3-параграф. Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарға арналған «Биология» оқу пәні бойынша үлгілік оқу бағдарламасын іске асыру жөніндегі ұзақ мерзімді жоспар
1) 10-сынып
Бөлімше
|
Тақырып
|
Оқу мақсаттары
|
1- тоқсан
|
Молекулалық биология және биохимия
|
Жердегі тіршілік үшін судың маңызы.
|
10.4.1.1 - Жердегі тіршілік үшін судың іргелі маңызын түсіндіру
|
Көмірсуларды жіктеу: моносахаридтер, дисахаридтер, полисахаридтер. Көмірсулардың қасиеті және қызметтері.
|
10.4.1.2 - көмірсуларды құрылымы, құрамы және қызметтері бойынша жіктеу
|
Липидтердің құрылымдық компоненттері. Майлардың құрылысы мен қызметтері.
|
10.4.1.3 - майлардың химиялық құрылысы мен қызметтерін сипаттау
|
Нәруыздарды құрамы
және қызметі бойынша жіктеу. Нәруыз денатурациясы мен ренатурациясы. №1 зертханалық жұмыс «Нәруыздардың құрылымына әртүрлі жағдайлардың әсері (температура, pH)».
|
10.4.1.4 - нәруыздарды олардың құрылымы, құрамы, атқаратын қызметтері бойынша жіктеу
10.4.1.5 - түрлі жағдайлардың нәруыздар құрылымына әсерін зерттеу
|
Биологиялық нысандарда нәруыздың болуы.
№2 зертханалық жұмыс «Биологиялық нысандарда нәруыздың болуын анықтау».
|
10.4.1.6 - биологиялық нысандарда нәруыздың болуын түсіну
|
ДНҚ және РНҚ молекуласының құрылысы мен қызметтері.
|
10.4.1.7 - дезоксирибонуклеин қышқылы мен рибонуклеин қышқылы типтерінің құрылысы мен қызметтерін сипаттау
|
Жасушалық биология
|
Жасуша органоидтерінің құрылысы мен қызметтерінің ерекшеліктері.
|
10.4.2.1 - электронды микроскоп арқылы көрінетін жасуша органоидтерінің құрылысы мен қызметтерінің ерекшеліктерін түсіндіру
|
Жасуша мембранасының құрылымы, қасиеттері және қызметтері арасындағы байланыс. Жасуша мембранасының сұйық -мозаикалық моделі.
|
10.4.2.2 - жасуша мембрана-сының сұйық кристалды моделін пайдаланып, жасуша мембранасының құрылымы, қасиеттері және қызметтері арасындағы байланысты орнату
|
2- тоқсан
|
Заттардың тасымалдануы
|
Пассивті тасымалдау механизмі:қарапайым тасымал, мембраналық каналдар арқылы диффузия, жеңілдетілген диффузия. Белсенді тасымалдау механизмі
|
10.1.3.1 - пассивті және активті тасымалдау механизмдерін салыстыру
|
Тыныс алу
|
Аденозинүшфосфор (АҮФ) қышқылының құрылысы мен қызметі
|
10.1.4.1 - аденозинүшфосфор қышқылының құрылысы мен қызметтерін сипаттау
|
Метаболизм түрлері. Энергетикалық алмасу кезеңдері.
|
10.1.4.2 - метоболизмнің түрлерін сипаттау
10.1.4.3 - энергетикалық алмасу кезеңдерін сипаттау
|
Митохондрияның құрылымы мен қызметтері. Митохондрия құрылымдары мен жасушалық тынысалу үдерістерінің өзара байланысы.
|
10.1.4.4 – митохондрия құрылымдары мен жасушалық тынысалу үдерістерінің өзара байланысты орнату
|
Бөліп шығару
|
Су мөлшерін реттеу. Нысана мүшелер. Гипофункция. Гиперфункция.
|
10.1.5.1 - су мөлшерін бақы-лаудағы антидиуретикалық гормонның ролін түсіндіру
|
Адам денесіндегі қан мен басқа сұйықтықтарды жасанды тазарту. Диализ әсерінің себептері,. Диализ әдістері: перитонеальды, гемодиализ.
|
10.1.5.2 - диализ механизмін түсіндіру
|
Созылмалы бүйрек жетіспеушілігі. Диализ және бүйрек трансплантациясы. Артықшылықтары мен кемшіліктері.
|
10.1.5.3 - бүйрек трансплан-тациясы мен диализдің артықшылықтары мен кемшіліктерін талқылау
|
3 тоқсан
|
Жасушалық цикл
|
Өсімдіктер мен жануарлардағы гаметогенез. Гаметалар. Гаметогенез кезеңдері. Өсімдіктердегі спорогенез және гаметогенез.
|
10.2.2.1 - өсімдіктер мен жануарлардағы гаметалардың қалыптасу ерекшелігін түсіндіру
|
Онкологиялық жаңа түзілулердің пайда болуы. Обыралды жағдайлардың туындауына әсер етуші факторлар
|
10.2.2.2 - жасушалардың бақылауға бағынбайтын бөлінуі нәтижесінде обырдың түзілуін түсіндіру
|
Қартаю. Қартаю үрдісі туралы теориялар
|
10.2.2.3 - қартаю үдерісін түсіндіру
|
Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары
|
Модификациялық өзгергіштік. Белгілердің өзгеруіндегі вариациялық қатарлар. №3 зертханалық жұмыс «Вариациялық қатар мен қисыққа құрылған модификациялық өзгергіштікті зерттеу».
|
10.2.4.1 - модификациялық өзгергіштіктің заңдылықтарын зерттеу
|
Белгілердің тұқымқуалауындағы цитологиялық негіздер.
Жыныспен тіркесіп тұқым қуалау. Есептер шығару.
|
10.2.4.2 - дигибридті будандастыру; жыныспен тіркескен тұқым қуалаудың цитологиялық негіздерін есептер шығаруда қолдану
|
Аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуі. Комплиментарлық. Полимерия, көп аллелділік. Кодоминанттылық. Көп аллельділік.
|
10.2.4.3 - аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуін салыстыру
|
Гендік, хромосомалық, геномдық мутациялар. Модельдеу «Адам кариограммасын құру. Геномдық мутацияны оқып білу».
Хромосомалар санының ауытқуына байланысты адамның хромосомалық аурулары
|
|
10.2.4.4 - хромосомалар санының ауытқуымен байланысты адамның хромосомдық ауруларын (аутосомдық және жыныстық) сипаттау
|
Эволюциялық даму Селекция негіздері.
Тірі ағзалардың алуантүрлілігі
|
Жер бетінде тіршіліктің қалыптасу кезеңдері. Филогенетикалық шежіре ағашы. Кладограммалар. Түсінік «Соңғы әмбебап жалпы ата тек». Кладограммалар мен филогенетикалық ағаштар.
|
10.1.1.1 - Жер бетінде тіршіліктің қалыптасу кезеңдерін және сызбаларын сипаттау
10.1.1.2 кладограммалар мен филогенетикалық ағаштарды түсіндіріп беру
|
Селекция әдістері арқылы ауыл шаруашылық өсімдіктері мен жануарлардың қолтұқымдарын жақсарту тәсілдері.
|
10.2.5.1 - селекция әдістері арқылы ауыл шаруашылық өсімдіктері мен жануарлардың қолтұқымдарын жақсарту тәсілдердің зерттеу
|
Эволюцияның дәлелдемелері.
|
10.2.6.1 - эволюцияның дәлелдемелерін талдау
|
Түр түзілудің механизмі.
|
10.2.6.2 - түр түзілудің негізгі механизмдерін жіктеу
|
Антропогенез кезеңдері. Проантроптар. Архантроптар. Палеоантроптар. Неоантроптар
|
10.2.6.3 - антропогенездің кезеңдерін атау
|
4 -тоқсан
|
Координация және реттеу
|
Орталық жүйке жүйесінің құрылысы. Мидың құрылысы мен қызметтері. Жұлынның құрылысы мен қызметтері.
|
10.1.7.1 - жұлын мен мидың құрылысы мен қызметтерін оқып білу
|
Қозғалыс
|
Көлденең жолақты бұлшықет ұлпаларының құрылысы. Бұлшықет талшықтарының жиырылу механизмі.
