Түрлі ұлттық мәдениеттерде шиеленісті шешу стратегиялары

Адамдар қатынасының бір қырын - шиеленіс пен оны шешу жолдарын, түрлі мәдениеттер мен мәдениетаралық қатынас кезінде туындау себебін қарастырайық. Шиеленіс, К.Томастың есептеуінше,

“бір тарап өзінің ойын жүзеге асыруға басқа тарап бөгет жасайды, не кедергі жасамақ деп ойлауынан шығатын үрдіс” [41, б. 234-236] К.Томастың ізінше шиеленісті шешу кезіндегі мінез-құлықтың бес стилін бөліп алайық.

Жарыс – “күштінікі жөн” - белсенді және келісімге әкелмейтін стиль. Мұндай мінез-құлық тараптардың бірінің өз мақсатына жету үшін оның басқаларға қалай әсер ететініне қарамауынан туады. Шиеленісті шешудің мұндай тәсілі “жеңіс-жеңіліс” (win-lose) жағдайын құдырып, өз мақсатына жету үшін күш тұрғысынан бәсекелестік пен ойынды қолдандырады, ең ақыры екі тараптың бірінің екіншісіне бағынуына соқтырады.

Мысалы, американдықтарда жарысушы рухы жұмыста, отбасында, достықта, демалыста, спортта және тағы басқаларында байқалады. Американдықтар көп жағдайда өмірдегі табысын тапқан ақшасымен бағалайды. Олар әңгімелескенде үндемей қалуды ұнатпайды, көп сұрақ қояды және олары, әдетте, тура және жеке сипатты болады [42, б. 34-38].

Ынтымақтастық – “бірлесіп шешелік” - белсенді және ынтымақтастыққа ұмтылатын стиль. Мінез - құлықтың мұндай мәнері проблеманы шешуге, пікір алшақтығын анықтауға, идея мен ақпарат алмасуға, шиеліністен бір шиеліністі жағдайдың шеңберінен тыс жан-жақты шешімге ынталандыру нышанын көруге ұмтылумен сипатталады. Екі тарапқа да тиімді шешім табу шиеленістен шығу жолы болып есептелетіндіктен, мұндай стратегия көбіне “жеңіс-жеңіс” (win-win) жолы деп аталады.

Шиеленістен кету - “мазамды алмаңыз” - пассивті және ынтымақтастыққа ұмтылмайтын стиль. Тараптардың бірі шиеленістің бар екенін мойындағанмен содан қашқақтайтын немесе түншықтырып тастайтын мінез-құлық танытады. Шиеленістің өз бетінше шешілетініне дәмеленеді. Проблеманы шешу кейінге ысырылады, ушықтырмау үшін түрлі шала шаралар мен тайталас болдырмау үшін жасырын шаралар қолданылады; шиеленісті шешуге бюрократтық аппарат тартылады.

Көнгіштік –“жол сіздікі” – пассивті және ынтымақтастыққа ұмтылушы стиль. Кейбір жағдайларда тараптардың бірі басқаны сабырландыру үшін оның мүддесін өз мүддесінен жоғары қоюы мүмкін. Отбасында дау-дамай туғанда қатынасты бұзбас үшін біреуі өз көз-қарасын тежеп қалады. Басқаны сабырландыруға мұндай ұмтылыс көнгіштікті, бағыныштылықты, көңілшектікті қажет етеді.

Ымырашылдық- “кел, түсінісейік” – екі параметр бойынша орташа ұстаным: белсенділік - енжарлық, ынтымақтасуға ұмтылу-ұмтылмау. Шиеленісті қалған екі жақ бір-бірімен түсінісіп, ішінара өз талабынан бас тартып, ымыраға келеді. Шиеліністен бұлай шығу келіссөзді, екі жаққа тиімді келісімге жетісу жолдарын іздеуді қажет етеді. Мысал келтірейік. Жапондық шарттарда мынадай тармақ жиі кездеседі: “Шартты орындау барысында тараптардың бірінің шарт міндетін орындауына бөгет болатындай жағдай туындаса, екі тарап осы шартты өзгерту үшін келіссөз столына отырып, туындаған жағдайды талқылайды.” Іскерлік ынтымақтастықтың көптеген түрлері Жапонияда әлдебір шартсыз-ақ жүзеге асырылады, тараптардың ауызша келісімі жетіп жатыр. Американдықтарға өзінің шарттық міндеттемесін орындамайтын серіктеспен жайбарақат әңгіме жүргізу мүлде түсініксіз [43, б.2].

