Медициналық психология» пәнінің оқу-әдістемелік кешені Баспа №3 26. 02. 2010 орнына №4 «Медициналық психология» ПӘні бойынша

Семей

2012

Алғысөз

1. 
   ЖАСАЛЫНДЫ
   

“ Психология” кафедрасының аға оқытушысы Абдуллина Г.К.

Хаттама № 1 “______” ____09______ 2012ж
2.ҚАРАЛДЫ

1. 
   Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің “Психология” кафедрасының отырысында
   

Хаттама №______”__»________ 2012 жыл

3.1.Университеттің оқу-әдістемелік бюросының отырысында мақұлданды және баспаға ұсынылды

1. 
   Глоссарий
   
2. 
   Дәрістер
   
3. 
   Практикалық және лабораториялық сабақтар
   
4. 
   Курстық және бітірушілердің кәсіби жұмыстарын дайындау
   
5. 
   Студенттің өздік жұмысы
   

1. 
   Глоссарий – түсініктемелер.
   

Медициналық психология курының негізгі мақсаты- жеке адамға әр түлі психикалық факторлардың әсерін; жеке адам дамуында ауытқулардың шығу себептерін, нервтік және психикалық бұзулылардың алдын алу және емдеу Медициналық психология жалпы психолгия ғылымының саласын зерттеу объектісі – жеке адам, оның нервтік—психикалық жүйесі. Қазіргі медициналық психологияның негізгі бөлімдері:

Патопсихологиямен психопатолгия- бір ұғым.

Медициналық психологияның негізгі міндеттері:

- Нервтік – психикалық және соматикалық аурулардың барысы мен емдеу кезінде психолгиялық факторлардың зерттеу барысында.

- Әртүрлі сырқаттар психиканың өзгерістерін зерттеу.

- Әртүрлі ауытқушылық жағдайлардың психикаға әсерін зерттеу.

- Сырқат адамның қоршаған ортаға қарым-қатынасын зеттеу

- Психикалық ауытқушылықтарды қалыпқа келтіруде лабораториялық эксперименталды- психологияның жаңа әдістерді қолдануды зерттеу

- Психикасы сырқат адамның жоғарғы нерв жүйесінің зақымдану мөлшерін зерттеу, анықтау

- Психотерапия жетістіктерін қолдана отрырып, науқас адамды сауықтыру.

Медициналық психология дәрігерлердің қызметі мен аурулардың

мінезқұлқын зерттеу. Адам психикасы жайындағы ілім мистикалық діни көзқараста ықпалында болды.8-12 ғасырларда Шығыс елдерде философиялық ой- пікірлер өркен жайып, ғылым және адамның жан дүниесі жанындағы ілім жанданып, жаңа сипатқа не болды.Жаратылыстану, медицына,математика мен адамтану ғылымдары өркен жайып,ежелгі дүние ғұламалары Платон мен Аристотельдің ,Гален Архимедтің еңбектері араб тіліне аударылды.Аристотельдің және басқа да ғылымдардың идеялары,ашқан жаңалықтары,ой-пікірлері жаңа сипат алып Әбу-Насыр-әл-Фараби (870-950жж) Әби-Алу иби Сина (Авиценна) (980-1037жж),(1126-1198жж) сияқты орта ғасырлық ғұламалардың зерттеулері арқ.адамның жандүниесі жайындағы ілім өркендеді.

Араб ғылымы Ибын әл-хайсам(әлгазен)Иранның медик ғылымы Закария Рази (865-925жж)өз еңбектерінде адам жан жүйесі.жайлы сол замандардағы ғылым жетістіктеріне сүиеніп,әр алуан зерттеулер жүргізді.

ӘбуНасыр әл-Фараби адам жан дүниесінің қыр-сырын ашып көрсететін бірнеше шығармалар жазды «ізгі қала тұрғындары» «Азаматтық»Саясат» аристотельдің «Жан туралы шығармасын арал тіліне аударған. Фараби жан тәнімен бұрын өмір сүрді бір денеден екінші денеге барып орналаса да алмайды деген ғылыми пайда жасаған
№ 2 дәріс

Тақырыбы: Медициналық психологияның даму тарихы.

Сұрақтары:

1. 
   Медициналық психологияның шығуы мен даму тарихы.
   
2. 
   Ғылымилығы мен маңыздылығы.
   
