Лекциялар тақырыптары: «clts 1003» «Этнос және мәдениет»
жүктеу/скачать 118.84 Kb.
|
|
ЛЕКЦИЯЛАР ТАҚЫРЫПТАРЫ: «CLTS 1003» - «Этнос және мәдениет» (3 кредит) I Модуль Этнология ғылым ретінде 1 дәріс «Этнологияның пайда болуы себебі» Кез-келген ғылыми зерттеу арқылы моблизация жинағы қажетті білімдердің көлемінің нақты объектінің зерттелуін ойлайды. Материалдардың көмегімен жақындатылатын сипаты туралы зерттеушісінің сұрағының алдында кез-келген ғылымдағы таным объектісінің ерекшелігі оқылатын объект туралы өте толық және дәл білімді алуға болады.Этнология ғылымының лиоты және оның проблемалығымен ерекше атап өтеді. Сенулердің ағайындылығының жүйесіне тән деп аталатын қарапайым қоғамдардың мифологиясының зерттеуіне ғана емес болып табылады.Ғылыми талдау үшін қазіргі этнология ғылымында өзі түрлі материалдарды қолданады. Ғылыми этнографтардың зерттеу нәтежесі мен сипаттамалары: - саяхатшылардың хаттары, - фольклорлық және көркем мәтіндер, - этноәлеуметтік және этнопсихологиялық зерттеулер, - публицистикалық материалдар, ресми құжаттар, тарихи және қоғамдық саясаттық әдебиеттер.т.б Тікелей байланысудың мүмкіндіктері оқылатын этностардың өкілдерімен жанында бұдан басқа бағалы пікірлерінің қоршаған ортаның әр түрлі құбылыстарының түсіндіруінің әдістері және мінез-құлықтың өзіндік даулар және әңгімеде қолданылатын дәлелдерінің әр түрлі ахуалдарына олардың реакциясына бақылаулар логика болып қалыптасады. Мұндай әр түрлі материалдар әр түрлі әдістерді алуды ойлайды. Этнология ғылымында бүгінгі күнгі этнологтардың зерттеу әдістерінің кешені қай орны алды тұр: - дала зерттеулері - жазбаша зерттеу көздері - ауызша тартуларды зерттеу - археологиялық және антропологиялық жазбаларды суреттеу - статистикалық талдау көздері(ең алдымен халық санағының материалдары ) Жазбаша зерттеу көздері- этнология ғылым құндылығының өзі маңызды және сенімді мәліметтер алудың мүмкіндігі. Жазбаша зерттеу көэдерін қолдану мәдениет сияқты олардың меншікті тарихтары немесе сипаттаманың әдетте,жазылған көп халықтардың қолданылуы ретінде жазбаша зерттеу көздері, ұрпақтарға ғалым-этнографтар мүдде көздерін осыған сақтайды. Этнографтар үшін тарихи мәдениеттің сипаттамалары жазбаша көз мүддесін ұсынбайды. Жазбаша материалдар көп болғанымен әлі зерттеуге жеткіліксіз болды. Өмір және әр түрлі дәуірлердің халықтарының мәдениеттері туралы көп пайдалы және белгісіз мәліметтерде бар: саудагерлер, теңіздегі соттар, капитанға қатысты елшілердің есептеу нәтежелері, араңдатушылар және мотростардың хаттары, географтардың баяндамалары және т.б. Жеке халықтар идеясының оқиғасы немесе айтқан сөзі бағалауға икемі болу керек,қолында басқа алдыңғы және нақты оқиғалар сияқты меншікті тарихтарға интегралдады. Мұндай қарызға алушылар тіпті этнографтар үшін бұл халықтардың арасындағы байланыс туралы куәгер болғандықтан олар құндылықтарды алады. Көрсетілген халықтардың тарихи саналары сонымен бірге бағалы және ауызша тартулары этнология үшін. Тарихи сананың дамытуын этнологтардың тәжірбиелі зерттеулерін мүлде көрші әр түрлі халықтардан алады.Осылай кейбір ортада африкалық тайпалардағы жыршылар XXғ соңғы 400 жылдарға аттар, даталар, істер және олардың халықтарының өмірінің өз үкіметтері және оқиғаларының сипаттамасы өз нәсілдеріне сақтап алып берді. Этнолог зерттеуші материалдардан дерек көздерін алуы, ауызша тартулар материалдардан гөрі тез жоғалады. Бұл процесс көптеп үдейді және сол дерек көздер мүлдем тез ойсырап қалатынын болжау қиын емес. Бұл процесстің негізгі себебі ғана емес және халықтардың бөліктерін сауаттылық тарихы өзге халықтарының болмашы мүддесінде емес кез-келген жазып алған тарту сияқты ашып тасып жадта тұруын тоқтатады,оның