Н. А. Мухаметжанова 2 Гуманитарлық заң факультетінің оқу-әдістемелік бюросында талқыланып, бекітілді. Хаттама №

Оқытушы үшін оқу-әдістемелік кешені

5В020300- Тарих мамандығына арналған

СЕМЕЙ – 2013

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің Қазақстан тарихы кафедрасының т.ғ.к. , доцент м.а. Мухаметжанова Н.А.

2 КЕЛІСІЛДІ

2.1 Қазақстан тарихы кафедрасының отырысында қаралып, талқыланды.

Хаттама №_____ «___» __________2013 жыл.

Кафедра меңгерушісі Н.А. Мухаметжанова

ОӘБ төрайымы Ш.Кеңесбаева

3 БЕКІТІЛДІ

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында мақұлданды және баспаға ұсынылды

Хаттама № ____ «____» _________ 2013 жыл.
ОӘК төрайымы ________ Г.Искакова

4 АЛҒАШ ЕНГІЗІЛДІ ( немесе № «____» _________2013__ ж.)

Мазмұны
1 Қолдану аумағы

2 Нормативтік сілтемелер

3 Жалпы ереже

4 Оқытушылар үшін пәннің жұмыс бағдарламасының мазмұны

5 Студенттердің өздік жұмыстары тақырыптарының тізімі

6 Пән бойынша оқу әдістемелік картасы

7 Оқу әдістемелік әдебиеттердің қамтамасыз етілу картасы

8 Әдебиеттер

1. 
   Қолданылу аумағы
   

«Археология» пәні бойынша оқу-әдістемелік кешені 5В020300-«тарих» мамандықтары студенттеріне арналған. Ол студенттерді курстың мазмұнымен, оның маңыздылығы және қажеттілігін, қурс саясатын, дағды мен іскерліктің тақырыптарымен таныстырады. Оқу-әдістемелік кешені пәнді оқып білудегі негізгі басшылық болып табылады.

2. 
   Нормативтік сілтемелер
   

«Археология» пәні бойынша осы оқу-әдістемелік кешені келесі құжаттардың ұсынымдарымен және талаптарына сәйкес берілген пән бойынша оқу процесін ұйымдастыру тәртібін белгілейді және жасайды :

5В020300» -«Тарих» мамандықтағы мемлекеттік жалпы міндетті білім стандарты ҚР МЖБС 3.08.273-2006, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «23» 12 2006 жылғы, № 779 бұйрығы бойынша әрекетке еңгізілді және бекітілді.

- СТУ 042- РГКП-СГУ -8-2007 «Пәннің оқу-әдістемелік кешенін жасау және ресімдеудің жалпы талабы» университет стандарты

- ДП 042- 08.10.10.12-2007 «Пәннің оқу-әдістемелік кешенінің құрылымы және мазмұны» құжатталған процедура
3 Жалпы ереже
«Археология» курсының кезеңдерін оқыту

• 
  Оқытушының аты-жөні – Мухаметжанова Нургуль Ахметжановна
  
• 
  Кафедра –тарих және құқық
  
• 
  Байланыс ақпараты – тел: 360225, 87772847541, оқу корпусы № 1, кабинет 1006
  
• 
  Дәрістерді өткізу орны - 1207 аудитория;
  
• 
  Пән атауы – «Археология»
  
• 
  Кредиттер саны – 3;
  
• 
  Оқу жоспарынан шығарым:
  

Кесте-1

Курс	Семестр	Кредит	Дәріс	Прак. сабақ	СРСП	СРС	Барлығы	Бақылау түрі
1	2	3	30	15	45	45	135	Емтихан

3.1 Пәннің мазмұнының қысқаша сипаты

Археология ғылым ретінде. Заттай және жазбадай деректер. Археологиялық ескерткіштер және олардың типологиясы. Археологиялық нысаналарды мерзімдеу түрлері: филологиялық әдістер, жаратылыстану ғылымының әдістері, археологияның өзіндік әдістері. Археологиялық ескерткіштерді зерттеудің тарихнамасы. Адамзаттың пайда болуы. Тас ғасырының ескерткіштері: палеолит, мезолит, неолит. Негізгі еңбек құралдары. Ежелгі адамның шаруашылық қызметі: аң аулау, терімшілік. Алғашқы қауымдық мәдениет ескерткіштері. Өндіруші шаруашылықтың пайда болуы және дамуы- неолиттік төңкеріс. Керамиканың және тоқыманың шығуы. Қазақстан аумағындағы тас дәуірінде мекен еткен тайпалардың даму ерекшеліктері. Мыстытас және қола кезеңдері. Металлургияның алғашқы ошақтарының пайда болуы. Ерте темір дәуірі, ерекшеліктері. Еуразия аумағындағы темір дәуіріне жататын ескерткіштер. Ерте темір дәуірінде өмір сүрген тайпалардың шаруашылық және мәдени дамуы.

«Археология» курсы – Қазақстан және Орта Азия жеріндегі мемлекеттердің пайда болуын, қалыптасуын, мәдениеттердің пайда болуын, дамуын, дүниежүзілік тарихтағы орнын және тарихи оқиғаларды объективті түрде нақты деректер негізінде қарастырады.

Бұл курс мемлекеттердің пайда болуы мен дамуын зерттеп, олардың тарихтағы орнын анықтауда тарих ғылымына өзіндік үлес қосады.

Курс бойынша оқу материалын жетілдіру. Пәнді оқытудағы мақсат – студенттің тарихи санасын оята отырып, оларда тарихи материалдармен жұмыс істей білу қабілеттіліктерін қалыптастыру .

