Мазмұндамалар жинағЫ. (5-11 сыныптар) Алматы, 2009 жыл
жүктеу/скачать 175.5 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қазақ әдебиетінен МАЗМҰНДАМАЛАР ЖИНАҒЫ . (5-11 сыныптар) Алматы, 2009 жыл
- Жауапты редакторлар : Жүнісханова Қ.Қ. – Тілдерді дамыту кабинетінің меңгерушісі Редакция алқасы
|
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ БАСШЫ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КАДРЛАРЫ БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРАТЫН РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ИНСТИТУТ Қазақ әдебиетінен МАЗМҰНДАМАЛАР ЖИНАҒЫ . (5-11 сыныптар) Алматы, 2009 жыл Баспаға Білім беру жүйесінің басшы және ғылыми-педагогикалық кадрлары біліктілігін арттыратын республикалық институттың Тілдерді дамыту кабинетінің кеңесі ұсынды Жауапты редакторлар: Жүнісханова Қ.Қ. – Тілдерді дамыту кабинетінің меңгерушісі Редакция алқасы: Абайдуллаева А.А.- Тілдерді дамыту кабинетінің әдіскері Омарова Ш.А.- Тілдерді дамыту кабинетінің әдіскері Жинақта Ресей Федерациясы, Таулы Алтай өңірі қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдерінің қазіргі оқыту технологияларын пайдаланудағы озат тәжірибелері бойынша жинақтаған мазмұндамалары ұсынылады. Жинақ жалпы орта білім беретін мектептердің мұғалімдері мен жоғарғы оқу орындарының оқытушыларына арналған. КІРІСПЕ Қазақ тілі қазақ халқының ана тілі, әдеби тілі. Қазақстанда болғанда мемлекеттік тіл болып саналады. Заманалар бойында қазақ тілі қазақ халқының күнделікті пікір алысу қажетін өтеп отырумен бірге оның рухани байлығы – ауыз әдебиетін атадан балаға мұра етіп жеткізу біздің мақсатымыз. Жазуға байланысты қазақ тілі сұрыпталып, жалпыға ортақ әдеби тіл қалыптасты. Қазіргі қазақ тілі өркендеген мәдениеттің, ғылымның тілі, публицистика ресми іс-қағаздарының тілі болып, стиль жағынан жан-жақты сараланды. Сөздік қоры жағынан мейілінше байыған, грамматикалық оралымды тілдердің қатарына қосылды. Сондықтан біз, Ресейде тұратын ат төбеліндей қазақтар осы әдеби тілді еркін болмаса да шама келгенше меңгертіп, түсінгенімізді айтып, жазып білуіміз керек. Сабақта және сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстарда оқушылардың тілін дамыту қажет. Сол тіл дамыту жұмыстарының бірі – мазмұндама жаздыру. Бұл жазбаша тіл дамыту болса, оқығанының мазмұнын айту ауызша тіл дамыту болады. Мазмұндама жазу үшін сынып ерекшелігіне көңіл бөлген дұрыс. 5-9 сыныптарда жүргізілетін тіл дамыту жұмыстарының түрлері: Ауызша әңгіме өткізу. Берілген сұраққа ауызша, жазбаша жауаптар қайтару. Жай және күрделі жоспар жасау. Мәтіннің көркемдік ерекшелігін және шығарманың тіл, стиль ерекшелігін сақтай отырып, мәтінге жақындата ауызша және жазбаша мазмұндау. Мәтіннің мазмұнын өзгерте мазмұндау, яғни І жақ, осы шақ формасында, ІІІ жақ, өткен шақ формасында немесе керісінше мазмұндау. Қысқарта мазмұндау, яғни берілген мәтіннің тек түйінді негізгі мәселелерін ғана мазмұндау. Мәтіннен цитата және эпиграф келтіре отырып мазмұндау. Берілген мәтін туралы өз ой қорытындысын қоса мазмұндау. Шығарма жұмыстары. Сөздік жұмыстары. Берілген мәтін бойынша шәкірттердің өз беттерімен немесе мұғалімнің көмегімен сұрау-тапсырмалар құру және әдеби-теориялық ұғымдарды пайдалана білуі. Әр сыныпқа арналған жеке бөлімдерде хабарлау – баяндау, суреттеу және пайымдау – мінездеу түріндегі шығармалардан тиісті үзінділер берілді. Шығармалардың бұл түрлері мазмұндама, шығарма жұмыстарында сыныптың жалпы дайындығына, оқушылардың басым көпшілігін көбірек қызықтыратын тақырыптарға, мұғалімнің алдына қойып отырған мақсатына қарай 5-9 сыныптардың қай-қайсысында болсын белгілі бір дәрежеде қамтылып отырылуы керек. Негізінде 5-6 сыныптар үшін хабарлау – баяндау, 6 сыныпта – суреттеу, 7 – 9 сыныптарда пайымдау – мінездеу түріндегі шығармалармен жұмыс жүргізу негізгі орын алуға тиіс. Оқушыларды шығарманың жоспарын жасауға жаттықтыру жұмысы ерекше және елеулі орын алуға тиіс. Бұл – оқушылардан көп жаттығуды және мұғалімнің өзінің ізденіп, еңбектенуін талап етеді. Сонымен бірге жоспар жасау оқушылардың берілген мәтінді тереңірек