Лекция: 30 сағат Практикалық семинар: 15 сағат СӨЖ: 45 сағат обсөЖ: 45 сағат Барлық сағат саны: 135 сағат

АС.Макаренко ұжымда жеке адам тәрбиесінің қоғамдық бағыттылығын ерекше атады. Ұжымда тек жай ғана мейірімді адам болу жеткіліксіз, ол ұжым мүддесімен өмір сүре білуі қажет. А.С.Макаренко жеке адам тәрбиесінің қоғамдық бағыттылығы тұрғысынан ұжымның кейбір сапасын, яғни белгілерін көрсетті.

1. Ұжым тәрбиенің мақсаты және объектісі, жеке адам ұжымнан тыс дамымайды.

2. 
   Ұжым адамдарда жалпы мақсатқа, еңбекке және еңбекті
   ұйымдастыруға біріктіреді.
   
3. 
   Ұжым барлық ұжымдармен табиғи байланысты қоғамның
   бөлігі.
   
4. 
   Ұжымның өзін - өзі басқару органдары және өкілдері -
   ұйымдастырушылары болады.
   

Қазіргі кезеңде А.С.Макаренко идеясын дамытуда И.П.Ивановтың "Коммунар әдісі" игі әсер етуде. Коммунар әдісінің мәні, ұжым өмірінің айқын бейнесін ұйымдастыру. Онда барлығы өнегелік принципіне, шығармашылыққа негізделеді. Ұжымдық шығармашылық біріккен іс - әрекетінің әдісіне ұжымдық жоспарлау және жүзеге асыру, күнделікті іс - әрекеттері, ұжымдық талқылау, шешім қабылдау және баға беру кіреді. Бұл мәселелер И.П.Ивановтың "Коллектившілдерді тәрбиелеу” атты еңбегінде қарастырылған.

Сонымен ұжым – бұл көзделген мақсатқа жетудегі ұйымшылдық пен мақсаттылық, іс -әрекетімен сипатталатын адамдар тобы.

• 
  В.А.Сухомлинский балалар ұжыммын дамыту теориясына айтарлықтай үлес қосты. Оның терең ойлары бірсыпыра ғылыми еңбектерінде "Мудрая власть коллектива", "Коллективтің құдіретті күші" т.б баяндалды.
  

Біздің елмізде қазіргі қоғамның маңызды ұясы - мектеп ұжымы баланы дамытуда және қалыптастыруда үлкен рөл атқарады. Мектептегі оқушылар ұжымы — бұл іс - әрекеттермен (оқу, еңбек т.б.) бірігіп топтасқан балалардың мақсатқа бағытталған тұрақты бірлестігі.

Мектеп ұжымының негізінде бірнеше өзара байланысты оқушылар ұжымдарының типтары пайда болады. Олар: мектеп сыныбы, ұзартылған күн тобы, клубтар, сексиялар оқушылардың еңбек бірлестіктері т.б. Бұлардың барлығын бастауыш ұжымдар деп атайды.

АС.Макаренко ұжымда жеке адам тәрбиесінің қоғамдық бағыттылығын ерекше атады. Ұжымда тек жай ғана мейірімді адам болу жеткіліксіз, ол ұжым мүддесімен өмір сүре білуі қажет. А.С.Макаренко жеке адам тәрбиесінің қоғамдық бағыттылығы тұрғысынан ұжымның кейбір сапасын, яғни белгілерін көрсетті.

1. Ұжым тәрбиенің мақсаты және объектісі, жеке адам ұжымнан тыс дамымайды.

2. 
   Ұжым адамдарда жалпы мақсатқа, еңбекке және еңбекті
   ұйымдастыруға біріктіреді.
   
3. 
   Ұжым барлық ұжымдармен табиғи байланысты қоғамның
   бөлігі.
   
4. 
   Ұжымның өзін - өзі басқару органдары және өкілдері -
   ұйымдастырушылары болады.
   

Қазіргі кезеңде А.С.Макаренко идеясын дамытуда И.П.Ивановтың "Коммунар әдісі" игі әсер етуде. Коммунар әдісінің мәні, ұжым өмірінің айқын бейнесін ұйымдастыру. Онда барлығы өнегелік принципіне, шығармашылыққа негізделеді. Ұжымдық шығармашылық біріккен іс - әрекетінің әдісіне ұжымдық жоспарлау және жүзеге асыру, күнделікті іс - әрекеттері, ұжымдық талқылау, шешім қабылдау және баға беру кіреді. Бұл мәселелер И.П.Ивановтың "Коллектившілдерді тәрбиелеу” атты еңбегінде қарастырылған.

Сонымен ұжым – бұл көзделген мақсатқа жетудегі ұйымшылдық пен мақсаттылық, іс -әрекетімен сипатталатын адамдар тобы.

• 
  В.А.Сухомлинский балалар ұжыммын дамыту теориясына айтарлықтай үлес қосты. Оның терең ойлары бірсыпыра ғылыми еңбектерінде "Мудрая власть коллектива", "Коллективтің құдіретті күші" т.б баяндалды.
  

Біздің елмізде қазіргі қоғамның маңызды ұясы - мектеп ұжымы баланы дамытуда және қалыптастыруда үлкен рөл атқарады. Мектептегі оқушылар ұжымы — бұл іс - әрекеттермен (оқу, еңбек т.б.) бірігіп топтасқан балалардың мақсатқа бағытталған тұрақты бірлестігі.

Мектеп ұжымының негізінде бірнеше өзара байланысты оқушылар ұжымдарының типтары пайда болады. Олар: мектеп сыныбы, ұзартылған күн тобы, клубтар, сексиялар оқушылардың еңбек бірлестіктері т.б. Бұлардың барлығын бастауыш ұжымдар деп атайды.

АС.Макаренко ұжымда жеке адам тәрбиесінің қоғамдық бағыттылығын ерекше атады. Ұжымда тек жай ғана мейірімді адам болу жеткіліксіз, ол ұжым мүддесімен өмір сүре білуі қажет. А.С.Макаренко жеке адам тәрбиесінің қоғамдық бағыттылығы тұрғысынан ұжымның кейбір сапасын, яғни белгілерін көрсетті.

1. Ұжым тәрбиенің мақсаты және объектісі, жеке адам ұжымнан тыс дамымайды.

2. 
   Ұжым адамдарда жалпы мақсатқа, еңбекке және еңбекті
   ұйымдастыруға біріктіреді.
   
3. 
   Ұжым барлық ұжымдармен табиғи байланысты қоғамның
   бөлігі.
   
4. 
   Ұжымның өзін - өзі басқару органдары және өкілдері -
   ұйымдастырушылары болады.
   

Қазіргі кезеңде А.С.Макаренко идеясын дамытуда И.П.Ивановтың "Коммунар әдісі" игі әсер етуде. Коммунар әдісінің мәні, ұжым өмірінің айқын бейнесін ұйымдастыру. Онда барлығы өнегелік принципіне, шығармашылыққа негізделеді. Ұжымдық шығармашылық біріккен іс - әрекетінің әдісіне ұжымдық жоспарлау және жүзеге асыру, күнделікті іс - әрекеттері, ұжымдық талқылау, шешім қабылдау және баға беру кіреді. Бұл мәселелер И.П.Ивановтың "Коллектившілдерді тәрбиелеу” атты еңбегінде қарастырылған.

Сонымен ұжым – бұл көзделген мақсатқа жетудегі ұйымшылдық пен мақсаттылық, іс -әрекетімен сипатталатын адамдар тобы.

• 
  В.А.Сухомлинский балалар ұжыммын дамыту теориясына айтарлықтай үлес қосты. Оның терең ойлары бірсыпыра ғылыми еңбектерінде "Мудрая власть коллектива", "Коллективтің құдіретті күші" т.б баяндалды.
  

Біздің елмізде қазіргі қоғамның маңызды ұясы - мектеп ұжымы баланы дамытуда және қалыптастыруда үлкен рөл атқарады. Мектептегі оқушылар ұжымы — бұл іс - әрекеттермен (оқу, еңбек т.б.) бірігіп топтасқан балалардың мақсатқа бағытталған тұрақты бірлестігі.