• 
  Курсты оқу барысында студенттерге алғашқы қауымдық құрлыстың адамзат дамуы тарихындағы алатын орнын түсіндіру;
  
• 
  Көне дәуірдегі адамзаттың дамуының, әлеуметтік ұйымшылдықтың даму үрдісінің ерекшеліктерін және заңдылықтарын дұрыс бағалау және тереңірек түсіну;
  
• 
  Курсты оқу негізінде студенттер Қазақстан жерін ежелден мекен еткен тайпалардың бүгінгі күнге дейін барлық адамзат қауымының дамуына тән дәуірлерді кешіргенін зерделеп білу;
  
• 
  Курстың тәжірибелік мақсаты – археология тарих пәнімен алғашқы қауымдық құрылыс кезеңінен орта ғасырларға дейінгі аралықты оқуда тығыз байланыста болғандықтан студенттерді тарих курсы бойынша, соның ішінде мектептерде де Қазақстан тарихынан сабақ беруге даярлау; студенттерді өз жұмыстарын жүргізу үрдісінде мәдени және тарихи ескерткіштерді қорғауға қатысуға даярлау;
  

Археологияны оқып, білмей ежелгі заман тарихын, мәдениет тарихын, антропология мен этнология сияқты пәндерді меңгеру қиын. Археологияны оқу негізінде заттай дерек көздері қарастырылып, архелогиялық ескерткіштер ретінде көрініс берсе, сонымен қатар жазбаша дерек көздері де археологияда қарастырылады.

«Археология» курсының кезеңдерін, Қазақстанның географиялық кеңістікте алатын орнын, Қазақстанның қазіргі заман тарихының әлеуметтік-мәдени және шаруашылық–экономикалық даму ерекшеліктерін, тарихи даму үрдісін студенттерге ғылыми негізде түсіндіруді алға міндет етіп қояды.

Курсқа қатысу үшін студент тарих негіздерін және мәдениеттануды білуі керек. Әлеуметтік ғылымдардың негізгі категорияларын білуі жөн («қоғам», «адам», «құндылықтар», «жеке тұлға (индивид)», «прогресс», «даму»).

Археологияны оқып білмей ежелгі заман тарихын, мәдениет тарихын, антропология және этнология сынды пәндерді меңгеру қиын. Археологияны оқу негізінде заттай дерек көздері қарастырылып, археологиялық ескерткіштер ретінде көрініс берсе, сонымен қатар жазбаша дерек көздері де, археологияда түсіндіріледі.