3. 
   Ғылым саласындағы орны.
   

Медициналық психология тек психоздарды зерттеп қана қоймай, әр түрлі соматикалық ауруларда болатын , психикалық өзгерістерді де зерттейді. Алғашқы қауымдағы адамдардың арасында психикалық аурулар болды деген болжам жасауға болады. Көне грек және Рим ғылымдарының еңбектерімен мифолгиядан. Мысал Спарта патшасы Клеоманның өзі-өзі кескілеп өлтіру: Сирия патшасы Свенденің өгей шешесіне іштей ғашық болуы себебінен депресивті жағдайда болуы т.б. Көне заманның оқымыстарымен дәрігерлері психиканы мимен, жалпы материямен байланыстырады. Олардың ойлары бойынша психикалық ауру адам төрт негізгі бөлігінің қарым- қатынасы байланысы. Олар қан, шырыш, сары және қара өт.Ұлы математик Пифагор қояншықты мидың ауруымен түсіндіру.Оның ойынша ақыл – ми да сезім жүректе. Гипократтың ойы бойыша ми – білу және адамның ортаға бейімделу мүшесі. Ол жаратылыстың қызметінің әртүрлі типтерін ашты, Бірнеше ғасыр өткен соң И. П. Павлов осы көрсетілген типтердің бар екенін анықтады ( флегматик , сангвиник, хол, мелей). Пепократтан басқа көне заман ның дәрігерлері( Галент.б.) бірнеше психологияның көріністері туралы жазады. Осы күнге дейін қолданып жүрген Мания, менайхолия, эпилепсия солардан қалған атаулар.

Б. з. 3 ғасырдан бастап көне Рим және Грек мемлекеттері құлап, ғылым мен медициналық шіркеудің қарауында болды да медицина дамымай қалды. Орта ғасырда психикалық ауру адамдарда нақұрыс, шайтан, жын- пері сиқыршы деп санады. Оларды жанын шайтанға сатқан деп есепдеді. Осы көзқарастың арқасында ауру адамдарды шайтанмен қарым- қатынас жасады деп , әр түрлі жабайы әдістермен жасаған. «Мыстандарды» жоюды папа8 Инокентий шіркеу арқылы заңдастырған. Наұрыс деп күмәнданған адамдарды отқа жағып, қыздырған темірмен қинаған.

16-17 ғасырларда жыншайтанды қуу эпидемияға айналып психикалық ауруларды түгелдей жойған. Ауру адамдарды қинау халықтың көзінше өткізілгендіктен сендірудің және өзін- өзі сендірудің әсерінен психоздардың эпидемиясы басталды. Батыс Европада психикалық ауру адамдарға тағылық көзқарас болғанда шығыста медициналық прогресі байқалды. Тарихта алғашқы психиатриялық ауруханалар ашылды. Каирда, Данаскіде, 854 жылы Каирда алғашқы психиатриялық аурухана салынған. 156 Туркияда Константинопольда Сулеймен сұлтан психикалық ауру адамдарға арнайы, өте қолайлы аурухана салдырды.

Шығыстың аса көрнекті ғалымы Абу-Әли Ибн – Сина (Авиценна) психоздарды дәділермен емдеуге көңіл бөлген. Оның ойы бойынша миы шатасқан адамдарға үрей мен жалғыздық залалды болып саналады, көңілдерін көтеріп, жұмыс істетіп, өлең айтқызған жөн. Кейбір шетелдік медицина(Англияда, Францияда, ФРГ, АҚШ, Испания, Латын) антипсихиатрия жайылды. Бұл ағым бойынша психикалық аурулардың шығуында биологиялық себептер емес, әлеуметтік және психологиялық факторлар басты роль атқарады. Олардың ойынша психикалықаурулар болмайды, ал психикалық ауруларды емдеуді жазалау деп санайды.

Антипсихиатрия теориясы экзистенциялизм сияқты идеалистік ілімге негізделген. Бұл ілім бойынша экзистенциялизм бірінші, ал объективті әлем екінші орында. 9-10 ғасырдан бастап 18-ғасырға дейін. Ресей жерінде псхикалық ауру адамдар монастырлерде өмір сүрген, сауыққанға не өмірінің ақырына дейін болған. Монахтар мүмкіндігінше ауру адамдарды тыныш және мазасыз деп бөліп емдеген.18 ғасырдың аяғында және 9 ғасырдың басында қала және ондағы тұрғындар санының өсуіне байланысты монастірлер психикалық ауру адамдардың қамқоршысы ретін халықты да,мемлекетті де қанағаттандыра алмады.Психикалық ауру адамдарды жекелейтін арнайы мекемелерді қажеттілігі туды губернияларда көптеген мәліметтер жиналды.

