Криминалистика пәнінін тусінігі мен заты
жүктеу/скачать 36.1 Kb.
|
1 2
Криминалистика Автосохраненный- Бұл бет үшін навигация:
- Криминалистиканын негізгі тараулары, жуйесі мен міндеттері.
- .Криминалистикалык идентификациянын объектілері, субъектілері
|
2.12. Корытынды бакылауга сурактар мен тапсырмаларды Корытынды бакылауга сурактар 1.Криминалистика пәнінін тусінігі мен заты. Криминалистика - бул кылмыс тетігінін зандылыктары, кылмыс жене онын катысушылары женіндегі акпараттын пай-да болуы, сонымен бірге делелдемелерді жинактау, багалау мен колдану туралы жене кылмысты ашу, тергеу жэне алдын алуга багытталган эдіс-тосілдерінін танымдылык зандылыктары ту- ралы гылым. (Криминалистикада колданалатын тосілдер мен адістер делелдемелерді жинактауга багыталан. Делелдемелерді жинактау терт кезеннен турады, олар: • далелдемелерді немесе іздерді іздеп табу; • оларды бекіту; • оларды алу, • алынган заттай делелдемелерді немесе іздерді алу барысы мен корытындысын росімдеу. Криминалистиканын практикалык манызы да аталан зан- дылыктар негізінде кылмысты ашу, тергеу жоне алдын алу мак-сатына кажетті техникалы-криминалистік куралдарды, одістер мен тасілдерді ондеумен, жетілдірумен жене дамытумен байланысты. Криминалистика гылымынын пәні екі болімнен турады. Бірінші белімі зандылыктардын уш тобын камтиды: • кылмыс тетігінін зандылыктары; • кылмыс жене оган катысушылар туралы акпараттын пай- да болу зандылыктары; • долелдемелерді жинактау, зерттеу, багалау мен пайдалану зандылыктары.) Криминалистика понінін екінші беліміне кылмыспен куре-суге кажетті криминалистік курал-жабдыктарды, тасілдер мен эдістерді ойлап шыгару, практикага енгізіп пайдалану жоне оларды жетілдіру жатады. 2.Криминалистиканын негізгі тараулары, жуйесі мен міндеттері. Криминалистиканын міндеттері жалпы, арнаулы жене нак-ты больп уш топка белінеді. Криминалистиканын жалпы немесе басты міндеті кукык коргау органдарына кылмыспен куресуде кылмыстык кукык, криминалогия, кылмыстык іс жургізу кукыгы жене баска да гылымдар саласы сиякты оз тургысынан комектесу. Эрбір гылымнын пондік сипаттамасы, мазмуны ол гылым-нын міндеттерімен тыгыз байланысты, сондыктан жогарыда тал-даган криминалистиканын пондік сипаттамасы онын арнаулы міндеттерін аныктауга мумкіндік береді. Криминалистиканын арнаулы міндеттері мыналар: • Криминалистика понінін негізін курайтын объективтік зан-дылыктарды одан эрі кенейтіп окып зерттеу, осы рылымнын жалпы жене жеке теорияларын дамыту, олардын жалпы эдістемелік негіздерін жасау. • Заттай долелдемелерді, іздерді тауып алу, бекіту, зерттеу ушін керекті жана криминалистік одістер мен тосілдерді одан эрі ондеп жетілдіру жене осы едістерді пайдалануга лайыкты жана техникалык куралдар жасап шыгару; • алдын ала тергеу, сот тергеуінін жоне криминалистік са-раптаманын уйымдастырушылык, тактикалык жоне едістемелік негіздерін жетілдіру. Эрбір тергеу эрекеттерінін тактикалык одістерін ондеу аркылы олардын нетижелігін арттыру; . кылмыстардын жекелеген турлерін тергеудін одістемесін ондеп жетілдіру ушін жана усыныстар енгізу. • кылмысты азайту ушін криминалистік сактык шараларын кукык коргау органдарына усыну. • шет елдердегі криминалистика гылымы жетістіктері мен тежірибелерін кылмысты ашу, тергеу жене алдын алу ушін пай- далану. Криминалистиканын накты міндеттері тез уакыт аральында орындалатын сипатта больп келеді, маселен, осы гылым ал-дында озінін кейбір кезенінде кылмыстын жана турлерін неме-се топтарын (тапсырыспен адам олтіру, компьютерлік акпарат-ка байланысты кылмыстар) тергеу одістемесін шыгару міндеті койылады. Сонымен катар, накты міндет саласында сонны кез-де котеріліп журген маселеге, криминалистика жуйесіндегі болімдер санын терттен беске дейін кобейту де жатады. Осы жерде криминалистика понінін міндеттерімен катар онын негізгі кызметтерін (функцияларын) карастыра кету томендегідей болып келеді: • танымдык кызметі, ягни криминалистикамен жалпы таныс- тыру; • эдістемелік кызметі, бул криминалистика гылымы мен поні арасынданы карым-катынасты, гылыми жоне тежірибелік маз- мундарын дурыс тужырымдау; • тусіндірмелік кызметі, криминалистика понінін гылыми бейнесін, онын болмысын жоне элементтерін ашып корсету; • жуйелендіру кызметі, бул осы кезге дейінгі жиналган гылы-ми жоне тожірибелік материалдарды бір жуйеге келтіру; • курастырмалык кызметі, ягни практикалык із тануданы курал-жабдыктарды дамыту жоне жетілдіру; • криминалистік зерттеу корытындыларын практикага енгізу кыЗметі; • болжау кызметі, бул кылмыспен куресте криминалисти- ка тылымында жинакталган деректерге, акпараттарга карап, бо- лашакта кымыс жасаудын кандай жолдары мен тасілдері кобейетіндігін алдын ала болжап керсету болып табылады. Криминалистиканын жуйесі Криминалистика жуйесі рылымнын пайда болуынан бастап букіл тарихы бойына дамып жоне жетілдіріліп отырады. Бул процесс осы кунге дейін жаласуда. Криминалистика оз алды-на ерекше, дербес гылым болгандыктан, онын озі іштей озара байланыстыры жеке болімдерінен куралган гылым жуйесі бо-лып табылады. Коптеген окулыктарда достурлі турде кримина-листика жуйесі торт болімнен куралган, олар: Криминалистиканын жалпы теориясы. Криминалистік техника. Криминалистік тактика. Криминалистік эдістеме (кылмыстардын жекелеген турлері мен топтарын тергеу эдістемесі). Криминалистиканын жалпы теориясы криминалистика понінін эдістемелік негізі, онын ішкі жоне сырткы дуниетаным кагидаларынын, теориялык ту жырымдамаларынын, угымдары- нын, эдістерінін, терминдер аныктамаларынын жуйесі. Бул болімде криминалистиканын пондік сиппатамасы беріледі, онын жеке болімдерінін кыскаша мазмуны мен болімге жіктелуі, кри- миналистикада пайдаланатын жалпы гылымдык жоне арнаулы эдістер корсетіледі, криминалистік сойкестендіру (идентифи-кация), криминалистік тергеу жорамалдауынын теориялык негіздері, тергеушінін кылмыстык іс жургізудегі карым-каты- нас кагидалары каралады. Криминалистік техника болімінде заттай долелдемелерді жоне іске катысты деректерді іздеп табуга, бекітуге, зерттеуге керекті тасілдер мен эдістерді, колданылатын кажетті техника-лык куралдарды карастырады. Бул болім жеке ірі-ірі салалар- дан турады да, оларда криминалистика техникасында колданы- латын тасілдер мен куралдар корсетіледі, атап айтканда: мик-роскопиялык зерттеу тасілі, олшеу техникасы, спектрдін козге корінбейтін сеулелерін /инфракызыл, ультракулгін, рентген/ зерттеу, люминесценттік талдау, т.б. криминалистік зерттеу тосілдері мен одістері сипаталады Криминалистік тактика (тергеу тактикасы) тергеу орекеттерін жургізгенде колданылатын тиімді де натижелі одістерді, олар- ды колдану кагидаларын карастырады. Тергеу жумысында эр турлі тергеу орекеттерін жургізуге бейімделген арнаулы тактикалык одістер корсетіледі. Тактика-лык тасіл - тергеу эрекеттерін жургізудін негурлым утымды жане натижелі жолдары. Эр тергеу орекетінін ерекшелігіне байланысты тиімді, пайдалы тактикалык тосіл усынылады. Мэселен, окига болган жерді карауга усынылатын тактикалык эдіс - ол заттай делелдемелерді, іздерді, окига болган ортаны рет-ретімен, жуйелі турде дойекті карау; тінтуге усыныдатын тактикалык эдіс - ол тінту журіп жатканда тергеуші уй иесінін мінез-кулкына, кисынга келмейтін орекет-кимылына назар аударуы; логикага сойкес алы караганда, іздеп жаткан заттын кай жерге тыгылганын болжау; жауап алудын тактикалык одісі - ол тергеушінін жауап беруші адаммен (куа, жабірленуші, айыпкер) психологиялык жагынан дурыс катынас жасап, кыл- мыстык істегі деректерді жауап алу барысында орынды, ретті пайдалану, т.б. Криминалистік адістеме (кылмыстардын жекелеген турлері мен топтарын тергеу эдістемесі) - бул белімде жеке кылмыс-тар бойынша жургізілетін тергеудін дістемелік тортібі корсетіледі, себебі эрбір кылмыс турін тергеудін озіндік ерекшеліктері бар. Осыган байланысты жеке бір істі тергегенде колданылатын техникалык жане тактикалык тасілдер мен одістер тергеліп жаткан кылмыстын ерекшеліктеріне бейімделеді. Сондыктан техникалык тосілдер, эр тергеу эрекеттерінін техникалык одістері осы ерекшелікке байланыс-ты колданылып, осы кылмысты ашуга, іс бойынша делелденетін барлык мэселелерді шешуге багытталады. Нізгі максат - кандай да болмасын кымысты тез арада ашып, толык тергеу жургізу болгандыктан, оны криминалистік тургыдан талдап, криминалистік сипаттамасын беру керек. Тал-дау кезінде аталган кылмыс эдетте кандай дістермен жасала-ды, кылмыскерлер кылмыстын ізін жасыру ушін кандай эре- кеттер колданады жане осыган байланысты коршаган ортада кандай іздер калуы тиісті екені корсетіліп белгіленеді. Крими-налистік сипаттамада кылмыскердін мінез-кулкы жене баска типологиялык касиеттері баяндалады, жобірленушінін карсы-лык орекеттері жоне осыган байланысты кылмыс жасалган жер-де калуы мумкін деген іздер белгіленіп нактыланады. 3.Криминалистиканын методологиялык негіздері. Криминалистика әдістерінін жіктемесі Криминалистиканың жалпы ғылыми əдістері Жалпы ғылыми əдістер дегеніміз – ғылымның басқа да сала- танылатын объектілерді қамту шегіне байланысты: жалпы (диалектикалық) білім тану əдісі; жалпы ғылыми əдістер; криминалистиканың арнаулы əдістері. ларында, іс жүзінде адам өмірінің барлық қызмет салаларында қолданылатын əдістер. 15 Жалпы ғылыми əдістерді мынандай негізгі топтарға бөлуге болады: ● Сезімдік əдістер (бақылау, суреттеу, салыстыру, экспери- мент-тəжірибе, модель жасау); ● Логикалық əдістер (анализ – талдау, синтез – жинақтау, ин- дукция – жекеден жалпыға бағытталған ойлау, дедукция – жалпыдан жекеге бағытталған ойлау, гипотеза-жорамалдау, аналогия – ұқсастық); ● Математикалық əдістер (өлшеу, санау, геометриялық құрылыс, математикалық модель жасау); ● Кибернетикалық əдіс (компьютерлік модель жасау жəне басқалар). Сезімдік əдістер. Бақылау – қандай да бір болмасын объектіні зерттеп білу үшін қолданылады. Криминалистикалық зерттеулерде байқау объектілеріне мысалы қылмыскердің не қылмыс болған жерлердегі іздер, кейбір заттар, құжаттар, адамдар, олардың сыртқы бейнесіндегі ерекше белгілері, мінездері т.