4. Оқытушылар үшін пәннің жұмыс оқу бағдарламасының мазмұны

Кесте -2 Пәннің мазмұны. Сабақ түрлері бойынша сағаттарды бөлу

Пәннің мазмұны. Сабақ түрлері бойынша сағаттарды бөлу кесте -2

Тақырып аттары және оның мазмұны		сағат саны	Қолданылатын әдебиеттер
Дәріс сабақтары
Тақырып 1 Археология ғылым саласы ретінде. 1) Археология пәнінің мақсаты және міндеті 1)Археология, археология мәдениеті туралы түсінік 2)Археологияның басқа ғылымдармен байланысы Тақырып 2Археологиялық ескерткіштерді зерттеу тарихы. Қазақстандағы археологиялық ескерткіштерді зерттеу. 1)Археологиялық ғылымның пайда болуы және дамуы. 2)Қазақстан жеріндегі археологиялық ескерткіштерді зерттеу тарихы 3)Ескерткішетрдің тарихи маңызы		2 2	1.Авдусин А.Д. Основы археологияи.М. 1989 2.Байпакав К.М.,Таймағамбеков Ж.К., Жумағанбетов Т. Қазақстан археологиясы. Алматы 1993. 3.Мартынов А.И.,Шер Я.А. Археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу тәсілдері. М. 1989. 4.Мартынов А.И. Археология.- М.,1986. 6.Клейн Л.С. Археологиялық дерек көздері. –Л.,1978. 1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994. 4.Ларичев В.Е. Көзқарастар (діни наным-сенімдер мен алғашқы мәдениет пен өнер туралы археологтардың естеліктері).-М.,1990. 5.Логвин В.Н. Қазақстандағы тас ғасыры. Алматы.1989. 6.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994
Тақырып 3Архелогиялық нысанның хронологиясы және кезеңдері. Уақытын анықтау тәсілі. 1)Хронология және кезең түсініктемесі. 2) Археологиялық кезең. 3)Антропологиялық кезең.		2	1.Ларичев В.Е. Көзқарастар (діни наным-сенімдер мен алғашқы мәдениет пен өнер туралы археологтардың естеліктері).-М.,1990. 2.Логвин В.Н. Қазақстандағы тас ғасыры. Алматы.1989. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994
Тақырып 4 Архелогиялық ескерткіштер типологиясы. Қазақстан аумағындағы археологиялық ескерткіштердің түлері. 1)Тарихи деректер түрлері. Заттай немесе архелогиялық ескерткіштер. 2)Архелогиялық ескерткіштердің жіктелуі.		2	1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994 4.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994.
Тақырып 5 Архелогиялық зерттеу жұмыстарын жүргізу әдістемесі. Қазақстан аумағындағы ескерткіштерді зерттеудегі ерекшеліктер. 1)Архелогиялық барлау. 2)Архелогиялық қазба жұмыстары барысында құжаттаманың жүргізілуі 3) . Ашық бет. 4). Жерлеу әдістерін зерттеу		2	1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994 4.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994.
Тақырып 6 Полеолит- ежелгі тас ғасыры. Қазақстандағы полеолит дәуірінің ескерткіштері. Тас ғасырындағы адамдардың өнері. 1)Ерте полеолит. Қазақстан аумағындағы ең ежелгі ескерткіш. 2)Орта полеолит. Қазақстандағы Мустье ескерткіштері. 3)Кейінгі полеолит. Қазақстан аумағындағы кейінгі полеолит ескерткіштері. 4)Жоғары полелиттегі адамдардың шарруашылығы мен қоғамы.		2	1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994. 4.Ларичев В.Е. Көзқарастар (діни наным-сенімдер мен алғашқы мәдениет пен өнер туралы археологтардың естеліктері).-М.,1990. 5.Логвин В.Н. Қазақстандағы тас ғасыры. Алматы.1989. 6.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994
Тақырып 7 Мезолит кезеңі. Неолит кезеңінің ерекшеліктері. Өндіруші шаруашылықтың тууы мен дамуы. 1)Мезолит кезеңінің сипаттамасы.Қазақстандағы мезолит. 2)Неолит кезеңінің ерекшелігі. Неолиттік төңкеріс. 3)Қазақстандағы неолиттік тайпалар.		2	1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994 4.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994.
Тақырып 8 Энеолит кезеңі мен Қола дәуірінің өзіндік ерекшеліктері 1)Жалпы энеолит пен қола дәуірінің сипаттамасы. 2)Евразиядағы энеолит мәдениеті. 3)Қазақстандағы энеолиттің ерекшеліктері.	2		1.Ларичев В.Е. Көзқарастар (діни наным-сенімдер мен алғашқы мәдениет пен өнер туралы археологтардың естеліктері).-М.,1990. 2.Логвин В.Н. Қазақстандағы тас ғасыры. Алматы.1989. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994
Тақырып 9 Евразиядағы орманды және далалы аймақтағы қола дәуірі. 1)Евразия даласындағы қола дәуірі. 2)Орманды алқаптағы қола дәуірі. 3)Қола дәуіріндегі ескерткіштер	2		1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994 4.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994.
Тақырып 10 Андроновтықтардың мәдени-тарихи қоғамының даму тарихы. Қазақстан аумағындағы мәдени ескерткіштері. 1)Андроновтықтар мәдениетінің зерттелу тарихы. 2)Андроновтықтар мәдениетінің дәуірлері мен кезеңдерін бөлудегі кедергілер. 3)Андронов мәдениетіне тән ескерткіштердің таралуы.	2		1.Ларичев В.Е. Көзқарастар (діни наным-сенімдер мен алғашқы мәдениет пен өнер туралы археологтардың естеліктері).-М.,1990. 2.Логвин В.Н. Қазақстандағы тас ғасыры. Алматы.1989. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994
Тақырып 11 Ерте темір ғасырындағы мәдениеттердің құрылуы мен даму мәселелері . 1)Темірден металл өндеп шығарудың пайда болуы. 2)Ерте темір ғасырының даму сатысы.	2		1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994 4.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994.
Тақырып 12Евразияның далалы және орманды алқаптарындағы ерте темір ғасыры. 1) Ерте темір ғасырындағы тайпалар туралы жазбаша дерек көздері. 2)Скифтік – сақтық мәдениет. 3)Савроматтар – және сарматтар. 4)Алтай және Сібірдегі ертедегі көшпенділер мәдениеті.	2		1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994 4.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994.
Тақырып 13 Қазақстан ерте темір ғасырында 1)Қазақстандағы қола дәуірінен ерте темір ғасырына өтудегі кедергілер. 2)Қазақстандағы ерте темір ғасырының хронологиясы мен кезеңдері. 3)Қазақстандағы көшпенділердің ертедегі материалдық мәдениетінің өзіндік ерекшеліктері.	2		1.Ларичев В.Е. Көзқарастар (діни наным-сенімдер мен алғашқы мәдениет пен өнер туралы археологтардың естеліктері).-М.,1990. 2.Логвин В.Н. Қазақстандағы тас ғасыры. Алматы.1989. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994
Тақырып 14 Қазақстандағы орта ғасырдағы көшпенділер. 1)Қазақ даласындағы халықтардың Ұлы қоңыс аударуы және этникалық топтардың ауысыуы. 2)Қазақстандағы орта ғасыр ескерткіштерінің хронологиясы мен кезеңдері. 3)Қазақстандағы орта ғасырдағы тайпалар және олардың ескерткіштері.	2		1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994 4.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994.
Тақырып 15 Ерте орта ғасырдағы Шығыс Еуропа. 1)Славяндардың шығуы туралы болжам. 2)Шығыс Еуропаның этникалық картасы. 3)Славяндардың археологиялық ескерткіштері.	2		1.Ларичев В.Е. Көзқарастар (діни наным-сенімдер мен алғашқы мәдениет пен өнер туралы археологтардың естеліктері).-М.,1990. 2.Логвин В.Н. Қазақстандағы тас ғасыры. Алматы.1989. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994
Барлығы			30сағат
Практикалық (семинарлық) сабақтар
Тақырып 1Археология ғылым саласы ретінде. 1)Археология мәдениеті, мәдени тарихи-қауымдастық. 2)Археология және гуманитарлық ғылымдар. 3)Археология және ғылымдар.	1		1.Авдусин А.Д. Основы археологияи.М. 1989 2.Байпакав К.М.,Таймағамбеков Ж.К., Жумағанбетов Т. Қазақстан археологиясы. Алматы 1993. 3.Мартынов А.И.,Шер Я.А. Археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу тәсілдері. М. 1989. 4.Мартынов А.И. Археология.- М.,1986. 5.Клейн Л.С. Археологиялық дерек көздері. –Л.,1978. .-М.,1994
