Нұсқаулар ф со пгу 18. 2/05 фомасы

Әдістемелік нұсқаулар

Ф СО ПГУ 7.18.2/05 фомасы

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Тәекелділіктерді басқарупәні бойынша

экономикалық мамандықтары сырттай оқитын студенттерінің

бақылау жұмысына арналған

Павлодар

Қаржы-экономика

факультетінің деканы

_____________Т.Я. Эрназаров

«____»______________200 ж

Құрастырушы: аға оқытушы Ксембаева А.Н.. ___________

«Тәуекелділіктерді басқару» пәні бойынша

экономикалық мамандықтары сырттай оқитын студенттерінің

бақылау жұмыстрға арналған

Кафедра мәжілісінде ұсынылған 200 ж. «____»____________

Хаттама №____
Кафедра меңгерушісі______________Н.С. Кафтункина

Қаржы - экономикалыќ факультетінің әдістемелік кеңесімен маќұлданған

№_____ Хаттама 200_ ж. «____»_________

ОӘК төрағасы ____________________ А.Б. Темиргалиева

Бақылау жұмысының негізгі мақсаты – тәуекелдің мәнін, мазмұнын, классификациясын білу, тәуекел жағдайда таңдау талдауын, бағалау әдістерін білу және басқару.

Мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу керек:

- тәуекел теориясымен байланысты сұрақтар бойынша терең дәріс білімін туындату;

- кәсіпкерлердің қызметіндегі тәукелдердің формаларымен түрлерін зерделеу;

- тәуекелдердің бағалау әдістерін зерделеу;

- қазіргі жағдайда тәуекел менеджментінің болу мен даму туралы актуалдық сұрақтарды зерделеу
2 Тапсырма нұсқаларының таңдауы
Сырттай бөлімшеде оқитын студенттердің «Тәуекелдерді басқару» курсындағы бақылау жұмысы теоретикалық және тәжірибелік бөліктерден тұрады. Әдістемеде белгіленгендей нұсқаны таңдау барысында курс бойынша екі теоретикалық сұрақ және екі ахуалды тапсырмалар қарастырылуы керек.

Студент өзінің сынақ кітапшасының соңғы саны бойынша теоретикалық сұрақтың нөмерін таңдайды.

Теоретикалық сұрақ тізімнен кейін «экономикалық тәуекелді сандық бағалау жүйесі» және «тәуекел талдамы» негізіндегі басты тақырыптары бойынша тапсырмалар орындалады. Студент бақылау жұмысындағы бақылау жұмысындағы тапсырмаларды әрбір тапсырмада келтірілген формулалармен анықталатын өзінің жеке мәліметтерімен орындауы қажет.
3 Бақылау жұмысын орындауға арналған әдіснемелік нұсқаулар
Бірінші кезекте студент екі теоретикалық сұраққа жауап беруі керек. Бақылау жұмысын орындау барысында кезіккен түсініксіз сұрақтарды студент оқытушыдан кеңес алу арқылы шеше алады.

Әрбір теоретикалық сұраққа толық негізделген жауап беруі қажет, оның көлемі төрт беттен көп болмауы тиіс. Тапсырма шешімі міндетті түрде формулалармен, түсініктемелермен және қорытындылармен жөнелтуі керек. Бұл жұмыс А4 форматты парақта орындалуы керек. Бақылау жұмысының дайындалуы нормабақылаушының талаптарына сай орындалуы тиіс.

Бақылау жұмысын орындаған соң, оқытушыға тексеріске тапсырылады. Егер жұмыс сапалы орындалса: оқытушының ескуртулерін ескерсе, нормабақылаушының талаптарына сай келсе, бақылау жұмысының құрылымын сақтаса, таңдаған нұсқасы белгіленген негізге сай келсе; студент қорғауға босатылады.

Қорғар алдында студент өзінің жұмысымен толық танысып алуы керек, содан соң ол бақылау жұмысының сұрақтары бойынша 5-7 минуттық қысқаша баяндама ретінде дайындалуы керек.

Тура капиталды инвестиция арқылы тәуекелді бағалау әдісі жан-жақты болып келеді. Негізгі қаражаттарды жаңартуға және кеңейтуге салынған қаражаттар капиталды инвестиция түсінігінде қолданылады. Капиталды инвестицияны шоғырландыруын және игеруін қарастыру – бұл инвестииялық-құрылыс қызметінің пәні болып табылады.

Тәуекелдің мәнін және оны бағалаудағы әдіснемелік көзқарастарды қарастырғаннан кейін келесідей дәйекетіліктер мен тәуекелді сандық бағалау шартының нәтижелерін шығаруға болады. Инвестицияны игеру белгілі бір нұсқаны игеру барысында қандай тәуекелдер кездесетінің анықтау қажет.