|
10.1.6.1 - көлденең жолақты бұлшықеттердің құрылымы мен бұлшықеттің жиырылу механизмінің өзара байланысын түсіндіру
|
Биомедицина и биоинформатика
|
Биомеханиканы робототехникада қолдану. Инженерлік биомеханика (экзоқаңқа, робототехника т.б.). Медициналық биомеханика (протездеу т.б. Эргометриялық биомеханика (оптимизация т.б.)
|
10.4.4.1 - биомеханиканы робототехникада қолдалынуын зерттеу
|
Жүрек автоматиясының механизмі. Жүректегі қозудың өту жылдамдығы. Жүрек бұлшықеттерінің жиырылғыштығы. Электрокардиография, оның диагностикалық маңызы.
|
10.4.4.2 - электрокардио-грамманы қолдана отырып жүрек автоматиясы механизмін түсіндіру
|
Биотехнология
|
Микроағзаларды өндірісте, ауыл шаруашылығында, медицинада, тұрмыста қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктері. Гендік инженерияның маңызы.
|
10.4.3.1 - биотехнологияда қолданылатын тірі ағзалардың артықшылықтары мен кемшіліктерін талқылау
|
Полимеразды тізбекті реакцияны қолдану. Полимеразды тізбекті реакцияның таксономия, медицина және криминалистикадағы маңызы
|
10.4.3.2 - полимеразды тізбекті реакцияның таксономия, медицина және криминалистикадағы маңызын сипаттау
|
Гендік модификацияланған ағзаларды қолданудың оң және теріс тұстары. Гендік модификацияланған ағзаларды қолданудың этикалық сұрақтары.
|
10.4.3.3 - гендік модификация-ланған ағзаларды қолданудың этикалық сұрақтарын талқылау
|
2) 11-сынып
Бөлімше
|
Тақырып
|
Оқу мақсаттары
|
1 - тоқсан
|
Молекуляр
лық биология және биохимия
|
Антиденелердің құрылысы мен құрылымы. Антиген мен антидененің әрекеттесу механизмі
|
11.4.1.1 - антиген мен антидененің әрекеттесуін түсіндіру
|
Фермент пен субстраттың өзара әрекеттесуі. Ферментативті катализде белсенді орталықтың рөлі.
|
11.4.1.2 - фермент-субстрат комплексінің түзілу механизмін түсіндіру
|
Транскрипция. Трансляцияның кезеңдері.
|
11.4.1.3 - нәруыз биосинтезі үдерісі кезеңдерін сипаттау
|
Қоректену
|
Хлоропластың құрылымдық компоненттері және олардың қызметтері. Фотосинтездің пигменттері. №1 зертханалық жұмыс «Әртүрлі өсімдік жасушаларында фотосинтездеуші пигменттердің болуын зерттеу».
|
11.1.2.1. - хлоропласттың құрылымы мен қызметі арасындағы өзара байланысты орнату
|
Фотосинтездің жарық кезеңі. Фотофосфорлану.
|
11.1.2.2 - фотосинтездің жарық кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіру
|
Фотосинтездің қараңғы кезеңі. Кальвин циклі.
|
11.1.2.3 - фотосинтездің қараңғы кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіру
|
Фотосинтездің жылдамдығына әсер ететін факторлар. Фотосинтездің шектеуші факторлары.
|
11.1.2.4 - фотосинтездің шектеуші факторларын түсіндіру
|
Хемосинтез. Фотосинтез бен хемосинтез үдерістерін салыстыру.
|
11.1.2.5 - фотосинтез және хемосинтез үдерістерінің ерекшеліктерін салыстыру
|
2- тоқсан
|
Заттардың тасымалдануы
|
Заттар тасымалдануының симпласттық, апопласттық, вакуолярлық жолдары және олардың маңызы.
|
11.1.3.1 - заттар тасымалданудың симпласттық, апопласттық, вакуолярлық жолдарының мәнін түсіндіру
|
Координация және реттелу
|
Биологиядағы басқару жүйесі. «Басқару жүйесі» ұғымы.
|
11.1.7.1 - биологиядағы басқару жүйесін сипаттау
|
Гормондардың әсер ету механизмі.
Инсулин мен эстроген мысалдарында гормондардың нысана - жасушаларға әсер ету механизмі.
|
11.1.7.2 - гормондардың әсер ету механизмін түсіндіру
|
Көбею
|
Гаметогенез. Адам гаметогенезінің сатылары.
|
11.2.1.1. - адам гаметогенезін түсіндіру
|
Сперматогенез бен оогенезді салыстыру.
|
11.2.1.2 - сперматогенез бен оогенездің айырмашылығын түсіндіру
|
3- тоқсан
|
Өсу және даму
|
Бағаналы жасушалар ұғымы және олардың қасиеттері. Бағаналы жасушалардың түрлері.Практикада қолданылуы. Этикалық аспектісі.
|
11.2.3.1 - бағаналы жасушалардың мамандану үдерісін және олардың практикалық қолданылуын түсіндіру
|
Тұқым қуалау-шылық пен өзгергіштік заңды
лықтары
|
Дезоксирибонуклеин қышқылының кездейсоқ мутациясы.
|
11.2.4.1 - дезоксирибонуклеин қышқылы рекомбинациясы мен мутациялардың арасындағы байланысын табу
|
Халықаралық «Адам геномы» жобасы.
|
11.2.4.2 - Халықаралық «Адам геномы» жобасының маңызын талқылау
|
Жасушалық биология
|
Жасушалардың негізгі компоненттерін анықтау. № 2 зертханалық жұмыс «Жасушалардың негізгі компоненттерін микрофотографиялар қолданып сипаттау».
|
11.4.2.1 - микрофотография қолданып жасушалардың негізгі компоненттерін анықтау және сипаттау
|
Биотехнология
|
Грамм оң және грамм теріс бактериялар және олардың құрылыс ерекшеліктері.
|
11.4.3.1 - грамм оң және грамм теріс бактерияларды салыстыру
|
«Рекомбинантты дезоксирибонуклеин қышқылы» ұғымы.. Рекомбинантты дезоксирибонуклеин қышқылының қолданылуы. «Клондау» ұғымы.
|
11.4.3.2 - рекомбинантты Дезоксирибонуклеин қышқылын алу тәсілдерін түсіндіру
|
Ферменттердің медицинада, химияда және өнеркәсіпте қолданылуы.
|
11.4.3.3 - ферменттерді медицинада, өнеркәсіпте қолдану мүмкіндігін талқылау
|
4- тоқсан
|
Биомедицина және биоинформатика
|
Электромагниттік және дыбыс толқындарының адам ағзасына әсер ету ерекшеліктері.
|
11.4.4.1 - электромагниттік және дыбыс толқындарының адам ағзасына әсерін түсіндіру
|
«Биоинформатика» ұғымы. Биоинформатиканың құралдарын зерттеулерге қолдану.
|
11.4.4.2 - биоинформатиканың рөлін сипаттау
|
Экстракорпоральды ұрықтандыру (ЭКҰ) әдісі және оның маңызы. Экстракорпоральды ұрықтандырудың этикалық аспектілері.
|
11.4.4.3 - экстракорпоральды ұрықтандыру (ЭКҰ) әдісінің маңызын түсіндіру
|
Биосфера, экожүйе,
популяция
|
Түрлердің биоалуантүрлілігі мен экожүйенің тұрақтылығы арасындағы байланыс.
|
11.3.1.1 - экожүйенің биоалуан түрлілігі мен тұрақтылығы арасындағы өзара байланысты орнату
|
Жергілікті экожүйедегі ағзалардың саны мен таралуын анықтауда түрлі статистикалық әдістерді қолдану. Жергілікті экожүйенің биоалуантүрлілігін анықтауда кездейсоқ іріктеу әдісінің маңызы. №3 зертханалық жұмыс «Талдаудың статистикалық әдістерін қолдану арқылы өз аймағының экожүйесінің жағдайын анықтау».
|
11.3.1.2 - өз аймағының экожүйесін статистикалық талдау әдістерін пайдаланып зерттеу
|
Адам іс-әрекетінің қоршаған ортаға әсері
|
Ғаламдық жылыну: себептері, салдарлары және шешу жолдары. Модельдеу «климаттың ғаламдық жылынуының компьютерлік моделі»
|
11.3.2.1 - мүмкін болатын климаттың жаһандық жылыну салдарын болжау
|
Қазақстанның экологиялық проблемалары және оларды шешу жолдары.
|
11.3.2.2 - Қазақстанның экологиялық проблемаларының шешу жолдарын ұсыну
|
3-тарау. «Биология» оқу пәнінің мазмұнын ұйымдастыру (төмендетілген оқу жүктемесімен)
1-параграф. «Биология» оқу пәнінің мазмұны (төмендетілген оқу жүктемесімен)
16. «Биология» оқу пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі(төмендетілген оқу жүктемесімен):
1) 10-сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында 72 сағат;
11-сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында 72 сағат.