Тақырып 2Археологиялық ескерткіштерді зерттеу тарихы. Қазақстан аумағындағы археологиялық ескерткіштерді зерттеу. 1)XVIII ғасыр аяғына дейінгі археологияның дамуы. 2) XVIII-XX ғасырлардың аралығындағы Ұлы археологиялық ашылулар: а)Трояның ашылуы. б)Крит аралындағы қазба жұмыстары. в)Геркуланум мен Помпейдегі қазба жұмыстары.. г)Тутанхамон мүрдесінің ашылуы. 3)Орыс және Кеңестік археологияның қалыптасып дамуы. 4)Қазақстан аумағындағы археологиялық ескерткіштерді зерттеу.	1		1.Авдусин А.Д. Основы археологияи.М. 1989 2.Байпакав К.М.,Таймағамбеков Ж.К., Жумағанбетов Т. Қазақстан археологиясы. Алматы 1993. 3.Мартынов А.И.,Шер Я.А. Археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу тәсілдері. М. 1989. 4.Мартынов А.И. Археология.- М.,1986. 6.Клейн Л.С. Археологиялық дерек көздері. –Л.,1978. 1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994. 4.Ларичев В.Е. Көзқарастар (діни наным-сенімдер мен алғашқы мәдениет пен өнер туралы археологтардың естеліктері).-М.,1990. 5.Логвин В.Н. Қазақстандағы тас ғасыры. Алматы.1989. 6.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994
Тақырып 3Археологиялық нысандардың хронологиясы мен кезеңдері.Мерзімін белгілеу тәсілі. 1)Мерзімін белгілеудің тарихи-филологиялық әдісі. 2)Мерзімін белгілеудің стратиграфиялық және типологиялық әдісі. 3)Ғылымда қолданылатын тәсіл.	1		1.Ларичев В.Е. Көзқарастар (діни наным-сенімдер мен алғашқы мәдениет пен өнер туралы археологтардың естеліктері).-М.,1990. 2.Логвин В.Н. Қазақстандағы тас ғасыры. Алматы.1989. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994
Тақырып 4Археологиялық ескерткіштердің типологиясы. Қазақстан аумағындағы археологиялық ескерткіштердің түрлері. 1)Қоңыстардың сипаттамасы. 2)Молалардың сипаттамасы. 3)Археологиялық ескерткіштердің басқа түрлері.	1		1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994 4.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994.
Тақырып 5Археологиялық қазба жұмыстарын жүргізудің тәсілдері. Қазақстан аумағындағы ескерткіштерді зерттеудің ерекшеліктері. 1)Ашық бет. 2)қоныстарды оқу әдістемесі. 3)Молаларды зерттеу әдістері. 4)Археологиялық барлау.	1		1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994 4.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994.
Тақырып 6 Полеолит – ежелгі тас ғасыры. Қазақстандағы полеолиттік ескерткіштер. Тас ғасырындағы адамдардың өмірі. 1)Полеолиттік өнердің ашылу тарихы. 2)Ежелгі тасғасырындағы негізгі өнер ескерткіштері: мүсіндеу, бейнелеу, графика. 3)Полеолит дәуіріндегі өнер мен дінге деген көзқарастардың байланысы. 4)Полеолиттік алғашқы өнер ескерткіштері тарихтың бастауы негізінде.	1		1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994. 4.Ларичев В.Е. Көзқарастар (діни наным-сенімдер мен алғашқы мәдениет пен өнер туралы археологтардың естеліктері).-М.,1990. 5.Логвин В.Н. Қазақстандағы тас ғасыры. Алматы.1989. 6.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994
Тақырып 7 Мезолит дәуірі.Неолит дәуірінің ерекшеліктері. Өндіруші шаруашылықтың тууы және дамуы. 1)Неолиттік төңкерістің негізгі ерекшеліктері. 2)Өндіруші шаруашылықтың пайда болуы. Жануарлар мен өсімдіктердің аудандарда таралу ерекшеліктері. 3)Қаратеңіздегі, Кавказ және Орта Азия аумағындағы неолит мәдениетіне тән алғашқы жер өндеу мен мал шаруашылығы. 4)Шығыс Еуропа мен Сібір, Кавказ бен Орта Азиядағы неолит мәдениетіне тән балық аулау және аңшылық.	1		1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994 4.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994.
Тақырып 8Энеолит және қола дәуірінің өзіндік ерекшеліктері. 1)Шығыс Еуропадағы энеолиттік мәдениетке тән егіншілік пен мал шаруашылығы. 2)Ауразияның далалы аймақтарында дамыған мал шаруашылығы( энеолит). 3)Қазақстан аумағындағы Афанась мәдениеті және оның ескерткіштері.	1		1.Ларичев В.Е. Көзқарастар (діни наным-сенімдер мен алғашқы мәдениет пен өнер туралы археологтардың естеліктері).-М.,1990. 2.Логвин В.Н. Қазақстандағы тас ғасыры. Алматы.1989. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994
Тақырып 9Еуразияның далалы және орманды алқаптарындағы қола ғасыры. 1)Жер өндеу мен мал шаруашылығына ауысу. 2)Еуразияның далалы аймақтарындағы қола ғасыры мәдениеті. 3)Сібірдегі қола дәуірі. 4)Еуразияның орманды алқаптарындағы қола ғасыры.	1		1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994 4.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994.
Тақырып 10 Андроновтықтардың тарихи-мәдени қоғамының тарихы. Қазақстан аумағындағы мәдениет ескерткіштері. 1)Солтүстік Қазақстандағы қола ғасырының ескерткіштері. 2)Орталық Қазақстан қола дәуірінде. 3)Шығыс Қазақстандағы ескерткіштер. 4)Қазақстандағы Андронов тайпаларының шаруашылығы мен қолөнері. 5)Әлеуметтік жіктелудің ерекшеліктері.	1		1.Ларичев В.Е. Көзқарастар (діни наным-сенімдер мен алғашқы мәдениет пен өнер туралы археологтардың естеліктері).-М.,1990. 2.Логвин В.Н. Қазақстандағы тас ғасыры. Алматы.1989. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994
Тақырып 11 Ерте темір ғасырындағы мәдениеттің қалыптасуы мен дамуындағы кедергілер. 1)Темірден металл өндеу. 2)Ерте темір ғасырындағы тайпалардың даму ерекшеліктері.	1		1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994 4.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994.
Тақырып 12 Еуразияның далалы және орманды алқаптарындағы ерте темір ғасыры. 1)Ерте темір ғасырындағы тайпалар жайлы жазбаша ескерткіштер. 2)Скифтік – сақтық мәдениет. 3)Савроматтар және сарматтар . 4)Сібір мен Алтайдағы ертедегі көшпенділер ескерткіштері.	1		1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994 4.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994.
Тақырып 13 Қазақстан ерте темір ғасырында. 1)Ерте темір ғасырындағы Қазақстан қоғамы туралы жазба деректері. 2)Оңтүстік Қазақстандағы және Жетісудағы сақ мәдениетінің ескерткіштері. 3)Шығыс Қазақстандағы сақтардың археологиялық ескерткіштері. 4)Қаңлы және үйсін тайпаларының археологиялық ескерткіштері.	1		1.Ларичев В.Е. Көзқарастар (діни наным-сенімдер мен алғашқы мәдениет пен өнер туралы археологтардың естеліктері).-М.,1990. 2.Логвин В.Н. Қазақстандағы тас ғасыры. Алматы.1989. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994
Тақырып 14 Ортағасырдағы Қазақстандағы көшпенділер. 1)Ерте түрік кезеңіндегі археологиялық ескерткіштер. 2)Қимақтардың археологиялық ескерткіштері. 3)Қыпшақтардың археологиялық мәдениетінің ерекшеліктері.	1		1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992. 2.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994 4.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994.
Тақырып 15 Ерте Орта ғасырдағы Шығыс Еуропа. 1)Протославяндық мәдениет. 2)VI-VIII ғ. Шығыс славяндар 3)Ежелгі Русь мемлекеті кезеңіндегі шығыс славяндардың мәдениеті.	1		1.Ларичев В.Е. Көзқарастар (діни наным-сенімдер мен алғашқы мәдениет пен өнер туралы археологтардың естеліктері).-М.,1990. 2.Логвин В.Н. Қазақстандағы тас ғасыры. Алматы.1989. 3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994