Содан кейін қарастырылып отырған істегі ең маңызды орын алатын тәуекелдерді теріп аламыз. Жобаны құрастырушыларды үлкен тәуекелді қамтуынан сақтау керек. Бұл жағдайда олар есеп-қисапта қиыншылықтарға тап болады және нақты есеп беруінен айырылуы мүмкін.

Ең қиыны және ең үлкен жауапкершілік артатын – бұл әрбір тәуекелдің есебіне қабылданған ықтималдықтың пайда болуын айқындау. Бұл тапсырманы шешудің келесідей екі жолы бар: тәуекелді туғызуға жағдайлар келтіру ықтималдығын сарапшылдық қолдану, немесе қолда бар мәліметтерге сай тәуекелдің өсуі мен төмендетуіне байланысты тәуекел ықтималдылығының нормативті деңгейі. Екінші жағдайда, егер нормативті тәуекелдің байқалу ықтималдығы уақытша аралыққа жатқызылса, онда тәуекелдің пайда болуын және нақты бір жағдайдағы анықсыздық бойынша тәуекелдің уақытша байқалу деңгейін есепке ала отырып оны не өсіріп не төмендету керек. Әрбір нақты бір жағдайдағы тиімділікті жоғалтып алуын немесе нұсқан келтіруіне баға беру үшін, бағам объектісінің жалпы жобалық құндылығын шығару керек, яғни қарастырылып отырған бағдарлама бойынша және инвестиция көлемі бойынша.

Осы қолданылған алғы шарттардан кейін, і тәуекелінің сандық бағамы келесі формула бойынша есептелінеді:

Вni- қарастырылып отырған талдау объектісіндегі нақты бір жағдайдағы нормативті і тәуекелін өсіру немесе төмендету үлесі, (бірлік);

∆і- нақты бір жағдай үшін нормативті і тәуекелін өсіру және төмендету үлесі,

(бірлік үлесі);

Кві- і тәуекелінің нормативті ықтималдылықта пайда болу уақытын ескеретін коэфицентін (бірлік үлесі);

Ді- і тәуекелі тарайтын объектінің бір бөлік үлесі (бірлік үлесі);

Вуі- белгіленген объекті бөлігіндегі нақты бір і тәуекелінің кері ықпалын қамту ықтималдығы, (бірлік үлесі);

Со- қарастырылып отырған объектінің құны, (теңге).

Ақшалай өрнектегі зерттеліп отврған объектідегі барлық і тәуекелдерінің бағамы (1) келесдей түр табады:
n

У = ∑ (Вni + ∆і )*Кві*Со*Ді*Вуі,

i=1
мұндағы, У- қарастырылып отырған объекті талдауындағы барлық і тәуекелдерінің пайда болуынан кеткен шығын немесе тиімділікті жоғалту, (теңге);

Вni- қарастырылып отырған объекті талдауындағы нақты бір жағдайдағы нормативті і тәуекелінің пайда болу ықтималдығы;

∆і- нақты бір жағдай үшін нормативті і тәуекелінің төмендеуі немесе өсу үлесі;

Кві- і тәуекелінің нормативті ықтималдылықта пайда болу уақытын ескеретін

коэфицентін (бірлік үлесі);

Ді- і тәуекелі тарайтын объектінің бір бөлік үлесі (бірлік үлесі);

Вуі- белгіленген объекті бөлігіндегі нақты бір і тәуекелінің кері ықпалын қамту ықтималдығы, (бірлік үлесі);

Со- қарастырылып отырған объектінің құны, (теңге);

N- і тәуекелін ескеру саны.

Егер пайдалылықты жоғалту немесе зиян келтірудегі ақша өрнегінен ауытқитын болсақ, онда (2) формула келесідей өзгереді:

В = ∑ (Вni ұ ∆і)*Кі*Ді*Вуі, (3)

і=1
мұндағы, В- қарастырылып отырған объекті талдауындағы жоғалтылған пайда немесе

зиян ықтималдылығының жалпы соммасы, (теңге);

Вni- қарастырылып отырған объекті талдауындағы нақты бір жағдайдағы

нормативті і тәуекелінің пайда болу ықтималдығы;

∆і- нақты бір жағдай үшін нормативті і тәуекелінің төмендеуі немесе өсу үлесі;

Кві- і тәуекелінің нормативті ықтималдылықта пайда болу уақытын ескеретін

коэфицентін (бірлік үлесі);

Ді- і тәуекелі тарайтын объектінің бір бөлік үлесі (бірлік үлесі);

Вуі- белгіленген объекті бөлігіндегі нақты бір і тәуекелінің кері ықпалын қамту

ықтималдығы, (бірлік үлесі);

Со- қарастырылып отырған объектінің құны, (теңге);

N- і тәуекелін ескеру саны.

Тура капиталды инвестиция бойынша тәуекелді бағалау үшін келесідей ақпараттар болуы керек: қарастырылып отырған қызмет түріндегі әрбір тәуекел есебін қолданудағы нормативті ықтималдылықтың болуы, әрбір тәуекелдің пайда болуының нормативті ықтималдылықтың өсу немесе төмендеу үлесі, тәуекелдің пайда болу уақытын ескеретін коэфициенті, қарастырылып отырған объекті құны, осы тәуекелдің таралу объектісінің бір бөлік үлесі, инвестициялық объектінің үлесіндегі нақты бір тәуекелдін кері ықпалын қамту ықтималдылығы.

Нормативті сарапшы белгілеген жағдайда, ол жалпылай бағалануы мүмкін, яғни оның үлесін есептеуінің азаюынсыз немесе көбеюінсіз және уаќытша коэффициентсіз.

Инвестициялау объектісінің ќұны жобаның жоспарынан алынады.

Объект бөлшектерінің үлесіне Тәуекелдердің тарапталуы жобаны ќұрастырушылармен орнатылады.

Осы объект инвестициясының үлесіндегі наќты бір Тәуекелдің кері єсерінің ыќтималдылығын шығаруға ерекше тоќталу ќажет. Әр Тәуекелдің көрінісі бойынша ќұрастырушыларға берілген үлес бірлігіндегі 0,25; 0,5; 0,75; 1 төрт деңгейлердің біреуін белгілеуі ұсынылады.
Таќырып Тәуекелдер портфельдерін бағалау єдістері
Тәуекел портфелі, ресурстарды ќұнды ќағаздарға және жеке шаруашылыќ субъектілеріне салу жағдайында орын алуы мүмкін деп түсіндіріледі. Бұл жерде тек ќана ќұнды ќағаздар емес, сондай – аќ корпорациялыќ (заңды тұлғалардың ќұнды ќағаздары) және заңды тұлғалардың жарғылыќ капиталына үлестік жарна түріндегі салымдар. Осы жағдайда Тәуекелдер жүйелік емес (єртараптандырылған) және жүйелік (єртараптандырылмаған) болып бөлінеді.

Жүйелік Тәуекелдер жалпы нарыќтыќ бағаның және табыстылыќтың ауытќуымен байланысты.

Жүйелік емес Тәуекелдер басќарушылыќ шаралардың жағымсыз єсерлерімен, шетелдік бєсекелестермен, ереуілдер ќозғалысымен және т.б. байланысты.

Тәуекел портфеліне сай келетін екі бағалау єдістерін ќарастырайыќ.

Ивестициялыќ портфелінің жүйелік (нарыќтыќ) Тәуекелі «Бета - талдау» ќолдана отырып келесі формула бойынша есептелінеді:

Ндо – инвестицияның портфелі жаќсы єртараптандырылған болған

жағжайдағы инвестициялыќ табыстылыќтың күтілетін мөлшері, %;

Ндб – орташа нарыќтыќ деңгеймен салыстыру берілген акция бойынша салыстырмалы Тәуекелділікті көрсететін коэффициент, бірлік үлесте;

Ндр - күтілетін жалпы нарыќтыќ орташа табыстылығы, %.
Тәуекел портфелін бағалаудағы єртараптандырылған салымдардың жеткіліктілігінің жоќтығы
Жалпылай сарапшылардың маќсаты болып, жоғары табыс және салымдардың сенімділігі келеді. Жалпылама бойынша салымның сенімділігі табыстылыќќа ќарама – ќайшы болып келеді. Осы жағдайда Тәуекелді есептеу єдістемесі єртүрлі ќұнды ќағаздарға деген салымдарды оңтайлы бөлуді таңдауды ќамтамасыз етуі керек, ол наќты бір Тәуекелде ең жоғары табыс алуға мүмкіндік туғызушы еді.

Оңтайландыруды шартты түсіну керек, өйткені Тәуекелдер наќты бір ыќтималдылыќпен көрінеді, яғни барлыќ есептер ыќтималдыќ нєтижелер алуға мүмкіндік береді.

Жеткілікті єртараптандырылған салымдар жеткіліксіздігінен салымдарды ең жаќсы бөлуді есептеу үдерісі ќиынға соғады, өйткені, бір жағынан жеке салымдар бойынша Тәуекел деңгейінің єртүрлі шашыраңќылары, ал екінші жағынан бір ќарызгердің Тәуекел ыќтималдығының көрінуі, екінші ќарызгердің Тәуекел деңгейіне байланысты болуы мүмкін.