Британдық және қытайлық менеджерлер арасында шиеленісті шешу әдістерінде елеулі айырмашылықтар бар: қытайлықтар “ымырашылдық” пен “көнгіштік” сияқты мінез-құлықтың пассивті стилін жөн санаса, британдықтарға “ынтымақтастық” немесе, “жарыс” тәрізді белсенді стилдері тән. Мұны қытай қоғамының негізгі идеяларына конформизм, үйлесімдік пен абыройды сақтау этикасы жататын конфуцианстваға бейімділігімен түсіндіруге болады. Қытай қоғамында конформизм адамның оқшау өмір сүрмейтінін, отбасының бір бөлігі екенін сезінуіне негізделген. Адамдар арасындағы қатынастар әдептілік ережелерімен белгіленіп, қоғамдық иерархияны сыйлауды талап етеді. Үлкен құрмет көрсету қажеттілігі қытайлықтардың билікке бағынуға және агрессияны басуға әлеуметтік бағдарын қалыптастырған. Үйлесімділік этикасы қытайлықтарды екі шектің - әрекет пен әрекетсіздіктің – нақ ортасын таңдауға итермелей, қайғы, қуаныш, ашу сияқты әсерлерді бақылауда ұстау жолымен тепе-теңдік жағдайына жетісуге үйретеді [44, б.3]. Ең соңында, абырой ұғымы қытайлықтарды өз сезіміне ырық бермей салмақтылық сақтауға және басқа адамдардың алдында абыройдан айырылатындай жағдай тудырмауға үйретеді. Ұзақ уақыт жақсы қарым – қатынасты сақтау үшін дау-дамайға бармайды.

Сөйтіп, мәдениетаралық қатынастағы қиындықтар мәдениетті құрастырушы әртүрлі бөлшектерге байланысты: айырмашылық неғұрлым көп болса, қатынас үрдісі де соншалық күрделірек. Өзге мәдениет өкілімен қатынасқа төл мәдениет нормаларымен ережелеріне сүйеніп, оның мінез - құлқын болжай алмаймыз.

Осылайша шиеленістің шешімі шиеленіске қатысушылардың мәдениетінің ерекшеліктерімен айқындалады. Әлдебір халыққа қатысты қате түсініктің жалпыға ортақ емес екенін қоса айту керек. Олар әлеуметтік сипаттағы себептердің әсерімен туындайды, еңбекте келтірілген мысалдар соған дәлел.

Мәтінді оқып, қазақ халқының басқа ұлттарда кездеспейтін өзіндік, ерекше салт- дәстүрімен танысыңыздар

2. Render the text into Kazakh

Мәтінді қазақ тіліне аударыңыздар

Following the singing, assembled friends and family would begin to eat. A person who knew the country traditions well might take the “omyrtka”, or spinal column, out of the dish and give to every woman to taste. Failure to offer this delicacy to any woman would be taken as a sign of offense, as participation in this ritual was thought to be important in future childbearing efforts. The cleanly nibbled spinal column was hung on a high place in the yurt, placed between the “uuk” sticks which form the roof of a yurt. In a “tarn”, a house some family members constructed out of clay, it was hung from the ceiling.

Women who had just born children were admonished to eat plenty of kalzha so that they would be strong and recover quickly. The Kazakhs considered that fat, fresh meat and meat broth would give her strength. The skin and the breast bone of the kalzha were reserved for the godmother. The woman who first took the new baby from its mother was also given a special gift. After birth, the baby was first wrapped in a warm wool of the Spring shearing of a camel. The warmth of this wrapping was to approximate the feel of the mother’s uterus. Later, mothers wrapped their children in thin cloths until gradually they got accustomed to their new surroundings.

During the Shildekhana, the godmother sliced the boiled fat from a sheep’s tail and put it in the baby’s mouth. In this way it was believed that the baby would learn how to suck. And the baby who was trained in such manner was believed would never have stomach trouble.

Қазақтардың үйлену тойларында қандай салт – дәстүрлерінің куәгері болдыңыз?

2. Tell about the marriage ceremony in England

Ағылшын ұлтында үйлену тойды қалай жасайды?

Hear, people, now I take off the bride’s veil

I wish you happiness, dear bride,

If you show bad temper, your sisters-in-law would pursue you.

So be patient and not petulant

Your dastarkhan must be spread to any person

Who enters your yurt.

If aksakal, the oldest man visits you,

Pour warm water.

Be polite and tolerant with your neighbor

Don’t be idle, try to be clever in your needle work.

