«Назарбаев Зияткерлік мектептері» дббұ Үлгі Негізгі мектеп түлектеріне арналған қорытынды аттестаттау Химия

1. 
   Бақылау жұмысының құрылымы
   

А) Н⁺ + ОН^- → Н₂О

Б) Ag⁺ + Cl^- → AgCl↓

В) Ba²⁺ + SO₄^2- → BaSO₄↓

Г) Ca²⁺ + CO₃^2- → CaCO₃↓

Д) CO₃^2- + 2H⁺ → CO₂↑ + H₂O. Жұмыстың қорытындысын дәптерге жазып өткізіңіз.

N₂ + 3H₂ ↔ 2NH₃ + Q жүйесінде химиялық тепе-теңдік жағдайына жеткенде заттардың тепе-теңдік концентрациялары тең болды: [N₂] = 1,5 моль/л; [H₂] = 4,5 моль/л; [NH₃] = 2 моль/л. а) азот пен сутегінің бастапқы концентрациясын, б) химиялық тепе-теңдік константасын, в) берілген үрдістің тиімді жүру жағдайларын табыңыз.

4. Калий мен мырыш элементтері бір периодта орналасқан. Атом құрылысы тұрғысынан бір химиялық элементтердің периодтық жүйедегі орнын дәлелеңдер. Олардың валенттік мүмкіндіктеріне, физикалық және химиялық қасиеттеріне салыстырмалы сипаттама беріңдер. Осы элементтерге тән қосылыстардың формуласын келтіріңдер, оларлдың химиялық сипатын көрсетіңіздер.

5. Массасы 380г, массалық үлесі 40% кобальт (ІІ) хлориді ерітіндісіне белгісіз металл (Ме) батырылды. Біраз уақыттан кейін металды ерітіндіден алып кептіріп өлшегенде, оның массасы 14г артады. Реакциядан кейінгі кобальт хлоридінің массалық үлесі 8,75%. Егер, түзілген металл хлоридіндегі металдың тотығу дәрежесі +2 екені белгілі болса белгісіз металды анықтаңыз.

Сарамандық жұмыс№1

Тәжірибе тапсырмасы.

Келесі эксперименттіі есепті шешіңіздер.

№ 1есеп. Келесі сызбанұсқа бойынша айналуларды тәжірибе жүзінде жүзеге асыр.

CuSO₄ → Cu (OH)₂ → CuCl₂.

↓

CuО

№ 1 тапсырма. I. Ве – п.ж. бойынша № 4; Ar (Be) = 9, II – топ, негізгі топша, 2 период. ₊₄Be 2_ 2_; 1s²2s². Be⁰

; Be^* 1s² 2s¹2p¹ Be⁺² ; _ = 4; ¹ ₁p =4; ¹ ₀n = 5;

1s² 2s² 2p⁰ 1s² 2s¹ 2p¹
II. Ве екідайлы қасиет көрсетеді. Берилидің металдық қасиетін, көршілес период және негізгі топша бойынша орналасқан элементтермен салыстырыңыз.

Li> Be > B; Li металы Ве белсендірек, себебі Z (Li) < Z(Be), R(Li) > R(Be), Li - 1_ ; Be - 2_.





Mg Ве белсенділігі Mg төмендеу, себебі Z(Be) < Z (Mg), R (Be) < R (Mg).

III. Ве – жай зат, байланыс түрі-металдық, кристалдық торы- металдық,

Температура артқан сайын металдың электрөткізгіштігі кемиді, жылй өткізеді, иілгіш, батталғыш, металдық жылтыры бар.

2Ве⁰ + О₂⁰→ 2Ве⁺² О^-2

↑ ↓

Be⁰ + Cl₂⁰ → Be⁺² Cl₂^-

↑ ↓

т-з-ш т-т-ш

↑ ↓

натридің тетрагидроксо-

бериллаты

IV. ВеО – жоғары оксиді, екідайлы қасиет көрсетеді, күшті ковалентті полюсті және иондық байланыспен байланысқан, кристалдық торы-иондық.