түсінуіне, логикалықойлау дағдыларын қалыптастыруға, мазмұндама, шығарма жұмыстарын дұрыс орындауға көмектеседі, яғни жұмыстың нәтижелі орындалуын қамтамасыз етеді. Жинақтағы мәтіндердің басым көпшілігіне мазмұндау жоспары берілді. Оларды мұғалімнің міндетті түрде қолдануы талап етілмейді. Ол оқушыларға шығарманың әр түріне қарай қалай жоспар жасау керектігін үлгі ретінде көрсету, жоспардың әрбір тармағын әр түрлі сөйлемдермен құрастыру үлгілерімен таныстыру мақсатымен көздейді. Оқушыларды мазмұндау жоспарын өз бетінше жасай білуге үйретуде, жеңіл материал алып, оның мазмұндау жоспарын сұраулы сөйлеммен құрастырудан бастаған жөн. Бірте-бірте күрделірек мәтін алынып,, оны жоспарлауды сөйлемнің әр түрімен, яғни хабарлы, сұраулы түрлерін араластыра қарастыру қажет. 5-9 сыныптардың қай-қайсысында болса да, мәтінді мазмұндау жоспарының екі түрі де (жай және күрделі) жасалады. Жай жоспарда мәтінде баяндалатын негізгі оқиғалар мен суреттемелерді ғана алып, соған сұрақ беру немесе сол оқиға мен суреттемеге ат қою түрінде жоспар жасалады. 5-6 сыныптарға мазмұндау үшін көлемі өте шағын мәтіндер беріліп, оның өзін 2-3 рет қайталап оқып бергеннен кейін оқушылар мәтінді сөзбе-сөз естеріне ұстап қалу, мәтінді оқушылар өз сөздерімен мазмұндаудың орнына дайын фразаларды бере салушылық жиі ұшырайды. Мұндайда бірсыпыра оқушылар мәтіндегі ұмытып қалған кейбір сөйлемдерді екінші сөйлеммен дұрыс жалғастыра алмай, оларды бір-біріне ешбір байланыссыз тіркей салуға мәжбүр. Сондықтан мазмұндама жаздырту жұмысының алғашқы сатысында берілген тексті жазуға кіріспестен бұрын, белгілі бір дәрежеде дайындық жұмыстарын, атап айтқанда сұрақтарға жауап қайтару, тексті бірер оқушыға мазмұндату, тесте кездесетін түсініксіз сөздер мен фразалардың мағынасын ашу, берілген тақырыпқа ұқсас , яки соған байланысты басқа да шығармалардан, газает-журналдардан оқушылардың алған мәліметтері бойынша және шығарманың жоспарын жасауға байланысты әңгімелерін өткізу т. б. жұмыс түрлерін жүргізіп отыру керек. Бұл аталғандар оқушылардың өздігінен сөйлем құрай білуге, өзі білетін сөздік қорын дұрыс пайдалануға, сондай-ақ текстің идеялық мәні мен мазмұнын тереңірек түсінуге баулиды. Сонымен бірге мазмұндау жұмыстарының сапасын арттырады. Тексті тұтас мазмұндау, қысқаша мазмұндау бұл сыныптарда жүргізілетін жазу жұмыстарының елеулі және мазмұнды түрінің бірі болып табылады. Мазмұндама - оқушылардың тілін дамыту, олардың өз ойын ауызша және жазбаша дұрыс әрі тартымды баяндай білуге үйрететін тіл дамыту жұмыстарының бірі. Осы мазмұндамалар жинағындағы алынған мәтіндерде кейбір сөздер түсініксіз болу керек, сондықтан оқушылар түсіне алмайды-ау деген сөздердің астын сызып қойдым. Ол сөздерді міндетті түрде түсіндірген жөн. Жазылуы қиын сөздердің астын ирекпен сыздым, ондай сөздерді тақтаға жазып қою керек, оны сөздікке жазған дұрыс болар. Мазмұндамалар жинағына алынған мәтіндердің мазмұны оқушыларды мейрімді, адал, адамгершілігі зор, батыл болуға, талапты болуға баулитындай және мазмұны жеңіл, жазуға қиындық тудырмайтындай етіп таңдап алдым. Мазмұндама біріншіден, оқушылардың сөздік қорын, тіл байлығын дамытса, екіншіден ойлуа қабілетін арттырады. Ал үшіншіден, сауатты болуына әсер етеді. Әр мәтіннің өзіндік ерекшелігі бар. Мәселен, «Айша» деген мәтінді алып қарайтын болсақ, ауыл өмірін, үй жануарларын білмейтін кішкентай қызға бәрі қызық әрі қорқынышты. Қаздардың шөп жейтінін де алғашқы рет көріп, білді. Сол сияқты қазды көрмеген біздің балаларға да бұл қызық. Олардың түсінігінде мал ғана жейді деп ойлайды. Мазмұндамаға біртіндеп үйреткен жөн. Сабақтарда шағын мазмұндама жаздырудан бастау керек. Шағын мазмұндаманың мазмұны жеңіл, оқушыға түсінікті болу керек. Шағын мәтіндерді әр түрлі етіп алса, оқушыларға қызықты болады. Мазмұндамалар жинағының ішіне шағын мазмұндаманың мәтіндерін кіргіздім. Оны әркім өз ыңғайыеа қарай қолданар деп ойлаймын. Шағын мазмұндамалардың мәтіндерінің тәрбиелік мәні бар. Жазуға қиындық тудырмайтын шағын мәтіндерді алдым. жүктеу/скачать 175.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|