Respect your father and mother-in-law.

You’re so beautiful and white as an egg

Don’t be lazy, get up early and feed your husband

When elders come to your house, you should rise

Be simple and kind,

Do not gossip with the women.

Now people, have a look at her and give me my korimdik. Grandfathers bless her, she entered the yurt with her right foot; she’ll bring happiness to this house. Believe me! She was blessed by her folks. Now dear bride, come here, look how many people want to see you through away your veil; greet and bow to this crowd. As we mentioned above, the bride was required to bow when she heard each name of her future husband’s relatives. Poets all sang the Betashar on their own way, but the meaning of all of them was similar. The bride was instructed to be polite, loving, kind, generous, industrious, and to respect people. After Betashar, the bride would step over and bow to the shanrak. Then she would sit in a screen. Before stepping over the yurt threshold, the mother-in-law would throw some fat into the fire at the center of the yurt. This tradition remained from ancient times, and is still practiced today. Throwing fat into the fire on this occasion was to remind the new bride that as hostess running her own household that she must remember to always be prepared to receive guests. Throwing fat on the fire made it burn hotter; reminding her thst she must always be generous with visitors.

- Pecularity – ерекшелік;

- To bend – иілу;

- Bad temper – жаман мінез;

- Patient – шыдамды;

- Petulant - өкпешіл;

- Tolerant – сыйымды;

- Idle – жалқау;

- To gossip - өсек айту;

- To bless – бата беру;

- To bow – тағзым ету;

- Screen – шымылдық;

- Threshold – босаға;

- Guest – қонақ.

Мәтінді оқып түсінгеніңізді қазақша айтып беріңіз

2. Can you say how Kazakhs slaughtered cattle, cut carcasses into pieces?

Кімге қандай мүше тартылады?

Kazakhs always had meat at home, but when respected guests came, a family would slaughter an additional sheep or colt; if there were many guests, a horse. The sheep’s head was for respected guests or for the head of the clan or aul. Respected guests might be authoritative elder people, kinsmen or match makers, or rulers. Such individuals might be presented a sheep’s head or pelvic and ankle bones; for bride and groom, the breast bone; kidneys and ears for children; and other less prestigious parts could be added. The tastiest meats of the horse were zhal, zhaya, kazy and karta.

Kazakhs were superstitious about the sheep’s head.

Children were never allowed to touch it for fear that this might bring about the death of their father if he was living. To avoid his son from being mumbler or stutterer the brain was never presented by the father to his son. Adopted sons were often the recipient of an ankle bone. During celebrations if you brought kumys, they/d put some ankle bones into your bag. Meanwhile, ankle bones were never given to daughters, for this was considered an impediment to her later marriage. To meat which they were going to serve guests they won’t put neck, breast bone as we mentioned above for the bride and groom.

The serving of meat was of three types according to the number of guests, and different dishes were served in different size platters: main middle and simple platters. In the main dish there would likely be the sheep’s head, pelvic and ankle bones, some fat ribs, a slice of fat tail and liver. In the middle dish might be more pelvic and ankle bones, the spinal column and ribs. And in the simple dish would be an ankle bone, spinal column, ribs and shoulder blade. Sheep’s offals were never cooked in a kazan with meat being prepared for special guests. All of the above documents that Kazakhs were very generous and hospitable people who took great care to please and treat guests. Such traditions of our forefathers are still worth learning and using in everyday life.
Тапсырмалар
1. Read the following text and render it in Kazakh

Мәтінді оқып түсінгеніңізді қазақша айтып беріңіз

2. Do you know about other ceremonies of celebration of new life in the Kazakh tradition?

3 Жас нәресте дүниеге келгенде тағы қандай ырым жасалады?

Zharys Kazan was a celebration in honor of a pregnant woman in the hopes that her delivery would be successful. When a young woman began her labor, neighboring women would stretch a black and white lasso for the woman to hang upon. All nearby women would help as they could in the delivery process. They would also do their best to ease the pain of the expectant mother. They might also set a juniper branch on fire to drive any evil away. They would also implore the god of motherhood Bebatima, to be present. Women outside of the yurt would also circle around the structure with pestles to express their sympathy and solidarity for the woman in labor.