1776ж.Мәскеуде 1779ж.Петербургте психикалық ауруларға арналып –долгауз үйлер салындар.Сары бояумен бояп сары үйлер деп аталды тыныштандыратын көилектер,байлағыш белбеулеу пайдаланады.Мазасыз ауруларға шынжыр тағылып,қолдарына кісен салынады. 19ғ.бірінші он жылдықтанда декабристтерді жазалағаннан соң,қоғамның барлық бөліктерінде жандану болып,бөлімге құштарлық көбейте бастайды. Халықтын мәдениеті өркендеп материялисттік көзқарасты интелегенция пайда болды.Осы жағдайда психиятияны оқыту басталды.Оқытушы дәрігерлер психиятрияны материялистік тұрғыдан оқуға тырысты.

1860 жылдары И.М.Сеченовтың Мидың рефлекстері деген кітабы үлкен роль атқарды.Бұл кітап психиканы зерттеуде жаңа көзқарас тудырды, психиканы физиологиялық тұрғыдан зерттеудің басы болды. Сондайақ, психиканы зерттеуде И.П.Павловтың мектебі үлкен жұмыс жасады.1857ж .психиятрия жеке ғылым ретінде бөліп шықты.И.П.Мерживский мидың нашар даму себебін арғы ата тегінен қайталауынан емес, жоғарғы жүйке жүйесінің дамуының тоқтауымен байланыстырады. Бірнеше ғылыми жұмыстар шықты. И. П Мерживскийдің мұрагері И. М. Бехтерев өзінен кейін ми анатомиясын зерттеу туралы белгілі еңбектерін қалдырды. Оның ғылыми еңбектері түрлі психикалық бұзылудың анатомиялық- физиологиялық негізін табуға тырысты.

№ 3 дәріс

Тақырыбы: Қазіргі заманғы медициналық психологияның негізгі бөлімдері

Сұрақтары:

1.Қазіргі заман медициналық психологиясы пәні, салалары. 2.Нейропсихология, патопсихология, психопатология

3.Емдеу және реабилитациясы.

Қазіргі медициналық психология- жеке адамға әр түлі психикалық факторлардың әсерін; жеке адам дамуында ауытқулардың шығу себептерін, жүйкелік және психикалық бұзулылардың алдын алу және емдеу мәселелерін шешуге бағытталған. Медициналық психологияның негізгі бөлімдері: а) Нейропсихология, б) Патопсихология, в) Психиатрия психикалық дамудың бұзылуын, қалыпты адамның жағдайындағы өзгерістерді, мөлшерден тыс өзгерістер мен қалыпты жағдайларды, қалыпты жағдайлар туралы түсініктер береді.

Қазіргі медициналық психологияда медицина ғылымының теориялық негіздері жайлы ғылыми деректер жан жақты зерттелуде, кез келген ауру жайлы түсініктердің адам психикасына әсері мен ықпалы өзекті мәселелердің біріне айналуда. Ауру жайлы түсініктер батыс және шығыс елдердің халықтарында әртүрлі түсіндіріледі. Ғылыми деректерде ауруды организмнің қалыпты жағдайынан ауытқуы деп түсіндірсе, тибет халқында ауруды организмдегі жиналған кір ретінде қарастырады және адамның кірленген жерді тазартуға мүмкіндігі мол екендігіне ерекше мән береді.

Кез келген аурудың өзіне тән белгілері мен себептері бар. Аурудың белгісін симптом, ал белгілердің жиынтығын немесе тек сол ауруды ғана айқындайтын белгіні синдром деп атайды. Бір белгілер көптеген ауруларда кездеседі, мысалы: бас ауруы, дене қызуының көтерілуі, көңіл күйдің жайсыздығы, т.б. Ал аурудың ерекше белгісінің айқындалуы-синдром, мысалы: гепатит, апендицит, дизентерия және т.б.