орнына жаңа идеяларда орналасады. Капи бойынша бұнымен бірге тартуларымен тарихта жырланады. Этнология ғылымындағы этникалық тарих және мәдениттің тарихының әдісі қолданылады. Жазбаша дереккөздеріне қарағанда ауызша археологиялық материалдар ең сенімді. Олар тарихи оқиғалардың, мәдениет жастарының нақты уақыттарын көрсетеді. Бұл әдістің биік ақиқаттығын зерттеу және археологиялық материалдардың бағасының қазіргі формаларына тұрақтанады. Мысалы,люминисцеттік әдіс көмегімен керамика бұйымдарының жас шамасын орнатуға болады. Археологиялық материалдардың зерттеулерінде бүгінгі барлық статистикалық әдістерді кеңінен қолданылады. Дескриптор санағының применесі археологиялық мәліметтердің ақпараттық потенциалын толық ашуға барынша мүмкіндік береді,археологиялық мәліметтің типологиясын қолдану аналитикалық санақ және ғылыми болжамдарды тексеруге, істеп шығаруға мүмкіндік береді. Статистикалық әдістерді қолдану археологиялық материалдардың мұқият әзірлеуін талап етеді,биік ақпараттың дұрыстығы арқасында жетеді. Талдау бұл мәліметтің баға және интерпретациясы өз кезегінде этнологиялық теориялар, тұжырымдамалар, мәдениет үлгілерінің жасалуы үшін негізгі қызмет атқарады. Этнологиялық зерттеулердің маңызды әдісі салыстырмалаы тіл білу немесе жақын тілдердің байланысының дәл шекаралары және олардың ағайындығының дәрежесін көрсете алатын әртүрлі тілдерден нақтылы сөздердің салыстыруындағы мән корпаративті әдіс болып табылады.Қысқа уақытқа ішкі тектік процесстерінің негізінде кейбіреулердің тілдерінің салдарынан әртүрлі қарқын дамытуы көп жаңа сөздерді құрады немесе бөгде тілдерден сөздің арқасында сыртқы ықпалы,сонда басқа тілдерді үлгі етсе,керісінше статистикалық көп жүз жылдықтардың бойларында өзгереді.Салыстырмалы тіл білу тәжірбиені көрсетеді,нәтежелер этнология ғылымы үшін әсіресе қызықты және маңызды бірнеше тілдерден сөздердің жүйелі салыстыруларын береді. Егер «сөз» және «іс» кез келген мәдениеттегі бір бірімен байлану,бөлінбейтін ретінде аксиомадан шықса, онда бұл әдістің негізінде мәдениеттің дамытуы және әртүрлі халықтардың мәдени қатынастарын бақылауға болады. Басқа тілдерден синонимдарына бұл жоғалуда нақтылы сөздер немесе оларды алмастыру мәдениеттердің өзара әрекетесуінің маңызды көрсеткіштерімен қызмет көрсетеді. Ең алдымен салыстырмалы тіл білудің әдісі тиісті тілдердің жақсы білімнің ғалымдарын және олардың сөз жасауының заңдарын талап етеді. XX ғасырдың ортасында этнология ғылымындағы «мән» үнемі үлкенді арасында өте маңызды ғалымдарының арқасында сұрақтардың көпшілі бойынша өзіне этникалық мәліметтер алатын халық санағы болып табылған статистикалық көз. Бұл мәліметтің құндылығы оның әртүрлігінде ғана емес, оның жүйелі,ретке салынған сипатында да болады. Тиісті бағыттар бойынша сұрақтардың блоктеріне бөлінетін хат алысу блоктері.Олардың ара арасында басты әлеуметтік демографиялық сұрақтардың блогы болып табылады: жыныс тиістілігі, жас шамасы,әлеуметтік жағдай, білімі туралы, мамандықтар, тұрғын- үй, осы жерде тұру уақыты және т.б .Ең алдымен индивидтің нақты мінездемелерін қамтып қана қоймай, сонымен бірге не бір этникалық немесе тіл тобы бар оның өзін тануын оның санасының сызығы да ұлт және ана тілі туралы сұрақтардың блогі. Бұл ортақ этникалық суретті орнатып және бірнеше сынақтардың материалдарының салыстыру жолымен этникалық процесстерінің динамикасын анықтауға мүмкіндік береді.