5 Студенттердің өздік жұмыстарының тақырыптары

17.Емтихан сұрақтары

1)Археология пәні және оның мақсаты, археология мәдениеті. Оның басқа ғылым салаларымен байланысы .

2)Археолгияның ғылым саласы ретінде қалыптасуы.

3)Орыс және Кеңес археологиясының дамуы.

4)Қазақстандағы археологиялық ескерткіштерді зерттеу.

5)Археологиялық кезең.

6)Археологиялық мерзімді анықтауды ң негізгі әдіс-тәсілдері.

7)Археологиялық ескерткіштер типі.

8)Антропогенездің негізгі этаптары.

9)Кейінгі полеолит. Қазақстандағы кейінгі полеолит ескерткіштері.

10)Орта полеолит . Қазақстандағы Мустье ескерткіштері.

11)Кейінгі полеолит. Қазақстандағы кейінгі полеолит ескерткіштері.

12)Тас ғасыры адамдардың өнері.

13)Мезолит дәуірінің өзіндік ерекшеліктері.

14)Солтүстік Қазақстандағы Чаглиндік мезолиттік мәдениет.

15)Неолиттік дәуірдің өзіндік ерекшеліктері,Неолиттік революция.

16)Қазақстандағы неолиттік тайпалар .

17)Орта Азиядағы Неолиттік тайпалар.

18) Шығыс Европаның орманды алқаптарындағы неолиттік мәдениет.

19)Қазақстан даласындағы энеолиттік дәуір тарихы.

20)Солтүстік Қара теңіздегі энеолиттік мәдениеттің Триполье-КУкутени ескерткіші.

21)Сібірдегі энеолиттік дәуірдің Афанасьмәдениеті. Қазақстан аумағындағы Афанась мәдениетінің ескерткіштері.

22)Қазақстандағы Устьбуконьск және вишневск ерте қола дәуірі мәдениеті.

23)Қола металл өңдеудің туындауы мен дамуы. Қола ғасырының өзіндік ерекшеліктері.

24)Шығыс Европаның орманды далалы аймақтарындағы қола ғасыры.

25) Шығыс Европаның далалы аймақтарындағы қола ғасыры.

26)Сібір мен Қазақстан даласындағы Андроновтықтардың мәдени-тарихи қоғамының тарихы.

27)Солтүстік Қазақстандағы қола дәірі.

28)Орталық Қазақстан қола мәдениеті.

29)Оңтүстік Қазақстан қола мәдениеті.

30)батыс Қазақстан қола мәдениеті.

31)Шығыс Қазақстан қола мәдениеті.

32) ШығысШығыс Европа мен Сібірдегі Сеймин және Турбин тайпалары.

33)Темірден металл өндеудің туындауы.

34)Солтүстік Қаратеңіз маңындағы Скифтік-сақтық мәдениет.

35)Шығыс Европаның орманрды алқаптарындағы темір ғасыры.

36)Алтай мен Оңтүстік Сібірдегі темір ғасыры.

37)Орталық Қазақстандағы ерте темір ғасыры мәдениетә.

38)Солтүстік және Батыс Қазақстандағы ерте темір ғасыры мәдениеті

39) Ерте темір ғасырындағы Шығыс Қазақстан халқы. Шілікті мен Берелі қорымдары.

40)Ерте темір ғасырындағы Оңтүстік Қазақстан мен Жетісудағы тайпалар.

41)Батыс Қазақстандағы Сармат тайпалары.

42)Үйсін мәдениеті.

43)Оңтүстік Қазақстандағы Қанлы тайпалары.

44)Ерте Орта ғасырдағы Шығыс Европа. Славяндардың археологиялық ескерткіштері.

6 Пән бойынша оқу-әдістемелік картасы
Пән бойынша оқу-әдістемелік картасы кесте-

Тақырыптары		Әдістемелік материалдар, плакаттар	Өз бетімен оқу сұрақтары	Бақылау формасы
Дәріс сабақтары	Практикалық (семинар) сабақтары
1	2	3	4	5
Тақырып 1 Археология ғылым саласы ретінде. 1) Археология пәнінің мақсаты және міндеті 1)Археология, археология мәдениеті туралы түсінік 2)Археологияның басқа ғылымдармен байланысы Тақырып2 Археологиялық ескерткіштерді зерттеу тарихы. Қазақстандағы археологиялық ескерткіштерді зерттеу. 1)Археологиялық ғылымның пайда болуы және дамуы. 2)Қазақстан жеріндегі археологиялық ескерткіштерді зерттеу тарихы 3)Ескерткішетрдің тарихи маңызы	Тақырып1 Археология ғылым саласы ретінде. 1)Археология мәдениеті, мәдени тарихи-қауымдастық. 2)Археология және гуманитарлық ғылымдар. 3)Археология және ғылымдар. Тақырып2 Археологиялық ескерткіштерді зерттеу тарихы. Қазақстан аумағындағы археологиялық ескерткіштерді зерттеу. 1)XVIII ғасыр аяғына дейінгі археологияның дамуы. 2) XVIII-XX ғасырлардың аралығындағы Ұлы археологиялық ашылулар:	1	1.3	Конспект
Тақырып3 Архелогиялық нысанның хронологиясы және кезеңдері. Уақытын анықтау тәсілі. 1)Хронология және кезең түсініктемесі. 2) Археологиялық кезең. 3)Антропологиялық кезең.	Тақырып3 Археологиялық нысандардың хронологиясы мен кезеңдері.Мерзімін белгілеу тәсілі. 1)Мерзімін белгілеудің тарихи-филологиялық әдісі. 2)Мерзімін белгілеудің стратиграфиялық және типологиялық әдісі. 3)Ғылымда қолданылатын тәсіл.	1	2.4	Сұхбаттасу
Тақырып 4 Архелогиялық ескерткіштер типологиясы. Қазақстан аумағындағы археологиялық ескерткіштердің түлері. 1)Тарихи деректер түрлері. Заттай немесе архелогиялық ескерткіштер. 2)Архелогиялық ескерткіштердің жіктелуі.	Тақырып 4 Археологиялық ескерткіштердің типологиясы. Қазақстан аумағындағы археологиялық ескерткіштердің түрлері. 1)Қоңыстардың сипаттамасы. 2)Молалардың сипаттамасы. 3)Археологиялық ескерткіштердің басқа түрлері.	1	3.5,3.6	Баяндама
Тақырып 5 Архелогиялық зерттеу жұмыстарын жүргізу әдістемесі. Қазақстан аумағындағы ескерткіштерді зерттеудегі ерекшеліктер. 1)Архелогиялық барлау. 2)Архелогиялық қазба жұмыстары барысында құжаттаманың жүргізілуі 3) . Ашық бет. 4). Жерлеу әдістерін зерттеу	Тақырып5 Археологиялық қазба жұмыстарын жүргізудің тәсілдері. Қазақстан аумағындағы ескерткіштерді зерттеудің ерекшеліктері. 1)Ашық бет. 2)қоныстарды оқу әдістемесі. 3)Молаларды зерттеу әдістері. 4)Археологиялық барлау.	1	4.4	Баяндама
Тақырып 6 Полеолит- ежелгі тас ғасыры. Қазақстандағы полеолит дәуірінің ескерткіштері. Тас ғасырындағы адамдардың өнері. 1)Ерте полеолит. Қазақстан аумағындағы ең ежелгі ескерткіш. 2)Орта полеолит. Қазақстандағы Мустье ескерткіштері. 3)Кейінгі полеолит. Қазақстан аумағындағы кейінгі полеолит ескерткіштері. 4)Жоғары полелиттегі адамдардың шарруашылығы мен қоғамы.	Тақырып 6 Полеолит – ежелгі тас ғасыры. Қазақстандағы полеолиттік ескерткіштер. Тас ғасырындағы адамдардың өмірі. 1)Полеолиттік өнердің ашылу тарихы. 2)Ежелгі тасғасырындағы негізгі өнер ескерткіштері: мүсіндеу, бейнелеу, графика. 3)Полеолит дәуіріндегі өнер мен дінге деген көзқарастардың байланысы. 4)Полеолиттік алғашқы өнер ескерткіштері тарихтың бастауы негізінде.	1	5.7,5.8,5.9	Сұхбаттасу
Тақырып 7 Мезолит кезеңі. Неолит кезеңінің ерекшеліктері. Өндіруші шаруашылықтың тууы мен дамуы. 1)Мезолит кезеңінің сипаттамасы.Қазақстандағы мезолит. 2)Неолит кезеңінің ерекшелігі. Неолиттік төңкеріс. 3)Қазақстандағы неолиттік тайпалар.	Тақырып 7 Мезолит дәуірі.Неолит дәуірінің ерекшеліктері. Өндіруші шаруашылықтың тууы және дамуы. 1)Неолиттік төңкерістің негізгі ерекшеліктері. 2)Өндіруші шаруашылықтың пайда болуы. Жануарлар мен өсімдіктердің аудандарда таралу ерекшеліктері. 3)Қаратеңіздегі, Кавказ және Орта Азия аумағындағы неолит мәдениетіне тән алғашқы жер өндеу мен мал шаруашылығы. 4)Шығыс Еуропа мен Сібір, Кавказ бен Орта Азиядағы неолит мәдениетіне тән балық аулау және аңшылық	1	6.5	Баяндама
