Монографиялық еңбектері. Қойгелдиев М. К. «Сталинизм и репрессии в Казахстане 1920-1924-х годов», Х.Әбжановтың «Алаш қозғалысы»

21. Қазақстандағы жаппай саяси қуғын сүргін мәселелері
Мәселеге қатысты Отандық тарихнамада бірнеше еңбектер бар. Н. Мартыненконың 
редакциясымен "Алашорда" құжаттар жинағын қайта басып шығарылды,"Алаш" қозғалысы 
бойынша М.Қ. Қойгелдиев, К.Нүрпейісов, Д.А. Аманжоловалардың монографиялық 
еңбектері. Қойгелдиев М.К. «Сталинизм и репрессии в Казахстане 1920-1924-х годов», 
Х.Әбжановтың «Алаш қозғалысы» еңбектері жатады. Зерттеу жұмысында ол қуғын сүргіннің 
жүргізілген хронологиясын анықтайды. 
Қазақстандағы қуғын-сүргіннің бірінші кезеңі, 
меніңше, 1917-1928 жылдар. Бұл – үлкен террорға, үлкен қасіретке, үлкен апатқа апарған 
дайындық кезеңі. Екінші кезең – 1929-53 жылдар. Қуғын-сүргіннің ең шарықтау шыңы. Бұл 
кездегі үлкен апат, яғни 30-жылдардың басындағы ашаршылық қазақтың жартысын алып 
кетті. Үшінші кезең – 1951-1991 жылдар. Бұл уақытта қуғын-сүргіннің қатігездігі төмендеді, 
бірақ тоқтаған жоқ. 
Репрессия саясатының кең ауқымдылығын түсіну үшін “Үлкен террор” кезіндегі 1937 жылғы 
ақпаннаурыз пленумында келтірілген баяндамаға назар аудару керек. Онда“басқ 
державалардың 
ішінде КСРО жалғыз социализм құрылысындағы мемлекет, шетелдік мемлекеттер, оның 
ішіндеФинляндия, Балтық елдері, Польша, Румыния, Түркия, Жапония елдері Франция және 
Ұлыбритания елдерінің көмегімен КСРО-дағы социализм құрылысына тосқауыл болуы үшін 
шпиондар мен диверсант әскерлерін КСРО-ға енгізеді” деген оймен контексте “басқа әлеммен 
қарым-қатынас жасағандарға, қуғындау ісі жүргізілді” делінген. 
#Статистика Жазықсыз жазаланғандар саны әлі күнге дейін әртүрлі мөлшерде айтылады. 
1937- 1938 жылдары 1 миллион адам атылып, 2 миллион адам тұтқында өлген. М.Тәтімов 
“Зұлматтың ауыр зардабы” атты еңбегінде 1937-1938 жылдары қазақстандықтардың 44 мыңы 
түрмеде, ал оның 22 мыңы атылған деп айтады. 1936-1938 жылдар арлығында 29 әртүрлі 
“контрреволюциялық ұйымдар” ашылып, 1937-1938 жылдары 160 мың адам қуғын-сүргінге 
ұшыраған. Әрине заңсыздықтар, әділетсіздіктер мен басынушылық мәңгі тұра бермейді. 1950-
ші жылдардағы түбегейлі өзгеріс мемлекеттің бұл ісіне араласпай қойған жоқ. Ақырындап 
жазықсыз жазаланғандарға тағылған айыптарды қайта қарау процесстері мен ақтау 
процесстері басталды Н.Г. Охотин, А.Б. Рогинский О масштабе политических репрессий в 
СССР при Сталине Әр жылдың динамикасының береді. Ол бойынша 1921 ен 1953 жылдар 
аралығында 7867030 адам қылмыстық жауапкершілікке тартылып, 1 млн 12 мың адам өлім 
жазасына кесілегн. 1937—1938 годы по 58-й статье в Казахской ССР были арестованы 45 563 
человека, то есть менее 1 % жителей Казахской ССР.[1] За годы Сталинского правления в 
Казахскую ССР было депортировано 800 тысяч немцев, 102 тысячи поляков, 19 тысяч 
корейских семей, 507 тысяч представителей народов Северного Кавказа[2]. За годы репрессий 
в лагеря Казахстана было сослано более 5 миллионов человек[3] 
Мүдделер