О каугабай p65

353
Ћџдай солай жаратћан айдањардыѓ љш басы сияћты ћазаћ
бiр-бiрiне сљйеу, бiр-бiрiне тiреу, бiр-бiрiне туыс болып, џлан-
ѕайыр далада мыѓдаѕан жылдар бойы жасап келедi. Ћазаћтан
басћа «љш бiрлiктi» халыћ дљние жљзiнде жоћ. аћарыс,
Бекарыс жќне Жанарыстан тарайтын бќрiмiз љш жљздiѓ
баласымыз. Бiз љш басты айдањарѕа џћсаѕан сџсты џлт, алып
даланыѓ адамдарымыз. Сондыћтан бiрлiгiмiзге де бекембiз.
;ткен ѕасырдыѓ сексенiншi жылдарында кейбiр
зиялыларымыз арасында Димекеѓнiѓ бџл «тќмсiл-
даналыѕы» айырыћша кеѓ таралѕан-ды. Ћазаћтыѓ болмыс-
табиѕатын бљге-шiгесiне дейiн тљгел тљстеп таныѕан дегдар
кiсiнiѓ, џлы кемеѓгердiѓ пайѕамбарлыћ с#зi де едi бџл! Ал
керiсiнше Ћазаћ Ћонаевты ќлi толыћ тани алѕан жоћ. Ол
турасында басћаны ћойып, #з iшiмiзде ќр алуан пiкiрлердiѓ
ћалыптасуы да, мiне, осындай танымныѓ т#мендiгiнен
тамырын тартып жатыр. Ћонаевтану iлiмiнiѓ ќлi де бiр iзге-
жљйеге тљсiрiлмеуiнен бќрi де...
Рас, Димекеѓ ж#нiндегi кiтаптар (оныѓ бiрсыпырасын #зi
жазып ћалдырды) мен естелiктер жинаћтарыныѓ #зi
бiрћыдыру. Соныѓ бќрiн ерiнбей-жалыћпай жинаћтар болсаћ,
салмаѕы кiшiгiрiм кiтап с#ресiн ћайыстырып-аћ жiберерлiктей,
тiптi. Бiраћ, оныѓ бiзге – оћырманына берер дќнi, мќйегi
татымсыздау. Ќрi кеткенде, Димекеѓ #мiрi мен ћызметi, ата-
тегi, отбасы, кiмдермен араласћаны, ќйгiлi «бесжылдыћтар»
тџсында Ћазаћстанныѓ #сiп-#рендеуi ж#нiндегi ћатћыл
деректермен бетпе-бет келермiз, к#п болса. Сосын... #зi билiк
еткен ћырыћ жылдан астам уаћыт iшiнде жетi жаѓа Ћазаћстан
пайда болѕанын, Алматы мен Балћаштан басћа 43 жаѓа ћала
салдырѕанын, ћылышынан ћан тамып тџрѕан кеѓестiк
империяныѓ тџсында бiрнеше облыстыѓ Ресейге, бiраз
жерiмiздiѓ ;збекстанѕа #тiп кетуiне жол бермей,
табандылыћпен тiрескенiн, #мiрi тќлкекке тљсiп, басына ћара
бџлт љйiрiлгенде талай џлт зиялыларыныныѓ таѕдырына
арашашы, џлтћа «Љлкен ќке» бола алѕанын пайымдармыз.
Мiне, осылардыѓ #зiн ѕана ћанаѕат тџтып, ћонаевтану iсiн орта
жолда доѕарсаћ, Димекеѓ ѕџмырыныѓ – мџхит бетiнде оннан
бiр б#лiгi ѕана к#рiнiп жататын алып Айсберг-Мџзтаудыѓ тек
«бетiн ѕана ћалћыѕан» болып шыѕар едiк. Аѓыз-Адамѕа,
Алатау-Адамѕа айналды. Ол! Асћар таудыѓ алыстаѕан сайын
асћаћтай тљсетiнi секiлдi. Айтпаћшы, «Алатау» аталатын
белгiлi ќн (ќнiн жазѕан Н. Тiлендиев, с#зi – Н. Ќлiмћџловтiкi)
кезiнде Димекеѓе арналѕанын бiреу бiлер, бiреу бiлмес. «Алып

354
тџлѕа байсалды...» деп басталатын, мiне, осы ќннiѓ ќуенiнде
де, с#зiнде де Димекеѓнiѓ асћаћ тџлѕасы, рухы атойлаумен
тџр. Бастапћыда авторлар нотаѕа тљсiрген «халыћ к#семi Д.