Тақырып 8 Энеолит кезеңі мен Қола дәуірінің өзіндік ерекшеліктері 1)Жалпы энеолит пен қола дәуірінің сипаттамасы. 2)Евразиядағы энеолит мәдениеті. 3)Қазақстандағы энеолиттің ерекшеліктері.	Тақырып 8Энеолит және қола дәуірінің өзіндік ерекшеліктері. 1)Шығыс Еуропадағы энеолиттік мәдениетке тән егіншілік пен мал шаруашылығы. 2)Ауразияның далалы аймақтарында дамыған мал шаруашылығы( энеолит). 3)Қазақстан аумағындағы Афанась мәдениеті және оның ескерткіштері.	1	7.4,7.5	Сұхбаттасу
Тақырып 9 Евразиядағы орманды және далалы аймақтағы қола дәуірі. 1)Евразия даласындағы қола дәуірі. 2)Орманды алқаптағы қола дәуірі. 3)Қола дәуіріндегі ескерткіштер	Тақырып 9Еуразияның далалы және орманды алқаптарындағы қола ғасыры. 1)Жер өндеу мен мал шаруашылығына ауысу. 2)Еуразияның далалы аймақтарындағы қола ғасыры мәдениеті. 3)Сібірдегі қола дәуірі. 4)Еуразияның орманды алқаптарындағы қола ғасыры.	1	8.5,8.6	Сұхбаттасу
Тақырып 10 Андроновтықтардың мәдени-тарихи қоғамының даму тарихы. Қазақстан аумағындағы мәдени ескерткіштері. 1)Андроновтықтар мәдениетінің зерттелу тарихы. 2)Андроновтықтар мәдениетінің дәуірлері мен кезеңдерін бөлудегі кедергілер. 3)Андронов мәдениетіне тән ескерткіштердің таралуы.	Тақырып 10 Андроновтықтардың тарихи-мәдени қоғамының тарихы. Қазақстан аумағындағы мәдениет ескерткіштері. 1)Солтүстік Қазақстандағы қола ғасырының ескерткіштері. 2)Орталық Қазақстан қола дәуірінде. 3)Шығыс Қазақстандағы ескерткіштер. 4)Қазақстандағы Андронов тайпаларының шаруашылығы мен қолөнері. 5)Әлеуметтік жіктелудің ерекшеліктері.	1	9.4,9.5	Конспект
Тақырып 11 Ерте темір ғасырындағы мәдениеттердің құрылуы мен даму мәселелері . 1)Темірден металл өндеп шығарудың пайда болуы. 2)Ерте темір ғасырының даму сатысы.	Тақырып 11 Ерте темір ғасырындағы мәдениеттің қалыптасуы мен дамуындағы кедергілер. 1)Темірден металл өндеу. 2)Ерте темір ғасырындағы тайпалардың даму ерекшеліктері.	1	10.3	Конспект
Тақырып 12Евразияның далалы және орманды алқаптарындағы ерте темір ғасыры. 1) Ерте темір ғасырындағы тайпалар туралы жазбаша дерек көздері. 2)Скифтік – сақтық мәдениет. 3)Савроматтар – және сарматтар. 4)Алтай және Сібірдегі ертедегі көшпенділер мәдениеті.	Тақырып 12 Еуразияның далалы және орманды алқаптарындағы ерте темір ғасыры. 1)Ерте темір ғасырындағы тайпалар жайлы жазбаша ескерткіштер. 2)Скифтік – сақтық мәдениет. 3)Савроматтар және сарматтар . 4)Сібір мен Алтайдағы ертедегі көшпенділер ескерткіштері.	1		Сұхбаттасу
Тақырып 13 Қазақстан ерте темір ғасырында 1)Қазақстандағы қола дәуірінен ерте темір ғасырына өтудегі кедергілер. 2)Қазақстандағы ерте темір ғасырының хронологиясы мен кезеңдері. 3)Қазақстандағы көшпенділердің ертедегі материалдық мәдениетінің өзіндік ерекшеліктері.	Тақырып 13 Қазақстан ерте темір ғасырында. 1)Ерте темір ғасырындағы Қазақстан қоғамы туралы жазба деректері. 2)Оңтүстік Қазақстандағы және Жетісудағы сақ мәдениетінің ескерткіштері. 3)Шығыс Қазақстандағы сақтардың археологиялық ескерткіштері. 4)Қаңлы және үйсін тайпаларының археологиялық ескерткіштері.	1	12.5,12.6	Баяндама
Тақырып 14 Қазақстандағы орта ғасырдағы көшпенділер. 1)Қазақ даласындағы халықтардың Ұлы қоңыс аударуы және этникалық топтардың ауысыуы. 2)Қазақстандағы орта ғасыр ескерткіштерінің хронологиясы мен кезеңдері. 3)Қазақстандағы орта ғасырдағы тайпалар және олардың ескерткіштері.	Тақырып 14 Ортағасырдағы Қазақстандағы көшпенділер. 1)Ерте түрік кезеңіндегі археологиялық ескерткіштер. 2)Қимақтардың археологиялық ескерткіштері. 3)Қыпшақтардың археологиялық мәдениетінің ерекшеліктері.	1	13.4	Баяндама
Тақырып 15 Ерте орта ғасырдағы Шығыс Еуропа. 1)Славяндардың шығуы туралы болжам. 2)Шығыс Еуропаның этникалық картасы. 3)Славяндардың археологиялық ескерткіштері.	Тақырып 15 Ерте Орта ғасырдағы Шығыс Еуропа. 1)Протославяндық мәдениет. 2)VI-VIII ғ. Шығыс славяндар 3)Ежелгі Русь мемлекеті кезеңіндегі шығыс славяндардың мәдениеті.	1	14,3	Конспект