17. Оқу пәнінің мазмұны 4 бөлімді қамтиды:
1) тірі ағзалардың көптүрлілігі, құрылымы мен қызметтері;
2) көбею, тұқым қуалаушылық, өзгергіштік. Эволюциялық даму;
3) ағза мен қоршаған орта;
4) қолданбалы кіріктірілген ғылымдар.
18. «Тірі ағзалардың көптүрлілігі, құрылымы мен қызметтері» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:
1) тірі ағзалардың көптүрлілігі;
2) қоректену:
3) заттардың тасымалдануы;
4) тыныс алу;
5) бөліп шығару;
6) қозғалыс;
7) координация және реттелу.
19. «Көбею, тұқым қуалаушылық, өзгергіштік. Эволюциялық даму» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:
1) көбею;
2) жасушалық айналым;
3) өсу және даму;
4) тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары;
5) селекция негіздері;
6) эволюциялық даму.
20. «Ағза мен қоршаған орта» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:
1) биосфера, экожүйе, популяция;
2) адам қызметінің қоршаған ортаға әсері.
21. «Қолданбалы кіріктірілген ғылымдар» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:
1) молекулалық биология мен биохимия;
2) жасушалық биология;
3) микробиология және биотехнология;
4) биомедицина және биоинформатика.
22. 10-сыныпқа арналған«Биология» оқу пәнінің базалық мазмұны келесі тараулардан тұрады:
1) «Тірі ағзалардың әртүрлілігі». Жер бетінде тіршіліктің қалыптасу кезеңдері. Филогенетикалық шежіре ағашы. Кладограммалар. Кладограммалар мен филогенетикалық ағаштардың айырмашылығы. Кладограммалар мен филогенетикалық ағаштардың эволюциялық маңызы.
2) «Заттардың тасымалдануы». Беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасының диффузия жылдамдығына әсері. Эритроцит жасушасы беттік аудан мөлшерінің, көлемге қатынасының маңызы.
Зертханалық жұмыс «Жасушаның беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасын анықтау».
3) Пассивті тасымалдау механизмі: қарапайым диффузия, жеңілдетілген диффузия. Белсенді тасымалдың механизмі.
4) «Тыныс алу». Аденозинтүшфосфаттың (АТФ) құрылысы мен қызметі. Аденозинтүшфосфаттың синтезі: глюкозаның анаэробты және аэробты ыдырау кезеңдері. Метаболизм түрлері. Энергетикалық алмасу кезеңдері. Митохондрияның құрылымы мен қызметтері. Митохондрия құрылымдары мен жасушалық тынысалу үдерістерінің өзара байланысы.
5) «Бөліп шығару». Су мөлшерінің реттелуі. Нысана мүшелер. Әсер ету эффектсі. Гипофункция. Гиперфункция. Адам денесіндегі қан мен басқа сұйықтықтарды жасанды тазарту. Диализ әсерінің себептері. Диализ әдістері: перитонеальды, гемодиализ. Созылмалы бүйрек жетіспеушілігі. Диализ және бүйрек трансплантациясы. Артықшылықтары мен кемшіліктері.
6) «Қозғалыс». Көлденең жолақты бұлшықет ұлпаларының құрылысы. Миофибрилла құрылымы (саркомерлер, актин, миозин т.б.). Жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет талшықтарының ортақ қасиеттерін, орналасуы мен құрылысы.
7) «Координация және реттеу». Орталық жүйке жүйесінің құрылысы. Мидың құрылысы мен қызметтері. Жұлынның құрылысы мен. Механорецепторлардың түрлері. Пачини денешігі мысалында рецепторлардың тітіркендіргіштің өзгерісіне жауап беру реакциясы.
8) «Жасушалық цикл» Өсімдіктер мен жануарлардағы гаметогенез. Гаметалар. Гаметогенез кезеңдері. Өсімдіктердегі спорогенез және гаметогенез. Ісіктің пайда болуы. Обыр алды жағдайлардың туындауына әсер етуші факторлар. Қартаю. Қартаю үрдісі туралы теориялар.
9) «Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары». Модификациялық өзгергіштік. Белгілердің өзгеруіндегі вариациялық қатарлар.
Зертханалық жұмыс «Вариациялық қатар мен қисыққа құрылған модификациялық өзгергіштікті зерттеу».
10) Белгілердің тұқым қуалауындағы цитологиялық негіздер. Дигибридті будандастыру кезіндегі хромосомалардың тәуелсіз ажырауы. Жынысқа тіркес тқұым қуалау.
Есептер шығару.
11) Тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясы. Кроссинговер нәтижесінде белгілердің тұқымқуалау заңдылықтарының бұзылуы. Аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуі. Көптік аллельділік. Комплиментарлық. Полимерия. Кенеттен және индуцияланған мутация. Гендік, хромосомалық, геномдық мутациялар. Модельдеу «Адам кариограммасын құру. Геномдық мутацияны оқып білу». Хромосомалар санының ауытқуымен байланысты адамның хромосомдық аурулары.
12) «Селекция негіздері». Селекция әдістері арқылы ауыл шаруашылық өсімдіктері мен жануарлардың қолтұқымдарын жақсарту тәсілдері. Гибридизация (будандастыру). Полиплоидия. Жасанды мутагенез.
13) «Эволюциялық даму». Тұқымқуалайтын өзгергіштік пен эволюция арасындағы өзара байланыс. Тұқымқуалайтын өзгергіштік – эволюция негізі. Комбинативтік өзгергіштік, мутациялар. Табиғи сұрыпталу. Тіршілік үшін күрес. Гендер дрейфі. Популяциялық толқындар. Эволюцияның дәлелдемелері: молекулалық-генетикалық, салыстырмалы-анатомиялық, эмбриологиялық, палеонтологиялық, биогеографиялық, биохимиялық дәлеледемелер. Түр түзілудің механизмі. Түр түзілудің оқшаулаушы механизмі. Түртүзілудегі репродуктивті оқшаулану. Антропогенез кезеңдері. Проантроптар. Архантроптар. Палеоантроптар. Неоантроптар.
14) «Молекулалық биология және биохимия». Жердегі тіршілік үшін судың маңызы. Көмірсуларды жіктеу: моносахаридтер, дисахаридтер, полисахаридтер. Химиялық құрылымы. Көмірсулардың қасиеті және қызметтері. Липидтердің құрылымдық компоненттері. Майлардың химиялық құрылысы мен қызметтері. Нәруыздарды құрамы (жай, күрделі) және қызметі бойынша жіктеу. Нәруыздардың құрылымдық деңгейлері мен құрылысы. Нәруыз денатурациясы мен ренатурациясы.
Зертханалық жұмыс «Нәруыздардың құрылымына әртүрлі жағдайлардың әсері (температура, pH)».
15) Биологиялық нысандарда нәруыздың болуы.
Зертханалық жұмыс «биологиялық нысандарда нәруыздың болуын анықтау».
16) Дезоксирибонуклеин қышқылы молекуласының қызметі. Репликация механизмі. Дезоксирибонуклеин қышқылы. Мезелсон мен Сталь тәжірибесі. Чаргафф ережесі. Рибонуклеин қышқылы (РНҚ) молекуласының құрылысы мен қызметтері. Матрицалық рибонуклеин қышқылы. Рибосомалық рибонуклеин қышқылы. Транспорттық рибонуклеин қышқылы. Рибонуклеин қышқылы және дезоксирибонуклеин қышқылы молекулалары құрылысының ұқсастықтары мен айырмашылықтары.
17) «Жасушалық биология». Жасуша органоидтерінің құрылысы мен қызметтерінің ерекшеліктері. Жасушаның негізгі компоненттері: жасуша қабырғасы, плазмалық мембрана, цитоплазма және оның органоидтары (мембранасыз, бірмембраналы және қосмембраналы). Ядро. Жасушаның негізгі компоненттерінің қызметтері. Жасуша мембранасының құрылымы, қасиеттері және қызметтері арасындағы байланыс. Жасуша мембранасының сұйық-мозаикалық моделі. Мембраналық нәруыздардың, фосфолипидтердің, гликопротеиндердің, гликолипидтердің, холестеролдың қызметі.