Тәуекел деңгейін есептеу кезінде бірінші шартты есептеу үшін табыстын деңгейі бойынша шашылуын сипаттайтын дисперсияны аныќтау ќажет. Дисперсия - бұл тєжірибедегі табыс деңгейінің оның орташа мағынасының ќадағаланатын квадрат ауытќуының математикалыќ болжамы. Ол мына формуламен аныќталады:

а² = (di - d) + … + (dn - d) ² / n (4)

d1 , d2 , dn - тєжірибеде алынған табыстың наќты деңгейі, бірлік үлесінде;

d – наќты шаруашылыќ бірліктің орташа табыс деңгейі, ол ќарастырылып отырған ұйымның ќарызгері болып келеді, бірлік үлесінде;

n – (ќарызгер) ауытќуды есептеуде алынған сандар

Табыстың тығыздыќ ыќтималдығын бөлудің бір ќалыпты заңы жиі кездеседі. Сондай жағдайлардың бірі – Вейбула бөлуі.

Есеп єдістемесін мына шарт бойынша ќарастырамыз, яғни ұйым екі ќоғамның акциясын сатып алуға ќаражат салады. Осы оңай нұсќа есептеу үдерісін көрсетеді.

Бұл жағдайда табыс мына формула арќылы аныќталады:

d1 , d2 - бірінші және екінші акционерлік ќоғам акцияларының орташа табысы, теңге;

а - ұйымның бірінші ќоғамның акциясын сатып алуға салынатын ќаражаттар үлесі, бірлік үлесі.
¦йымның табысы математикалыќ болжал формуласымен аныќталады:
d = аd1 + (1 – а) * d2 (6)
мұндағы,

d1 , d2 - бірінші және екінші акционерлік ќоғам акцияларының орташа табысы, теңге;

а - ұйымның бірінші ќоғамның акциясын сатып алуға салынатын ќаражаттар үлесі, бірлік үлесі.

Бұл жағдай үшін дисперсия мына формула арќылы аныќталады:

мұндағы, а1, а2 – ќаражат салымының бірінші және екінші нұсќасы бойынша дисперсиялыќ табыс;

р – ќарастырылып отырған екі акционерлік ќоғам табысы арасындағы корреляция коэффициенті.
Мұндай Тәуекелділік болмаса, міндеттер оңай шешіледі, бұл жағдайда р=0 және а мєніне тєуелді емес, келесідей формула арќылы аныќталады:
а= а²2 / а²1 + а²2 (6)
мұндағы, а1, а2 – ќаражат салымының бірінші және екінші нұсќасы бойынша дисперсиялыќ табыс;
d1 = d2 және екі акционерлік ќоғам табыстылығы тікелей тєуелді болған жағдайда дисперсия минималды болады:
а = 0, егер а1 ≤ а2,

а = 0, егер а1 ≥ а2 (7)

1. Тәуекелділік және тұрлаусыздыќ, Тәуекелді аныќтаудағы негізгі ережелер. Экономикалыќ Тәуекелділіктің пайда болу себептері.

2. Тәуекел сыныптамасындағы жалпы ќағидалары. Тәуекел сыныптамасы.

3. Єртүрлі кєсіпкерлік ќызмет саласындағы Тәуекел сипаттамасы.

4. Тәуекелді басќарудағы басты ќағидалары.

5. Тәуекел үдерісін басќарудағы кезеңдер.

6. Тәуекелді өлшеудегі сандыќ және сапалыќ басты критерийлері.

7. Тәуекелді сандыќ бағалаудағы єдіснамалыќ тєсілдемелері.

8. Тәуекелді сандыќ бағалау және оларды аныќтау єдістері.

9. Тәуекел деңгейін сарапшылыќ бағалауда сараптамалыќ реттеменің сипаттамасы.

10. Тәуекел деңгейін сараптамалыќ бағалаудағы сараптаманың жалпы сызба нұсќасы.

11. Тәуекел талдауындағы жалпы ќағидалары. Максималды Тәуекел деңгейін аныќтау.

12. Портфельдік тєсілдеме және Тәуекелді басќару жүйесі.

13. Жүйелік Тәуекелдің көрсеткіштері және єдістердің салыстырмалы сипаттамасы.

14. Тәуекел жағдайында және тұрлаусыздыќта шешімдер ќабылдау.

15. Тәуекелді есепке алғандағы салыстырмалы бағалаудың мєселелері.

16. Экономикалыќ Тәуекелді төмендетудің басты єдістері және олардың сипаттамасы.

17. Экономикалыќ Тәуекелді төмендетудегі єдістер таңдалымын негіздеу.

18. Тәуекел менеджментінің мєні. Кєсіпорын Тәуекелін басќарудағы менеджерлердің басты функциялары.

19. Контроллинг. Кєсіпорын басќаруының орталыќсыздандыру жүйесі арќылы Тәуекелді басќару.

20. Тактикалыќ және стратегиялыќ Тәуекел-менеджменті.
Сарамандыќ бөлім

Сарамандыќ бөлім екі тапсырмадан тұрады, онда үш есепті ќосќанда екі таќырып ќарастырылған.

Тєжірибеде кездесетін Тәуекелді сандыќ бағалаудың тапсырмаларын шешу ќажет, оларды есептеу єдістері анағұрлым жеңіл.
1-тапсырма Тікелей капитал инвестициялары бойынша Тәуекелді есептеу

1-есеп

Инвестициялыќ жобаны іске асырудағы ќұны 85 мың теңге +N*1000, кєсіпорын оьъектіде ќұны 25 мың теңге +N*1000 жабдыќ орнатты.

Орнатылған жабдыќты іске ќосу және пайдалану технологиясы бойынша 4 ай ќолданылмауы керек.

Бұл уаќыт аралығында жабдыќ келесідей Тәуекелге ұшырауы мүмкін:

• 
  от ќосындысымен 2 %;
  
• 
  төмендетілген жарылыс 3%;
  
• 
  ұрлыќ ќосындысымен 3%.
  

Кєсіпорын 310 мың теңгеге +N*1000 2 акционерлік ќоғамның акцияларын сатып алатын болды. 35% жылдыќ мөлшерге тең бірќалыпты математикалыќ болжам және дисперсияның кейбір зерттеулері арќылы аныќталатын а1 = 0,051, а2 = 0,043, ќоғамдар табысы бойынша тєуелсіз (р = 0).

Жаңағы 310 мың теңгеге +N*1000 2 акционерлік ќоғамның акциялары алынды d1 = 0,43, d2 =0,33; а1 = 0,051, а2 = 0,043. Сарапшылардың бағалауы бойынша ќоғамның тєуелділігі 40 % (р = 0,4). Жалпы дисперсияның аз мөлшерінде табысты ең көп ќамтамасыз ететін жағдайды аныќтау ќажет.

1. 
   Балабанов И.Т Основы финансового менеджмента. Как управлять экономикой. М., “Финансы и статистика”, 1996г.
   
2. 
   Ван Хорн Дж. К. Основы управления финансами. М., “Финансы и статистика”, 1996г.
   
3. 
   Гранатуров В.М. Экономический риск: сущность, методы измерения, пути снижения; М., Дело и сервис, 1999 г.
   
4. 
   Законодательные и нормативные акты РК по вопросам финансов, налогообложения, учета, правовых форм предпринимательства.
   
5. 
   Кид Уорд Стратегический управленческий учет/ Пер. с англ. – «Олимп-бизнес» - М, 2002 - 448 с.
   
6. 
   Контролинг как инструмент управления предприятием/ Е.А. Ананьина, С.В. Данилочкин, Н.Г. Данилочкина и др. М.:Аудит, ЮНИТИ, 1998. 279 с.
   
7. 
   Крейнина М.Н. Финансовый менеджмент. М., Издательство “Деловой сервис”, 1998г.
   
8. 
   Рогов М.С. Риск-менеджмент. И.: ИНФРА-М, 2001 г.
   
9. 
   Хан Д. Планирование и контроль: концепция контроллинга: Пер. с нем./ Под ред. И с предисл. А.А.Турчака, Л.Г.Головача, М.Л.Лукашевича. М.: «Финансы и статистика», 1997, 800 с.
   
10. 
    Чент Ф. Ли, Джозеф И. Финнерти. Финансы корпораций: теория, методика и практика. М. Инфра, 2000 г.
    

11. 
    Дж. К. Шим, Дж. Г. Сигел. Финансовый менеджмент. М., “Филинъ”, 1996 г.
    
12. 
    Павлова Л.М. Финансовый менеджмент. Управление денежным оборотом корпораций. М., “Банки и биржи”, 1995 г.
    
13. 
    Периодическая литература:
    
    • 
      РЦБ Казахстана и др.
      
    • 
      Управление компанией;
      
    • 
      Управление риском;
      
    • 
      Финансовый бизнес;
      
    • 
      Финансовый менеджмент;
      
14. 
    Финансовый портал (Интернет).