Мектеп ұжымының негізінде бірнеше өзара байланысты оқушылар ұжымдарының типтары пайда болады. Олар: мектеп сыныбы, ұзартылған күн тобы, клубтар, сексиялар оқушылардың еңбек бірлестіктері т.б. Бұлардың барлығын бастауыш ұжымдар деп атайды.
10лекция.

Тақырыбы: Жеке тұлға.

Жоспары:

1. Адам- табиғаттың ірі туындысы. Жеке тұлға туралы түсінік.

2. «Жеке тұлға»- педагогикадағы және психологиядағы ұғым. Индивид, жеке тұлға, даралық.

3. Қарама—қайшылық жеке тұлға дамуының қозғаушы күші. Орта және оның қалыптасуы мен тұлғаның әлеуметтендірудегі ролі.

4. Тұлғалық қасиеттер. Адам мақсат, сапалы тәрбиені бағалаудағы басты критенрии мен нәтиже ретінде.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. 
   Гамезо М. В. Домашенко И.А. Атлас по психологии: Учеб. Пособие для студентов пед. Ин- тов. М, 1986.
   
2. 
   Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в общую психологию: Курс лекций. – М, 1996.
   
3. 
   Деятельность: теории, методология, проблемы.- М, 1990.
   
4. 
   Дидактика средней школы / ред. М.
   

Адам аралыќ ќатынас дегеніміз – ќарапайым да к‰рделі проблема. К‰нделікті т±рмысымызда осы ќатынассыз жасауымыз м‰мкін емес. Адам арасындаѓы ќатынастардыњ т‰рі келесідей: жеке жєне ќызметтік, дара жєне топтыќ, тењ ќ±ќыќты жєне тєуелді, ќарама-ќарсылыќты жєне дау-дамайды. Жеке ќатынастар екі адам арасындаѓы с‰йіспеншілік пен жек кµрушілікпен, сыйластыќ пен араздыќтан, сенім мен кµдіктенуден т±рады. М±ндай сипаттаѓы ќатынастардыњ пайда болуы єр жеке адамныњ ќоѓамдаѓы орны мен міндетіне тєуелді емес. Мысалы, бала µз ата-анасын сыйлауы да, жек кµруі де м‰мкін; µз ќызметін ойдаѓыдай атќарып ж‰рген м±ѓалім бір шєкіртіне ‰лкен с‰йіспеншілік танытса, екіншісін кµргісі келмейді.

Ќызметтік ќатынастар єлеуметтік топ не мекеме м‰шелері арасында олардыњ сол топтаѓы ќ±ќы не міндеттеріне орай ќалыптасады.

Егер ара ќатынастар єрбір адамныњ меншікті ќажеттері сипатында ќаралса, олар жеке ќатынастар атанып, ал ара ќатынас т±тастай ж‰йелілікке с‰йеніп, екі, одан да кµп адамдардыњ сипаттамасы ретінде ќабылданса, топтыќ ќатынастар деп аталады.

Адамдар арасында ќарама-ќарсылыќ болмай, µзара терењ сыйластыќ жайлаѓан ортада ‰йлесімді ќатынастар нышан береді.

Топ ішінде кейбір т±лѓалардыњ ±намды ниеттері екінші біреулердіњ келењсіз ниеттерімен тоѓысќан шаќтарда ќарама – ќарсылыќты ќатынастар бой тіктейді.

Адамдардыњ бір-біріне деген µшпенділігі болѓан жерде дайдамайлы, жанжалды ќатынастар µрбиді.

Адамдар арасындаѓы, тіпті кейде бір т±лѓаныњ да бойынан кµрінетін адамдыќ ќатынастар т‰рі міне осындай. Б±л ќатынастардыњ бєрі µмірде адамдардыњ бір-біріне беретін баѓалары мен мінездемелерінде, єр адамныњ басќаѓа баѓытталѓан іс-єрекет, ќылыѓында, µзара байланысќан ойы мен сезімінде кµрініс береді.