Зертханалық жұмыс «Жасуша мембранасына әртүрлі жағдайлардың әсері».
18) «Биотехнология» Микроағзаларды өндірісте, ауыл шаруашылығында, медицинада, тұрмыста қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктері. Полимеразды тізбекті реакцияны (ПТР) қолдану. Медициналық диагностикалауда, әкелікті негіздеуде, тұлғаларды дербестендіру медицинасында, гендерді клондауда, дезоксирибонуклеин қышқылы секвенирлеуде мутагенезде полимеразды тізбекті реакцияның маңызы. Гендік -инженериялық манипуляциялаудың кезеңдері. Гендік инженерияның маңызы. Гендік модификацияланған ағзаларды қолданудың оң және теріс тұстары. Гендік модификацияланған ағзаларды қолданудың этикалық сұрақтары.
19) «Биомедицина и биоинформатика». Биомеханиканы робототехникада қолдану. Инженерлік биомеханика (экзоқаңқа, робототехника т.б.). Медициналық биомеханика (протездеу т.б. Эргометриялық биомеханика (оптимизация т.б.) Жүрек автоматиясының механизмі. Жүрек бұлшықеттерінің жиырылғыштығы. Электрокардиография, оның диагностикалық маңызы.
23. 11-сыныпқа арналған «Биология» оқу пәнінің базалық мазмұны келесі тараулардан тұрады:
1) «Қоректену». Хлоропластың құрылымдық компоненттері және олардың қызметтері. Фотосинтездің пигменттері.
Зертханалық жұмыс «Әртүрлі өсімдік жасушаларында фотосинтездеуші пигменттердің болуын зерттеу».
2) Фотосинтездің жарық кезеңі. Фотофосфорлану. Фотосинтездің қараңғы кезеңі. Кальвин циклі. Фотосинтездің жылдамдығына әсер ететін факторлар. Фотосинтездің шектеуші факторлары: жарық толқынының ұзындығы немесе жарық интенсивтілігі, көмірқышқыл газының концентрациясы, температура.
Зертханалық жұмыс «Шектеуші факторлардың фотосинтездің интенсивтілігіне әсерін зерттеу».
3) Хемосинтез. Фотосинтез бен хемосинтез үдерістерін салыстыру.
4) «Заттардың тасымалдануы». Заттар тасымалдануының симпласттық, апопласттық, вакуолярлық жолдары және олардың маңызы. Жасуша мембранасы арқылы заттар тасымалдануының типтері. Натрий-калий сорғысы белсенді тасымал механизмінің мысалы ретінде. Мембраналық потенциалды сақтаудағы белсенді тасымалдың ролі. Су потенциалы.
Зертханалық жұмыс «Түрлі концентрациялы тұз ерітінділеріндегі жасушалардың су потенциалын анықтау».
5) «Координация және реттеу». Биологиядағы басқару жүйесі. «Басқару жүйесі» ұғымы. Температураның/көмірқышқыл газының/оттегі газының деңгейлерінің реттелуі мысалында кері байланыс принципі. Гормондардың әсер ету механизмі. Инсулин мен эстроген мысалдарында гормондардың нысана-жасушаларға әсер ету механизмі. Өсіргіш заттар. Өсіргіш заттардың өсімдіктерге әсер ету механизмі. Ауксин әсері.
Зертханалық жұмыс «Ауксиннің тамырдың өсуіне ықпал етуі».
6) «Көбею». Гаметогенез. Адам гаметогенезінің сатылары. Сперматогенез бен оогенезді салыстыру.
7) «Өсу және даму». Бағаналы жасушалар ұғымы және олардың қасиеттері (қайта жаңаруы, жіктелуі). Бағаналы жасушалардың түрлері: эмбрионалды және соматикалық. Практикада қолданылуы. Этикалық аспектісі.
8) «Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары». Дезоксирибонуклеин қышқылының кездейсоқ мутациясы. генетикалық үдеріс қателері: репликация және рекомбинауия. Халықаралық «Адам геномы» жобасы. Адамның геномдық езоксирибонуклеин қышқылынын секвенирлеу. Жоба аясында жүргізілген зерттеулердің маңызы.
9) «Биосфера, экожүйе, популяция». Түрлердің биоалуантүрлілігі мен экожүйенің тұрақтылығынң арасындағы бпйланыс. Түрлердің биоалуантүрлілігі. Харди - Вайнбергтің генетикалық тепе-теңдік заңы. Сирек кездесетін және жойылып бара жатқан өсімдіктер мен жануарлардың түрлерін қорғау. Жергілікті экожүйедегі ағзалардың саны мен таралуын анықтауда түрлі статистикалық әдістерді қолдану. Жергілікті экожүйенің биоалуантүрлілігін анықтауда кездейсоқ іріктеу әдісінің маңызы.
Зертханалық жұмыс «Талдаудың статистикалық әдістерін қолдану арқылы өз аймағының экожүйесінің жағдайын анықтау».
10) «Экология және адам іс-әрекетінің қоршаған ортаға әсері». Ғаламдық жылыну: себептері, салдарлары және шешу жолдары. Модельдеу «климаттың ғаламдық жылынуының компьютерлік моделі». Қазақстанның экологиялық проблемалары және оларды шешу жолдары.
11) «Молекулалық биология және биохимия». Антиденелердің құрылысы мен құрылымы. Антиген мен антидененің әрекеттесу механизмі. Фермент пен субстраттың өзара әрекеттесуі. Ферментативті катализде белсенді орталықтың рөлі. Ферменттердің иммобилизациясы;
Зертханалық жұмыс «Иммобилизациялаудың ферменттердің белсенділігіне әсерін зерттеу».
12) Транскрипция. Трансляцияның кезеңдері. Генетикалық кодтың қасиеттері: үшөрімділігі, көптігі, әмбебаптығы, бірін-бірі жаппайтындығы.
13) «Жасушалық биология». Жасушалардың негізгі компоненттерін анықтау.
Зертханалық жұмыс «Жасушалардың негізгі компоненттерін микрофотографиялар қолданып сипаттау».
14) Органелдердің сызықтық ұлғаюын есептеу. Оптикалық және электронды микроскоптардың үлкейту және айқындау мүмкіндіктері арасындағы айырмашылықтар.
15) «Биотехнология». Грамм оң және грамм теріс бактериялар және олардың құрылыс ерекшеліктері. «Рекомбинантты дезоксирибонуклеин қышқылы» ұғымы. Рекомбинантты дезоксирибонуклеин қышқылын алу тәсілдері. Рекомбинантты дезоксирибонуклеин қышқылының қолданылуы. «Клондау» ұғымы. Ағзаларды клондау тәсілдері. «Микроклондау арқылы көбейту» ұғымы. Микроклондау арқылы көбейтудің кезеңдері мен әдістері. Маңызы. Ферменттердің медицинада, химияда және өнеркәсіпте қолданылуы.
16) «Биомедицина және биоинформатика». Электромагниттік және дыбыс толқындарының адам ағзасына әсер ету ерекшеліктері. «Биоинформатика» ұғымы. Биоинформатиканың құралдарын зерттеулерге қолдану. Экстрокорпоральды ұрықтандыру (ЭКҰ) әдісі және оның маңызы. Экстрокорпоральды ұрықтандырудың этикалық аспектілері. Моноклоналды антиденелердің маңызы. Моноклоналды антиденелердің өндірісі. Моноклоналды антиденелер көмегімен ауруларды диагностикалау және емдеу.