Other women would be busy cooking. The mother-in-law would be especially happy on that day, and she would open her special trunk where she had saved special meats and other foods. A kazan is a large cast-iron pot. During Zharys Kazan, many pots (or Kazan) would be set up in a row, fired, and filled with boiling meat to celebrate the new birth. They would then be called Kazans of “sincere good wishes”. A gift, or Suinshi, would be given by the happy father to the initial bearer of the good news that a son or daughter had been born. If a son had been born, the bearer of good news would say “Zhilkishi”, which means “horseman”. If a daughter was born, “Kestegoi”, a term describing needlework, would be announced.

During the feast, suinshi are also requested from both the mother in law and father in law of the new mother. If they did not respond quickly, the gift-seeker could snatch the head-dress off of their heads: but nobody would get offended. The woman selected by the family to become the new baby’s Godmother would bring “Kalzha” a special fat meat for the new mother who usually hadn’t eaten for a long period. The Godmother’s Kazan would also be boiling, and she would bear responsibility for the impending “Shildekhana”, or the celebration of a new baby. In their turn, parents of the new baby gave presents to the Godmother. Later in life the baby would be expected to respect his or her Godmother as he/she would his parents. The Godmother would invite the new mother and her baby to her house to be a guest and would dress the child in his or her first clothes, the “Itkoilek” after forty days. “Itkoilek” was made from soft cloth, and the hem was tucked, signifying the wish of long life for the baby.

Long-expected – көп күткен;

To butcher – мал сою;

Delivery – босану;

Implore – құдайға табыну;

Godmother – кіндік шеше.

„Christmas“ туралы не білесіздер? Оны қазақша қалай түсіндіресіздер?

Mini test:

Кішігірім тест:

А) on January 7;

В) on December 25;

С) on December 31.

А) Jesus;

В) Joseph;

С) Mary.
3 In Great Britain children expect toys and sweets from:

А) parents;

В) Santa Claus;

С) Ded Moroz.
4 English families decorate their houses with:

А) crackers;

В) pumpkins;

С) Christmas trees.

А) Fruit cake;

В) Christmas pudding;

С) cereal.

May the warmth and goodwill of this wonderful season remain with you through the coming year!

To let you know, you are thought about,

So often through the year, and to wish you worlds of happiness

Now Christmas time is here!

At this very spezial time of the year

We’ve joined our hands to say,

we wish you all the magic of a

Small World Holiday!

It’s time to trim the Christmas Tree,

and hang the mistletoe,

It’s time to wish much happiness,

To people nice to know!

May your home be filled with happiness and laughter this Christmas season!

This wish for you at Christmas time

Comes just to keep in touch

And to let you know though we’re apart

You’re thought of very much!

In Great Britain probably the most popular tradition is the mince pie

But in the USA the Christmas table looks like a Thanksgiving feast of turkey

Put the sentences into the correct order and you get a traditional Christmas recipe of Turkey with fruit stuffling

Жаңа жылдық қазды қалай даярлайтынын білесіз бе? Mәтіннің көмегімен Сіз қазды даярлап үйрене аласыздар.

1. 
   Simmer 2 minutes, stirring. Cool slightly.
   

Heat, stirring constantly.

Place halves flat in buttered roasting pan.

Cut dates, apricots, and remaining ingredients isaucepan.

Preheat oven to 325◦.

Fill slits in turkey with fruit mixture.

Cut each breast half in 6 slices

Bake 2 hours.

2 Ingredients: 2 boneless turkey breast halves; 1(10 ounce); package pitted dates; 1(16 ounce) package dried apricot halves, 1 cup walnut pieces; 2 cups water; ½ teaspoon ground cinnamon; ¼ teaspoon ground black pepper; ¼ teaspoon ground nutmeg; ¼ teaspoon ground cloves

- Turkey – күрке тауық;

- pan– таба;

- breast – төс;

- pitted date – тазаланған құрма;

- walnut – грек жаңғағы;

- cinnamon - даршин;

- ginger– ақ желкен;

- pepper – бұрыш;

- nutmeg – мускат жаңғағы;

- clove– сарымсақ;

- slit– ұзындап турау;

- buttered – майлау;

- stir – араластыру;

- simmer – қайнату;

- preheat – алдын-ала қыздыру.

Christmas is one of the main Christian celebrations but what do non Christians do at Christmas? What better place to ask than London, where people of all religions and backgrounds have learnt to live together. There are some answers of non-Christian religious backgrounds what they and their family do at Christmas.

Buddhism

Madura, 16

My family moved from Sri Lanka to England about thirty years ago and although we observe Buddhist celebrations, we celebrate Christmas too. We don’t decorate a Christmas tree or give each other presents but always make a traditional British Christmas dinner with meat, roast potatoes and those horrible Brussels sprouts. I hate Brussels sprouts! We also wear paper hays and tell silly jokes. Buddhists celebrate the New Year in April, so we give each other presents then.