Этнология ғылымының қалыптасуы бұл дербес ғылым халық өмірінің арқасында тікелей зерттеуіне едәуір дәрежеде болды немесе дала зерттеулеріне бұл этнологтар деген атау қабылданған. Қажеттілікпен бұл әдістің қарастыруы колониялық халықтар туралы өнер-білім жүйелі олардың шаруашылығы,әлеуметтік құрылымдар,салттар, нанымдар,қажеттілігі бар литрополийдың шаруашылық қатынастарындағы отарларының өскен рөлін алуға шақырған тәуелді елдердің тұрғындарын басқаруын талап етті. Дала зерттеуінің әдісі оқылатын этникалық ортаға ұзақ болу және зерттеушінің үйренуіне тұрақты. Тұрақты жұмыстың мерзімі және де екі үш айдағы ұзақтылық календарлық орын алатын кемінде бір этникалық жыл болуы керек. Екі үш ай жаңа шарттарға алғашқы танысу және этнологтың бейімделуіне керек болады,не ол кейін жылдық циклдық мерзімдерінде уақытша этникалық ортақтық немесе оның бөлігі өмірді бақылайды.Дала зерттеушісінің әдісінің жетістігі этнологтың мерзімді өсетіні. Этнология ғылымының тарихы бұл тұрғыда өмір сүрген ирокездерді ара-арасында американдық Л.Морганның еңбегінің атақтылары,ұзақ уақыт және орыс этнологтары Н.Микухоны ерекше белгілейді. Жаңа Гвиннің папуастарды ара арасындағылар бірнеше жыл өмір сүрген Маклай.Дала зерттеулернің тұрақты әдісінің дауланбайтын артықшылығы,этнолог халықтың күнделікті өмірінің қатысушысы болып қалыптасатыны шартталған. Бұл әдіс этнология ғылымдарында дәл қазір бұл әдістің маршрут вариантымен сәйкес келетін дала зерттеулері үшін жедел немесе маусымды шұғыл түрде мақсатты қамтып апарылған мерзімдерді тұрғын немесе үлкен этникалық аумақта көбірек болуына мүмкіндігі болады. Дала зерттеулерінің ұқсас сипаты жедел материалдарды береді, бірақ ол маңызды ақаулармен азап шегеді.Демек «жедел» шығу мерзім зерттеушісі үшін өте ыңғайлы жоспарланады, өрісте маусым аралық мерзімге нәсіл өмірінің бақылауын шығарады. Дала зерттеулерінің әдісі этнологтарға материалды хабар мен қатар, рухани мәдениет туралыда хабар алуға мүмкіндік береді. Сызбалар,схемалар,фотосуреттердегі заттық мәдениеттің объектеріне бекітеді: нәсілдің өндірістік және тұрмыстық өмірі, еңбек құралдары, тұрғын үйдің объекті, аспап және киім және т.б. Мысалы (кино және фотоапаратуралар аудио және видеоқұралдары ) қазіргі техникалық құралдар және дәстүрлі дала жазулары көмегімен объектілер және (дәстүр,ырымдар,салттар,ауыз әдебиеті және т.б. ) халықтың рухани өмірінің құбылыстарын бекітеді,және де мәдени халық өнері, орын және жерлеуді,түрлі заттардан жасалған рухани мәдениеттің куәлік қағаздары тәрізді заттық мәдениеттің объектілерін бекітеді. Заттық және рухани мәдениеттің заттары егіс жұмысының процессінде тұрмыстардан көбінесе алып қояды және мұражай этнолог жиналыстарының экспозицияларын құрайды. Ғылыми білімнің дамытуы қазіргі деңгейі әртүрлі қатарлас пәндерінің ғылыми әдістерінің этнология ғылымын қолдануға мүмкіндік туғызады. Бұл жерде этнология әдісін қолдану пайдалы өйткені этнология ғылымы семиотика,психология, нақты социологиямен байланысты. 2 дәріс «Этнология және этномәдениеттану ғылымның зерттеу предметі. Этнология ғылымның теоретикалық пайда болу себептері. Л. Морган, Миклухо-Маклай, Л. Гумилевтін этнология ғылымның мүрасына салған үлесі. Этнологияның негізгі теоретиклық мәселелері. Этнологияның зерттеу предметі. Кез – келген білімнің үлкен немесе кіші сатылық көзқарастағы тарихы, адамдардың тәжірибелік қабілеттілігі себепті пайда болуы. Бұған этнологияның ғылыми ретінде қалыптасуы да жатады. Әр түрлі елдердегі этнолог ғалымдарының көптеген тарихи зерттеулерінде бізді мынаған үгіттейді: Адамзат тарихында барлық адамдардың өмірінде, салт – дәстүрінде және әдет- ғұрыптарында ғана емес, халықтың мәдениеті туралы да, білімге деген қажеттіліктері туындап отырады. Осындай білімнің бар болуы қазіргі таңда, қоршаған әлемде өзіңді сенімді сезінуге көмек береді. Бірнеше мыңдаған жылдар бойы әлемнің әртүрлі мыңдаған халықтар жайлы мағлұматтар жинау жалғасып жатыр және осымен қатар ежелде талпыныстар жай сипаттармен ғана шектелмеуге шешім қабылдаған. Сонымен қатар антикалық эпохаға бірнеше авторлар әр түрлі халықтың шаруашылық және мәдени белгісі негізінде көптеген эмпирикалық материалдарды жүйеге келтіру және жүктеуге талпынды. Бірақ бұл талпыныстар жалпы жат мінез, сондықтан бұлар алға қойған мақсаттарына жете алмады. Халық туралы ғылымның пайда болуы ХІХ ғасырдың ортасына жататын және көптеген тәжірибелік қажеттіліктерімен байланысты: Халықтың мәдени дамудағы айырмашылықты түсіндірумен Әр түрлі халықтардың нәсілге бөліну себептерін түсіну Этникалық ерекшеліктермен қоғамдық құрылымдық айырмашылықтарын бекіту Мәдениеттің және тарихи рөлдің басқа да халықтың құлдырауының себептерін анықтау Бұл мәселелермен қажеттіліктерге жауап ретінде теориялар, концепциялар, және ғылыми бағыттар пайда бола бастады. Бұлар біртіндеп келе халық туралы біртұтас ғылым этнологияны құрады. «этнология» ғылымның грек сөзінен шыққан «etnos» ( халық) және «logos» (ғылым) деген мағынаны білдіреді. Антикалық уақытта ежелгі гректер этнос түсінігі басқа халықтарға қолданылатын гректерге емес , олар өздерінің тілдерімен әдет - ғұрыптарымен, діни сенімдерімен, құндылықтарымен ерекшеленеді. ХІХ ғ дейін «этнология» түсінігі әртүрлі этнографиялық процесстерді сипаттау үшін қолданады. Бірақ жеке ғылым ретінде емес. Халық және мәдениет туралы жаңа ғылымдарға осы түсінікті қолдану философиялық Жан Жак Ампер ұсыныс жасады. Ол 1938 жылы антропология ғылымының жалпы жіктемесін жасап шығарды. Бұл ұғым Еуропаның мемлекетінді тез жайыла бастады, және ХІХ ғ ортасында орыс тілі де қолданыла бастады. Экономиканы дербес ғылым ретінде мәртебелі түрде бекіту 1899 жылы Париждің экономикалық қоғамы негіз болды. Бірақ бұл оқиға әртүрлі бағыттағы мекеменің үлкен ғылыми теориялық күресіне себеп болды. Мұндай бағыттағы дисскурсиялармен қақтығыстар қазіргі таңда да жалғасып жатыр. Осылардың ішінде ауқымды сұрақтарды бірі, осы ғылымның атауында жатыр. Көптеген зерттеулерден кейін «этнологияны» түсіндіруде әр түрлі мағыналар пайда бола бастады. ХІХ ғ ортасында Батысеуропалық елдерде этнологиялардың тез дамуына қолайлы уақыт болды. Бұл процесс ауқымды территориялық экспансиясына жағдай жасады. Кенониалдық саясат өндірілетін дамыған елдерде халық туралы әртүрі ғылымды талап етті. Мағлұматтардың көп бөлінген тек этнология ғылымы ғана бере алады. Сондықтан бұл жаңа ғылым өзінің үкіметіне қолдау болды. Бірақ үкіметтің саяси және экономикалық қызығушылығына байланысты этнологияның дамуы Англияда, Германияда, США - да өзіндік ерекшеліктері болды. Бастапқы елдерде этнология өздерінің мемлекетімен халықтарын құрмағандар туралы ғылым ретінде дамыды. Осындай ретпен ол ХХғ бастапқы оныншы жылына дейін осылай өмір сүрді. Бірақ , адамдардың әлеуметтік экономикалық дамуына байланысты болмаған өздігінше қоғамдық туралы этностар туралы түсінік бұл методологиялық әдістеме қазіргі таңдада этнологиялық ғылымда орын алады. Халық туралы ғылымның терең дәстүрі көбінесе Германияда дамыды, 1789 жылы «Volkerkunde» деген ғылыми бағыт қалыптасты оның мақсаты Еуропалық емес халықтармен мәдениетін оқып үйрену болды. ХІХ ғ 30 жылдарында басқада басқада халықтарды жалпы сипаттау үшін неміс саяхатшылары мен ғалымдары «этнология» терминін қолданады. ХІХ ғ ортасына таман «Volkerkunde» этнологиялық түсінігі бір мағынада болды. Олар адамзат мәдениеті туралы монографиялық ғылымды түсіндірді. «Этнология» және «Volkerkunde» түсінігі неміс ғылымында қазірде сақтаулы. Бұдан бөлек халық туралы неміс ғылымы «Volkskunde» түсінігі қалыптасты. Бұл неміс тілді халықтар мен мәдениетін оқытты. Бұл бағыт қазірде неміс ғылымында сақтаулы. жүктеу/скачать 118.84 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|