Ауруды тудыратын себептер: эндогенді және экзогенді болып екіге бөлінеді.Эндогенді немесе ішкі себептер, экзогенді немесе сыртқы себептер. Ауруды үлкен екі топқа бөлеміз: жан немесе психикалық, тән немесе соматикалық аурулар. Аурудың кез келген түрі адам психикасы мен жүйке жүйесіне әрқашанда әсер етеді.

Психиканың дамуын ауытқушылығын және шығу тегін, патогеезін зерттеуде көптеген жетістіктер бар. Бұл жағдай генетика, эмбриология, биохимия, теротология сияқты биологиялық ғылымдардың акушерлік таным педнатрия психиатрия сиқты клиникалық пәндердің жетістіктеріне байланысты. Осыған байланысты әртүрлі этиопатогенезі бар психикалық ауытқушылардың жалпылама тобы өздерінің шығуы мен патогенезі сай жекеленген клиникалық түрлерге бөлінеді.

Медицинадағы психолгияда кең қолданылатын әдістерге бақылау мен әңгімелесу жатады. Қазіргі ғылыми техникалық прогресс кезінде науқас адамның денсаулығындағы ақауларды өте тез әрі сапалы зерттейтін құралдар бар: УЗИ, ЭКГ, кардиограмма, эхограмма, фоно- грамма, рентген, және т.б. Бұлардың барлығы сырқаттың жағдайын, дамуын, қолданылатын шараларды анықтауда- диагностикалауда алатын орны ерекше.

Науқас адам дәрігерге келуі аномнез толтырудан (яғни адамның өмірбаяны, қашан және қандай аурулармен туғаннан бері ауырғаны, қандай шағымдармен келгені, сырқаты қалай басталғаны, т.б.) – тарихынан басталады. Анамнез медициналық психологияда ең негізгі психодиагностикалық құрал болып табылады. Анализбен толық танысқан соң-диагноз қою болады, яғни сырқатты жойып, болдырмаудың шараларын белгілеу мен денсаулығын қалыпқа келтіру.

Медициналық психологияның, сондай-ақ психиатрияның негізгі міндеті белгілі бір психикалық ауруларға тән жекелеген белгілері мен синдромдарын, осы белгілердің тіркескен заңдылығын зерттеу. Тексеру барысында психикалық процестердің; түйсік, қабылдау, ойлау, ес, назар эмоция интеллект пен сана сияқты психикалық, қызметтердің қалыпты жағдайдағы мөлшерін, ауытқуын, тексеріп синдромына қарай диагнозын анықтайды.

Синдром- жалпы патогентикалық негізі бар, іштей өзара байланысты белгілердің қосындысы. Бір аурудың өрісінде бірнеше белгілер аусуы мүмкін. Бұл ауысулар кездейсоқ емес, бір ауруға тән заңдылықпен өтеді. Әрбір аурудың дамуында белгілі стеретип, белгілі бір жол болады.

Сондықтан әрбір аурудағы клиникалық белгілерді және олардың ауысу заңдылықтарын білу аурудың дұрыс диагнозын қоюға көмектеседі. Кейде аурудың өрісінанықтау үшін айлар керек. Аурудың даму стереотипін біле тұра оның өрісін болжауға болады.Әр түрлі ауруларда бірнеше түрлі синдромдардың басым болатыны анықталды. Синдромды дұрыстап анықтаудың аурудың дұрыс диагнозын қоюда мәні өте көп. Дұрыс диагноз ауру адамға жедел көмек крсету мүмкін емес. Мысалы, ойы алжасқан адамда( қарауытқан, делирий) дереу ауруханаға жатқызу керек. Себебі, ондай ауру өзіне де, басқаларға да қауіпті. Сол сияқты терең депрессия кезінде де ауру адамды ауруханаға жатқызу керек. Өйткені мұндай адам өмір сүргісі келмей өзін-өзі өлтіруге әрекет жасауы мүмкін. Синдромды екі топқа бөлуге болады; Сананың бұзылуы және сананың бұзылмауы.

Диалектикалык материализм тұрғысынан сана-адамның айналадағы, шындықты бейнелеудің ең жоғарғы түрі. Сана адамның қоғамдық еңбегінің арқасында пайда болып, адамдарды жануарлардан ажырататын белгі болып саналады.