Hinduism

At Christmas my family gets together with two other families. The kids cook, so that the mothers get a break. We are not as good cooks as our Mums, so usually it is not traditional Christmas dishes but some chicken and some vegetarian food. Our parents don’t drink alcohl but Christmas is the only time of the year when they get a little drunk. Because they don’t normally drink, they get tipsy after one glass of champagne. It is so funny!

For Hindus, the main festival is Divali, which is celebrated in November. We burn candles and have lots of fireworks. Christmas has no religious significance for me but it’s a nice time with my family.

Judaism

I’m Jewish but I don’t celebrate either Hanukkah (one of the main Jewish religious festivals, which is celebrated in December) or Christmas. Christmas is for kids. It’s also a family time when you see lots of relatives who you don’t get to see very often. I also like watching old films that are always shown on TV at Christmas. But for me, it has no religious significance. I really dislike the way Christmas has become so commercial. It’s all about spending money and has nothing to do with religion.

Islam

Yasmin, 23

background – негізі, түп тамыры;

to observe - сақтау, мерекелеу;

to get a little drunk – біраз мас болу;

to get tipsy – қызу (мас болу);

candle – шырақ;

significance – мағына, мән;

I dislike the way – маған ол мүлдем ұнамайды;

mixed-faith - өзгеше дін ұстану;

Eid – айт (Рамазан айының аяқталуы).

Мәтіннен қажетті ақпаратты тауып, кестені толтырыңыздар

Easter is a Christian religious holiday which celebrates the resurrection of Christ on Easter Sunday following his crucifixion and death, according to the Bible, on Good Friday. The English name for this Paschal festival comes from the Anglo-Saxon word, Eastre, a pre-Christian spring festival celebrated around the time of the vernal equinox in honor of the Teutonic goddess of dawn, Bede Eostre. Its exact date varies from year to year because it depends on the moon's cycle, but the earliest possible date is March 22, and the latest is April 25 (different from the Russian Orthodox tradition, which includes the added restriction that it must follow the Jewish Passover Festival).

In terms of Easter symbolism, the Easter Bunny is to Easter what Santa Claus is to Christmas. This pre-christian mythical-figure symbolizes the abun­dance of new life. Give him or her a basket of eggs (fertility symbol) to deliver, and you've got a pretty potent spring tonic, symbolically speaking! The story of the first Easter Bunny who hid colored eggs for young children to find on Easter morning (the prototype of the still very popular Easter Egg Hunt) was first recorded in fifth-century Germany. The custom of elaborately decorating Easter eggs and exchanging them as gifts was begun by the ancient Egyptians, and is still very popular among the Slavs of Eastern Europe. An­other symbol of Easter is the white lily, or Easter lily. Easter colors are all the pastel colors, and purple.

According to Christian tradition, the Easter season actually begins 40 days prior to Easter Sunday, on Fat Tuesday, or Butter Tuesday. This was the last day before the fast for Lent, which restricts the eating of meat and fats and lasts right up to Easter. The traditional food on Fat Tuesday is the pancake. The traditional food on Good Friday is hot cross buns.

British settlers brought a fun Easter custom with them to the New World. In England children rolled eggs down hills on Easter morning, symbolizing the rolling away of the rock from Christ's tomb. This custom became institu­tionalized in the United States by Dolly Madison, wife of the fourth American president, who organized the first hard-boiled Easter Egg Roll down the hilly lawn of the newly-built Capitol building. In 1880 the Easter Egg Roll location was officially transferred to the White House Lawn, where it is held every Easter Monday. The event is open to children no older that 12 years of age. People used to dress up in new clothes and go to church on Easter Sunday, and then stroll leisurely about town. This slowly developed into a promenade and later an Easter parade. The new Easter bonnet, purchased specifically for demonstration in the Easter parade has become another part of Easter folklore. The most famous Easter parade is the televised procession along Fifth Avenue in New York City.
Easter пасха;

Christmas рождество;

festival мейрам;

bunny қоян;

egg жұмыртқа;

fertility шұрайлы, құнарлы;

sweets тәтті тамақ;

garden бақ;

joy қуаныш;

vernal equinox көктемгі күн мен түннің теңесуі;

church шіркеу;

traditional салтты, дәстүрлі;

resurrection тірілу;

celebrate мерекелеу, тойлау;

christian христиандық;

english-speaking ағылшын тілінде сөйлейтін.