б. жатады. Сипаттау. Криминалистикада бейнелеп сипаттаудың екі түрі қолданылады. Бір жағдайда объектілер мен құбылыстар тікелей қарап сипатталса, ал екінші жағдайда олар басқа дерек- терден алынған мəліметтер арқылы бейнеленіп жазылады. Мыса- лы, тергеуші айғақ заттарға тəн қасиеттерді өзі тікелей қарап көру арқылы хаттамаға жазады. Ал кейбір жағдайларда тергеушіге өзі көрмеген объектілерді де бейнелеп хаттамаға жазуына тура келеді. Атап айтқанда қылмысты жасаған сезікті адамның бет бейнесін жəне басқа да белгілерін хаттамаға тергеуші осы адам- ды көрген куəнің айтуы бойынша сипаттап жазады. Объектілер не құбылыстар кейде толық бейнеленіп, ал кей жағдайларда фрагментік (үзінді) түрінде де сипатталып жазылады. Логикалық əдістер Анализ жəне синтез гректің аnаlуsіs - талдау, жіктеу, ажырату; sуntһеsіs - жинақтау, қосу, құрастыру деген сөздерінен шыққан. Анализ – адамның практикалық жəне теориялық іс- əрекеттерінде күрделі объектілерді талдау, құрамды бөліктерге жіктеп ажырату болып табылады. Синтез – сол талданған бөліктерді жинақтап қосу арқылы белгілі бір объектіні, затты құрастыру. Анализ жəне синтез процестері біріне-бірі қарама-қарсы бағытта жүреді. Анализ тұтастықтан бөліктерге, құрамнан элементтерге қарай бағытталса синтез керісінше, бөліктер мен элементтерден тұтастыққа қарай бағытталады. Сонымен қатар, олар бірінен-бірі ажыратылмайтын диалек- тикалық байланыста болып, бірін-бірі айқындап, толықтырып отырады Индукция (лат. іnductіо – ой салу) – жеке фактілер жайындағы ғылыми білімнен немесе жалпы емес білімнен жалпы білімге, тəжірибелік нəтижелеуден теориялық жалпылау мен қорытындыға, жекеден жалпыға, белгіліден белгісізге қарай қозғалудың логикалық əдісі. Дедукция (лат. dеduсtіо – толық білу) – алғашқы ойдан логикалық жолмен (яғни логика заңына сəйкес) туған жаңа пікірді білдіретін ойлау формасы. Дедукция жалпыдан ерекшеге, одан жекеге апаратын ой қорытындысының бір түрі. Дедукция біздің ойлау процесімізде маңызды рөл атқарады. Нақтылы фактілерді жалпы ережеге салып, одан кейін жалпы ереже бойынша осы нақты фактіге сəйкес белгілі бір тұжырым алғанда біз дедукция формасында ой қорытамыз. Гипотеза (грек. Һуроtһеsіs - негіз, болжам) – теориялық ойлау мен ғылыми білімнің даму формасы, ақиқаттығы дəлелденген ескі теория мен жаңадан туған мəселені шешудегі ойдың, ықтималды білімнің байланысы. Ғылыми жорамал жаңа нəтижелерге жеткізетін білім жүйесін құруға мүмкіндік туғызады. Аналогия (грек. аnаlоcіа - ұқсастық) – заттардың қандай бір ерекше белгілері немесе өзара қатынастары арасындағы ұқсастық. Аналогия бойынша шешім белгілі бір заттың басқа заттармен ұқсастығы негізінде құрылады да, оның қасиеттері жайында қорытынды жасалады. Математикалық əдістер Криминалистикада объектілерді зерттеу барысында матема- тикалық əдістер өте жиі қолданылады. Осындай математикалық əдістердің қатарына: – өлшеу; – есептеу; – геометриялық құрылыс; – математикалық модельдеуді жатқызуға болады. Өлшеу арқылы белгілі немесе белгісіз көлемдердің сандық арақатынасын анықтауға болады. Криминалистикада өлшеу объектілері ретінде заттардың, құбылыстардың, процестердің əр түрлі физикалық сипаттамалары алынады, яғни олардың өлшемі, салмағы, көлемі, температурасы, ара уақыты, жылдамдығы, спектрлік сипаты жəне т. б Есептеу объект немесе құбылыс параметрлерін анықтауда жəне математикалық модельдеуде қолданылатын бірден-бір қажетті əдіс болып саналады. Геометриялық құрылыс əдісі өлшеумен өте тығыз байланы- ста болады, ол жоспарларды (мəселен, оқиға болған жердің жо- спары), сызбаларды, графиктерді, кестелерді құрастыруда кеңінен қолданылады. Математикалық модельдеу математикалық есептердің көмегімен үрдістер мен құбылыстардың өту жолдарын, шартта- рын үлгілейді. Кибернетикалық əдістер. Кейінгі кездері криминалистикалық зерттеулерде кибернетикалық тəсілдерді қолдану жөнінде де көптеген ғылыми- зерттеу жұмыстары жүргізілуде. Бұл əдістің негізінде жаңа ақпараттық технологияларды қолдану арқылы жедел іздестіру жұмыстарын автоматтандырып өңдеуді (мыс. саусақ іздерін тексеретін, фоторобот жасайтын т.б. программалар), компьютерлік модельдеуді жүзеге асыру мүмкіндігі туындайды. 20 Криминалистиканың арнаулы əдістері. Арнаулы криминалистикалық əдістер, көбінесе осы көрсетіл- ген жалпы ғылыми əдістермен қатар кеңінен қолданылады. Арнайы криминалистикалық əдістерді – əдебиеттерде басқа ғылымдарда пайда болған əдістерді криминалистикалық объектілерді зерттеу- ге бейімдеу арқылы пайда болған жəне криминалистиканың өзінде пайда болып, кейінірек басқа ғылымдар да қолданылатын (кейде бұл əдістерді криминалистиканың «меншікті» əдістері деп те атай- ды) əдістер деп екіге бөледі. Криминалистиканың «меншікті» немесе өз əдістері деп алғаш криминалистиканың өзімен дамытылып шығарылып, қолданылатын əдістерді (мысалы, дактилоскопия, одороло- гия, криминалистикалық идентификация, баллистика, тергеуді ұйымдастыру əдістері жəне т.б.) айтамыз. Ал арнайы əдістердің екінші бір тобы басқа ғылымдардан алынып, криминалистикалық объектілерді зерттеуге бейімделген əдістер. Басқа ғылымдардан алынып, криминалистикалық объектілерді зерттеуге бейімделген əдістердің қатарына микроскопиялық зерт- теу тəсілі, спектордың көзге көрінбейтін инфрақызыл, ультракүлгін сəулелерінде зерттеу, рентген сəулесінде зерттеу, спекторлық тал- дау т.б. жатқызуға болады. Криминалистикада жиі қолданылатын басқа ғылымдардың арнайы əдістеріне: физикалық, химиялық, физика-химиялық, биологиялық, социологиялық, психологиялық жəне басқа да əдістерді жатқызады. Физикалық, химиялық жəне физика-химиялық əдістер заттар мен материалдардың морфологиясын (сыртқы құрылым), құрамын (фазалық, молекулярлық, элементтік), физикалық жəне химиялық қасиеттерін зерттеу үшін пайдаланылады. Биологиялық əдістер объектілердің биологиялық қасиетін (мыс. адам жəне жануарлар қаны, эпидермис қалдықтары, бөлінділер, шаш, өсімдік үгінділерін жəне т. б.) зерттеу мақсатында қолданылады. Антропологиялық жəне антропометриялық əдістер сүйек қалдықтары бойынша өлген адамның бет-бейнесін жасау арқылы тұлғаны анықтауда, адамды тану үшін ұсыну мақсатында сырт келбетін суреттеуде пайдаланылады. Əлеуметтік əдістер қылмыстың жасалуына себеп болатын жағдайларды талдау, қылмыспен күресте қолданылып жүрген тактикалық тəсілдер мен нұсқаулардың нəтижелілігі жайлы ақпараттарды жинау мақсатында сауалнама (анкетирование) өткізуде пайдаланылады. Психологиялық əдістер тактикалық тəсілдер мен комбинация- лар дайындауда пайдаланылады. Алдын ала тергеуде, сот тергеуінде, сот сараптамасын жүргізуде осы жоғарыда көрсетілген əдістерді қолдануға мынан- дай талаптар қойылады: ● əдістің ғылымилығы, яғни оның ғылымға негізделгендігі, алынатын нəтижелердің шынайылығы; ● əдістің қауіпсіздігі, яғни оны қолдану адамдардың өмірі мен денсаулығына зиянсыз болуы; ● əдістің зандылығы мен этикаға сəйкестігі, яғни оны пай- далану заңдылықтың конституциялық қағидаларына жəне қоғамдық тəртіп талаптарына, адамдардың құқығын бұзбайтындай, ар-ожданына кір келтірмейтіндей дəрежеде болуы; ● əдістің тиімділігі, яғни алға қойған мақсатқа қысқа мерзімде толық қол жеткізіп, жұмсалған күш пен шығынға тұратындай нəтижелер алуды қамтамасыз етуі қажет 4.Криминалистикалык идентификациянын объектілері, субъектілері жүктеу/скачать 36.1 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2