7 Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілу картасы
Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілу картасы кесте 4

Оқулықтар, оқу-әдістемелік әдебиеттердің аттары	Жалпы саны	Студенттер саны	Қамтамасыз етілу пайызы
1.Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992.	2	7	80
1.Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984.	2	7	80
3.Орта Азия мен Кавказдағы қола ғасыры.-М.,1994	1	7	40
4.Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994	1	7	40

5

8. 1 Негізгі әдебиеттер

1)Авдусин А.Д. Основы археология.М. 1989

2) Авдусин А.Д. Полевая археология. – М.,1972.

3)Амальрик А.С.,Монгайт А.Л.Археология дегеніміз не? М. 1957

4) Амальрик А.С.,Монгайт А.Л. Жоғалған цивилизацияны іздеу. М.1959.

5)Байпакав К.М.,Таймағамбеков Ж.К., Жумағанбетов Т. Қазақстан археологиясы. Алматы 1993.

6)Мартынов А.И.,Шер Я.А. Археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу тәсілдері. М. 1989.

7)Мартынов А.И. Археология.- М.,1986.

Қосымша әдебиет:

8)Андронов Б.В. Ата-бабалардың жер өндеуі. М.1978.

9)Солтүстік Қаратеңіздегі антикалық мемлекеттер.-М.,1984.

10)Ақышев К.А., Құшаев А.Г. Ніл өзенінің бойындағы сақтар мен үйсіндердің ежелгі мәдениеті. Алматы.1963.

11) Ақышев К.А. Есік қорғаны. Л.1978.

12) Ақышев К.А. және т.б. Ежелгі Отырар. Алматы. 1978.

13)Алпысбаев Х.А. Оңтүстік Қазақстандағы кейінгі полеолит ескерткіштері. Алматы,1979.

14)Блаватский В.Д. Антикалық археология және тарих.-М.,1985.

15)Борисковский П.И.Адамзаттың ежелден өткені. М.1974.

16)Шығыс Еуропаны ежелгі және орта ғасырдағы археологияның сұрақтары.-М.,1978.

17)Гайдукевич В.Ф. Боспорлық қалалар.-Л.,1981.

18)Долухановп.М. Тас ғасырының географиясы. М.1979.

19)Ежелгі славяндар және оларға көршілес .-М.,1974.

20)Ежелгі цивилизация.-М.,1989.

21)Ежелгі Русь және славяндар.-М.,1978.

22)Алғашқы қауымдық құрылыстың тарихы. Рулық қоғам кезеңі.-М.,1986.

23)Зайберт В.Ф. Атбасарлық мәдениет. Екатеринбург,1992.

24)Зданович Г.Б. Орал және Қазақстан далалы аймақтарындағы қола ғасыры. Свердловск.1988.

25)Қадырбаев М.К., КурманкуловЖ. Сарыарқадағы ежелгі кеншілер мен малшылар мәдениеті. Алматы.1992.

26)Керам К. Гробницы, боги, ученье.-М.,1960.

27)Киселев С.В.Оңтүстік Сібірдің ежелгі тарихы.М.-Л.1949.

28)Кларк Дж.Тарихқа дейінгі Африка.М.,1977.

29) Клейн Л.С. Археологиялық дерек көздері. –Л.,1978.

30)Косидовский З. Күн Құдай болғанда. –М.,1993.

31)Кругликова Е.Е. Оралдан Тянь-Шаньға дейінгі ежелгі мал шаруашылығы. Фрунзе.1986.

32)Кругликова И.Т. Антикалық археология.-М.,1984.

33)Кузьмина Е.Е. Үндіарийліктер қайдан келді. М.1994.

34)Ларичев В.Е. Көзқарастар (діни наным-сенімдер мен алғашқы мәдениет пен өнер туралы археологтардың естеліктері).-М.,1990.

35)Логвин В.Н. Қазақстандағы тас ғасыры. Алматы.1989.

36)Марғұлан Ә.Х. Орталық Қазақстандағы Бейғазы – Дәндібай мәдениеті. Алматы,1979.

37) Марғұлан Ә.Х. және т.б. Орталық Қазақстанның ежелгі мәдениеті. Алматы,1966.

38)Марков Г.Е. Материалдық мәдениет пен шаруашылық тарихы. М.1979.

39)Массон В.М. Ежелгі қоғамның экономикасы мен әлеуметтік құрылымы..Л.1976.

40)Матюшин Г.Н. Археологиялық сөздік.-М.,1996.

41)Мезолит СССР.-М.,1989.

42)Полеолит СССР.-М.,1984.

43)Поришнев Б.Ф. Адамзат тарихының бастауы. М.,1974.

44)Қазіргі заманғы тарих ғылымының теориясы мен әдіс-тәсілдерінің проблемасы.-М.,1990.

45)Өнердің ертедегі түрлері. М. 1972.

46)Сальников К.В. Оңтүстік Оралдың ежелгі тарихының очерктері.

47)Сидов В.В. Ертедегі славяндар тарихының туындауы.-М.,1979.

48)Семенов Ю.И. Адамзат қалай қалыптасты. М.1966.

49) Семенов Ю.И.Адамзат тарихының шаруашылығы..М..,1989.

50) Семенова Т.Н. Ортағасырдағы Тараз. Алматы. 1972.

51)Орта ғасырдағы Евразияның далалы аймақтары. М.,1981.

52)СССР-дің Европа далалы аймақтарындағы скифтік-сарматтық кезең. М.1989.

53) СССР-дің Азия далалы аймақтарындағы скифтік-сіьірлік кезең. М.1992. М.1980.

54)Тэйлор Э. Алғашқы өнер. М.1939.

55)Формозов А.А. Орыс археологиясының тарихи беттері. М1986.

56) Формозов А.А.Алғашқы өнер тарихының очерктері. М1989.

57) Формозов А.А.СССР аумағындағы алғашқы өнер ескерткіштері.- М.,1986.

58)Чебоксаров Н.Н., Чебоксарова И.А. Халықтар. Нәсілдер. Мәдениеттер. М.,1980.

59)Черников С.С. Қола дәуірінднгі Шығыс Қазақстан. МИЯ.1960.

60)Черных Е.Н. Металл – адам – уақыт . М.1972.

61)Штоль Г. Генрих Шлиман.-М.,1991.

62)Щапова Ю.Л. Археологиядағы қарапайым әдіс-тәсілдер.М.1988.

63)Энеолит СССР.-М.,1982.

64)СССр-дің орманды алқаптарындағы қола дәуірі. М.,1987.