ВеО + 2НСl → BeCl₂ + H₂O

негіздік

BeO + 2H⁺ + 2Cl^- → Be²⁺ + 2Cl^- + H₂O

BeO + 2H⁺ → Be²⁺ + H₂O

BeO + 2KOH → K₂BeO₂ + H₂O

қышқылдық калий

қасиет бериллаты

V. Be(OH)₂ – берилий гидрокиді, суда ерімейтін негіз, екідайлы.

Be(OH)₂↓ + 2HCl → BeCl₂ + 2H₂O

негіздік

қасиет

қышқылдық

қасиет

VI. Ұшқыш сутекті қосылыс түзбейді.







4

1) 2Ве⁰ + О₂⁰ _ 2Ве⁺²О^-2 қосылу, ТТР реакциясы.

оксиді (II)

О₂⁰ + 4ē → 2О^-2 1 тотықсыздану үрдісі, О₂⁰ т-т-ш.

2)ВеО + 2HCl → BeCl₂ + H₂O; алмасу реакциясы

тұз бериллий (II)

қышқылы хлориді

BeO + 2H⁺ +2Cl^-→ Be²⁺ + 2Cl^- + H₂O

BeO + 2H⁺ → Be²⁺ + H₂O

Қорытынды. Берилий (ІІ) оксиді мен екі моль сутегі катионы реакцияға түсіп, су мен берилидің (2+) катионы түзіледі.

3) BeCl₂ +2NaOH → Be(OH)₂ ↓ + 2NaCl - ион алмасу реакциясы

натрий берилий натрий

гидроксиді гидроксиді хлориді

(сілті) (ерімейтін (тұз)

негіз)

Be²⁺ + 2Cl^- + 2Na⁺ + 2OH^- → Be(OH)₂↓ + 2Na⁺ + 2Cl^-

Қорытынды. Берилий (2+) катионы мен екі моль гидроксид анионы реакцияға түсіп, берилийдің (ІІ) гидроксиді түзіледі.

4) Be(OH)₂↓ + 2HCl → BeCl₂ + 2H₂O

Be(OH)₂↓ +2H⁺ +2Cl^- → Be²⁺ +2Cl^- + 2H₂O

Be(OH)₂↓ +2H⁺ → Be²⁺ +2H₂O

Қорытынды. Берилий гидроксиді мен екі моль сутегі катионы реакцияға қатысып, берилидің (2+) катионы мен екі молекула су түзіледі.

BeCl₂ ↔ Be²⁺ + 2Cl^- әлсіз негіз бен күшті қышқылдың тұзы, гидролиз реакциясы екі сатымен, анион бойынша жүреді.

1 саты. Be²⁺ + 2Cl^- + HOH→ (BeOH)⁺ + H⁺ +2Cl^-

Be²⁺ + HOH → (BeOH)⁺ + H⁺ - сутегі катионының мөлшері артық сәйкесінше реакцияның ортасы қышқыл, лакмус – қызыл, фенолфталеин – түссіз, метилоранж – қызғылт.

BeCl₂ +H₂O → BeOHCl + HCl

2 саты. BeOHCl ↔ (BeOH)⁺ +Cl^-

(BeOH)⁺ + Cl^- + HOH → Be(OH)₂↓ +H⁺ + Cl^-

(BeOH)⁺ + HOH → Be(OH)₂↓ + H^{+ +} - сутегі катионының мөлшері артық сәйкесінше реакцияның ортасы қышқыл, лакмус – қызыл, фенолфталеин – түссіз, метилоранж – қызғылт.

BeOHCl + H₂O → Be(OH)₂↓ + HCl.

Тепе-теңдік константасы немесе әрекеттесуші массалар заңы. Тепе-теңдік константасы – тепе-теңдік орнаған кездегі реакция өнімдерінің концентрацияларының көбейтіндісінің реакцияға түскен заттардың концентрацияларының көбейтіндісіне қатынасымен анықталады (стехиометриялық коэффициенттерін ескере). Температура тұрақты болғанда t =const, бұл шаманың (К _{тепе-теңдік}) мәні тұрақты болады.