2-параграф. Оқыту мақсаттарының жүйесі (төмендетілген оқу жүктемесімен)
Бөлім
|
Бөлімше
|
Оқыту мақсаттары
|
1. Тірі ағзалардың көптүрлілігі, құрылымы мен қызметтері
|
1.1
Тірі организмдердің әртүрлілігі
|
10-сынып
|
11-сынып
|
10.1.1.1 - жер бетінде тіршіліктің қалыптасу кезеңдерін және сызбаларын сипаттау
|
|
10.1.1.2 - кладограммалар мен филогенетикалық ағаштарды түсіндіріп беру
|
1.2 Қоректену
|
|
11.1.2.1. - хлоропласттың құры-лымы мен қызметі арасындағы өзара байланысты орнату;
11.1.2.2 - фотосинтездің жарық кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіру;
11.1.2.3 - фотосинтездің қараңғы кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіру;
11.1.2.4 - фотосинтездің шектеуші факторларын зерттеу және түсіндіру;
11.1.2.5 - фотосинтез және хемосинтез процестерінің ерекшеліктерін салыстыру
|
1.3 Заттардың тасымалдануы
|
10.1.3.1.- беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасының мәнін есептеу және олардың заттарды тасымалдауға қатысты маңызын түсіндіру;
10.1.3.2 - пассивті және активті тасымалдау механизмдерін салыстыру
|
11.1.3.1 - заттар тасымал-данудың симпласттық, апопласттық, вакуолярлық жолдарының мәнін түсіндіру;
11.1.3.2 - натрий-калий сорғысы мысалында белсенді тасымалды түсіндіру;
11.1.3.3 - түрлі концентрациялы тұз ерітінділеріндегі жасуша-лардың су потенциалын зерттеу
|
1.4
Тыныс алу
|
10.1.4.1 - аденозинүшфосфаттың (АТФ) құрылысы мен қызметтерін сипаттау;
10.1.4.2 - анаэробты және аэробты тыныс алу барысындағы аденозинүшфосфаттың синтезін салыстыру;
10.1.4.3 - метоболизмнің түрлерін сипаттау;
10.1.4.4 - энергетикалық алмасу кезеңдерін сипаттау
10.1.4.5 - митохондрия құрылымдары мен жасушалық тынысалу үдерістерінің өзара байланысты орнату
|
|
|
1.5
Бөліп шығару
|
10.1.5.1 - су мөлшерін реттеудегі антидиурети-калық гормонның (АДГ) рөлін түсіндіру;
10.1.5.2 - диализ механизмін түсіндіру;
10.1.5.3 - бүйрек трансплантациясы мен диализдің артықшылықтары мен кемшіліктерін талқылау
|
|
1.6
Қозғалыс
|
10.1.6.1 - көлденең жолақты бұлшықеттердің құрылымы мен бұлшықеттің жиырылу механизмін арасындағы байланысты түсіндіру;
10.1.6.2 - жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет талшықтарының ортақ қасиеттерін, орналасуы мен құрылысының байланысын орналастыру
|
|
1.7 Координация және реттеу
|
10.1.7.1 - жұлын мен мидың құрылысы мен қызметтерін оқып білу;
10.1.7.2 - механорецептор-лардың тітіркендіргіштің өзгерісіне жауап беруін (Пачини денешігі) сипаттау;
10.1.7.3 - синапстың құры-лысы мен қызметі арасындағы байланысты орнату
|
11.1.7.1 - биологиядағы басқару жүйесін сипаттау;
11.1.7.2 - гормондардың әрекет ету механизмін түсіндіру;
11.1.7.3 - өсімдіктердің өсуіне стимуляторлардың (өсуді тездететін) әсер етуін зерттеу
|
2 Көбею, тұқым қуалаушылық, өзгергіштік, эволюциялық даму
|
2.1
Көбею
|
|
11.2.1.1. - адам гаметогенезін түсіндіру;
11.2.1.2 - сперматогенез бен оогенездің айырмашылығын түсіндіру
|
2.2 Жасушалық цикл
|
10.2.2.1 - өсімдіктер мен жануарлардағы гаметалардың қалыптасу ерекшелігін түсіндіру;
10.2.2.2 - жасушалардың бақылауға бағынбайтын бөлінуі нәтижесінде обырдың түзілуін түсіндіру;
10.2.2.3 - қартаю үдерісін түсіндіру
|
|
2.3
Өсу және даму
|
|
11.2.3.1 - бағаналы жасуша-лардың мамандану үдерісін және олардың практикалық қолданылуын түсіндіру
|
2.4
Тұқым қуалаушы
лық пен өзгергіштік заңдылық
тары
|
10.2.4.1 - модификациялық өзгергіштіктің заңдылықтарын зерттеу;
10.2.4.2 - дигибридті будандастыру, жыныспен тіркескен тұқым қуалаудың цитологиялық негіздерін есептер шығаруда қолдану;
10.2.4.3 - аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуін салыстыру;
10.2.4.4 - мутация типтері мен мутагенез себептерін зерттеу;
10.2.4.5 - хромосомалар санының ауытқуымен байланысты адамның хромосомдық ауруларын (аутосомдық және жыныстық) сипаттау
|
11.2.4.1 - мутациялардың ДНҚ репликациясы арасындағы байланысын табу
11.2.4.2 - Халықаралық «Адам геномы» жобасының маңызын талқылау
|
2.5
Селекция негіздері
|
10.2.5.1 - селекция әдістері арқылы ауыл шаруашылық өсімдіктері мен жануарлардың қолтұқымдарын жақсарту тәсілдердің зерттеу
|
|
2.6 Эволюция
лық даму
|
10.2.6.1 - тұқымқуалайтын өзгергіштік пен эволюция арасындағы өзара байланысты түсіндіру;
10.2.6.2 - эволюцияның дәлелдемелерін талдау;
10.2.6.3 - эволюцияның дәлелдемелерін оқып-білу;
10.2.6.4 - антропогенездің кезеңдерін атау
|
|
3. Ағза мен қоршаған орта
|
3.1 Биосфера, экожүйе,
популяция
|
|
11.3.1.1 - экожүйенің алуан түрлілігі мен тұрақтылығы арасындағы өзара байланысын орнату;
11.3.1.2 - өз аймағының экожүйесін статистикалық талдау әдістерін қолданып зерттеу
|
3.2
Адам іс−әрекеті
нің қоршаған ортаға әсері
|
|
11.3.2.1 - мүмкін болатын климаттың жаһандық жылыну салдарын болжау;
11.3.2.2 Қазақстанның экологиялық проблемаларының шешу жолдарын ұсыну
|
4. Қолданбалы кіріктірілген ғылымдар
|
4.1 Молекула
лық биология және биохимия
|
10.4.1.1 - Жердегі тіршілік үшін судың іргелі маңызын түсіндіру;
10.4.1.2 - көмірсуларды құрылымы, құрамы және қызметтері бойынша жіктеу;
10.4.1.3 - майлардың химиялық құрылысы мен қызметтерін сипаттау;
10.4.1.4 - нәруыздарды олардың құрылымы, құрамы, атқаратын қызметтері бойынша жіктеу,
10.4.1.5 - түрлі жағдай-лардың нәруыздар құрылы-мына әсерін зерттеу;
10.4.1.6 - биологиялық нысандарда нәруыздың болуын анықтау;
10.4.1.7 - Чаргафф ережелері негізінде дезоксирибо-нуклеин қышқылы репликациясы үдерісін сипаттау;
10.4.1.8 - рибонуклеин қышқылы типтерінің құрылысы мен қызметтерін ажырату;
10.4.1.9 – рибонуклеин қыш-қылы және дезоксири-бонуклеин қышқылы молекулаларының құрылысын салыстыру
|
11.4.1.1 - антиген мен антидененің әрекеттесуін түсіндіру;
11.4.1.2 - фермент-субстрат комплексінің түзілу механизмін түсіндіру;
11.4.1.3 - нәруыз биосинтезі үдерісінің кезеңдерін сипаттау;
11.4.1.4 - генетикалық кодтың қасиеттерін түсіндіру
|
4.2 Жасушалық биология
|
10.4.2.1 - электронды микроскоп арқылы көрінетін жасуша органоидтерінің құрылысы мен қызметтерінің ерекшеліктерін түсіндіру;
10.4.2.2 - жасуша мембранасының сұйық кристалды моделін пайдаланып, жасуша мембранасының құрылымы, қасиеттері және қызметтері арасындағы байланысты орнату
|
11.4.2.1 - микрофотография қолданып жасушалардың негізгі компоненттерін анықтау және сипаттау
11.4.2.2 - жасушалардың компоненттерінің нақты мөлшерін анықтау
|
4.3 Биотехнология
|
10.4.3.1 - биотехнологияда қолданылатын тірі ағзалардың артықшылықтары мен кемшіліктерін талқылау;
10.4.3.2 - полимеразды тізбекті реакцияның таксономияда, медицина мен криминалистикадағы маңызын сипаттау;
10.4.3.3 - рекомбинантты дезоксирибонуклеин қышқылын алу тәсілдерін түсіндіру;
10.4.3.4 - Гендік модифика-цияланған ағзаларды қолданудың этикалық тұрғыдан талқылау
|
11.4.3.1 - грамм «оң» және грамм «теріс» бактерияларды зерттеу;
11.4.3.2 - рекомбинантты дезоксирибонуклеин қышқылын алу тәсілдерін түсіндіру;
11.4.3.3 - ағзаларды клондау тәсілдерін түсіндіру;
11.4.3.4 - ферменттерді медицинада, өнеркәсіпте қолдану мүмкіндігін талқылау;
|
|
4.4 Биомедици
на және биоинформатика
|
10.4.4.1- биомеханиканы робототехникада қолдалынуын зерттеу;
10.4.4.2 -электрокардиограмманы қолдана отырып жүрек автоматиясы механизмін түсіндіру
|
11.4.4.1 - электромагниттік және дыбыс толқындарының адам ағзасына әсерін түсіндіру;
11.4.4.2 - биоинформатиканың рөлін сипаттау;
11.4.4.3 -экстракорпоральды ұрықтандыру (ЭКҰ) әдісінің маңызын түсіндіру;
11.4.4.4 - ауруларды диагностикалау және емдеуде моноклональды антиденелерді қолдануды түсіндіру
|
24. Тоқсандағы бөлімдер және бөлімдер ішіндегі тақырыптар бойынша сағат сандарын бөлу мұғалімнің еркіне қалдырылады.
25. Осы оқу бағдарламасы жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарға арналған «Биология» оқу пәні бойынша үлгілік оқу бағдарламасының ұзақ мерзімді жоспарына (төмендетілген оқу жүктемесімен) сәйкес жүзеге асырылады.
3-параграф. Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарға арналған «Биология» оқу пәні бойынша үлгілік оқу бағдарламасын іске асыру жөніндегі ұзақ мерзімді жоспар (төмендетілген оқу жүктемесімен)
1)10-сынып
Бөлімше
|
Тақырып
|
Оқыту мақсаттары
|
1- тоқсан
|
Молекулалық биология және биохимия
|
Жердегі тіршілік үшін судың маңызы.
|
10.4.1.1 - Жердегі тіршілік үшін судың іргелі маңызын түсіндіру
|
Көмірсуларды жіктеу: моносахаридтер, дисахаридтер, полисахаридтер. Химиялық құрылымы. Көмірсулардың қасиеті және қызметтері.
|
10.4.1.2 - көмірсуларды құрылымы, құрамы және қызметтері бойынша жіктеу
|
Липидтердің құрылымдық компоненттері. Майлардың химиялық құрылысы мен қызметтері.
|
10.4.1.3 - майлардың химиялық құрылысы мен қызметтерін сипаттау
|
Нәруыздарды құрамы (жай, күрделі) және қызметі бойынша жіктеу. Нәруыздардың құрылымдық деңгейлері мен құрылысы. Нәруыз денатурациясы мен ренатурациясы. Зертханалық жұмыс «Нәруыздардың құрылымына әртүрлі жағдайлардың әсері (температура, pH)».
|
10.4.1.4 - нәруыздарды олардың құрылымы, құрамы, атқаратын қызметтері бойынша жіктеу
|
10.4.1.5 - түрлі жағдайлардың нәруыздар құрылымына әсерін зерттеу
|
Биологиялық нысандарда нәруыздың болуы. Зертханалық жұмыс «Биологиялық нысандарда нәруыздың болуын анықтау».
|
10.4.1.6 - биологиялық нысандарда нәруыздың болуын анықтау
|
Репликация механизмі. ДНҚ. Мезелсон мен Сталь тәжірибесі. Чаргафф ережесі.
|
10.4.1.7 – дезоксирибонуклеин қышқылы репликациясы үдерісін сипаттау
|
РНҚ молекуласының құрылысы мен қызметтері. Матрицалық (ақпараттық) рибонуклеин қышқылы. Рибосомалық рибонуклеин қышқылы. Транспорттық рибонуклеин қышқылы.
|
10.4.1.8 - рибонуклеин қышқылы типтерінің құрылысы мен қызметтерін ажырату
|
рибонуклеин қышқылы және дезоксирибонуклеин қышқылы молекулалары құрылысынның ұқсастықтары мен айырмашылықтары.
|
10.4.1.9 - рибонуклеин қышқылы және дезоксирибонуклеин қышқылы молекулаларының құрылысын салыстыру
|
Жасушалық биология
|
Жасуша органоидтерінің құрылысы мен қызметтерінің ерекшеліктері. Жасушаның негізгі компоненттері: жасуша қабырғасы, плазмалық мембрана, цитоплазма және оның органоидтары (мембранасыз, бірмембраналы және қосмем-браналы). Ядро. Жасуша-ның негізгі компоненттерінің қызметтері.
|
10.4.2.1 - электронды микроскоп арқылы көрінетін жасуша органоидтерінің құрылысы мен қызметтерінің ерекшеліктерін түсіндіру
|
Жасуша мембранасының құрылымы, қасиеттері және қызметтері арасындағы байланыс. Жасуша мембранасының сұйық -мозаикалық моделі. Мембраналық нәруыздардың, фосфолипид-тердің, гликопротеиндердің, гликолипидтердің, холестеролдың қызметі. Зертханалық жұмыс «Жасуша мембранасына әртүрлі жағдайлардың әсері». Бактерия, саңырауқұлақ., өсімдік және жануар жасушаларының құрылым ерекшеліктері мен қызметтері.
|
10.4.2.2 - жасуша мембрана-сының сұйық кристалды моделін пайдаланып, жасуша мембранасының құрылымы, қасиеттері және қызметтері арасындағы байланысты орнату
|
2- тоқсан
|
Заттардың тасымалдануы
|
Беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасының диффузия жылдамдығына әсері. Эритроцит жасушасы беттік аудан мөлшерінің, көлемге қатынасының маңызы. Зертханалық жұмыс «Жасушаның беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасын анықтау».
|
10.1.3.1 - беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасының мәнін есептеу
|
Пассивті тасымалдау механизмі:қарапайым тасымал, мембраналық каналдар арқылы диффузия, жеңілдетілген диффузия Белсенді тасымалдау механизмі
|
10.1.3.2 - пассивті және активті тасымалдау механизмдерін салыстыру
|
Тыныс алу
|
Аденозинүшфосфор қышқылының құрылысы мен қызметі
|
10.1.4.1 - аденозинүшфосфор қышқылының құрылысы мен қызметтерін сипаттау
|
Аденозинүшфосфор қышқылының синтезі: глюкозаның анаэробты және аэробты ыдырау кезеңдері.
|
10.1.4.2 - анаэробты және аэробты тыныс алу барысындағы аденозинүш-фосфор қышқылы синтезін салыстыру
|
Метаболизм түрлері. Энергетикалық алмасу кезеңдері.
|
10.1.4.3 - метоболизмнің түрлерін атау
|
10.1.4.4 - энергетикалық алмасу кезеңдерін сипаттау
|
Митохондрияның құрылымы мен қызметтері. Митохондрия құрылымдары мен жасушалық тынысалу үдерістерінің өзара байланысы.
|
10.1.4.5 - митохондрия құрылымдары мен жасушалық тынысалу үдерістерінің өзара байланысты орнату
|
Бөліп шығару
|
Су мөлшерін реттеу. Нысана мүшелер. әсер ету эффектсі. Гипофункция. Гиперфункция.
|
10.1.5.1 - су мөлшерін бақы-лаудағы антидиуретикалық гормонның (АДГ) ролін түсіндіру
|
Адам денесіндегі қан мен басқа сұйықтықтарды жасанды тазарту. Диализ әсерінің себептері,. Диализ әдістері: перитонеальды, гемодиализ.
|
10.1.5.2 - диализ механизмін түсіндіру
|
Созылмалы бүйрек жетіспеушілігі. Диализ және бүйрек трансплантациясы. Артықшы-лықтары мен кемшіліктері.
|
10.1.5.3 - бүйрек трансплан-тациясы мен диализдің артықшылықтары мен кемшіліктерін талқылау
|
3 тоқсан
|
Жасушалық цикл
|
Өсімдіктер мен жануарлардағы гаметогенез. Гаметалар. Гаметогенез кезеңдері. Өсімдіктердегі спорогенез және гаметогенез.