Т±раќты да келелі ќатынастар ж‰йесі ќалыптаспаѓан ортада адамныњ µрелі µмір с‰руі µте ќиын, себебі єрбір жеке адамныњ да, топ пен ±жымныњ да ќоѓамдаѓы болмысын осы ќатынастар айќындайды. Балалыќ шаќта орныќќан адам аралыќ ќатнастарѓа орай адам азаматтыќ ќасиеттерін тіктейді. Ересектердіњ тµњірегіндегілермен ќатынасынан сол ортаныњ кµњіл-к‰йі айќындалып, алѓа ќойылѓан м±рат-маќсаттардыњ сєтті орындалуы не кедергіге ±шырауы м‰мкін.

Адам аралыќ ќатынастардан туындайтын ењ ќиын да ќолайсыз ќ±былыс-б±л остракизм, ќоѓамнан аласталу, яѓни кейбір адамдардыњ кµпшілік арасында сыйымсыздыѓынан ±жымдыќ ќатынастан шеткерілеп ќалуы. М±ндай адамдар кµпшіліктіњ жек кµрушілігіне тап болып, назардан тыс ќалады, еленбейді. Осыдан µзі ќатарларынан оњ ќатынас таба алмай, аќырында адамгершілік ќасиеттерінен айырылып, ќауымдыќ µмір тіршілігінен айрылѓандар да кездеседі.

Адам аралыќ ќатынастардыњ ерекшелігі олардыњ эмоционалды болуында. Адам µзі тектеспен араласа отырып, бір-біріне болѓан айрыќша сезімдер мен ыќыластарѓа кезігеді. Жеке аралыќ ќатынастар, єдетте, субъектив сипатта болып, єр адамныњ шын мєніндегі т±лѓалыќ оњ не теріс ќасиеттеріне сай келе бермейді. Олар єрќашан адамныњ кµњіл-к‰йіне байланысты, бір адамныњ екіншісіне деген сезім толѓанысыныњ ауысуымен µзгеріске келіп т±рады. Кµњіл-к‰йдіњ бір сєттік болуынан, жеке ќатынастар ќ±былмалы келеді: б‰гінгі тєп-тєуір сыйлы ќатынас к‰н µтпей-аќ кері сипатќа енуі баршаѓа аян ќ±былыс.

Ќызметтік ќатынастар жеке ќатынастарѓа ќараѓанда біршама т±раќты, олар, єдетте, кµњіл-к‰йге байланысты µзгере бермейді. М±ндай ќатынастардыњ єрбір т±лѓаныњ кµњіл-к‰йіне баѓына бермейтіндігінен, оларды ресми ќатынастар деп атайды, яѓни м±ндай µзара байланыстар ќатынасќа т‰скен адамдардыњ єрќайсысыныњ жеке ерекшеліктері мен психологиялыќ кейпіне тєуелді болмауы ќажет.

Біраќ µмірде жєне ќызметтік ќатынастар µзара кіріге байланысќан, сондыќтан оларды наќты айырып, таза к‰йінде ќарастыру м‰мкін емес. Біріншіден, єр адам µзініњ даралыѓымен ќызметтік ќатынастарѓа єрќашан ерекше мєн мен сєн беріп отырады; екіншіден, єрќандай т±лѓа наќты ќатынастарѓа µзініњ жеке ниет, ой, толѓаныс жєне сезімдерімен кіріседі, ал б±лардыњ бєрі адамныњ басќалармен болѓан ќызметтік ќатынасына єсерін тигізбей ќоймайды.

1. Тәрбие – жеке түлғаны қалыптастырудың ең маңызды факторы ретінде.

2. Субъектінің іс- әрекеті- жеке тұлғаның дамуының факторы ретінде.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. 
   Ананьев Б.Г. О проблемах современного человекознания. – М, 1996.
   
2. 
   Асмолов А.Г. Психоолгия личности.- М, 1990.
   
3. 
   Бабанский Ю.К. Проблемы повышения эффективности педагогических исследований. М, 1982.
   
4. 
   Басов М. Я. Методика психологических наблюдений над детьми/ Избранные психологические произведения/ Под ред. В.Н. Мясищева и В.С. Мерлина. – М. 1975.
   
5. 
   Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возросте. М, 1971.
   