Ћонаевћа арналады» деген с#збен келiспей, оны мљлде
алдыртып тастаѕан да басћа емес, Димекеѓнiѓ #зi екен. ;зi
ж#нiнде жазылѕан I. Есенберлиннiѓ романын («Мџхиттан
#ткен ћайыћ» бертiнде баспадан шыћты) «к#зiмнiѓ тiрiсiнде
мен жайлы кiтап шыћпасын» деп жариялатпай тастаѕаны ше...
ол кiсiнiѓ љш рет Еѓбек Ерi атаѕын, сегiз рет Ленин орденiн
Омырауына ћадаѕанда да асып-таспай, «Менiѓ наѕыз #з
еѓбегiммен алѕан марапатым – љлкен #ндiрiс, кенiште iстеп
жљрген инженер кезiмде кеудеме арнайы таѕылѕан медаль
ѕана. Ал ћалѕаны – халћымдыкi» дейтiнiнiѓ #зiнде ћарапайым
кiсiлiктiѓ кереметтей љлгiсi жатыр емес пе?
Бџл Ћонаев таѕылымыныѓ тек бер жаѕы ѕана ѕой! Ћалай
болѕанда да таныс та бейтаныс Ћонаевтыѓ алуан ћырын
шыншылдыћпен шынайы ашып к#рсетерлiк бiр толыћћанды
туынды керек-аћ едi. Жер бетiнде зиын-зердесi, жады
к#нермес, асыл-жауњарларын ќсте аяћ асты етпейтiн «ћазаћ»
дейтiн тектi халыћ барда, џзына ѕасырдыѓ бiр иiнiнде ерте
ме, кеш пе ондай атты кљннiѓ туатыны да кќмiл-дi. мiне, сондай
«ћџйма алтын» - љлкен танымныѓ жемiсi, Киелi кiтап #мiрге
келдi, ќлеумет! Авторы – елiмiзге танымал журналист Ораз
Ћауѕабай. Жџмбаћ жан – «Таѓѕажайып Ћонаев» (кiтап осылай
аталады) барлыћ адами ћасиетiмен жарћырай ашылып,
толыћћанды сомдалѕан кљйiнде ортамызѕа келдi! Бџл Џлы
џстаздыѓ #мiрде ћандай болса, дќл сондай кљйде ортамызѕа
ћайта оралуы секiлдi. Аз ѕана таралыммен шыћћан бџл кiтап
кезiнде Димекеѓмен туыс, бауыр ретiнде к#п араласћан,
ћамћорлыћ, шапаѕатын да к#рген тќлiмгер аѕасына айырыћша
ћџрметiнiѓ белгiсiндей етiп #зi туып-#скен Аманкелдi (Талас
ауданы) ауылынан «Д. Ћонаев мешiтiн» тџрѕызѕан Берден
Байћошћаровтыѓ ћолына ќлдећалай тљсiп ћалѕан екен. Жаћсы
кiтап жан азыѕы ѕой ћашан да! Бекеѓ «ѕажап дљние» деп ќбден
маћтауын да жеткiздi, оныѓ. Оћып шыћтыћ. Рас екен! Автор
(О. Ћауѕабай) #зiнiѓ осынау роман-эссесiнде халћыныѓ
ћалтћысыз ћџрметi мен шексiз сљйiспеншiлiгiнге б#ленген
Дiнмџхамед Ахметџлы Ћонаевтыѓ ћарапайым кiсiлiк,
кемеѓгерлiк, тектiлiк, к#регендiк ћасиеттерi мен ел-жџртына
адал тiлектестiгi жайында кеѓ толѕап жазыпты. Халыћтыѓ
оны нелiктен 1101-шi ћасиеттi адам, ќулие, дана, пайѕамбар
атаѕандыѕы ж#нiнде (бџрын да, ћазiр де) ћисындар да

355
шынайылыѕымен баурайды. Димекеѓде тектiѓ тазалыѕы, бiр
тылсым ќулиелiк ћасиет заузатынан бар болып шыћты! Баѕзы
бiр кездерi Азынабай бабасына куездейсоћ џшырасћан
жауырыншы-сќуегейдiѓ «Сенiѓ т#ртiншi, не болмаса бесiншi
џрпаѕыѓ болар – бiр бала Алатау етегiнде нџрдыѓ iшiнде,
елдiѓ iшiнде жљр. Баланы ќулиелер мен перiштелер ћоршап
жљр» деп болжам айтћаны дќлме-дќл келдi де тџрды. Мiне,
осыныѓ #зi пайѕамбарлар ж#нiнде айтылатын аѓыз, сыры
жџмбаћ тылсымды к#з алдыѓа ќкелетiнiне ћайран ћаласыз.
Ћазiр де Оѓтљстiк тљгел Димекеѓдi «ќулие» деседi. Кемеѓгердiѓ
Кеѓсайдаѕы бейiтi басына келiп, оныѓ рухына таѕзым ететiн
пенделер оны «киелi рух» санайды. Ал мџражайына
келушiлердiѓ легiнде толас жоћ.
Димекеѓ #зiнiѓ #мiрден #терiн (1993 жылыѓ жазы) алдын-
ала дќл он кљн бџрын болжап бiлген ѕой! Басшылыћ ћызметте
болѕан кездерiнде «капитализмде тудым, капитализмде
#лемiн» деп те жљредi екен. Ерекше ырым-жоралѕысын жасап,
бата берiп, алдына келгендердiѓ болашаћта ћанша џл-ћыз
к#ретiнiне шейiн дќл болжап айтћан кездерi де аз емес. Бiр
аѓшылыѕы љстiнде тотемдiк жебеушi кљштiѓ бiрi – #зiнiѓ
«ћызыл жолбарысын» ћалыѓ ћамыс арасына енiп бара жатћан
кљйiнде к#рiп ћалѕан. Ћалай десек те, таныс та бейтаныс Ћонаев
болмысы тым кљрделi. Ол «заман зќйiлiне ћарай ћызмет етсек
те, Ћџдайдыѓ бар екенiн естен шыѕармай, жљректе бiр Алла
деп жљрдiк» деп #зi айтћандай #мiрде де маѓайына рух пќктiгi
мен жан тазалыѕы, наным-сенiмi бiр адамдарды iрiктеп жинай
алды. Ќкесi Алматыдаѕы бџрынѕы ескi мешiттiѓ тџраћты
намазханы, атасы Жџмабай белгiлi пiрадар, #зi бекзат Димаш
– Дiнмџхамед бала кезiнде ћаладаѕы ћари-молдалардан дiни
дќрiс те алѕан. Сондыћтан да дiндарлыћ пен бекзаттыћ оныѓ
бойына жасынан сiѓген-дi. «Ясйн» сљресiн жатћа бiлгенiн,
кейбiр аяттарды араб жазуына ћарап оћи алѕанын, #мiрiнiѓ
соѓына таман мџсылмандыћ парызыныѓ бiрiн – ћажылыћћа
баруды #теп ћайтпаћћа ниет етiп, нќпiл намазын оћып,
бiршама рухани тазарып дайындалѕанын, айтпаћшы, #з #мiрi
iшiнде ћызмет бабында жќне iссапары кезiнде жетi рет ћауiп-
ћатерге тап болып, «перiштесi ћорѕауымен» аман-сау ћалѕанын
к#пшiлiк бiле бермейдi де.
Аталѕан кiтапты параћтаѕанымызда, ћазаћтыѓ жљз
жылда бiр-аћ туатын кемеѓгер перзентiнiѓ шынайы
болмысы сол кљйiнде к#з алдымызѕа љйiрiлгендей болады.

жүктеу/скачать 0.78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: