Оралбаева Ж. З. э.ғ. к., доцент әл-Фараби атындағы ҚазҰу тиімділік аудитін жүргізу нәтижесі бойынша қорытынды есепті дайындау және ұсыну

• 
  Ақпараттардың толықтылығы, аудит нәтижесін негіздеу үшін қажетті ақпараттар көлемі жеткілікті болуы қажет. Сонымен бірге есеп өзінің құрылымы бойынша қойылған талаптарға жауап беруі керек.
  
• 
  Ақпараттың нақтылығы, есеп нақты болу үшін ондағы көрсетілген дәлелдемелер дұрыс болуы керек және соған сәйкес жасалынған қорытындылар нақты болуы қажет. Есептің нақтылығы онда көрсетілген ақпараттың сенімділігі мен шынайылылығына пайдалануды сендіруі қажет. Есепте көрсетілген кез келген нақты емес ақпараттар есепке деген сенімсіздікті тудырады. Есепте нақты мәліметтермен дәлелденген ақпараттар ғана көрсетілуі қажет. Егер аудит қорытындысы үшін маңыздылығы бар ақпарат пайдаланылса бірақ ол жеткілікті деңгейде тексерілмесе онда ол туралыесепте көрсетілуі қажет. Аудит нәтижесі бойынша есептің қорытындысы дәлелденбеген ақпараттарға негізделмеуі керек.
  
• 
  Ақпараттың обьективтілігі, есеп өзінің мазмұны және формасы бойынша белгілі бір тепе-теңдікте болуы қажет. Есепте көрсетілген дәлелдемелерді оны пайдаланушыларды сендіретіндей формада жазу керек. Есепте анықталған кемшіліктерді қайта-қайта жазу немесе соған басты көңіл бөлу дұрыс емес болып табылады. Кемшіліктерді көрсету барысында жауапты тұлғаның берген түсініктемелерін көрсету қажет (кемшіліктердің пайда болу себебін көрсету).
  
• 
  Ақпараттардың сенімділігі, тексеру нәтижесі бойынша жасалған есеп сенімді болу үшін, тексеру нәтижелері аудиттің мақсатына сәйкес келуі қажет, ал жасалынған ұсыныстар нақты фактілерге сүйенуі қажет. Осындай үлгіде жасалынған есеп жауапты тұлғаның осы сұрақты шешуге деген жауапкершіліктерін арттырады және анықталған кемшіліктерді жою бойынша шешімдер қабылдауын талап етеді.
  
• 
  Ақпараттың түсініктілігі, есеп оны түсіну және оқу жеңіл болу үшін қарапайым тілде жазылуы керек (қарапайым және ғылыми тіл) егер есепте қандай да бір техникалық немесе терминдер, қысқартулар пайдаланылса оларға түсініктеме берілуі қажет. Сонымен бірге ақпараттың түсініктілігін қамтамасыз ету үшін олар логикалық тізбектілікпен жазылуы қажет. Есепте неғұрлым маңызды сұрақтарды және ұсыныстарды қажет болған жағдайда көрнекі материалдар ретінде көрсетуге болады.
  

1) тексеру тақырыбын жазу қажет

2) жүргізілген тексеру қандай құжатқа сәйкес жүргізілгендігін көрсету қажет. Яғни, тексеруді жүргізуге негіз болған негізгі себептер көрсетіледі.

3) тексерудің әр бір мақсаты жеке-жеке ашылып, көрсетілуі керек.

4) тексеру жүргізілген кезең нақты көрсетілуі қажет.

5) тексеру обьектісі көрсетіледі, ол мемлекеттік орган, ұйым болуы мүмкін.

6) кіріспе бөлімі, бұл жерде тексерілген ұйым қызметіне немесе бағдарламаға қысқаша сипаттама беріледі, сонымен бірге тексеруді жүргізген органның міндеттері мен қызметтері көрсетілуі керек. Осы кіріспе бөлімінің жалпы көлемі 2 беттен көп болиауы қажет.

7) тексеру нәтижелері бұл жерде тексерудің негізгі нәтижелері нақты көрсетілуі қажет. Олар:

• 
  Тиімділікті бағалау үшін қолданылған критериилер көрсетіледі.
  