|
10.2.2.1 - өсімдіктер мен жануарлардағы гаметалардың қалыптасу ерекшелігін түсіндіру
|
Онкологиялық жаңа түзілулердің пайда болуы. Обыралды жағдайлардың туындауына әсер етуші факторлар
|
10.2.2.2 - жасушалардың бақылауға бағынбайтын бөлінуі нәтижесінде обырдың түзілуін түсіндіру
|
Қартаю. Қартаю үрдісі туралы теориялар
|
10.2.2.3 - қартаю үдерісін түсіндіру
|
Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары
|
Модификациялық өзгергіштік. Белгілердің өзгеруіндегі вариациялық қатарлар. Зертханалық жұмыс «Вариациялық қатар мен қисыққа құрылған модификациялық өзгергіштікті зерттеу».
|
10.2.4.1 - модификациялық өзгергіштіктің заңдылықтарын зерттеу
|
Белгілердің тұқымқуалауындағы цитологиялық негіздер. Дигибридті будандастыру кезіндегі хромосомалардың тәуелсіз ажырауы Жыныспен тіркесіп тұқым қуалау. Есептер шығару.
|
10.2.4.2 - дигибридті будандастыру; жыныспен тіркескен тұқым қуалаудың цитологиялық негіздерін есептер шығаруда қолдану
|
10.2.4.3 - жыныспен тіркескен тұқым қуалауға есептер шығару
|
Аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуі. Комплиментарлық. Полимерия, көп аллелділік. Кодоминанттылық. Көп аллельділік.
|
10.2.4.4 - аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуін салыстыру
|
Кенеттен және индуцияланған мутация. Гендік, хромосомалық, геномдық мутациялар. Модельдеу «Адам кариограммасын құру. Геномдық мутацияны оқып білу».
|
10.2.4.5 - мутагенез себептерін және мутация түрлерін зерттеу
|
Хромосомалар санының ауытқуына байланысты адамның хромосомалық аурулары
|
10.2.4.6 - хромосомалар санының ауытқуымен байланысты адамның хромосомдық ауруларын (аутосомдық және жыныстық) сипаттау
|
Эволюциялық даму Селекция негіздері.
Тірі ағзалардың алуантүрлілігі
|
Кладограммалар. Түсінік «Соңғы әмбебап жалпы ата тек». Кладограммалар мен филогенетикалық ағаштардың айырмашылығы. Кладограммалар мен филогенетикалық ағаштардың эволюциялық маңызы.
|
10.1.1.1 - Жер бетінде тіршіліктің қалыптасу кезеңдерін және сызбаларын сипаттау
10.1.1.2 кладограммалар мен филогенетикалық ағаштарды түсіндіріп беру
|
Селекция әдістері арқылы ауыл шаруашылық өсімдіктері мен жануарлардың қолтұқымдарын жақсарту тәсілдері. Гибридизация (будандастыру). Полиплоидия. Жасанды мутагенез.
|
10.2.5.1 - селекция әдістері арқылы ауыл шаруашылық өсімдіктері мен жануарлардың қолтұқымдарын жақсарту тәсілдердің зерттеу
|
Тұқымқуалайтын өзгергіштік пен эволюция арасындағы өзара байланыс. Тұқымқуалайтын өзгергіштік – эволюция негізі. Комбинативтік өзгергіштік, мутациялар. Табиғи сұрыпталу. Тіршілік үшін күрес. Гендер дрейфі. Популяциялық толқындар.
|
10.2.6.1 - тұқымқуалайтын өзгергіштік пен эволюция арасындағы өзара байланысты түсіндіру
|
Эволюцияның дәлелдемелері. Салыстырмалы-анатомиялық, молекулалық – генетикалық эмбриологиялық, палеонтоло-гиялық, биогеографиялық, биохимиялық, дәлелдемелер.
|
10.2.6.2 - эволюцияның дәлелдемелерін талдау
|
Түр түзілудің механизмі. Түр түзілудің оқшаулаушы механизмі. Түртүзілудегі репродуктивті оқшаулану. Полиплоидия және гибридизация.
|
10.2.6.3 - түр түзілудің негізгі механизмдерін жіктеу
|
Антропогенез кезеңдері. Проантроптар. Архантроптар. Палеоантроптар. Неоантроптар
|
10.2.6.4 - антропогенездің кезеңдерін атау
|
4 -тоқсан
|
Координация және реттеу
|
Орталық жүйке жүйесінің құрылысы. Мидың құрылысы мен қызметтері. Жұлынның құрылысы мен қызметтері.
|
10.1.7.3 - жұлын мен мидың құрылысы мен қызметтерін оқып білу
|
Холинергиялық синапстың құрылысы мен қызметі арасындағы байланыс. Холинергиялық синапстың мысалында синапстық берілудің механизмі
|
10.1.7.4 - синапстың құрылысы мен қызметі арасындағы байланысты орнату
|
Механорецепторлардың түрлері. Пачини денешігі мысалында рецепторлардың тітіркендіргіштің өзгерісіне жауап беру реакциясы.
|
10.1.7.5 – механорецептор-лардың тітіркендіргіштің өзгерісіне жауап беруін сипаттау
|
Қозғалыс
|
Көлденең жолақты бұлшықет ұлпаларының құрылысы. Миофибрилла құрылысы (саркомерлер, актин, миозин т.б.). Бұлшықет талшықтарының жиырылу механизмі.
|
10.1.6.1 - көлденең жолақты бұлшықеттердің құрылымы мен бұлшықеттің жиырылу механизмінің өзара байланысын түсіндіру
|
Жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет талшықтарының ортақ қасиеттерін, орналасуы мен құрылысы.
|
10.1.6.2 - жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет талшықтарының ортақ қасиеттерін, орналасуы мен құрылысының байланысын орналастыру
|
Биофизика
|
Биомеханиканы робототехникада қолдану. Инженерлік биомеханика (экзоқаңқа, робототехника т.б.). Медициналық биомеханика (протездеу т.б. Эргометриялық биомеханика (оптимизация т.б.)
|
10.4.4.1 - биомеханиканы робототехникада қолдалынуын зерттеу
|
Жүрек автоматиясының механизмі. Жүректегі қозудың өту жылдамдығы. Жүрек бұлшықеттерінің жиырылғыштығы. Электрокардиография, оның диагностикалық маңызы.
|
10.4.4.2 - электрокардио-грамманы қолдана отырып жүрек автоматиясы механизмін түсіндіру
|
Биотехнология
|
Микроағзаларды өндірісте, ауыл шаруашылығында, медицинада, тұрмыста қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктері. Гендік инженерияның маңызы.
|
10.4.3.1 - биотехнологияда қолданылатын тірі ағзалардың артықшылықтары мен кемшіліктерін талқылау
|
Полимеразды тізбекті реакцияны қолдану. Медициналық диагностикалауда, әкелікті негіздеуде, тұлғаларды дербестендіру медицинасында, гендерді клондауда, Дезоксирибонуклеин қышқылын секвенирлеуде мутагенезде полимеразды тізбекті реакцияның маңызы.
|
10.4.3.2 - полимеразды тізбекті реакцияның таксономияда, медицинада мен криминалистикада және маңызын сипаттау
|
Гендік модификацияланған ағзаларды қолданудың оң және теріс тұстары. Гендік модификацияланған ағзаларды қолданудың этикалық сұрақтары.
|
10.4.3.3 - гендік модификация-ланған ағзаларды қолданудың этикалық сұрақтарын талқылау
|
2) 11- сынып
Бөлімше
|
Тақырып
|
Оқыту мақсаттары
|
1 - тоқсан
|
Молекулярлық биология және биохимия
|
Антиген мен антидененің әрекеттесу механизмі
|
11.4.1.1 - антиген мен антидененің әрекеттесуін түсіндіру
|
Фермент пен субстраттың өзара әрекеттесуі. Ферментативті катализде белсенді орталықтың рөлі. Зертханалық жұмыс «Иммобилизациялаудың ферменттердің белсенділігіне әсерін зерттеу».
|
11.4.1.2 - фермент-субстрат комплексінің түзілу механизмін түсіндіру
|
Транскрипция. Трансляцияның кезеңдері.
|
11.4.1.3 - нәруыз биосинтезі үдерісі кезеңдерін сипаттау
|
Генетикалық кодтың қасиеттері: үшөрімділігі, көптігі, әмбебаптығы, бірін-бірі жаппайтындығы.
|
11.4.1.4 - генетикалық кодтың қасиеттерін түсіндіру
|
Қоректену
|
Хлоропластың құрылымдық компоненттері және олардың қызметтері. Фотосинтездің пигменттері. Зертханалық жұмыс «Әртүрлі өсімдік жасушаларында фотосинтездеуші пигменттердің болуын зерттеу».
|
11.1.2.1. - хлоропласттың құрылымы мен қызметі арасындағы өзара байланысты орнату
|
Фотосинтездің жарық кезеңі. Фотофосфорлану.
|
11.1.2.2 - фотосинтездің жарық кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіру
|
Фотосинтездің қараңғы кезеңі. Кальвин циклі.
|
11.1.2.3 - фотосинтездің қараңғы кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіру
|
Фотосинтездің жылдамдығына әсер ететін факторлар. Фотосинтездің шектеуші факторлары: жарық толқынының ұзындығы немесе жарық интенсивтілігі, көмірқышқыл газының концентрациясы, температура.
Зертханалық жұмыс «Шектеуші факторлардың фотосинтездің интенсивтілігіне әсерін зерттеу».
|
11.1.2.4 - фотосинтездің шектеуші факторларын зерттеу және түсіндіру
|
Хемосинтез. Фотосинтез бен хемосинтез үдерістерін салыстыру.
|
11.1.2.5 - фотосинтез және хемосинтез үдерістерінің ерекшеліктерін салыстыру
|
2- тоқсан
|
Заттар тасымалы
|
натрий-калий сорғысы мысалында белсенді тасымалдың механизмі
|
11.1.3.1 - натрий-калий сорғысы мысалында белсенді тасымалды түсіндіру
|
Заттар тасымалдануының симпласттық, апопласттық, вакуолярлық жолдары және олардың маңызы.
|
11.1.3.2 - заттар тасымалданудың симпласттық, апопласттық, вакуолярлық жолдарының мәнін түсіндіру
|
Су потенциалы. Зертханалық жұмыс «Түрлі концентрациялы тұз ерітінділеріндегі жасушалардың су потенциалын анықтау»
|
11.1.3.3 - түрлі концентрациялы тұз ерітінділеріндегі жасушалардың су потенциалын зерттеу
|
Координация және реттелу
|
Биологиядағы басқару жүйесі. «Басқару жүйесі» ұғымы. Температураның/көмірқышқыл газының/оттегі газының деңгейлерінің реттелуі мысалында кері байланыс принципі.
|
11.1.7.1 - биологиядағы басқару жүйесін сипаттау
|
Гормондардың әсер ету механизмі.
Инсулин мен эстроген мысалдарында гормондардың нысана - жасушаларға әсер ету механизмі.
|
11.1.7.2 - гормондардың әсер ету механизмін түсіндіру
|
Өсіргіш заттар. Өсіргіш заттардың өсімдіктерге әсер ету механизмі. Ауксин әсері. Зертханалық жұмыс «Ауксиннің тамырдың өсуіне ықпал етуі».
|
11.1.7.3 - өсімдіктердің өсуіне стимуляторлардың (өсіргіш заттар) әсер етуін зерттеу
|
Көбею
|
Гаметогенез. Адам гаметогенезінің сатылары.
|
11.2.1.1. - адам гаметогенезін түсіндіру
|
Сперматогенез бен оогенезді салыстыру.
|
11.2.1.2 - сперматогенез бен оогенездің айырмашылығын түсіндіру
|
3- тоқсан
|
Өсу және даму
|
Бағаналы жасушалар ұғымы және олардың қасиеттері (қайта жаңаруы, жіктелуі). Бағаналы жасушалардың түрлері: эмбрионалды және соматикалық. Практикада қолданылуы. Этикалық аспектісі.
|
11.2.3.1 - бағаналы жасушалардың мамандану үдерісін және олардың практикалық қолданылуын түсіндіру
|
Тұқым қуалау-шылық пен өзгергіштік заңды
лықтары
|
Дезоксирибонуклеин қышқылының кездейсоқ мутациясы. генетикалық үдеріс қателері: репликация.
|
11.2.4.1 - дезоксирибонуклеин қышқылы рекомбинациясы мен мутациялардың арасындағы байланысын табу
|
Халықаралық «Адам геномы» жобасы. Адамның геномдық Дезокси-рибонуклеин қышқылын секвенирлеу. Жоба аясында жүргізілген зерттеулердің маңызы.
|
11.2.4.2 - Халықаралық «Адам геномы» жобасының маңызын талқылау
|
Жасушалық биология
|
Жасушалардың негізгі компоненттерін анықтау. Зертханалық жұмыс «Жасушалардың негізгі компоненттерін микрофотографиялар қолданып сипаттау».
|
11.4.2.1 - микрофотография қолданып жасушалардың негізгі компоненттерін анықтау және сипаттау
|
Органелдердің сызықтық ұлғаюын есептеу. Оптикалық және электронды микроскоптардың үлкейту және айқындау мүмкіндіктері арасындағы айырмашылықтар.
|
11.4.2.2 - жасушалардың компоненттерінің нақты мөлшерін анықтау
|
Биотехнология
|
Грамм оң және грамм теріс бактериялар және олардың құрылыс ерекшеліктері.
|
11.4.3.1 - грамм оң және грамм теріс бактерияларды салыстыру
|
«Рекомбинантты дезоксирибонуклеин қышқылы» ұғымы. Рекомбинантты дезоксирибонуклеин қышқылының алу тәсілдері. Рекомбинантты дезоксирибонуклеин қышқылының қолданылуы.»Клондау» ұғымы.
|
11.4.3.2 - рекомбинантты Дезоксирибонуклеин қышқылын алу тәсілдерін түсіндіру
|
Ағзаларды клондау тәсілдері.
|
11.4.3.3 - ағзаларды клондау тәсілдерін түсіндіру
|
Ферменттердің медицинада, химияда және өнеркәсіпте қолданылуы.
|
11.4.3.4 - ферменттерді медицинада, өнеркәсіпте қолдану мүмкіндігін талқылау
|
4- тоқсан
|
Биомедицина және биоинформатика
|
Электромагниттік және дыбыс толқындарының адам ағзасына әсер ету ерекшеліктері.
|
11.4.4.1 - электромагниттік және дыбыс толқындарының адам ағзасына әсерін түсіндіру
|
«Биоинформатика» ұғымы. Биоинформатиканың құралдарын зерттеулерге қолдану.
|
11.4.4.2 - биоинформатиканың рөлін сипаттау
|
экстракорпоральды ұрықтандыру (ЭКҰ) әдісі және оның маңызы. экстракорпоральды ұрықтандырудың этикалық аспектілері.
|
11.4.4.3 - экстракорпоральды ұрықтандыру (ЭКҰ) әдісінің маңызын түсіндіру
|
Моноклоналды антиденелердің маңызы. Моноклоналды антиденелердің өндірісі. Моноклоналды антиденелер көмегімен ауруларды диагностикалау және емдеу.
|
11.4.4.4 - ауруларды диагностикалау және емдеуде моноклоналды антиденелерді қолдануды түсіндіру
|
Биосфера, экожүйе,
популяция
|
Түрлердің биоалуантүрлілігі. Харди - Вайнбергтің генетикалық тепе-теңдік заңы. Сирек кездесетін және жойылып бара жатқан өсімдіктер мен жануарлардың түрлерін қорғау.
|
11.3.1.1 - экожүйенің биоалуан түрлілігі мен тұрақтылығы арасындағы өзара байланысты орнату
|
Жергілікті экожүйедегі ағзалардың саны мен таралуын анықтауда түрлі статистикалық әдістерді қолдану. Жергілікті экожүйенің биоалуантүрлілігін анықтауда кездейсоқ іріктеу әдісінің маңызы. Зертханалық жұмыс «Талдаудың статистикалық әдістерін қолдану арқылы өз аймағының экожүйесінің жағдайын анықтау».
|
11.3.1.2 - өз аймағының экожүйесін статистикалық талдау әдістерін пайдаланып зерттеу
|
Адам іс-әрекетінің қоршаған ортаға әсері
|
Ғаламдық жылыну: себептері, салдарлары және шешу жолдары. Модельдеу «климаттың ғаламдық жылынуының компьютерлік моделі»
|
11.3.2.1 - мүмкін болатын климаттың жаһандық жылыну салдарын болжау
|
Қазақстанның экологиялық проблемалары және оларды шешу жолдары.
|
11.3.2.2 - Қазақстанның экологиялық проблемаларының шешу жолдарын ұсыну
|
Достарыңызбен бөлісу: |
