АҒЫМДАҒЫ САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІ МЕН АҒЫМДАҒЫ САЛЫҚ АКТИВТЕРІН МОЙЫНДАУ

К ә с і п о р ы н д а р д ы ң б і р і к т і р і л у і

Ә д і л қ ұ н ы м е н е с е п к е а л ы н ғ а н а к т и в т е р

20. Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары белгіленген активтерді оның әділ құнына қарай есепке алуға немесе қайта бағалауға рұқсат береді (қараңыз, мысалы, 16-«Негізгі құралдар» IAS, 38-«Материалдық емес активтер» IAS, 39-«Қаржы құралдары: тану және бағалау» IAS және 40-«Инвестициялық жылжымайтын мүлік» IAS). Кейбір заңдылықтарда қайта бағалау немесе активті әділ құнына қарай қайта есептеу ағымдағы кезеңде салық салынатын пайдаға (салық залалына) әсер етеді. Нәтижесінде активтің салықтық базасы түзетіледі, ал уақытша айырмашылық пайда болмайды. Басқа заңдылықтарда активті қайта бағалау немесе қайта есептеу оларды қайта бағалау және қайта есептеу кезеңінде салық салынатын пайдаға әсер етпейді, демек активтің салықтық базасы түзетілмейді. Солай бола тұрса да баланстық құнының болашақтағы өтемі компания үшін салық салудан түсетін экономикалық пайданы білдіреді, ал салық салу мақсатында шегерілетін сома осы экономикалық пайданың сомасынан өзгеше болады. Қайта бағаланған активтің баланстық құны мен оның салықтық базасының арасындағы айырмашылық уақытша айырмашылық болады және кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті құрайды. Бұл әділетті, тіпті егер:

(а) компанияның активті сату ниеті жоқ болса да. Мұндай жағдайда активтің қайта бағаланған баланстық құны оны қолдану арқылы өтеледі, және бұл алдағы уақытта салық салу мақсатында қолданылуы мүмкін амортизациядан асатын салық салынатын табысты құрайды; не

(b) егер активті шегеруден түскен түсім осыған ұқсас активке инвестицияланған болса, капиталдың өсіміне салынатын салық кейінге қалдырылған болса да. Мұндай жағдайда, сайып келгенде, осыған ұқсас активтерді сатуға немесе пайдалануға салық төленуі тиіс.

І с к е р л і к б е д е л

21. Кәсіпорындарды біріктіру кезінде туындайтын іскерлік бедел сатып алуға кеткен шығынның сатып алушы-ұйымның теңдестірілген активтер мен міндеттемелердің әділ құнындағы үлесінен артық болуы ретінде анықталады. Көптеген салық органдары іскерлік бедел амортизациясын салық салынатын пайданы анықтаған кезде шегерілетін шығын ретінде пайдалануға рұқсат етпейді. Оның үстіне мәселелерді бұлай шешкен кезде іскерлік беделдің көлемі еншілес компания өз бизнесін жүргізуіне қарай жиі азаймайды. Мұндай заңдылықтарда іскерлік беделдің нөлге тең салықтық базасы болады. Іскерлік беделдің баланстық құны мен нөлге тең салықтық базасы арасындағы кез келген айырмашылық салық салынатын уақытша айырмашылық болып табылады. Алайда бұл Стандарт кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің пайда болғанын мойындауға рұқсат етпейді, өйткені іскерлік бедел қалдық көлемін білдіреді, ал кейінге қалдырылған салық міндеттемесін мойындау іскерлік беделдің баланстық құнын ұлғайтқан болар еді.

21А. Іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты туындайтынына орай кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің кейінгі азаюлары іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты туындайтын ретінде қарастырылады және сондықтан 15(а)-параграфқа сәйкес танылмайды. Мысалы, егер кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алынған іскерлік беделдің құны 100 болса, бірақ оның салықтық базасы бұл ретте нөлге тең болса, онда 15(а)-параграфына сәйкес ұйымның кейінгі қалдырылған салық міндеттемесін тануына тиым салынады. Егер ұйым кейін осы іскерлік бедел бойынша 20 мөлшерінде құнсызданудан болған залалды таныса, онда осы іскерлік беделге жататын салық салынатын уақытша айырмашылықтың мөлшері 100-ден 80-ге дейін азаяды, ол өз кезегінде танылмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің азаюына алып келеді. Танылмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің мұндай азаюы іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты ретінде қарастырылады және 15(а)-параграфына сәйкес танылуға жатпайды.