Адам – белгіл бір ќоѓамныњ м‰шесі, ол ќандай болмасын бір іспен айналысады, оныњ азды-кµпті тєжірибесі, білімі, µзіне тєн µзгешеліктері болады. Осы айтылѓандардыњ жиынтыѓы оны “жеке адам” етеді. Мєселен, жања туѓан нєрестені адам деп атауѓа толыќ болады, біраќ єлі де жеке адам емес. ¤йткені, онда жоѓарыда аталѓан компоненттер: тєжірибе, білім, іс-єрекет т.б. жоќ. Жеке адамныњ µзіндік ерекшелігі д‰ниетанымнан, снімінен, талѓам, м±ратынан, баѓытынан, ќабілет, ќызыѓуынан жаќсы байќалады. Жеке адам – тарихи-єлеуметтік жаѓдайдыњ жемісі. Ол єлеуметтік ортада (белглі ќоѓамда, коллективте) ѓана ќалыптасады. К. Маркстіњ айтуынша, жеке адам – “барлыќ ќоѓамдыќ ќатынастардыњ жиынтыѓы”.

Адамныњ кµптеген психологиялыќ ерекшеліктері, оныњ µмір с‰ретін ортасына ќоѓамдыќ ќатынастардыњ (экономикалыќ идеологиялыќ) тікелей єсер етуінен ќалыптасып отырады. Жеке адамныњ психикалыќ ќасиеттері бір сыдырѓы т±раќты жєне т±рлаулы ерекшеліктер болып табылады. Жеке адамныњ психикалыќ т±раќты да, т±рлаулы ерекшеліктері µмір аѓымында жетіліп ќалыптасады. Б±лардыњ µзгеруі ќиын немесе б±л ерешеліктер µзгермейді деу де ќате. Демек, адамныњ айналасын ќоршаѓан д‰ние ‰неміµзгеріп отырады. М±ндай ќасиеттер адам µмірге келісімен пайда болмайды. Адам белгілі дєрежеде µсу, жетілу процесінде дамиды. Психикалыќ ќасиеттердіњ ќалыптасуында оќу-тєрбие процесі шешуші роль атќарады. Кейбір психологтар адамныњ осындай т±раќты да т±рлаулы ерекшеліктерін µзгермейтін нєрсе деп есептейді. Адамныњ белсенділігі тума ќасиетінен, яѓни “психикалыќ энергиясыныњ” дєрежесінен, “психикалыќ ќуатынан” болады деп ќоѓамдыќ мєнін жоќќа шыѓарады. Жеке адам ќоѓамнан тыс µмір с‰ре алмайды. ¤йткені оныњ психикасы тек айналасындаѓылармен ќарым-ќатынас жасау процесінде ѓана ќалыптасады, ќоѓамдыќ тєрбие арќылы адам белгілі мазм±нѓа ие болады. Жеке адам санасыныњ дамуы ќоѓамныњ дамуымен байланысты. Ќоѓамнан єлеуметтен тыс адам µмірініњ болуы м‰мкін емес.

Кез-келген адам ќандай да болмасын белгілі бір топќа кіреді. Топтар ‰лкен (макро), кіші (микро), ресми емес, ресми, ±йымдасќан, ±йымдаспаѓан, контактылы (адамдары ылѓи да ж‰здесіп ж‰ретін топ), оќшауланѓан, формалы, формасыз, жасанды, табиѓи, шартты, референттік т.б. болып бірнешеге бµлінеді. Мєселен, сынып оќушылары, ж±мысты бригадасы, єскери бµлімше, отбасы ыконтактылы немесе реалды топќа жатса, футбол алањында, кино залында отырѓан адамдар ±йымдаспаѓан топќа жатады. Белгілі бригада м‰шелері, студенттер тобы – ресми топ деп аталынса, отбасы м‰шелері, дос жарандар, аѓайын туыстар ресми емес топ деп аталынады. Топ екі адамнан бастап ќ±ралады; екіден ќырыќ адамѓа дейінгі топ шаѓын топтар (мектеп сыныбы), мыњдаѓан, миллиондаѓан адамдардыњ тобын (саяси партиялар, ±лт, кєсіподаќ, діни ±йымдар т.б.) ‰лкен топтар деп атайды. Єрбір топтыњ ресми, не ресми емес жетекшілері (лидер) болады. Топтар ассоциация, кооперация деп те бµлінеді. М±ныњ ішінде референттік топ дегенніњ мєні ерекше. Б±л – єрбір адамныњ ерекше ќастерлеп, ќадір т±татын, оныњ тіршілігіне єркез баѓыт-баѓдар сілтеп отырѓан топ. Реалды, контактылы топтыњ жоѓары дєрежеде ±йымдасќан т‰рі ±жым деп аталады. А.С.Макаренконыњ айтуынша ±жым-маќсат-м‰дделері ортаќ, єрекеттес, белгілі дєст‰р салттары бар, µзін-µзі басќара алатын, єлеумет, ±жым тіршілігіне арќау еткен адамдар тобы. “Жерден ж±лып алынып, ќ±нарсыз ќ±мѓа тасталѓан µсімдіктіњ µмір с‰руі м‰мкін емес” (А.Толстой). сондыќтан да адамныњ жеке басыныњ психологиясын ±ѓыну ‰шін ењ алдымен оныњ єлеуметтік жаѓдайын, яѓни оныњ ќандай ќоѓамныњ м‰шесі, ќандай таптыњ µкілі екендігін, наќтылы кєсібін, білімін, іс-тєжірибесін білуіміз ќажет. “Єлеуметшіліксіз, - дейді Х. Досм±хамедов (1883-1939) – ќазаќта ±лт тіршілігі, ±лт мемлекеті болуѓа м‰мкін емес... Оњды єлеуметшілк ќ±ру ‰шін елдіњ µткен – кеткен т±рмысын б±рынѓы болѓан єлеумет ќимылдарын тану керек”. Осы айтылѓандар бізге оныњ психологиясы туралы белгілі пікір айтуѓа м‰мкіндік береді. Жеке адамныњ µмір баѓытын кµрсететін компоненттер кµп. Олардыњ бастылары: мотивтер мен ќажеттер, бейімділік пен ќызыѓулар, д‰ниетаным мен сенім, м±рат пен талѓам.

1.Оқу- тәрбие жүйе тұтастық ретінде.

2. Тұтастық және жүйелілік педагогикалық әрекеттің ғылыми ұйымдастырылған маңызды сапасы.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. 
   Маленкова Л.И. Воспитание в современной школе: Книга для учителя- воспитателя. М, 1999.
   
2. 
   Мудрик А.В. Социальная педагогика. М, 1999.
   
3. 
   Муканова Б.И.Педагогическое руководство формированием социальной активности подростков. Алма- Ата, 1990.
   
4. 
   Немов Р.С. Психология. Учеб. Пособие для студентов Высш. Пед. Учеб.
   

Оқытудың психологиялық, педагогикалық ерекшеліктеріне назар аударайық.

Оқыту – мақсатты процесс. Оқытудың басты мақсаты, әдіс- тәсілдері, мазмұны мен міндеттері қоғам талабынан туындап, ұдайы өсіп, жаңарады.

Оқыту – таным процесі. Танымдық ерекшелігі оқушыда білімге деген қызығушылығы ұдайы өсіп арта түседі.

Оқытудың міндеті – оқушыны айнала ортамен (табиғат, қоғам) және адам дамуының негізгі заңдылықтарымен қаруландыру. Оқушы дүние тануда бұрын ғылымда белгілі болған, зерттеліп дәлелденген жаңалықтарды, заңдылықтар мен тұжырымдарды әрі қарай дамыта түседі.

Оқытуда ғылым негіздерін оқып үйренудің өзі, ғылым тарихымен, оның әдістерімен танысу, ұлы ғалымдардың өмірі мен қызметі жайлы ақпарат алады.

Оқыту – даму негізі. Педагогикалық процесс өзіне тән негізгі екі белгіні: организмнің өзіндік дамуына жүйелі түрдегі көмек және жеке бастың жан–жақты жетілуін түйістіреді.

Оқыту –екі жақты процесс. Оқыту оқушы мен мұғалімнің өзара бірлесіп жасайтын әрекетінен тұратын күрделі процесс. Өйткені, оқыту – мұғалімнің білім берудегі негізгі іс–әрекеті болса, оқу – баланың өзінің танымдық, практикалық әрекеті. Сөйтіп, оқушының таным әрекеті мұғалімнің басшылығы арқасында ғана жүзеге асады.

Оқыту – жоспарлы процесс. Мұғалім оқушылардың жалпы рухани дамуын жүйелі қамтамасыз етуі үшін оқыту процесін жоспарланған, ұйымдастырылған түрде жүзеге асырады. Оқушы білімді қысқартылған, педагогикалық тұрғыдан өзгертілген жолмен мұғалімнің және арнайы жазылған оқу құралдарының көмегіне сүйене отыра меңгереді.

Сөйтіп, оқыту процесі оқушылардың жас ерекшеліктерінің сәйкестігін ескере отырып, таным қызметінің формасы мен әдістерін соған орай өзгертіп отырады.

Білім беру, біріншіден, ғылым негіздеріне сай оқушыларды нақты фактілермен, қағида және түсініктермен, заңдылықтармен қаруландыруды қамтамасыз етсе, екіншіден солардың негізінде, айналасындағы әртүрлі құбылыстарға олардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру.

Екінші қызметі – тәрбиелеу. Оқыту барысында оқушыларды теориялық білімдер жүйесімен қаруландырып, жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастырып дамыту. Сонымен бірге оқыту барысында тәрбиенің мақсат, міндеттері және мазмұны мен тәсілдері анықталады. Оқытуда тәрбие мен оқытудың байланысы біржақты қарастырылмайды, керісінше біртұтастық принципке негізделіп, бірлікте қолданылады. Демек, тұлғаға білім бере отырып, оны тәрбиелейміз, тәрбиелей отыра, білім береміз. Сөйтіп, тәрбие процесі дұрыс ұйымдастырылған жағдайда оқытудың барысына қолайлы ықпал етеді, соның негізінде тұлғаның танымдық қызметі мен оқуға деген қызығушылығы артады.

Үшінші қызметі – дамыту. Оқыту барысында оқушыларға білім беру, оларды тәрбиелеу негізінде тұлғаның ақыл – ойы, сана – сезімі, шығармашылық қабілеті т.б. көптеген тұлғалық қасиеттерінің дамуына, біліктіліктері шыңдалып, қабілеттерінің артуына оң әсер етеді. Демек, тұлға жан –жақты қалыптасып дамиды (байқағыштығы, ойы, есі, қиялы секілді психикалық процестері де қарастырылады).

Даму қызметінің ерекшелігі сол, ол өз алдына жеке өмір сүрмейді, керісінше оқытудың білім беру мен тәрбиелеу қызметінің жалғасы боп есептеледі. Сондықтан, дамудың қарқынды, жан –жақты әрі, терең болуы білім беру мен тәрбиенің қандай дәрежеде іске асырылуына байланысты. Бұдан шығатын қорытынды, оқытудың білім беру мен тәрбиелеу қызметі негізгі болып саналса, даму өз алдына олардың қызметінің нәтижелі болуына қолайлы ықпал етеді.

Дидактикада “Жетілдіре оқыту” процесі 1960 жылдардан басталды. Осы негізде Л.В. Занков, Н.А.Менчинская, Д.Б. Эльконин, В.В.Давыдов, М.А.Данилов, М.Н. Скаткин еңбектерінде оның жолдарын шешу үшін әртүрлі принциптерді ұсынады. Солардың ішінде Л.В.Занковтың оқу процесі арқылы білім беруді қарқынды ұйымдастыру, оқушылардың оқуды саналы меңгеруін қамтамасыз ету ережесін ұсынылды.

Бұл, дамуда тек ойды қалыптастырумен ғана емес, ол тұлғаның дамуына оңтайлы әсер етеді.

3.Оќытудыњ єдіснамалыќ негіздері. Оќытудыњ жалпы ±йымдастыру формалары мен єдістерін тањдауды белгілейтін ±стамдыќ ережелері педагогикалыќ процестіњ жалпы єдіснамасынан дамиды. Сонымен ќатар, оќыту оќушылардыњ танымдыќ єрекеттерініњ ±йымдастырылуымен тікелей байланысты болѓандыќтан, оныњ єдіснамалыќ негізін арнайы ќ±растыру ќажет.

Бихевиоризм жєне прагматизм – оќып білудіњ тєсілдерін (тетіктерін) т‰сіндіруге м‰мкіндік жасайтын, оќытудыњ кењ таралѓан т±жырымдамалары. Б±л баѓыттарѓа экзистенцализм жєне неотомизм де ќосылады. Олар оќытудыњ ролін тµмендетіп, сезімді тєрбиелеуге аќыл-ойды дамытуды тєуелдендіреді, б±л позицияныњ мєні тек жеке дєйектерді тануѓа, олардыњ зањдылыќтарын ±ѓынуѓа болады деген зањдылыќтардан шыѓады.

Жања баѓыттардыњ ішінде ерекше назар аударуѓа т±ратыны: Д.Бруннер (АЌШ) жасаѓан “жањалыќ ашу арќылы оќыту” т±жырымдамасы. Д.Бруннердіњ т±жырымдамасына сєйкес оќушылар д‰ниені, олардан барлыќ танымдыќ к‰штерін талап ететін жєне саналы ойлауѓа ќабілетін дамытуѓа тікелей єсер ететін, µз бетінше жањалыќ ашулары арќылы тануѓа білімді мењгеруге тиіс. Шыѓармашылыќта оќытуѓа тєн ерекшелік, Д.Бруннердіњ пікірі бойынша, белгілі бір таќырып бойынша мєліметтерді жинаќтап, баѓалау жєне осы негізде тиісті ќорытындыны жасау ѓана емес, сонымен ќатар, оќылып отырѓан материалдыњ шењберінен тыс зањдылыќтарды да аныќтау.

¦станым тєжірибелік педагогикалыќ іс-єрекетініњ негізінде жатќан, ќазіргі тањдаѓы дидактиканы тµмендегі ерекшеліктері сипаттайды:

1.Оныњ єдіснамалыќ негізін таным философиясыныњ объективті зањдылыќтары ќ±райды.

2.Материалистік диалектика негізінде жасалѓан, ќазіргі тањдаѓы дидактикалыќ ж‰йедегі оќытудыњ мєні мен оќушыларѓа дайын білімді беруді, не болмаса оќушылардыњ µз беттерінше жеке жањалыќ аша оќуларына сєйкес келмейді. Оныњ айырмашылыѓы оќушылардыњ жеке пікірлері мен тєуелсіздігі, белсенділіктерініњ, педагогикалыќ басќарымныњ саналы ‰йлесімділігінде.

Оќыту процесініњ єдіснамалыќ негізін объективті д‰ниені танудыњ арнайы т‰рін жєне ѓылымныњ танымын бейнелейтін, оќушылардыњ іс-єрекеттерінде оќуды салыстыру арќылы т‰сіндіруге болады.

Ѓылым объективті жањаны, ал оќушы-субъективті жањаны таниды, біраќ ќандай да бір ѓылыми жањалыќты ашпайды, тек ѓана ѓылым жинаќтаѓан ѓылыми т‰сініктерді, ±ѓымдарды, зањдарды, теорияларды, ѓылыми дєйектерді мењгереді.

Ѓалымныњ танымын эксперимент, ѓылыми ойлау, сараптау, ќателіктер, теориялыќ пікірлер ќ±райды, ал оќушыныњ танымы м±ѓалім шеберлігініњ кµмегімен біршама жылдам жєне жењіл т‰рде µтеді. Оќу танымы тікелей жєне жанама т‰рдегі оќушыныњ кµмегін міндетті т‰рде пайдаланады, ал ѓылым т±лѓа аралыќ µзара єрекеттіњ кµмегінсіз таниды. М±ѓалім мен оќушы танымыныњ арасындаѓы осы зор айырмашылыќќа ќарамастан, б±л процестер негізін ±ќсас, яѓни єдіснамалыќ негіздері бірдей.