Температура тұрақты болғанда t =const, реакцияның жылдамдығы әрекеттесуші заттардың концентрацияларының көбейтіндісіне (стехиометриялық коэффициенттерін ескере) тура пропорционал.

2H₂ +O₂ ↔ 2H₂O K_c = [H₂O]² / [H₂]²[O₂]

N₂ + O₂ ↔ 2NO K_c = [NO]²/ [N₂] [O₂]
Берілгені: Шешуі. N₂ + 3H₂↔ 2NH₃ + Q

[N₂] = 1,5 моль/л а) С₁(N₂) = ∆С(N₂) + С₂(N₂) = ∆С(NH₃) + С₂(N₂) = [С₂(NH₃)-С₁(NH₃)] + С₁(NH₃)+С₂(N₂)] = +С₂(N₂) = (2моль/л-0моль/л)+1,5моль/л = 3,5моль/л.

[H₂] = 4,5 моль/л + С₁(Н₂) = ∆С(Н₂) + С₂(Н₂) = ∆С(NH₃) + С₂(H₂) = [С₂(NH₃) – С₁(NH₃) +

[NH₃] = 2 моль/л + С₂(H₂)]= (2моль/л-0моль/л) + 4,5моль/л = 6,5моль/л

a)[N₂]₁ - ? [H₂]₁ - ? в) N₂+3H₂↔2NH₃ + Q

б) К_р - ?

в) жүру Ле-Шателье ұстанымы бойынша:

жағдайы - ? 1) Тепе-теңдікті аммиактың түзілу бағытына ығыстыру үшін, реакция экзотермиялық болғандықтан үрдістің температурасын төмендету қажет.

2) Реакция көлемнің кемуімен жүреді, себебі реакцияға төрт көлем газ қатысып, екі көлем газ түзіледі. Сондықтан, қысымды арттырғанда тепе-теңдік аммиактың түзілуіне қарай ығысады.

3) Азот пен сутектің концентрациясын арттырғанда тепе-теңдік аммиактың түзілу жағына қарай ығысады.

№ 4 тапсырма.

1.Атом құрылысы. +1 -ē ₊₁₉К 2ē8ē8ē1ē 4s¹ +2 -2 ē ₊₃₀Zn 2ē8ē18ē 2ē; 4s² 3d¹⁰

4s¹

4s¹ 3d¹⁰ 4p¹

Калий мен мырышты химиялық элементтердің периодтық жүйесі бойынша сипаттағанда Клечковский ережесін қолданамыз. Калий мен мырыш бір периодта орналасқан. n = 4; l= 0,1,2,3; m = 2l + 1. Егер l = 0 болса, s – орбиталь; егер l =1 болса, 3р-орбиталь, егер l = 2 болса, бес d-орбиталь, егер l = 3 онда, жеті f –орбиталь. Электрондардың деңгейшелерде орналасуы бас және қосымша квант сандарының қосындысының өсу ретімен жүреді (n + l). Егер бас және қосымша квант сандарының қосындысы бірдей болса электрондардың деңгейшелерде орналасуы, бас квант санының мәнімен анықталады: алдымен бас квант санының мәні кішісіне сай орбиталь электронмен толады. Мырышта, 3d деңгейшесі n +l = 3+2=5, ал 4s деңгейшесі үшін: n+l = 4+0 = 4, яғни 3d деңгейшесінен аз, сондықтан калидегі 19-шы электрон 4s –орбитьінде орналасады.

2. Валенттілік мүмкіндіктер.

Калидің атом радиусы үлкен болғандықтан сыртқы энергетикалық деңгейінде бір валенттілік электроны болады да оны оңай беріп жіберіп күшті тотықсыздандырғыш қасиет көрсетіп тотығу дәрежесі +1 тең болады.

Мырыш атомында сырттан санағандағы астыңғы қабаттағы d- деңгейше толық толып, энергетикалық тұрақты күйде болады да , тек екі электронын ғана беріп жіберіп +2 тотығу дәрежесіне ие болады.