21В. Алайда іскерлік беделге жататын салық салынатын уақытша айырмашылықтар бойынша кейінге қалдырылған салық міндеттемелері іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты болған кезде ғана танылуы мүмкін. Мысалы, егер кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алынған іскерлік беделдің құны салық салу мақсатында сатып алу жылынан бастап жылына 20 пайыз ставкасы бойынша шегерілетін болып табылатын 100 тең соманы құрайтын болса, онда іскерлік беделдің салықтық базасы бастапқы танудан кейін 100 және сатып алу жылының аяғында 80 құрайды. Егер іскерлік беделдің жыл аяғындағы баланстық құны сол 100 қалпында болса, онда осы жылдың аяғында 20 мөлшерінде салық салынатын уақытша айырмашылық пайда болады. Салық салынатын уақытша айырмашалық осы іскерлік беделді бастапқы танумен байланысты болмаса, онда туындайтын кейінге қалдырылған салық міндеттемесі танылады.

Активті немесе міндеттемені алғашқы мойындау

(а) кәсіпорындарды біріктірген кезде ұйым кез келген кейінге қалдырылған міндеттемені немесе активті мойындайды және мұның өзі оң немесе теріс іскерлік беделге немесе сатып алынатын ұйымның бірегейлендірілген активтерінің, міндеттемелерінің және шартты міндеттемелерінің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымның біріктіру құнынан асу мөлшеріне әсер етеді (19-параграфты қараңыз);

(b) егер операция не бухгалтерлік пайдаға, не салық салынатын пайдаға әсер ететін болса, онда компания кез келген кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активін мойындайды және пайда мен залал туралы есепте салық төлеу бойынша пайда болатын кейінге қалдырылған шығынды немесе салықты өтеуден түскен табысты мойындайды (59-параграфты қараңыз);

(с) егер операция кәсіпорындарды біріктіру болып табылмаса және не бухгалтерлік пайдаға, не салық салынатын пайдаға әсер етпейтін болса, компания 15 және 24-параграфтарда атап көрсетілген ерекшеліктер қолданылмаған жағдайда пайда болған кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті мойындап, дәл осындай сомаға активтің немесе міндеттеменің баланстық құнын түзететін болады. Мұндай түзетулер қаржы есептілігін онша анық етпеген болар еді. Олай болса бұл Стандарт компанияға пайда болатын кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті алғашқы немесе кейінгі мойындалған түрінде мойындауға рұқсат етпейді (келесі беттегі мысалды қараңыз). Оның үстіне компания активтің амортизациялануына қарай мойындалмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемесіндегі немесе активтегі кейінгі өзгертулерді мойындамайды.

23. 32-«Қаржы құралдары- ақпаратты ашу және беру» IAS Халықаралық стандартқа сәйкес құрама қаржы құралының (мысалы, айырбасталатын облигацияның) эмитенті құрал міндеттемесінің құрамын – міндеттеме ретінде, ал капиталдың құрамын меншік капитал ретінде жіктейді. Кейбір заңдылықтарда міндеттеме құрамының салық базасы алғаш мойындауда міндеттеме мен капитал құрамы сомасының бастапқы баланстық құнына тең болады. Барлық салық салынатын уақытша айырмашылық капитал құрамын міндеттеме құрамынан алғашында бөлек мойындаудан пайда болады. Олай болса, 15(b)-параграфта белгіленген ерекшелік қолданылмайды. Демек, компания кейінге қалдырылған салық міндеттемесін мойындайды. 61-параграфқа сәйкес кейінге қалдырылған бұл салық капитал құрамының баланстық құнына тікелей жатқызылады. 58-параграфқа сәйкес кейінге қалдырылған салық міндеттемесіндегі кейінгі өзгертулер пайда және залал туралы есепте салық төлеу бойынша кейінге қалдырылған шығын (салық өтемінің табысы) ретінде мойындалады.

22(с)-параграфын бейнелейтін мысал Компания өзіндік құны 1, 000 тұратын активті бес жыл бойы барынша пайдаланып, содан кейін оны нөлге тең жойылатын құнымен есептен шығарып тастағысы келеді. Салық ставкасы 40%. Активтің амортизациясы салық салу мақсатында шегерілмейді. Активті істен шығарған кезде актив құнының көбеюінен түсетін кез келген пайдаға салық салынбайды, ал құнның кез келген төмендеуі шегерілмейді. Активтің баланстық құнын өтеу кезінде компания 1, 000 мөлшерінде салық салынатын пайда алатын болады және 400 сомасында салық төлейтін болады. Компания 400 сома мөлшеріндегі пайда болатын кейінге қалдырылған салық міндеттемесін мойындамайды, өйткені ол бұл активті алғаш мойындаудан пайда болады. Келесі жылы активтің баланстық құны 800-ге тең болады. 800 мөлшерінде салық салынатын пайда алған кезде компания 320 мөлшерінде салық төлейтін болады. Компания 320 мөлшеріндегі кейінге қалдырылған салық міндеттемесін мойындамайды, өйткені ол активті алғаш мойындаудан пайда болады.

Шегерілетін уақытша айырмашылықтар

24. Кейінге қалдырылған салық активі шегерілетін барлық уақытша айырмашылық үшін шегерілетін уақытша айырмашылық қолданылуы мүмкін салық салынатын пайда алыну ықтималдығы бар дәрежеде мойындалуға тиіс, егер тек кейінге қалдырылған актив мынадай мәміле бойынша активті немесе міндеттемені алғашқы танумен байланысты туындамаса:

(а) кәсіпорындарды біріктіру болып табылмаса; және

(b) мәмілені жүргізген кезде не есептік, не салық салынатын пайдаға (салық залалына) әсер етпейтін болса.

25. Міндеттемені мойындаудың өзі алдағы уақытта компаниядан экономикалық пайда әкелетін ресурстарды шығару жолымен баланстық құнның өтелетінін көрсетеді. Компаниядан ресурсты шығару кезінде барлық сома немесе бір бөлігі салық пайдасын міндеттемені мойындаған кезге қарағанда неғұрлым кешірек кезеңдегі салық салынатын пайданы белгілегенде шегерілуге тиіс. Мұндай жағдайда міндеттеменің баланстық құны мен оның салық базасының арасында уақытша айырмашылық болады. Тиісінше пайдаға салынатын салыққа қатысты кейінге қалдырылған салық активі пайда болады, ол міндеттеменің бір бөлігі салық салынатын пайданы анықтаған кезде шешілетін алдағы кезеңдерде өтелетін болады. Сол іспеттес, егер активтің баланстық құны оның салықтық базасынан аз болса, айырмашылық алдағы кезеңдерде өтелетін пайдаға салынатын салыққа қатысты кейінге қалдырылған актив салығының пайда болуына әкеліп соқтырады.

а) зейнетақы төлеуге кететін шығын қызметкерлерге қызмет көрсетілуіне қарай бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде шегерілуі мүмкін, ал салық салынатын пайданы анықтаған кезде компания зейнетақы қорына жарна аударған кезде немесе қызметкерлерге зейнетақы төлеген кезде шегерілуі мүмкін. Уақытша айырмашылық міндеттеменің баланстық құны мен оның салық базасы арасында болады; міндеттеменің салық базасы әдетте нөлге тең болады. Мұндай шегерілетін уақытша айырмашылық кейінге қалдырылған салық активінде көрініс табады, өйткені экономикалық пайда компанияға қорға жарна аударылған кезде немесе зейнетақы төленген кезде салық салынатын пайдадан шегерім түрінде түсетін болады.

(b) зерттеуге жұмсалатын шығын ол пайда болған кезеңде бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде мойындалады, бірақ оны шегеруге салық салынатын пайданы (салық залалын) анықтаған кезде көпке дейін рұқсат етілмеуі де мүмкін. Салық органдары алдағы уақытта шегеруге рұқсат ететін сома болып табылатын зерттеуге жұмсалатын шығынның салық базасы мен нөлге тең баланстық құны арасындағы айырмашылық шегерілетін уақытша айырмашылықты құрайды, ол кейінге қалдырылған салық активінің құралуына алып келеді;