Сондайақ, медициналық психологияда психологиялық диагностика әдісі психикалық аурудың шарттарын анықтауда өте маңызды. Психотерапия мен психокоррекциялық әдістемелік шаралар аурудан айықтыру мен сауықтыру жағдайларында тиімді қолданылады. Науқас адамның психикасы мен жүйке жүйесіне жағымды әсер етерде жас кезеңдердегі өзгерістердің психикаға әсері де ескеріледі.

Медициналық психология дәрігерлердің қызметі мен аурулардың мінез-құлқын зерттеу. Адам психикасы жайындағы ілім мистикалық діни көзқараста ықпалында болды.8-12 ғасырларда Шығыс елдерде философиялық ой- пікірлер өркен жайып, ғылым және адамның жан дүниесі жанындағы ілім жанданып, жаңа сипатқа не болды.Жаратылыстану, медицына,математика мен адамтану ғылымдары өркен жайып,ежелгі дүние ғұламалары Платон мен Аристотельдің ,Гален Архимедтің еңбектері араб тіліне аударылды.Аристотельдің және басқа да ғылымдардың идеялары,ашқан жаңалықтары,ой-пікірлері жаңа сипат алып Әбу-Насыр-әл-Фараби (870-950жж) Әби-Алу иби Сина (Авиценна) (980-1037жж),(1126-1198жж) сияқты орта ғасырлық ғұламалардың зерттеулері арқ.адамның жандүниесі жайындағы ілім өркендеді.

Араб ғылымы Ибын әл-хайсам(әлгазен)Иранның медик ғылымы Закария Рази (865-925жж)өз еңбектерінде адам жан жүйесі.жайлы сол замандардағы ғылым жетістіктеріне сүиеніп,әр алуан зерттеулер жүргізді.

ӘбуНасыр әл-Фараби адам жан дүниесінің қыр-сырын ашып көрсететін бірнеше шығармалар жазды «ізгі қала тұрғындары» «Азаматтық»Саясат» аристотельдің «Жан туралы шығармасын арал тіліне аударған. Фараби жан тәнімен бұрын өмір сүрді бір денеден екінші денеге барып орналаса да алмайды деген ғылыми пайда жасаған.Содан-ақ,ол дүниеге келісімен адамның бойында түрліше күш қуатпайда боладысол күш-қуат қабілетін негізгі түрлері мынандай деп көрсетті

-адамды қуаттандыратын күш (арабиа-«әл-қуат әл-газина»)

-түисіну қуаты

-қиялдану қуаты

-ақыл-ой не ойлану қуаты

-қозғаушы күш

-белгіні бір іс-әрекетке ұмтылу қуаты

Адам бойындағы күш-қуатын Әл-Фараби атаған түрлері жеке психологиялық пойестерді атауы мен мәніне дәл келеді. Ал «Екінші ұстаздың сөз (ақыл-ой)мағынасы туралы ой-толғамдары» дейтік еңбегіндегі психикалық процесстердің барлығына жуығын адамның белгілі мүшелерінің қатысуымен жасалып отыратын материалисттік құбылыстар деп анықтап, әсіресе адам жанының ақыл-ойға байланысты болатындығының ерекше маңызы бар деп көрсетеді. Адам қиялы оның түс көруіне де әсер етіп, іс-әрекетін ерекше жалғасы болып саналады. Түс көруді осы заманғы психологияда дәл осы мағынада қарастырады. Фарабидің психикалық жайындағы мұндай ой жүйесін адам жанының шынайы болмысын және табиғат негізін ғылыми тұрғыдан шешкен көзқарас деуге болады.

Орта ғасырларда жан туралы ілімді аристотельдік идеялар тұрғысынан іздестірген арб тілді елдердегі көрнекті ойшылдар шығыста Ибн Сина, ал батыста Ибн Рошд болды. Ибн Синаның мед қағидасы деп аталатын еңбегі бес жүз жыл бойы жұмыстар дүниенің әр тарабына таралып, барлық деңгейдегі медициналық мектептердегі бірден бір құрал болды. Оның көзқарастарындағы маңызды мәселе – жан туралы философиялық және медициналық тұрғыдан қарастырған бір-біріне қайшы пікірі. Оның анықтауынша жан туралы түсінік ғылым мен дін арасындағы аралық қабат сияқты. Адам психикасының ми қызметіне тәуелді болып отыратындығы материал тұрғыдан қарастырылады.
№ 5- дәріс