сақинасын анықтауға болады. Оның құрамында молекулалық массасы 70 мың нуклеотидтерден тұратын а-РНҚ болады. Ондағы РНҚ түйіршігі 40-60 нм тұрады. Политенді хромосомалардың дисклер аралық құрылымдарының қызметі көп уақытқа дейін анықталмай келеді. Кейбір гипотеза бойынша онда гендердің орналасуы жайында айтылған, олар дисклердегі гендерге қарағанда босанқы орналасқаны байқалады. Онда РНҚ фибриллдері орналасқаны анықталды. Бұл аймақта РНҚ-полимераза жəне ДНҚ-РНҚ кешенінің орналасуы, дисклер аралық бөліктерде де РНҚ синтезі жүретінің көрсетеді. Жоғарыда айтылғандай алып хромосомалар кейбір өсімдіктердің ұрықтық ұлпаларда кездеседі. Мысалы, осындай алып хромосомдар бұршақтар арасында кездеседі. Мұндай хромосомалар митотикалық хромосомалардан көлемі жағынан ондаған есе үлкен болып келеді. Бірақта арпадағы алып хромосомалардың құрамында дисклер, диск аралық бөлімдері кездеседі,ал оларда пуфтар қосқанатты насекомдарға қарағанда байқалмайды. РНҚ хроматин бөлімдерінде біркелкі орналасқан. Алып хромосомалардың құрамындағы хроматин негізінде хромонемді құрылымда кездеседі. Сонымен біз полиплоидты клеткалардың митоз блокадасындағы екі түрін қарастырдық. Полиплоидты клеткалалардың эндорепродукция кезінде пайда болуы бұл бөліну аппаратының бұзылуынан пайда болуы, митотикалық хромосомдардың тығыздалуы салдарынан. Бұндай көріністі эндомитоз деп атаймыз, өйткені хромосомдардың тығыздалуы, өзгеруі ядроның ішінде жүреді, бірақ ядро қабаты бұзылмайды. Соматикалық клеткалардың Полиплоидтылығы сутқоректілердің клеткаларынан да байқауға болады. Кəрі егеуқұйрықтылар мен тышқандардың бауыр клеткаларында ди-тетра- жане октоплоидты клеткалардан басқа əртүрлі дəрежедегі плоидты клеткалардан басқа екі ядрлы клеткаларды анықтауға болады. Мұндай полиплоидты клеткалардың пайда болуы негізінде S-сатысында ДНҚ мөлшері 4с болатын клеткалар митоз кезеңінен өтеді, бірақ цитотомия жүрмейді. Сондықтан екі ядролы клетка (2×2n) пайда болады. Осы клетка тағыда S-периодынан өтеді ДНҚ мөлшері-4с, ал хромосомалар 4п болады. Осындай екі ядролы клетка митозға кіреді, ал метафазада осы клеткадағы хромосомалар бірігіп 8n болады. Кейін бұл клетка бөліне келе 2 тетраплоидты клетка пайда болады. əрі қарай 8n, 16n, 32n плоидты клеткалар қалыптасады. Осындай жолмен полиплоидты клеткалар бауырда, көздің торлы қабатындағы пигментті эпителийде, сілекей жəне қарын асты бездерінде т.б. пайда болады. Эндорепродукция организмнің құрамындағы ұлпаларда құруға жəне олардың қызметтерін қалыптастыруда үлкен рөл атқарады. Бұл құрылымының биологиялық манызы қандай? Соматикалық полиплоидия негізінде клеткалар мен ұлпалардын, организмнің дамуы барысында маманданған клеткаларда кездеседі, керісінше генеративті процестерде, əсіресе эмбриогенезде, жыныс клеткаларында, бағана клеткаларында болмайды. Сонымен полиплоидты клеткалар бөлінбейді. сутқореқтілерде көп ядролы немесе полиплоидты клеткалар қартайған организмде кездеседі. Соматикалық полиплоидия кезінде клетканың көлемінің өсуі арқылы оның продукциясы өседі деп айтуға болады. жүктеу/скачать 329.02 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|