3.Физикалық қасиеттері.

4.Химиялық қасиеті .

Калий.

Мырыш.

Химиялық белсенділігі жалғыз валенттік электронының ядромен әлсіз байланысуымен түсіндіріледі. K0 -1е → K+ Оттекте, фторда, хлорда бұл металдар жанады: 2K0 + O20→K2+1 O2-1 (калий пероксиді). ↑ ↓ т-з-ш т-ғ-ш 2K0 +Cl20 → 2K+1 Cl-1 (калий хлориді) ↑ ↓ т-з-ш т-ғ-ш ал күкіртпен үйкелгенде тұтанады: 2K0 + S0 → K2+ S-2 (калий сульфиді) ↑ ↓ т-з-ш т-ғ-ш сутекпен қосылып гидридтер түзеді: 2К0 + H20 → 2К+H- (калий гидриді) ↑ ↓ т-з-ш т-ғ-ш Суға салынған калий бірден тұтанады.Сәл жанған соң қопарылыс береді,бұл кезде қызғын калий пероксидінің бөлшектері мен сілті тамшылараы тамшылайды. 2К0 + 2Н2 +1О→ 2К+ ОН + Н20 ↑ ↓ т-з-ш т-ғ-ш азотпен және инертті газдармен реакцияға түспейді: K + N2 Калийді тұз және қышқыл ерітіндісімен әрекеттестіргенде бірінші кезекте олар сумен әрекеттеседі.

Мырыш ауада тұрақты, өйткені ол одан әрі тотығудан қорғайтын жұқа оксидті қабатпен қапталады.Жоғары температурада мырыш жай заттармен: галогендермен,оттекпен және күкіртпен әрекеттеседі. 2Zn0 + O20  2Zn+2 O-2 (мырыш оксиді) ↑ ↓ т-з-ш т-ғ-ш Zn0 + Cl20  Zn+2Cl2-1 ↑ ↓ т-з-ш т-ғ-ш Zn0 + S0  Zn+2 S-2 ↑ ↓ т-з-ш т-ғ-ш Күрделі заттармен – қышқыл, сілті ерітіндісімен және сумен жағыдайға байланысты әртүрлі әрекеттеседі.. Zn0 + H2+1 O  Zn+2 O + H20 ↑ ↓ т-з-ш т-ғ-ш Zn0 + 2H+ Cl-  Zn+2O + H20↑ ↑ ↓ т-з-ш т-ғ-ш Zn0 + 2H2S+6O4  Zn+2SO4 + S+4O2↑ + 2H2O ↑ ↓ т-з-ш т-ғ-ш 3Zn0 +8HN+5O3 (конц) → 3Zn+2 (NO3)2 +2N+2 O↑ +4H2O Zn0 -2→Zn+2 3 р.тотығу, Zn0 т-з-ш (т-ғу). N+5 +3→N+2 2 р.т-з-у, N+5 (HNO3)т-т-ш (т-сызданады) Zn0 +2NaOH+ (түйіршік)  Na2Zn+2O2 + H20↑ Zn0 + 2NaOH +2H2+1 O  Na2[Zn+2 (OH)4] + H20↑

5.Маңызды қосылыстары және олардың химиялық қасиеттері.

№ 5.тапсырма

Берілді. Шешуі. 1. Реакция теңдеуін жазамыз: Me + CoCl₂ = MeCl₂ + Co

m _ер-ді (CoCl₂) = 162,5г 2.Бастапқы ерітіндідегі кобальт хлоридінің массасы мен зат

ω₁ (CoCl)₂ = 40% = 0,4 мөлшерін : m₁ (CoCl₂) = m_ер-ді(CoCl₂)• ω(CoCl₂) =

ω₂ (CoCl₂) = 8,75%= 0,0875 = 162,5г • 0,4 = 65 г.

Δm (Me) =14г ν₁ (CoCl₂) = m₁(CoCl)₂/ M (CoCl₂) = 65 г/ 130 г/ моль = 0,5 моль.

Me - ? 3. Реакциядан кейінгі ерітіндінің массасы.

m_{ер-ді 2} (CoCl₂) = m_{ер-ді 1}(CoCl)₂ – 14г = 162,5г-14г = 148,5 г.

4.реакциядан кейінгі кобальт (II) хлоридінің массасы мен мөлшерін есептеңіз. m₂ (CoCl)₂ = m _{ер-ді 2} (СoCl₂) • ω₂ (CoCl₂) = 148,5г • 0,0875 = 13 г.

ν (CoCl₂) = m₂ (CoCl₂) / M(CoCl₂) = 13 г / 130 г/моль = 0,1 моль.

5.Белгісіз металл мен реакцияға түскен кобальт (II) хлоридінің массасы мен мөлшерін есептейміз; ν (CoCl₂) = ν₁(CoCl₂ )- ν₂(CoCl₂ ) = 0,5 моль-0,1моль= 0,4моль.

6.Реакция нәтижесінде бөлінген кобальттын массасын есептеймін: m (Co) = ν (Co) • M (Co) = 0,4моль • 59 г/моль = 23,6 г.

7.есептің шарты бойынша үлгінің массасы 14 г артқан. Бұл үрдістің нәтижесінде белгісіз металдың еріп,үлгінің бетіне кобальттын қонғанын білдіреді. Сонда мынадай өрнек алынады: m_бас. – m(Ме) + m (Co) = m_бас. + 14 г ,немесе m(Со) – m (Ме) = 14г.

Әрекеттескен кобальттың массасын біле отырып, белгісіз металдың массасын анықтаймыз:

m (Me) = m (Co) – 14г = 23,6 г – 14г = 9,6 г.

8. Металдың молярлық массасын анықтаймыз: M(Me) = m (Me) / ν (Me) = 9,6 г / 0,4 моль = 24 г/ моль.

9.Бұл металл магний екенін периодтық жүйе бойынша анықтаймыз.

Жауабы: Mg.

Сарамандық жұмыс№1

Мақсаты. Заттардың әртүрлі кластарын алу мен қасиеттері жайлы білімдерін негізге алып, химиялық тәжірибе көмегімен айналулар тізбегін жүзеге асыру.

Гипотеза. Суда ерімейтін негіздерді алу жолдарын және олардың химиялық қасиеттерін біле отырып мен айналулар тізбегін жүзеге асырамын.

Іс- әрекет кезегі	Шешімін рәсімдеу
Теориялық бөлім Тізбектің әрбір буынын нөмірлеу.	CuSO4 →1 Cu (OH)2 →2 CuCl2. ↓3 CuO
Тізбектің әрбір буыны үшін заттардың әртүрлі кластарын алу мен қасиеттері жайлы білімді негізге ала отырып, реакция теңдеулерін құру.	1. CuSO4 + 2NaOH → Cu(OH)2↓ + Na2SO4 Мыс(II) натрий мыс(II) сульфаты гидроксиді гидроксиді Cu2+ + 2OH- → Cu(OH)2↓ Көк түсті Cu(OH)2↓ + 2HCl → CuCl2 + 2H2O мыс(II) тұз мыс(II) гидроксиді қышқылы хлориді Cu (OH)2↓ + 2H+ → Cu2+ + 2H2O ерітінді көк түсті Cu (OH)2  CuO + H2O қара түсті ұнтақ Мыс(II) мыс(II) гидроксиді оксиді
Қажетті реактивтердің бар екенін тексеру, ал жоқ реактивтер болса қолда бар реактивтердің көмегімен есепті шешудің басқа да жолдарын ойластыру.	NaOH реагентінің орнына KOH қолдануға., ал бір қышқылдың орнына(HCl) басқасын (H2SO4) алуға болады
Әрбір реакцияның жүру жағдайын және жұмсалған заттардың мөлшерін ойлау.	Мыс (II) гидроксидінің айырылуы қыздырғанда ғана жүреді.
Экспериментальді бөлім. Барлық айналуларды тәжірибе жүзінде іске асыру және байқаған өзгерістерді жазып қою.	CuSO4 →1 Cu (OH)2↓ →2 CuCl2. Көгілдір көк көк түсті түсті тұнба ерітінді ерітінді ↓3 CuO Қара түсті

Қорытынды. Химиялық тәжірибелер көмегімен анықтадық:

1.Лабораторияда ерімейтін негіздерді берілген металл тұзының ерітіндісін сілтімен әрекеттестіру арқылы алады.

2. Ерімейтін негіздер қышқыл ерітінділерімен әрекеттесіп тұз бен су түзеді және қыздырғанда негіздік оксид пен суға ыдырайды.
№2 есеп. Үш сынауықта натрий сульфаты, натрий карбонаты, натрий хлориді ерітінділері құйылған. Керекті реактивтер көмегімен ерітінділерді ажыратыңыздар.

Мақсаты. Ерітіндіде натрий сульфаты, натрий карбонаты, натрий хлориді тұздарының бар екенін дәлелдеу. .

Гипотеза. Ерітіндіде тұздардың бар екенін оларға тән реакциялар көмегімен анықтай аламын.

Іс- әрекет кезегі	Шешімін рәсімдеу
Теориялық бөлім. Әрбір заттың құрамын талдау және реактивтерді катион мен анионға анықтау.	Na2SO4 ↔ 2Na+ + SO42– Натрий иондары жалын түсін сарыға бояйды. SO42–  ионына реактив Ba2+: Ba2+ + SO42 = BaSO4↓, ақ тұнба HNO3-да ерімейді .
	Na2CO3 ↔ 2Na+ + CO32- Натрий иондары жалын түсін сарыға бояйды. CO32- + 2H+ → CO2↑ + H2O Иіссіз газ бөлінеді.
	NaCl ↔ Na+ + Cl- Натрий иондары жалын түсін сарыға бояйды Ag+ + Cl– = AgCl↓, ақ тұнба, HNO3-да ерімейді
Есепті шешу жолдарын таңдау (заттарды айырып тану)	Бұл тұз ерітінділерінің барлығында натрий катионы Na+ болғандықтан ерітінділерді тек анион бойынша ғана ажырта аламыз. Жоспар: а) Na2SO4-ты BaCl2көмегімен; б) Na2CO3-тын  HCl көмегімен анықтау; в) NаCl-дін AgNO3 – мен анықтау.
Есепті шешудің басқа да мүмкін болатын жағдайларының ішінен тиімдісін таңдау.
Эксперименттік бөлім Таза сынауықтарға берілген заттардың үлгілерін салып, нөмірлеп, барлық сынауықтарға бірінші реактивтен құю. Байқаған өзгерісті жазып алып, қорытынды жасау.	BaCl2 ерітіндісін екінші сынауыққа құйғанда HNO3- да ерімейтін ақ түсті тұнба тұзілді. Қорытынды:екінші сынауықта Na2SO4 ерітіндісі бар.
Таза сынауықтарға әлі де анықталмаған заттардың үлгілерін алып, барлығына екінші реактивті құю. Байқаған өзгерісті жазып алып, қорытынды жасау.	HСl ерітіндісін бірінші сынауықтағы заттың ерітіндісіне құйғанда иіссіз газдың шабытты түрде бөлінуі байқалады. Қорытынды: сынауықта Na2CO3 ерітіндісі бар. .
Таза сынауыққа келесі затты құю және оның қай зат екенін анықтау..	Сынауықтағы зат ерітіндісіне күміс нитраты ерітіндісін құйғанда HNO3- да ерімейтін ақ түсті тұнба тұзілді. Қорытынды: үшінші сынауықта NаCl.ерітіндісі бар.
Жалпы қорытынды жасау.Қай сынауықта қандай зат бар екенін ажыратып жазу.	Қорытынды: иондарға тән реакциялар көмегімен мен мыналарды дәлелдедім: бірінші сынауықта натрий сульфаты ерітіндісі, екінші сынауықта натрий карбонаты ерітіндісі, ал үшінші сынауықта натрий хлориді ерітіндісі бар.