• 
  Осы критериилерге тексерілген ұйым қызметі сай келеді ме немесе нәтижелердің сәйкестігі туралы қорытынды жазылады.
  
• 
  Тексеру нәтижесінде анықталған ауытқушылықтар немесе кемшіліктердің себептері көрсетілуі қажет.
  
• 
  Осы тексерудің әр бір мақсаттары бойынша қысқаша қорытындылар жасалуы қажет. Тексеру нәтижесі көрсетілген бөлімді жазу кезінде жасалынған қорытындыларды дәлелдейтін неғұрлым нақты мысалдарды көрсету қажет.
  

• 
  Әр бір ұсыныс нөмірленген абзацтан жазылуы қажет.
  
• 
  Олар тексеру қорытындыларына сәйкес жасалуы қажет және міндетті түрде көрсетілген кемшіліктердіжоюға бағытталуы керек.
  
• 
  Олар жеткілікті деңгейде нақты сипатта болуы керек.
  
• 
  Осы ұсыныстар бойынша шешімдер қабылдауға жауап беретін министерствоға немесе басқа да ұйымдарға бағытталыпжазылуы қажет.
  
• 
  Қазіргі кезде жүргізіліп жатқан жұмыстар бойыншаұсыныстар жасамауға тырысу керек.
  

10) қорытынды бөлім, бұл бөлімде тексеру мақсаттарына сәйкес тексерілген ұйым қызметінің нәтижелеріне жалпы баға берілуі қажет.

11) тексеруді жүргізген топтың жетекшісімен оның мүшелерінің толық аты- жөндері және қажет болған жағдайда лауазымдары көрсетілуі керек.

Тексеру нәтижесі бойынша берілген ұсыныстардың орындалуын тексерудег негізгі мақсат мыналар болып табылады.

• 
  ұсыныстардың орындалуын қамтамасыз ету, анықталған кемшіліктерді жоюға ынталандыру және сол арқылы тиімділік аудитінің нәтижелері туралы есептің маңыздылығын жоғарылату
  
• 
  мемлекеттік бюджеттен бөлінген қаражаттардың тиімді пайдалануды жоғарлатуды қамтамасыз ету үшін үкімет органдары мен атқарушы органдардың қызметтеріне әсер ету.
  
• 
  тексрілген ұйымға қатысты жасалынған ұсыныстардың орындалуын тексеру олардың қызметтерінің тиімділігін жоғарлатуға әсерін тигізеді, ал ұсыныстардың орындалуын тексеру қол жеткізілген нәтижеге сандық және сапалық тұрғыдан баға береді.
  

Ұсыныстардың орындалуын тексеру мынадай формаларда жүргізілуі мүмкін:

• 
  тиімділік аудитінің нәтижесі бойынша жасалынған ұсыныстардың орындалу барысы туралы ағымдық ақпараттар алу.
  
• 
  ұсыныстардың орындалу нәтижелеріне арнайы тексеру жүргізу. Бұндай тексеру ұсыныстардың орындалуын дәлелдейтін сәйкес құжаттарды алу жолымен жүзеге асырылады. Қажет болған жағдайда ұсыныстардың кейбір жеке аспектілерінің орындалуын ұйымға бару жолымен тексерулер жүргізеді. Бұл жағдайда қайталама тексеру ұйым қызметіне жан –жақты талдау жұмыстарын жүргізуді талап етпейді ұсыныстардың орындалуын тексеруді алты айдан кейін жүргізген тиімді болып саналады, бірақ бір жылдан асып кетпейтін уақытта жүргізілу қажет. Ұсыныстардың орындалуы бойынша қайта тексеруде жүргізу барысында тиімділік аудитін қайта жүргізу бойынша бағдарлама жасау қажет және оны жүргізуге кететін барлық шығындарды негіздеу қажет.
  

Қолданылған әдебиеттер:

1. 
   Иванова Е. Аудит эффективности в рыночной экономике. М.: 2009 г, 328с
   
2. 
   Бычкова С.М. Контроль качества аудита: практическое пособие. М.: Эксмо, 2008. - 208