Көлік тарифтері және оларды қолдану ережелері

1 
Көлік тарифтері және оларды қолдану ережелері 
"Тариф" (tariff) термині тиісті экономикалық санатқа да, көлік 
операторы жариялайтын құжатқа да қатысты. 
Көлік тарифі экономикалық санат ретінде көлік қызметінің бағасын 
білдіреді. Бұл тұрғыда тарифтер жалпы баға қасиеттеріне ие, бұл көлік 
саласындағы баға ерекшеліктерін көрсетеді. 
Тарифтік мөлшерлеме-бұл көлік қызметінің құрамындағы белгілі бір 
операцияны орындау бағасы, мысалы, бір шақырымға бір тонна жүк 
тасымалдау; 
Тарифтердің функциялары 
Көлік тарифтерінің негізгі функциялары: 
1. Көлік операторының шығындарын өтеу және есептік пайда алуды 
қамтамасыз ету; 
2. Клиенттердің нарықтық сипатын басқару. Тариф құрылымы мен 
тарифтік мөлшерлемелер деңгейі Клиентті көлік операторы үшін белгілі 
бір қалаулы әрекеттерге ынталандыру үшін пайдаланылуы мүмкін.
Негізгі міндетпен қатар, Клиентті осы операторды бәсекелестеріне 
артықшылық беру үшін тариф Клиентті ынталандыруы мүмкін: 
 
белгілі бір мөлшердегі партиялармен тасымалдауға жүктерді 
ұсынуға міндетті; 
 
жүктерді жөнелту үшін белгілі бір пункттерді немесе оларды 
тасымалдау үшін белгілі бір маршруттарды басым түрде 
пайдалану;; 
 
тасымалдау үшін белгілі бір көлік құралдарына тапсырыс беру; 
 
жеке емес, "пакетпен" көлік қызметтерін сатып алуға;; 
 
оператормен ұзақ мерзімді ынтымақтастыққа арналған шарттар 
жасасу және т. б. 
Тариф сонымен қатар кедергі келтіруі мүмкін, яғни.белгілі бір 
әрекеттерді клиент үшін қолайсыз етеді (өйткені олар көлік операторы үшін 
қолайсыз). Жасанды түрде көтерілетін тарифтер кейде көлік операторы үшін 
қолайсыз қысқа қашықтыққа тасымалдау үшін белгіленеді. Терминалдағы 
контейнерді сақтау бағасы, әдетте, алғашқы екі-үш күнде өте төмен, бірақ 
содан кейін ол терминалды жүктерді ұзақ уақыт сақтау үшін пайдалануға жол 
бермей, күрт артады; 
3. 
Көлік 
қызметтерінің 
жекелеген 
тұтынушыларын 
немесе 
жеткізушілерін қолдау (тариф мемлекет тарапынан реттелетін жағдайда), 
реттеуші органның көзқарасы бойынша көлік түрлері арасында жүк ағынын 
ұтымды бөлу; 
4. Тиісті көлік қызметтері іске асырылатын жеткізу тізбектерінің бәсекеге 
қабілеттілігін қамтамасыз ету. Тарифтердің бұл функциясы Көлік және тауар 
нарықтары арасындағы өзара байланысты көрсетеді.

2 
Тарифтер маңызды макрологиялық міндеттерді шешуге жәрдемдесуі 
тиіс: 
 - Өңірде, елде Өндіргіш күштерді ұтымды орналастыру. 
 - Тұтынушылар мен материалдық ресурстарды жеткізушілерді 
жақындастыру. 
 - Өңірлерді, экономиканы, өндірісті және іскерлік қызмет көрсету 
салаларын дамыту. 
 
 Әр түрлі көлік түрлері арасындағы жүк айналымын оңтайландыруды 
қамтиды. 
 Жылжымалы құрамды толық пайдалану. 
 Ұтымсыз 
 Бос жүрістерді жою және т. б. 
Тарифтер деңгейіне әсер ететін бірқатар айқын факторлар бар, 
сондықтан оларды логистикалық қызметті жоспарлау процесінде ескеру 
қажет. Ең маңызды оның ішінде мынадай: 

жүк көтергіштігі; 

көлік құралын жүктеу; 

жүктің түрі; 

жүктің түрі; 

жіберу мөлшері; 

тасымалдау жылдамдығы; 

тасымалдау қашықтығы және т. б. 
Орташа тарифтік мөлшерлемені мына формула бойынша есептеуге 
болады: 
Т = С + П 
Т - тарифтік ставканың өлшемі; 
С – тасымалдаудың өзіндік құны; 
П - көлік өнімінің бірлігіне келетін пайда. 
Тарифтік мөлшерлемелер деңгейін білікті реттеумен көліктің негізгі 
өніміне ғана емес, қосымша көліктік-экспедициялық қызметтерге де 
сұранысты ынталандыруға болады. 
Көлік саласындағы қызметтердің бағасына әсер ететін кейбір факторлар 
белгілі бір дәрежеде қарастырылды. Бұл жерде тарифтер шамасының 
тасымалдау қашықтығына тәуелділігіне назар аударған жөн. Бұл тәуелділікті 
келесідей білдіруге болады: 
C=(A+Bl)/l 
мұндағы С - салмағы 1 тонна жүкті 1 км қашықтыққа тасымалдауға 
арналған ақшалай шығындар; 

3 
А - бастапқы және соңғы пункттердегі тасымалдау қашықтығына 
байланысты емес ақшалай шығындар; 
В - орын ауыстырумен тікелей байланысты шығындар; 
l - тасымалдау қашықтығы. 
Ұсынылған формуладан қашықтықтың ұлғаюымен 1 т-км тасымалдау 
құны төмендейтінін көруге болады. Бұл үлгі тарифтерді жоспарлау кезінде 
қолданылады және көліктің барлық түрлерінде ескеріледі. Сонымен қатар, іс 
жүзінде жүк ағындарын оңтайландыру және көлік өнімдеріне сұранысты 
ынталандыру мақсатында тарифтік мөлшерлемелер есептеуден әдейі 
ауытқиды. 
Су көлігі үшін жоғарыда келтірілген жалпы формула келесі форманы 
алады: 
C=(A+B(L-l
m
))/100 
L - тасымалдаудың жалпы қашықтығы (км); 
1
m
- тасымалдау қашықтығының минимумы (км). 
Осылайша, тарифтік мөлшерлемелерді саралау салмағы 1 тонна жүкті 1 
км қашықтыққа тасымалдау үшін жүзеге асырылады . Осыған сүйене отырып, 
жалпы түрдегі тасымалдау ақысын 1 т-км тарифтік мөлшерлемені тасымалдау 
қашықтығына көбейту арқылы есептеуге болады. 
Темір жол көлігінде жүкті вагонмен тасымалдау үшін тарифтер де 
қолданылады-1 вагон, контейнерлерде-1 контейнер. 
Әр шақырым үшін тарифтік кестелерді есептеу көп уақытты қажет 
ететін процесс, ал кестелердің өздері көбінесе өте қиын. Сондықтан көлікте 
есептеу, ұйымдастыру және коммерциялық процестерді жеңілдету үшін 
көптеген тарифтік жүйелерде қашықтықтарды белдіктер бойынша топтастыру 
принципі қабылданды. 
Тарифтік белдеу ішінде осы белдеудің барлық қашықтықтары үшін 
тарифтік мөлшерлеме қолданылатын тасымалдар қашықтығы болып 
табылады. 
Көліктің әртүрлі түрлерінде тарифтік белдікті құрайтын қашықтық өте 
кең ауқымда өзгереді, мысалы, теміржол көлігінде ол 10-нан 200 км-ге дейін , 
ал өзен көлігінде-10-нан 100 км-ге дейін. 
Көлік ұйымдары көрсететін қызметтер үшін есеп айырысу көлік 
тарифтерінің көмегімен жүзеге асырылады. Тарифтер мыналарды қамтиды: 
- жүктерді тасымалдау үшін өндіріп алынатын төлемдер; 
- жүк тасымалдаумен байланысты қосымша операциялар үшін алымдар; 
- төлемдер мен алымдарды есептеу ережелері. 
Экономикалық категория ретінде көлік тарифтері көлік өнімдерінің 
бағасының бір түрі болып табылады. Олардың құрылысы мыналарды 
қамтамасыз етуі керек: 
- көлік кәсіпорны-пайдалану шығындарын өтеу және пайда алу 
мүмкіндігі; 
- көлік қызметтерін сатып алушыға-көлік шығындарын өтеу мүмкіндігі. 

4 
Көбінесе тасымалдаушыны таңдауға әсер ететін маңызды факторлардың 
бірі тасымалдау құны болып табылады. Бәсекелестік жағдайында сөзсіз 
клиенттер үшін күрес көлік тарифтеріне түзетулер енгізуі мүмкін. Мысалы, 
темір жолдар бүгінде ұсақ және аз тонналы жөнелтімдер деп аталатын 
жүктердің шағын партияларын тасымалдау саласында автомобиль көлігінде 
Елеулі бәсекелестікті бастан кешуде. Бұл тиісті теміржол тарифтерінің өсуіне 
тежеуші әсер етеді. 
Әртүрлі алымдардың тарифтік мөлшерлемелерінің деңгейін шебер реттеумен 
қосымша қызметтерге сұранысты ынталандыруға болады 
мысалы, қатынас жолдары министрлігінің әскерилендірілген күзет 
бөлімшелерінің жүктерді күзету және алып жүру үшін алым 
мөлшерлемелерінің деңгейінің салыстырмалы түрде төмендеуі осы қызметке 
сұранысты арттыруға және тасымалданатын жүктердің сақталуын арттыруға 
мүмкіндік берді. 
тонно-операций.