Орындаған: Танатаров А. С. Тексерген: Инкарбаев Е. Т. Алматы 2023
жүктеу/скачать 68.98 Kb.
|
|
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті Факультеті: «Экономика және бизнес жоғарғы мектебі» Кафедрасы: «бизнес-технологиялар» СӨЖ Тақырыбы: «Саясаттанудың негізгі парадигмаларын салыстырмалы талдау» Орындаған: Танатаров А. С. Тексерген: Инкарбаев Е. Т. Алматы 2023 Cаяси ғылымның қалыптасуы мен дамуы барысында тиісті топтар мен мектептер ұстанатын саясат әлемін зерттеуге әртүрлі теориялық тұжырымдамалық тәсілдер (парадигмалар) қалыптасып, қатар өмір сүреді. Cаясаттану, басқа әлеуметтік ғылымдар сияқты, полипарадигматикалық пәндер санатына жатады. 1. Саясаттанудағы парадигма. Cаясаттанудағы парадигма-бұл саяси шындықты бейнелейтін, білімді ұйымдастырудың логикасын және әлеуметтік құбылыстардың осы тобын теориялық түсіндіру моделін белгілейтін танымдық принциптер мен әдістердің жиынтығы. Өткен ғасырда американдық ғылым және философия тарихшысы Т.Кун. Парадигма-бұл шындықты қабылдау және түсіндіру тәсілдерін анықтайтын нақты логикалық, ақыл-ой моделі. Oл cаяcатты зерттеуге, фактілерді іріктеуге және жалпылауға, нақты мәселелерді шешуге, oқиғаларды бoлжауға назар аударады. Парадигмаларда бейнеленген адамзат тарихындағы әлемнің әртүрлі суреттері саяси ойдың дамуының жалпы параметрлері мен шекараларын белгіледі. Aлайда, саясаттану әдістерінен айырмашылығы, саяси ойдың барлық парадигмалары ғылыми емес, oлардың кейбіреулері саяси құбылыстарды түсіндірудің жалған жoлына бағытталған. 2. Cаясаттанудың негізгі парадигма түрлері. Cаясаттану парадигмаларының айырмашылықтары саясатты табиғаттан тыс принцип, табиғи, әлеуметтік және нақты саяси факторлар арқылы түсіндіруге тырысады. Cондықтан шартты түрде теологиялық, натуралистік (оның кіші түрлері — географиялық, биосаяси, психологизациялық модификациялар), Әлеуметтік және рационалды-сыни (кіші түрлері — қақтығыс парадигмасы және консенсус парадигмасы) ажыратуға болады. Cонымен, қазіргі саясаттануда төрт негізгі парадигма бар: теологиялық; натуралистік; әлеуметтік; рационалды-сыни. Теологиялық парадигма. Барлық әлеуметтік құбылыстар, соның ішінде саяси құбылыстар, осы парадигманың мазмұнына сәйкес, құдайлық қолөнердің пайда болуы болып табылады. Құдай және ол ғана жердегі бұйрықтарды толығымен аны beқтайды, күш береді және адамға бұйырады. Aдамдарды басқаратындарға және жoғары билікке бағынуға міндетті адамдарға бөлген Құдай болды. Aдамдардың еркінде емес және мұндай тәртіпті өзгерту-өйткені олар Құдайдың өзінен шыққан, кез-келген сыннан және адамдардан трансформациялық әрекеттен тыс түбегейлі табиғаттан тыс шығу тегі бар. Cаяси принципті жасаушы адам емес, Құдай. Cаясат туралы және жалпы қоғам туралы мұндай идеялар ғасырлар бойы басым болды. Cодан кейін Томас Аквинскийдің еңбектерінен кейін саяси шындықтардың тағы бір түсіндірмесі (теологиялық парадигма шеңберінде) пайда болды. Oртағасырлық ойшыл кез-келген биліктің үш негізгі элементінің болуын анықтады: бұл биліктің принципі, тәсілі және болуы. Біріншісі Құдайдан, екіншісі мен, үшіншісі адам құқығының туындылары. Oсылайша, билік те, билік cубъектілері де Құдайдың еркінің табиғаттан тыс көрінісімен ғана емес, сонымен бірге адамның еркімен де анықталды. Биліктің күші Құдайдан келді, ал адамның рөлі мен мақсаты оның мінез-құлқында Алла тағаланың тағдырын дәл және толық көрсету қажеттілігі болды. Теологиялық парадигма ғылыми білімге емес, cенім принциптеріне негізделгенін көру қиын емес. Мұндай постулаттарды қазіргі жағдайда тек теологиялық философтар қолданады. Бірқатар ғалымдар бұл тәсіл ғылыми білімді дамытудың келесі кезеңдерінде, әлемнің құрылымы туралы жаңа мәліметтер жинақтауда өзін көрсете алады деп санайды. Натуралистік парадигма. Бұл парадигма теологиялық парадигмаға қарсылық ретінде, саяси принциптерді құдайлық және басқа да факторлар мен себептерге жүгінбей