(с) кәсіпорындарды біріктіру құны сатып алу күніндегі әділ құнына қатысты сатып алынған және қабылданған бірегейлендірілетін активтер мен міндеттемелерді тану арқылы бөлінеді. Міндеттеме сатып алған кезде мойындалатын болса, бірақ олармен байланысты шығындар көпке дейін салық салынатын пайданы анықтаған кезде шегерілмесе, алынып тасталатын уақытша айырмашылық құралады, ол кейінге қалдырылған салық активінен көрінеді. Сондай-ақ кейінге қалдырылған салық активі сатып алынған теңестірілген активтің әділ құны оның салық базасынан аз болып қалса да пайда болады. Екі жағдайда да барлық кейінге қалдырылған салық активі іскерлік беделге әсер етеді (66-параграфты қараңыз); және

(d) анықталған активтер салық салу мақсатында жасалған әділ құнына қарай ескеріледі немесе баламасыз түзетусіз қайта бағаланады (20-параграфты қараңыз). Егер активтің салықтық базасы оның баланстық құнынан асып кетсе, шегерілетін уақытша айырмашылық пайда болады.

27. Шегерілген уақытша айырмашылықтың қайтарылуы алдағы уақытта анықталған салық салынатын пайданың азаюынан көрінеді. Алайда компания экономикалық пайданы салық төлемдерін қысқарту түрінде алады, тек ол үшін шегерімдер өзара есептелуі мүмкін жеткілікті салық салынатын пайда табуы керек. Сонымен компания кейінге қалдырылған салық активтерін шегерілетін уақытша айырмашылық қолданылуы мүмкін салық салынатын пайда ықтималдығы бар болған жағдайда мойындайды.

28. Компанияда шегерілетін уақытша айырмашылық қолданылуы мүмкін салық салынатын пайда ықтималдығы белгілі бір салық органына және де белгілі бір салық салынатын заңды тұлғаға жататын жеткілікті салық салынатын уақытша айырмашылықтар бар болған кезде орын алады. Оларды мынадай жағдайларда қайтару көзделген:

(а) шегерілген уақытша айырмашылықты қалпына келтіру болжамдалған кезеңде; не

(b) кейінге қалдырылған салық активтерінен пайда болған салық залалы өткен немесе алдағы уақытқа аударылуы мүмкін кезеңдерде.

Мұндай жағдайда кейінге қалдырылған салық активтері шегерілген уақытша айырмашылықтар пайда болған кезеңде мойындалады.

29. Белгілі бір салық органына және де белгілі бір салық салынатын заңды тұлғаға жататын жеткіліксіз салық салынатын уақытша айырмашылықтар бар болған кезде кейінге қалдырылған салық активі мынадай жағдайда мойындалады:

(а) компанияның шегерілген уақытша айырмашылықтар қайтарылған кезеңде (немесе шегерілген салық активтерінен туындайтын салық залалы өткен немесе болашақ кезеңдерге аударылуы мүмкін кезеңдерде) белгілі бір салық органына және де белгілі бір салық салынатын компанияға жататын жеткілікті салық салынатын пайдасы болады деген ықтималдық бар. Алдағы уақытта салық салынатын пайданың жеткіліктілігін бағалаған кезде компания болашақ кезеңдерде күтілетін шегерілетін уақытша айырмашылықтарды құрайтын салық салынатын соманы есептемейді, өйткені осы шегерілетін уақытша айырмашылықтар құрайтын кейінге қалдырылған салық активі болашақта өзі пайдаланатын салық салынатын пайданың болуын талап етеді; не

(b) компанияда салықты жоспарлау мүмкіндіктері бар, мұның өзі тиісті кезеңдерде салық салынатын пайда түсіруге жәрдемдеседі.

30. Салықты жоспарлау мүмкіндіктері – тиісті кезеңде салық залалын немесе салық кредитін мұның алдындағы кезеңнен көшіру мерзімі біткенге дейін салық салынатын пайда жасау немесе көбейту үшін компания жасайтын әрекеттер. Мысалы, кейбір заңдылықтарда салық салынатын пайда мыналардың көмегімен жасалуы немесе көбейтілуі мүмкін:

(а) пайыздық табысқа салық салудың екі нұсқасының бірін таңдау: алынған сома бойынша немесе алынатын сома бойынша;

(b) салық салынатын пайдадан белгілі бір шегерім жасауға талап мерзімін ұзарту;

(с) қымбаттаған, бірақ салық базасы құнның бұлайша артуын көрсету үшін түзетілмеген активтерді, сатулар, қайта жалға беру мүмкіндігі; және

(d) салық салынатын пайда түсіретін басқа инвестицияны сатып алу үшін салық салынбайтын пайда әкелетін активті сату (кейбір заңдылықтарда - мемлекеттік құнды қағаздар).