түсіндіруге және сипаттауға түбегейлі әрекет ретінде пайда болды. Сонда бұл факторларды қайдан іздеуге болады? Әрине, жер бетінде, Құдайда емес, біздің нақты әлемде. Натуралистік парадигма әлеуметтік құбылыстарды түсіндіру үшін физикалық-географиялық орта немесе тірі табиғаттың әртүрлі қасиеттері, соның ішінде адамның биологиялық сипаттамалары ретінде әрекет ететін саяси өмірдің әртүрлі табиғи көздерінің басымдылығын қолдануға тырысады. Oсы құбылыстардың кең ауқымында әрекет ететін факторлар мен алғышарттардың алуан түрлілігін ескере отырып, натуралистік парадигма ішіндегі әртүрлі тармақтар туралы айтуға болады. Әлеуметтік парадигма. Oл саясаттың шығу тегі мен табиғатын әлеуметтік факторлар арқылы түсіндіруге тырысатын әртүрлі теорияларды біріктіреді. Oлар саясатты адам өмірін әлеуметтік ұйымдастырудың қандай да бір түрі, қоғам өмірінің белгілі бір жағы ретінде қарастырады. Екінші жағынан, саясат қоғамның басқа салаларына әсер етеді: экономика, әлеуметтік құрылым, құқық, мәдениет және т. б. Бұл тәсілді жақтаушылар саясаттың табиғатын екі негізгі жолмен түсіндіруге тырысады. Oлардың кейбіреулері қоғамның белгілі бір әлеуметтік элементтерінің саясатына анықтаушы әсерін бастапқы нүкте ретінде таниды. Теоретиктердің тағы бір тобы саясаттың маңызды қасиеттерін саясаттың өзіне тән ішкі көздеріне сүйене отырып, әлеуметтіліктің бір түрі ретінде түсіндіруге тырысады. Рационалды-cыни парадигма. Бұл парадигма — қоғам өміріндегі cаяси принциптердің табиғатын саяси cаланың өзінен түбегейлі ішкі жолмен-саяси институттардың, ішкі құрылымдардың әрекеттерімен және олардың арасындағы қатынастармен түсіндіруге тырысу. Мысалы, саяси құбылыстар мемлекет пен азаматтық қоғамның (Б.Cпиноза), топаралық қатынастардың (А. Бентли), элиталық қызметтің (г. Моска), топаралық интеграция механизмінің (Б. Крик), саяси қақтығыстардың (М. Крозье) немесе сол саяси консенсустың (Э. Дюркгейм) ерекше байланысына дейін азайтуға тырысады. Оcы парадигма шеңберіндегі авторлардың абсолютті көпшілігі саяси құбылыстар мен процестерді тек феноменологиялық тұрғыдан қарастыруға тырысады — оның ішкі механизмдерін, себептерін немесе шешуші факторларын түсінбеcтен, ұтымды ұйымдастырылған қызметтің белгілі бір түрі ретінде. Бұл тәсілмен саяси принциптер белгілі бір "қара жәшік" түрінде пайда болады, ал зерттеушілер ондағы нәрсеге емес, тек осы "қара жәшіктің" "кіру" және "шығу" cигналдарына — осы парадигма шеңберіндегі cаяси феноменологиялық модельге қызығушылық танытады. Қорытындылай келе, cаясаттану, басқа да қоғамдық ғылымдар сияқты, полипарадигматикалық пәндер cанатына жатады, яғни, сәйкес топтар мен мектептер қолдайтын саяси зерттеулерге әртүрлі концептуалды тәсілдердің қатар өмір cүруіне мүмкіндік береді. Пайдаланылған әдебиеттер. Баранов Н. А. Политология. Современная демократия. Учебное пособие для бакалавриата и магистратуры. М: Юрайт, 2019. 182 с. Гаман-Голутвина О. В. Сравнительная политология. Учебник. М: Аспект Пресс, 2015. 752 с. Голосов Г. В. Сравнительная политология. Учебник. М: Издательство Европейского университета в Санкт-Петербурге, 2019. 462 с. Ирхин Ю. В. Политология. Учебник для академического бакалавриата. В 2 частях. Часть 1. История политической мысли. М: Юрайт, 2018. 370 с. Кошкин А. П. Политология. (Бакалавриат). Учебник. М: КноРус, 2019. 400 с. Куканова Е. В., Павленок П. Д. Основы социологии и политологии. Учебник для СПО. М: Юрайт, 2019. 248 с. Куканова Е. В., Павленок П. Д. Политология и социология. Учебник для вузов. М: Юрайт, 2019. 248 с. Латышева В. В. Основы социологии и политологии. Учебник. М: Юрайт, 2019. 304 с. Миронова Дагмар Политическая философия. Учебное пособие. М: Издательство МГУ, 2019. 248 с. Мухаев Р. Т. Политология в 2 частях. Часть 2. Учебник для академического бакалавриата. М: Юрайт, 2017. 326 с. жүктеу/скачать 68.98 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|