Салықты жоспарлау мүмкіндіктері салық салынатын пайданы неғұрлым бұрынғы кезеңнен ертерек кезеңге көшірілген кезде салық залалын немесе салық кредитін көшіруді пайдалану әлі де болса болашақта уақытша айырмашылықты тудыратын көзден өзгеше болатын болашақтағы салық салынатын пайданың болуына байланысты болады.

31. Компанияның біраз уақыт бойы жалғасатын залалы болған жағдайда, ол 35 және 36-параграфтарда келтірілген нұсқауларды пайдаланады.

32. [жойылған]

Активті немесе міндеттемені алғашқы мойындау

33. Активті бастапқы мойындау кезінде кейінге қалдырылған салық активі пайда болатын жағдайдың бірі – салық салынбайтын мемлекеттік субсидия алу болып табылады. Ол баланстық құны есептелген кезде шегерілетін активке жатады, бірақ салық салу мақсатында активтің амортизацияланған құнынан (басқаша айтқанда салық базасынан) шегерілмейді; активтің баланстық құны оның салықтық базасынан аз, яғни бұл шегерілетін уақытша айырмашылықты тудырады. Мемлекеттік субсидия кейінге қалдырылған пайда түрінде де көрінуі мүмкін, бұл жағдайда кейінге қалдырылған пайда мен оның нөлге тең салықтық базасының арасындағы айырмашылық шегерілетін уақытша айырмашылық болып табылады. Компания қандай әдісті таңдаса да, ол кейінге қалдырылған салық активін 22-параграфта көрсетілгендей себеппен мойындамайды.

Пайдаланылмаған салық залалдары және пайдаланылмаған салық кредиттері

34. Кейінге қалдырылған салық активі пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық кредиттері болашақта пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық кредиттері пайдаланылуы мүмкін салық салынатын пайда болу ықтималдығының қаншалықты екендігіне қарай мойындалуы керек.

35. Пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық кредиттерін алдағы кезеңдерге көшіру нәтижесінде пайда болатын кейінге қалдырылған салық активін мойындаудың өлшемдері шегерілетін уақытша айырмашылықтар нәтижесінде пайда болатын кейінге қалдырылған салық активін мойындаудың өлшемдері сияқты. Алайда пайдаланылмаған салық залалының бар екені алдағы уақытта салық салынатын пайданың болмауы мүмкіндігіне нақты негіз болады. Сонымен компания біраз уақыт бойы зиян шегіп келген болса, ол пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық кредиттерінен пайда болатын кейінге қалдырылған салық активін қаншалықты дәрежеде жеткілікті салық салынатын уақытша айырмашылығы болатынына немесе ол пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық кредиттерін іске асыра алатын жеткілікті салық салынатын пайда алуына негіз боларлық басқа дәлелдер барына қарай мойындайды. Мұндай жағдайда 82-параграф кейінге қалдырылған салық активінің сомасын және оны мойындауды растайтын негіз сипатын ашуды талап етеді.

36. Салық салынатын пайданың болу ықтималдығын бағалағанда компания пайдаланылмаған салық залалдарына немесе пайдаланылмаған салық кредиттеріне қатысты мынадай өлшемдерді ескереді:

(а) компанияның белгілі бір салық органына және де белгілі бір салық салынатын заңды тұлғаға жататын, нәтижесі пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық кредиттері қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін іске асырылуы мүмкін салық салынатын пайда болып табылатын жеткілікті салық салынатын уақытша айырмашылықтары бар не жоқ екенін;

(b) компанияда салық залалдары мен пайдаланылмаған салық қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін іске асырылуы мүмкін салық салынатын пайда болу ықтималдығы бар не жоқ екенін;

(с) белгілі бір себептермен қайталануы неғайбіл пайдаланылмаған салық залалдары туындай ма; және

(d) компанияның пайдаланылмаған салық залалдары немесе салық кредиттері пайдаланылуы мүмкін кезеңде салық салынатын пайда жасайтын салықты жоспарлау мүмкіндігі бола ма (30-параграфты қараңыз).

Компанияда пайдаланылмаған салық залалдары немесе салық кредиттері пайдаланылуы мүмкін жеткілікті салық салынатын пайда болу ықтималдығының жоқтығына қарай кейінге қалдырылған салық активі мойындалмайды.

жүктеу/скачать 311 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: