ПӘндердің ОҚУ-Әдістемелік кешені
Аллергия – организмнің өз тіндерінің зақымдануымен қабаттасатын иммундық әсерленістер
жүктеу/скачать 0.63 Mb.
|
Аллергия – организмнің өз тіндерінің зақымдануымен қабаттасатын иммундық әсерленістерРеактивтіліктің қалыпты жағдайынан жоғары болуына байланысты аллергенге әсерін - гиперегия деп атаса, төменгі реактивтілігін -гепергия немесе анергия көрінісінде байқалады. Аллергиялық реакцияның парадоксальдылығы кейде организм токсикалық емес агентке өте қатты, ал токсикалық агентке баяу - сылбыр әсерленеді. Мысалы сау жылқылардың конъюнктивасына бір неше тамшы маллеин тамызса ешкандай реакция байкалмайды, ал маңқамен ауырған жылқыда маллеин тамшысынан кейін іріңді конъюнктивит пайда болады. Сонымен қатар шешек вакцинасын иммунды малдың терісіне жіберсе ешкандай жергілікті өзгеріс танытпайды, иммунитеті жок малда айқын қабыну үрдісі байқалады. Аллергияның себептері – аллергендер. Аллерген: микробтар (туберкулез, бруцеллез, лепра қоздырғыштары, пневмококтар, стрептококтар), вирустар, паразиттер, саңырауқұлақтар, құрттар, әлсіз иммундық қасиеті бар, молекулалық массасы төмен тіндік нәруыздар, вирусы бар жасушалар. Иммундық сатысы: Аллергенмен қайтадан түйіскенде сезімталдығы жоғарылаған Т-лимфоциттердің (с-Тл) түзілуі, с-Тл нысана жасушалармен өзара әрекеттесуі. Патохимиялық сатысы: с-Т- лимфоциттердің лимфокиндерді түзуі және босатып шығаруы Патофизиологиялық сатысы лимфокиндермен, Т-жендеттермен, макрофагтардың лизосомалық ферменттерімен тін жасушаларының зақымдануы аллергиялық қабынудың (гранулематозды) дамуы. Гипосенсибилизация организмнің аллергенге сезімталдығының төмендеуі. Оның арнайыланған (аллергияны туындатқан аллергенді енгізу арқылы қол жеткізіледі: А.М.Безредка әдісі бойынша сарысу енгізу, атопиялар кезінде аллергеннің аз мөлшерін енгізу) және арнайыланбаған (организмнің реактивтілігін өзгерту арқылы) түрлерін ажыратады. Ұлпадағы патологиялық өзгерістер Ұлпалардың өсуі мен дамуы бірінші жағынан, және екінші жағынан тозығуы мен өлуі бір процесс болып саналады. Ұлпалардың дамуы мен тозығуы ассимиляция мен диссимиляция қызметін атқарып зат алмасудың екі жағын айқындайды. Бұл процесс қалыпты организмде қатаң координалды түрде өтеді. Ал патологиялық жағдайларда ұлпалардың дамуы мен тозығуы маңызды түрде бұзылады да әртүрлі санды және сапалы жағынан, сонымен қатар функциясы мен морфологиялық құрылымы жағынанда ұлпалар өзгерістерге ұшырайды. Әртүрлі өзгерістер ішінде негізінен екі түрі жақсы байқалады: функциясы мен морфологиялық құрылымының әлсіреуі – гипобиоз және олардың күшеюі – гипербиоз . Гипобиотикалық үрдістер Атрофия – ұлпалардың немесе мүшелердің ұлпалық алмасудың сапалық бұзылуы болмағанмен, функциясының әлсіреуі мен көлемінің кішіреюі. Экспериментте әртүрлі әдіс қолданып байқауға болады мысалы тамырды немесе нервті байлап көруге болады. Иттің бір бүйрегінің тамырын байлау арқылы, бір айдан кейін оның көлемі кішірейеді, ал бес –айда атрофияға айналады. Егер сан артериясын байласа онда сан бұлшық еттері атрофияға айналады. Атрофияның бірнеше түрі болады. Физиологиялық атрофия - организмнің өмір сүру денгейі қалыпты болғанмен кейбір органдардың функциялары мен көлемі кішірейіп төмендеуімен сипаталады мысалы зоб безінің атрофиясы, немесе туғанан кейінгі жатыр инволюциясы, ауысатын сүт тістерінің пульпасы. Кәріліктен болған атрофия - организмдегі барлық үрдістердің функциялары бірте – бірде зақымдалып ондағы негізгі өмір қасиеттерінің зат алмасуы төмендеп, әлсіреумен сипатталатын атрофия. Ондай атрофия малдарда ми жағынан болады. Кәрі малдардың жоғарғы жүйке әрекеті төмендеп шартты рефлексінің сакталуы үлкен еңбек арқылы боладыда, сырқы орта мен ми қыртысының байланысы әлсірейді , Соның салдарынан бүкіл организмнің өмір әрекеті төмендейді. Мысалы жыныс бездерінің сөнуі, аналық безде фолликулар дамуы бәсеңдеп бір-бірте мүлдем болмауы, ал аталықтарда ұрық – шәуеттің болмауы. Суйек бұлшық ет систмасының әлсіреп сүйектің сыңғыштығы. Мал өнімділігінің азаюы. Алиментарлы атрофия - азызтың жетіспеуінен, жалпы ұзақ уақыт ашыққаннан, азық сіңірілмеу салдарынан азық қорту мүшелерінің бұзылуымен, кейбір мүшелер мен жүйелерде жергілікті өзгеріс байқалып қан айналымының бұзылуымен сипатталатын атрофия. Мал арып жүдеп азып көтеремге айналады. Функционалдық атрофия - Мүшелер немесе жасушалардағы функцияның толық тоқтауы немесе әлсіреуінен пайда болатын атрофия. Жүйке жүйесінің трофикасы төмендегеннен салданып, зат алмасуы нашарлап мүшелер мен ұлпаларда қанмен толық қамтамасыз етілмейді Қысымнан болатын атрофия Мүшелерді немесе жасушаларды механикалық заттармен, ісіктермен, бөгде заттармен, сүйектермен жаншылудан болатын атрофия. Бұл атрофияда зат алмасуы нашарлап мүшелер мен ұлпаларда қанмен толық қамтамасыз етілуі бәсеңдейді. Эндокринды атрофия Организмдегі ішкі секреция бездері гипофиз, қалқанша безі, қалқанша маңы безінің қызыметінің бұзылуынан болатын атрофия. Кахексия – атрофия бүкіл организмді жайлап мал арып жүдеп азып көтеремге айналады, физиологиялық тонусы нашарлайды ( жылқының инфекциялық анемиясы, ірі қара туберкулезі), созылмалы уланулар (сынап, қорғасын) эндокринді бездердің бұзылуы, зілді ісіктерде болады. Дистрофия немесе сапалы атрофия ол - жасуша алмасуының бұзылуындағы протоплазыманың физикалық, және химиялық аздап өзгеруінің салдарынан жасуша және оның құрлымының өмір әрекетінің төмендеуі болып есептеледі. Аталған үрдісті дегенерация немесе ұлпалық элементтердің қайта тууы деп атайды. Қарапайым атрофия жасуша көлемі кішірейіп, жасушаға тән қасиеті сақталып, жасушадағы зат алмасу үрдістері бұзылғандықтан , кейбір заттар сорылмай ассимиляцияға жатпаған өнім рет інде шоғырланып, жасушаның инфильтрациялық патологиясы қалыптасады. Егер жасушадағы бұзылу құбылысы кайта қалпына келмей, одан сайын үдей түссе, өмір әрекеті одан сайын бұзылса, соның нәтижесінде жасуша өлетін болса онда некрозға айналғаны. Дегенарациялық үрдістер әртүрлі болғандықтан түзілген заттардың химиялық табиғаты бойынша жіктеледі. Белoкты денерация дегеніміз - ол жасуша және оның сыртындағы тыс элементердегі қалдықтардың пайда болуымен сипатталатын, гомегенді масса түзуші немесе түйіршікті құрлымға айналушы дегенерация Лайлы домбығу – ол жасуша көлемі үлкейген оның цитоплазмасында ұсақ және ірі түйіршіктер бар, ядросы толық бойалмаған шаң басқан тәрізді Гиалинді кездемелердiң қайта тууы – ол тамыр қабырғаларының, лимфа түйіндерінің дәнекерлі негізінде бұлшық ет аралық дәнекер ұлпаларында әйнек тәрізді құрлымсыз белокты заттың шеміршек сияқты затқа айналуы Амилоидты кездемелердiң қайта тууы - ол мүшелердің дәнекер тканді стромаларында және тамыр қабырғаларында иодпен реакция беруші гомогенді әйнекті массаға айналуы Кілегейлі кездемелердiң қайта тууы – ол жасуша мен ұлпаларда муцинан тұратын кілегейлі өспелі затқа айналады. Мүйізді кездемелердiң қайта тууы – ол кератин –терінің мальпиги қабатының эпителинда немесе кілегейлі қабаттарда түзілетін мүйізді затқа айналуы Гипербиотикалық процесстер Гипертрофия жасуша элементерінің көлемі мен санының өсу нәтижесінде мүшелермен ұлпалардың шамадан тыс өсуі Шынайы гипертрофия мүше немесе ұлпалардың негізін түзуші арнайы элементердің күшейтіліп дамуымен сипатталатын гипертрафия Жалған гипертрофия мүше негізін түзуші строма немесе қызмет атқармайтын ұлпаның өсуінің нәтижесінде туындайды Физиологиялық гипертрофия организімнің қалыпты жағдайында кез – келген органның үлкеюі мен және функциясының нығаюымен сипатталатын – гипертрофия Жұмыстық ұзақ және шамадан тыс жүктемелеумен қатар азықтандыруды күшейтудегі гипертрофия Дәріс №6.Өзін-өзі тексеру сұрақтары {Өзін-өзі тексеру сұрақтар тізімі немесе тесттер} Организмнің иммунологиялық реактивтілігі дененіміз не Иммунитет дегеніміз не Иммунитет түрле рін атаңыз Иммунитет реакциясындағы жасушалық құбылыстарын атаңыз Аллергия дегенеміз нені білдіреді Аллергияның себептері – аллергендерді атаңыз Ұлпадағы патологиялық өзгерістерді атаңыз Гипобиотикалық үрдістерді атаңыз Гипербиотикалық процесстер атаңыз Дәріс №7. ҚАБЫНУ Сұрақ атауы Қабыну, анықтамасы, этиологиясы. Сұрақ атауы Алтерация туралы түсінік. Біріншілік және салдарлық алтерация.
ҚАБЫНУ –(грекше phlogosis, лат. inflamatio) - алтерация, экссудация, пролиферациямен қабаттасатын біртектес ауру үрдісі. Қабынудың себептері – флогогендер: Экзогенді (биологиялық, механикалық, физикалық, химиялық, әлеуметтік) Эндогенді (қан құйылу, тін ыдырауы өнімдері, улы метаболиттер, тұздар жиналуы, иммундық кешендер, белсенді радикалдар)
1. Алтерация 2. Экссудация және лейкоциттер эмиграциясы құбылыстарымен көрінетін микроциркуляция арнасындағы қантамырлардағы қанайналым өзгерістері 3. Пролиферация Алтерация – зақымдану - жасушалардың, жасушааралық заттардың, нерв аяқшаларының, қан тамырларының дистрофиялық, некробиоздық, немесе некроздық бүлінулері Алғашқы алтерация–флогогеннің тікелей әсерінен дамиды. Салдарлық алтерация – алғашқы алтерацияның зардабы, зат алмасу өзгерістерімен, қабыну дәнекерлері әсерімен байланысты. Қабыну ошағында зат алмасуы өзгерістері Зат алмасудың сандық және сапалық өзгерістері:
Қабыну ошағындағы физикалық-химиялық өзгерістер
Қабыну дәнекерлері жасушалық және гуморалдық болып жіктеледі. Жасушалық дәнекерлер:
Гуморалды дәнекерлер:
Қабыну дәнекерлері салдарлық әлтерацияны тудырады, тамырлық серпілістер түзеді, прлиферацияны реттейді, қабынудың жергілікті және жалпы белгілерінің патогенезінде маңызды рөл атқарады. Қабыну ошағында қанайналымы өзгерістері сатылары, олардың патогенезі. 1. Қысқа мерзімді қантамырлардың тарылуы – ишемия 2. Артериялық гиперемия 3. Веналық гиперемия. 4. Стаз.
Қабыну ошағына шыққан сұйықтық экссудат деп аталады. Экссудаттың түрлері:
Лейкоциттер эмиграциясы – қабыну ошағына лейкоциттердің шығуы Эмиграция сатылары:
Фагоцитоз –микроорганизмдерді жұтып, қорыту үрдісі. Фагоцитоз сатылары: жақындасу, жабысу, жұту, қорыту. Фагоцитоздың жеткіліксіздігі ®жұқпалардың жайылуы
Пролиферация ( лат. рroliferatio – көбею) – дәнекер тіндердіңжасушалық бөлшектерінің көбеюі. Пролиферациядағы негізгі рөл макрофагтарда. Қауырт қабынудың жергілікті белгілері Қызару - rubor артериялық гиперемия дамуы салдарынан Ісіну - tumor экссудация мен қабынулық инфильтраттың әсерінен Қызу - calor жылы артериялық қанның көп келуінен және зат алмасу қарқынының артуынан Ауыру – dolor нерв аяқшаларының,тітіркенуі; экссудатпен механикалық қысылуы. Ағза қызметінің бұзылуы - functio laesa ауыру сезімі, жасушалар зақымдануы салдарынан Қабынудың жалпы белгілері: қызба, ұйқышылдық, тәбеттің болмауы, бұлшық еттердің ауыруы – миалгия, буындардың ауыруы-артралгия, бауырда «жауаптың жедел кезеңі» нәруыздарының түзілуі (С – реактивті нәруыз, сарысулық амилоид А, фибриноген, церуллоплазмин, гаптоглобин, антиферменттер - антитрипсин), ядролық солға жылжыған нейтрофилді лейкоцитоз, иммундық жүйе жасушаларының әсерленуі – цитокиндер – интерлейкиндер (ИЛ-1, ИЛ-6); ӨТЖФ әсерлерінің нәтижесі Созылмалы қабыну
Қабынудың жағымды жақтары:
Қабынудың жағымсыз жақтары:
Қабынудың этиотропты емі
Бактериостатикалық және бактерицидті әсер ететін дәрілер Зақымданған тіндерді кесіп алып тастау
Қабынудың патогенездік емі
Дәріс №7 Өзін-өзі тексеру сұрақтары Бақылау сұрақтары.
Бақылау сұрақтары: Дәріс №8 Фармакология негіздері Сұрақ атауы1 Фармокологияға түсінік Сұрақ атауы 2 Дәрілердің әсер ету ерекшеліктері Сұрақ атауы 3Дәрілік заттардың мөлшері – дозасы 2 Сұрақ атауы4 дәрілік заттарды енгізу жолдары.
Ветеринариялық фармакология дәрілік заттардың физико– химиялық және емдік– физиологиялық қасиетін, сонымен катар ауру малдарды емдеуде, емдік тәжірибе ретінде және ауруды алдын алуда жанжақты қолдануды оқытады. Дәрі немесе дәрілік зат деп ауруды емдеуге тағайындалған арнайы затты айтады. Дәрі ретінде зияансыз сонымен қатар улы заттарды қолданады. Улы зат пен дәрі арасындағы ешқандай айырмасы зор емес, анықтауда оңайға түспейді. Мысалы ас тұзын шамадан көп колданса уландырады. Сонымен қатар қүшті уларды (стрихнин, мышьяк, атропин) дұрыс қолдана білсе жақсы емдік нәтиже алуға болады. У мен дәрі жөніндегі түсінік біркелкі мәлімдеме береді. Сонымен көптеген дәрілік препараттардың улылық қасиеттері бар, оларды дұрыс қолдана білмесе, сақтық танытпаса жануарларды уландыруға болады. Ветеринариялық тәжірибеде дәрілік заттардың әртүрлі түрі қолданылады, олар минералды, органикалық, өсімдік және жануар тектес пен синтеткалық жолдармен алынған. Бұл емдік және ауруды алдын алуға арналған медикаментозды заттар, химиялық құрамы, құрылымы, физико –химиялық қасиеті, биологиялық белсенділігі және организмге физиологиялық әсер етуімен сипатталады. Дәрілердің әсер ету ерекшеліктері Дәрілердің организмге әсер етуін күрделі биологиялық үрдіс ретінде қарастырып, олардың сипатын, заттың физико– химиялық қасиетіне, организмнің қалпына, қоршаған ортаның жағдайына байланысты анықтайды. Организмдегі ең байыпты өзгерулерді анықтаудағы ең бір тиімді жолы, ол дәрілік заттың негізгі емдік қасиеті, бірақ көптеген заттар маңыздылық танытпайды, организмде шамалы ғана өзгеріс туғызады. Дәрілік заттың әсері олар жалпы, таңдамалы, тікелей, жанама әсері - деп айырады. Тікелей әсер ету эффектісі - ол дәрілердің алғашқы әсер етуне ұлпалардың тиімді жауап қайтаруы. Бірақ организмдегі барлық ұлпалар мен мүшелер нейрогуморальды байланыста және функционалдық ара тәуельділікте болады, сондықтан бір жерге берілген эффект басқа мүшелердеде байқалады. Дәрілік туғызу нәтижесін жанама әсер етуі деп сипатталады. Дәрілік заттың тек бір орталыққа немесе бір мүшеге ғана әсер етуі таңдамалы әсері болып саналады. Мысалы апоморфин тек құсу орталығына. Гликозиттер тек жүрекке әсер етеді. Әртүрлі мүше мен жүйелердің жасушаларына біркелкі өзгеріс туғызатын биохимиялық үрдістерді дәрілік заттың жалпы әсері деп аталады.. Дәрілік заттардың әсерінен организмде туындайтын өзгеріс кешенін фармакодинамика деп аталады. Фармакодинамиканы қарастырғанда, фармакология, академик И.П.Павловтың физиологиядағы жетістіктері, организмнің өмірәрекетінің барлық үрдістері рефлекторлық реттелу іліміне сүйенеді. Осы ілім тұрғысынан қарастырылатын болса, дәрілік заттар рефлекторлық аппараттың тітіркендіруші ретінде қаралады, ал қоздырушыға, физиологиялық әсерін, ми қыртысы мен басқада рефлекторлық тізбек түйіндеріне қоздырушы мен тежеуші ретінде сипатталады. Қоздырғыш химиялық дәнекерлердің ролі, мен жүйкелік импульстарды берушілерге нейромедиаторларға тиесілі (биогенді амин адреналин тәріздес, ацетилхолин, дафамин). Олар жүйке жүйесі жоғарғы сатылы жануарлардың орталық жүйке жүйесіне байланысты мүшелердің қызметін келістіре отырып, ынталандырушы және жабырқандырушы икемділігін арттырушы болып есептеледі. Дәрілік заттар жіберген жерге немесе, ол сорылғаннан кейін жүйке жүйесіне, тікелей немесе рефлекторлы түрде жүйке аяқшаларына (рецепторларға) әсер етеді. Ауруды емдеу үшін, дәрілік заттарды, аурудың патогенетикалық негізіне байланысты тағайындайды. Егер жануалардыің функцияларының әлсіреуі, жабырқауы байқалса онда организмнің күш-қуатын көтеруші, белсенділігін арттырушы, қалыпты ғана ындаландырушы дәрілік заттар қолдаланып, физиологиялық деңгейге жеткізіледі. Ауру организмнің функциясының қалпына келтіруде, патогениткалық емдік дәрілер қолданылады. Олар нервтік-эндокриндік, ферментативтілік, генетикалық және басқада организмнің реттеуші механизмініне әсер ете алады. Патологиялық рефлекстер туындауы шамадан тыс функцияның қарқындауы мен қозуда (жөтель, шаншу), стресстік реакция ретінде ауруға тыныштандырушы, ауруды басушы, стресске қарсы, седативті заттар тағайындайды. Фармакологиялық эффектінің байқалу ерекшелігіне байланысты дәрілік заттарды жалпы, жергілікті, рефлекторлық әсерлі деп айырады. Рефлекторлық аймактардың тітіркенуімен туындайтын эффектіні рефлекторлы әсер деп атайды. Дәрінің жергілікті әсері деп - дәрілік заттың қанға тарамай тұрып, ұлпалармен (тері, кілегейлі қабаттар) тікелей әсерлесуіндегі, организмде туындайтын өзгеріс кешені. Жалпы немесе резорбтикалық деп – дәрілік заттың қанға сінгеннен кейінгі әсері. Резорбтикалық әсердің сипаты, оны енгізу әдісіне, жылдамдылығына, санына, сіңу жылдамдылығына, қан мен ұлпадағы концентрациясына байланысты. Жанама әсері деп - дәрілік затқа организм реакциясының жағымсыз жауабын айтамыз. Ол органдардың морфологиялық өзгерісі мен функционалдық бұзылуымен айқындалады. Дәрілік заттардың мөлшері – дозасы. Доза дегеніміз ағзаға физиологиялық әсер ете алатын дәрілік заттың нақты мөлшері. Заттың саны таразылық немесе көлемдік бірлікте көрсетіледі (грамм, миллилитр). Дозаларды емдік немесе терапевтикалық, токсикалық немесе өлім дозасы летальды деп айырады. Тәжірибеде қолданылатын дозалар терапевтикалық және профилактикалықтар. Олады бір реттік қолдану бір тәулікке, немесе аурудың емдік курсына. Емдік дозалар минималды, орташа, максималды болады. Дозаны малдың түрін, жынысын, жасын, салмағын еске ала отырып тағайындайды.
Дәрілік заттар түрлері сұйықтар (ерітінділер, тұнбалар. эмульсиялар микстуралар) , жұмсақ түрге жататындар (майлар ботқалар, пасталар), тығыз массалар (болюс, пилюлялар), қатты конситенциядағылар (таблеткалар, ұнтақтар). Профилактикалық өңдеу кезінде аэрозольдар ұшқыш заттар қолданылады. Дәрілік заттар түрлері
Формальдегид тобының препараттры: Формальдегид, немесе құмысқа қышқылының альдегиды, 40% формалин Фенол тобының препараттары; Фенол, карбол қышқылы, крезол, кразот, лизол, креолин, деготь Хлор препараттары; Хлорлы әк немесе кальций гипохлорид, хлорамин Б, хлорлы су Қышқылдар; Хлорлы оттегі немесе тұз, күкірт, сіркесу қышқылдары Сілтілер; Натрий гидроокисі немесе күйдіргіш натрий, калий гидроокисі немесе күйдіргіш калий, кальций гидроокисі немесе қорытылған әк, құрғақ натрий гидрокарбонаты, калия карбонаты немесе поташ, натрия тетраборат немесе бура, магний окисі немесе күйдірілген магнезия, Антибиотиктер Сульфаниламид препараттары; Стрептоцид норсульфазол, сульфамедизин, сульфазин, фталазол, этазол Нитрофуран туындылары; Фурациллин, фуразолидон, фуродонин, фуразол Оттегін беруші заттар; Оттегі асқыны, калий перманганаты Тотықтырушы заттар; Антисептик ретінде хлор препараттары, иод, дәрілік бояулар; риванол, пиоктанин, хинозол, бриллиант жасылы Жергілікті қолданылатын түршіктіргіш заттар; Аммияк, скипидар меңдуана майы, горчица, бұрыш, қызыл сары сынап майлары Кілегейлі жараны тез бітіргіш заттар; Крахмал, алтей түбірі, лень ұрықтары, жануар майлары, өсімдк майлары, вазилин, вазоген, парафин Уылдырғыш заттар; Танин, емен қабығы, висмут препараттары, алюмин квасылары, Диеталық және емдік профилактикалық заттар; Сүтқышқылының өнімдері, ацидофильды сүт, лизоцим, жасанды уыз Ас қорытуды жақсартқыш заттар; Эфир майлары, жусан, түймегүл, үш жапырақ т.б. Іш айдағыш заттар; Магний натрия сульфаты, өсімдік майлары, рәуағаш түбірі,сабур, ареколин, пилокарпин, карбохолин, кастор майы Қақырық түсіргіш заттар; Аммоний хлориды, анис ұрығы, натрий би карбонаты- ас содасы,карловал тұзы,сурьма, скипидар Құстырғыш заттар; Апоморфин, вератрин, Несеп айдағыш заттар; Уротропин, меркузал, теофилин, темисал, калий жіне калий ацетаты,толокнянка жапырағы Жүйке жүйесіне әсер етуші заттар; Седативтик тежелу үрдісін күшейткіш және ауырсындырмаушы заттар; құстырғыш заттар Бром препараттары; калий бромид, натрия бромид,кальция бромид, аммония бромид. Валериан препараты. Наркоздық препараттар Журек препараттары; Кофеин салицилат, жүрек гликозидтері, май лалагүлі, камфора, стрихнин Зат алмасуға әсер етуші заттар; витаминды препараттар Биогенді стимуляторлар; Гормондар, тканьды препараттар, қанның нәрлі сұйығы Тканді терапия; АСД. АЦС ... Дәріс №8.Өзін-өзі тексеру сұрақтары {Өзін-өзі тексеру сұрақтар тізімі немесе тестер} Фармакология дегенді қалай түсінесіз Дәрілердің организмге әсер етуін қалай ттүсінесіз Доза дегеніміз не Синергизмді қалай түсінесіз Антогонизмді қалай түсінесіз Кумуляцияны қалай түсінесіз Дәрілік заттарды енгізу жолдарын атаңыз Дәрілік заттар қандай түрлерге бөлінеді Дәріс №9. Мал шаруашылығындағы жұқпалы емес аурулары мен олардан туындайтын экономикалық шығындар Сұрақ атауы1 Мал шаруашылығындағы жұқпалы емес аурулары мен олардан туындайтын экономикалық шығындар
Сұрақ атауы 2 Жұқпалы емес аурулар мен күресудегі ветеринария ғылымының жетістіктері Сұрақ атауы 3 Диспансеризация Ауыл шаруашылық малдарының ішкі жұқпалы емес ауруларын оқытатын ғылымы, арнайы патлология және терапия деп аталады. Жалпы патологияға қарағанда арнайы патологоия объективтік заңдылықта (жағдайы мен себебін), дамуы мен ауру барысын (патогенезін), көрініс белгілерін және жүрек тамыр, тыныс алу, азық қорыту, жүйке және организмнің басқада жүйелерін анықтап –тану (диагностикасы), емдеуі (терапиясы), сақтандыру (профилактикасы) оқытатын ғылым. Бұл ғылымның дамуына үлкен ықпал ететін химия, физика, биология, анатомия, физиология жетістіктері. Ішкі жұқпалы емес ауруларының негізгі ірге тасын қалаушы ғылымдар олар: жалпы патолология, диагностика, фармакология. Өсіп өнуі, азықтандыру технологиясы, күтімі, зоогигина, зоотехниямен тығыз байланыста. Жануалардың ішкі жұқпалы емес ауруларын қарастырғанда, қоршаған ортамен организмнің бір тұтастығы, жалпы биологиялық, философиялық ұғым - ол біртұтастық заңы, сонымен қатар И.П.Павловтың организмдегі барлық өмір үрдісі нервтік жүйе арқылы реттелуіне ғылым сүйенеді. Жұқпалы емес аурулар өте жиі кесдеседі, барлық ауруларға шаққанда ол жылына 85 – 90% құрайды, оның ішінде бірінші орында тұратыны азық қорыту жүйесінің аурулары (65-70%) , тыныс алу жүйесі (35% жоғары). Кейінгі жылдарда зат алмасу жүйесінің аурулары жиілеуде. Экономикалық шығын, ішкі жұқпалы емес аураларынан туындайтын шығындарға қарағанда, инфекциялық және инвазиалық аурулардан жоғарылауда. Мал өлімінен туындайтын тікелей шығынмен, ал мал өнімінің төмендеуі және өнім сапасының төмендеуі жанама шығындар болып түзіледі. Ішкі жұкпалы аурулар буаз малдардың аборттына, мал бедеуліне, әлсіз, өмір сүруге икемсіз төлдің тууына, басты себеп болып табылады. Сонымен қатар ішкі жұқпалы емес аурулар мал табындарының өсуіне және тұқымды асылдандыруға кедергі келтіреді ол шаруащылықтың құндылығына әсер етеді, себебі малды қолдану мерзімі азайады, ерте бракка шығарылып, жоғарғы өнімді малдар амалсыздан сойылады. Бұл ауруларды алдын алудың тиімділігі, мал шаруашылығының өнімін өндіруді көбейтудің маңызды резерві мен олардың өзіндік құнын төмендету болып табылады. Осы тұрғыдан алғанда ғылым мен үздік тәжірбеге үлген роль беріледі. Малдардың ішкі жұкпалы емес алулармен күресуде бірінші дәрежелі маңызы, ол жалпы профилактикаға орын береді. Кейбір ауруладың алдын алуда мал басының жеке профилактикасыда орын алады. Инфекциялық аурулардың профилактикасы спецификалық арнайы, себебі онда әрбір індетті аурулардың қоздырғыштарына қарсы арнайы дәрілер биопрепараттар (ваксиналар, қан сұйының нәрі қолданылады). Ал ішкі жұқпалы емес аурулар профилактикасы спецификалық емес (арнайы емес) болып сипатталады.
Мал шаруашылығында диспансеризацианың алдына қойылатын мақсат – ол малдардың анемиялық және гиповитаминдік жағдайын, зат алмасуының бұзылуын, созылмалы індетті ауруларға емдік және алдын алу шараларын өткізіп, денсаулығын қалпына келтіруді қамтамасыз ету. Кешенді түрде өткізілетін шаралардың ішінде ерекше көңілді аударылатын жай – ол азық цехі, онда қолданылатын азықтың сапасы мен азық қоспасының әзірлеу технологиясы. Етті балықты азықтар тек ветеринариялық сараптаудан кейңн ғана рационға енгізіледі. Шартты түрде жарамды азықтар, қой басы және шошқа еті термикалық өңдеуден кейін ғана қолданылады. Дайындалып араластырылған азық қоспасына витаминдер, балық майы және микроэлементтер барлық азық көлеміне біркелкі бөлінуі қажет. Диспанцеризацияны ветеринариялық мамандар жіргізеді күзде малды қолда қорада ұстаған кезде, және көктеде жайылымға шығар алдында. Онда диагностикалық, профилактикалық және емдеп-сауықтыру шаралары жүргізіледі. Диагностиқалық шаралар олар : малды шаруашылықта қолдану анализі (өнімділігі, тұқымы, жасы, қонымдылығы т.б.), азықтандыру (типі, деңгейі, санитарлық және азықтың өнімділік сапасы, рацион құрылымы, азықтандыру режимі, т.б.), күтім жаңдайы (мал тұратын орынның тиі. Сырт бейнесі. Микроклиматы, моцион – серуен сипаты т.б.). Клинико – физиологиялық зерттеулер мал басының бәрін қамтиды, табын синдроматикасын зертегенде (сүт өнімінің деңгейін, жасы үлкен малдардың тірі массасының бірқалыптылығы мен туылған өнімін, акушерлік-гинекологиялық ауруларын, табындағы аналық бастардың бедеулігін, жаңа туған малдардың ауруларын, ақырғы үш жылда браққа шыққын малдардың себебін анықтайды т.б.). Сиырларды, құнажындарды, бұқаларды клиникалық зерттеуден өткізгенде олардың жалпы жағдайына көңіл аударады: мінез құлқына, салмағына, қоңдылыңына және тері жабынына, тұяқтары мен сүйектерінің деменерилизация болу мүмкіндігіне көңіл аударылады. Қажеттілік туындайтын болса организм жүйелері мен мүшелеріне толық зеттеуден өткізеді Өткен мерзімдегі өлім жітімге анализ жүргізеді. Індетті созылмалы аурулар диагностикасын (туберкулез, бруцеелез) және и инвазиялық (токсаскаридоз, дифилло-ботриоз, токсоплазмоз т.б.) ауруларын жайсыз шаруашылықтарда тазарту мен табынды аурудан сауықтандыру, жоспарлы түрде жасалған шараларға сәйкес өткізіледі. Жануарлардың зат алмасуының субклиникалық өзгерістерінде қан, несеп, нәжіс, сүт сынамалын алып жерттейді. Клиникалық белгілері айқын байқалатын организмің зат алмасуының бұзылуында, бедеулікте малдарды ерекше есепке алып бағадыда, нақтылы клиникалық, лабораториялық зерттеулерден өткізіп, ем тағайындады. Қанындағы белок, каротин, қальций фосфор тұздары, сілтілік резервтілікке, кетонды денелерге ж.т.б. зерттеледі. Сүтте қышқылдық және кетон денелеріне анықтайды. Несеп сынамасын инструкцияда қаралған көрсеткіштерге тексереді. Ферментті және иммунды тесттерде өзіне тән қатаңдық байқалмайды, көптеген патологиялық жағдайларда қалпы өзгеріп тұрады — инфекциялық, инвазиялық және жұқпалы емес ауруларда белсенділіктің жоғарғы немесе төменгі фонын ұстап тұрадыда, оң нәтиже беретін тиімділікті байқатып дамып келе жатқан сәтсіздкті білдіреді. Малдардың витаминаминдермен қамтамасыз екендіктерін олардың жиналатын – деполы мүшелерінен білуге болады (жиі бауырда).
Оранизм жағдайының информативтік ең негізгі көрсеткіші болып ферменттер — лактатдегидрогеназа (ЛДГ), аспартатаминотрансфераза (АСАТ), сілтілі фосфатаза (ЩФ), табиғи факторлардың гуморальды резистенттілігі — компонент, лизоцим, бетализиндер, қан белоктары, ағын қандағы гемоглобин мен эритроцит саны қағаздағы электрофорез әдісі арқылы анықталады. Клиникалық – лабораториялық зерттеулер бүкіл табындағы малдардың зат алмасуының бұзылуы сипатталатын синдромы, себептері, олардан айығуы айқындалады. Лабораториялық анализдер мен клиникалық зертеулердің нәтижелерін, қалыпты физиологиялық көрсеткіштер салыстырады. Ол табындағы малдардың қаншасының биохимиялық көрсеткіштерінің өзгеруі мен зат алмасуының бұзылу дәрежесін анықтайды. Егер лабораториялық зерттеулер мен мал ауларының анализдерінің көптеген көрсеткіштерін салыстырғанда өзгерістерін анықтау қиынырақ және көбірек болса, онда статистикалық анықтау әдістері арқылы байланысын немесе корреляциясын қолданады. Байланыстарды табу үшін корреляция коэффициентін формула - өрнек арқылы анықтайды: ad - bc
Р = -------------, Ad +bc
Мысалы шаруашылықта 200 сиыр зерттелсе, оның 120 –сының қанында коротинының құрамы қалыптан төмен болса (сәтсіз топ болып табылса). Осы топтан туған 120 бұзаудың 80-ні диспепсия мен ауырды. Ал 80 сиырдың қанында каротині қалыпты, 10 бұзау ғана диспепсиямен ауырды. Осы мысалда берілген көрсеткіштер кесте түрінде көрсетілген
80 х 70 - 40 х 10 Р = --------------------- = 0,87. 80 х 70 + 40 +10 Биологиядағы математикалық статистика ережесіне сай, ең мықты корреляция коэффициентінің байланысы 0,7 - 1.0 тең болса. орташасы 0,3-0,7 тең, ал әлсізі 0,3 төмен болып саналады. 0,87 корреляция коэффициенті сиырлардың қанындағы каротин көрсеткіші мен диспепсияға шалдыққан бұзаулардың байланысы мықты екенін көрсетеді. Сондықтан, бұзаулардың ауруын алдын алуда, сиырлардың рационындағы қаротинды теңдестіру мен, ауырған бұзауларды емдеу үшін витамин А концентратын қолдану керек. Диспансеризация нәтижелі болу үшін нақтылы шара қолдану қажет. Мал шарушылығының жетіспеушіліктерін жоюда, азық базасын нығайту, азықты рационалды түрде колдану, шаруашылықта технологиялық үрдістерді жетілдіру, малды күтіп бағуда зоогигиеналық және ветеринариялық – санитарлық жағдайларын кемелдендіру керек. Дәріс №9.Өзін-өзі тексеру сұрақтары Өзін-өзі тексеру сұрақтар тізімі немесе тестер Бақылау сұрақтары. Мал шаруашылығындағы жұқпалы емес ауруларының экономикалық шығындарға нелер жатады Қандай аурулар шығынға әкеліп тірейді Диспансеризация — дегеніміз нені білдіреді Диспансеризация жылына неше рет өткізіледі Диспансеризация жүргізу үшін қандай шаралар жасалады Дәріс №10 Қан айналу мүшелерінің патологиясы 1 Қан айналу мүшелеріің патологиясы. .2 Сұрақ атауы Жүрек аурулары. Сұрақ атауы Тамыр аурулары (белгілері, анықтау, емддеу, алдын-алу) Қан айналу мүшелерінің жүйесі организмдегі үздіксіз қан циркуляциясын және мүшелер мен ұлпаларды оттегі мен қалыпты зат алмасудағы қоректі материалдарды қамтамасыз ету функциясын атады. Қанмен ұлпалардағы көміртегі мен алмасу өнімдері тазартылады. Қан циркуляциясы жүректің үздіксіз қызметі мен қан тамырларының тонусының арқасында жүреді. Мұнда үлкен рольді ұсақ артериялар (артериоларды), капилляр мен веналар және қан депосын құраушы мүшелер (көк бауыр, бауыр, қақпа венасының тамырлары т.б.). Қан айналуының реттелуі нейрогуморальдық механизм арқасында атқарылады. Қан айналу жүйесі (жүрек, артериялар, веналар, капиллярлар т.б.) ми қыртысының бақылауымен қызмет жасайды. Жүректің жиырылу оның автоматикалы түрде туындайтын нервтік импульстарының әсерінен туындауындайды. Жүрек бұлшық етінің негізгі қызметіде (автоматизм, қоздырғыштық, өткізгіштік, жиырлушылық) ми және оған бағынышты симпатикалық, парасимпатикалық нерв жүйесінің бақылауында болады. Қозудың біріншісі жүрек бұлшық етінің күшеюімен жүрек жұмысының ритімінің жылдамдауына әкелсе, ал қозудың екіншісі жүрек ритімнің жиырылуының байаулатуына әкеледі. Қан тамырларының тонусы сопақша мидағы тамыр козғалтқыш орталығымен реттеледі. Жүрек, артерия, вена, қылтамырлар рефлекс арқылы бір-бірімен тығыз байланысады. Жүрек-тамыр жүйесі нейрогуморальдық рефлдекс арқылы барлық мүшелермен және үлпалармен байланысадыда, соның арқасында ол организммен және оны қоршаған ортадағы өзгерістерді жылдам сезінеді. Жүрек пен тамырлар зақымдалған уақытта, және реттеушілік механизмінің бұзылуында, қан айналымының декомпенсациясы туындап, жүректің және жүрек – тамыр жетіспеушілігік белгілері туындайды. Ол миокард, эндокард, перикард, инфекциялық –инвазиялық ауруларда, іріңді- септикалық үрдістерде, улануларда, бауыр, бүйрек, өкпе т.б. мүшелердің қабынуларында байқалады. Қан айналуының ауыр жарақаттарында шок пайда болып, немесе уақытша есеңгіреуде, есінен айрылады. Жүрек тамыр жүйесінің ауруларын диагностикалау қиынға түседі, сондықтан ауырған малдарды зерттегенде белгілі тәртіпке сүйену қажет, ең маңыздысы қан айналуының бұзылуының жалпы белгілеріне көңіл аудару керек олар: жылдам қажу, әлсіз қозғалу, демігу, қілегейлі қабаттардың ақшылтым немесе көкшіл тартуы, тершеңдік, симметриялық ісінулердің болуы ж.т.б. Зерттеуді қарау, жүрек аймағының пальпациясы, ауырсынуына көңіл қою, жүрек түрткісің күші, локализациясын анықтау бастайды. Перкуссия әдісі арқылы жүрек шекарасын, оның аумағының, көлемінің өзгеруі мен көкірек куысында ауытқуын анықтайды. Аускультация әдісі арқылы физиологиялық журек сарынының кәдімгі сипатын және оның гемодинамикасының бұзылуы мен патологиясына байланысты өзгерісінің байланысың анықтайды. Диагнозын анықтау үшін маңыздысы пульсын зерттеу. Онда бір минуттағы жүрек соғысының санына, сапасына және ритміне көңіл аудару кажет. Мойынтұрық венасыннан вена соғысын анықтауға болады. Артериальды пульстың соғу саны сау малдарда тербеліс шегімен анықталады. Ірі қарада 50 -80, жылқыда 24 -42, түйеде 32 -52, шошқада 60-90, қой, ешкіде 70-80, есекте 40-56, итте 70-120, мысықта110 – 130. Пульс соғысының санының азаюы (брадикардия), бір минутта көбеюі (тахикардия) жүрек әрекетінің бұзылуының белгісі ретінде қарайды. Диагнозын анықтау үшін арнайы әдістерді қолданады –электрокардиография, рентгенография, артериялды, венозды қысымды анықтау. Функционалды сынамадан бағалы қортынды алу үшін дозалы физикалық үстемелеу арқылы жүректің жауапты реакциясын анықтайды, малды адымдатып 10 – 15 минут жүргізу арқылы. Ірі қара малды жүргізу алдында мұрын тесігін ылғалды орамалмен тынындайды. Алдын ала пульсын, тынысын бір минутта анықтайды. Сау малда жүктемеден кейін пульсы мен тыныс алуы жылдамдайды, ал жетіспеушілікте пульстың ерекшелігі біраз ғана болады. Қан айналу органдарының аурулары
Бірінші реттік перикардит жиі жасы үлкен ірі қара малдарда, ал сирек кедесетіні жас қой мен ешкіде кездеседі. Екінші реттік перикардит жіті, созылмалы, ошақты, диффузды, серозды, фибринозды, гемморагиялық іріңді, шірікті, құрғақ және экссудативті болады. Ауру перикард куысында фибрин жиналып, жіктердің пайда болуынан басталады. Құрғақ перикардит экссудативті түрге айналады. Паренхиматозды мүшелер ісінеді. Перкардит асқынып миокардитке айналады. Организм қабыну өнімдерінің арқасында ұзақ интоксикацияға айналады.
Бөгде зат және қабыну өнімімен рецепторлар тітіркеніп рефлекторлы түрде жүректің ісәрекеті жиілейді, ауру синдромы пайда болады, жиналған экссудат жүректің жұмысы мен қан айналымын қиындатады, тері асты клетчаткасында сұйық жиналып ісінеді. Жиналған организмге азық қорыту мүшелері мен жүрек тамыр жүйесінің комплексі сорылып, соның нятижесінде организм уланады, организмнің жалпы жағдайы өзгереді. Клиникалық белгілері . тақия –жұмыршақ қарынның қабынуынан азық қорыту жүйесі бұзылып, жүрек қабының зақымдалуына әкеліп тірейді. Тәбеті жоғалып, әлсін-әлсін атония, күйіс қайтару бұзылады, құсады, іші кебуі, өтумен ауысады. Мал әлсіреп жалпы жағдайы төмендейді, мал жанжағына бұрылудан қорқақтайды, бұлшық еті дірілдейді, бүкірейіп басын түсіріп, мойын созып тұрады. Бірте – бірте артқы аяқтарын ішіне бүгіп сүйеніп, алдыңғы аяқтары шынтақ буынын созып жібередіде, әлсін - әлсін күрсінеді. Жірек соғысы 90-ға дейін барады. Мойынтұрық венасында кан ұйыды. Веналары домбығып жібшеленіп кетеді. Тері асты клетчаткасы, жақ аралығындағы кеңістік, төс аймағы, құрсақ маңы, желіннің алдыңғы жартысы ісінеді. Ауру дамыған сайын жалпы жағдайы төмендеп, ауырлайды дене қызуы 0,5 -1 оданда жоғары,тәбеті жоғалады, күйіс қайыру бүзылады немесе мүлдем болмайды, мал мүлдем төмендеп көтерем болады. Ауру 2-3 аптаға созылады, бірақ бірнеше айға созылып кетуі мүмкін. Ауруға тәжірибелік көзғарастармен қарасақ емдеуге келмейді. Ауруды алдын алуда малды азықтандырудың санитарлық – гигиналық талаптарына сай жүргізу қажет. Miocarditis – миокардит жүрек бұлшық етінің қабынуы. Жіті және созылмалы түрде өтеді. Алғашқы реттік ауру түрінде және басқа аурулардың әсіресе инфекциялық ( сепсис, уремия, панкреатит), уланулардан, аллергия ауруларынан кейін пайда болатын екінші реттік түрде кездеседі. Ошақтық және диффузды түрлері болады. Аурудың желісі сипатына, ауырлығына байланысты, бір неше күннен, бір неше аптаға дейін созылады. Ауыр жағдайларда жүрек тоқтауынан мал өледі. Созылмалы түрінде миокардиофиброз,миокардиосклероз аурулары туындайды. Симптомдары Негізгі аурудың желісінің ауырлығына және миокардтың өзгеру дәрежесіне байланысты. Температура көтеріліп, тәбеті төмендеп, жабырқаулы. Басында жүрек соғысы қүшейедіде тахисистолия туындайды. Аурудың екінші кезеңінде жүрек соғысы әлсіреп. Жүрек ақауларының белгіледі ұлғаяды. Жүрек саздары күгірт естіледі, әлсіз, эндокардиалды шулар болады. Жүрек саздарының күнгірт аумағы ұлғаяды, жүрек сазы әлсіреген, диффузды. Нейтрофильды лейкоцитоз, эозинофилия байқалады. Болжамы абай болуды қалайды. Диагноз симтомдарының жинағы бойынша қояды.Дифферециалды диагноз қоярда перикардит, эндокардит, және миокардозы еске ала отырып қоюды талап етеді. Емі Малға тыныштық беру. Бірінші кезеңде кардиологиялық препараттары қолдануды тоқтату. Ауыр жағдайда ингаляция тағайындау, тері астына – камфораның майлы ерітіндісін, ішке- каптоприл, капотен, рамиприл, коразол, кордиамин, корватон, синофарм. Оймақ гүл препараттары қарсы көрсетілген. Антиаллергенді заттар ретінде димедрол, амидопирин. Фенкарол, супростин қолданылады. Курантил, кокарбоксилаза, интеркордин, обзидан, фенокаберан. Проилактикасы алғашқы зақымдаушы ауруларды токсикоз, десенсибилизацияларды ескерту. Myocardosis – Миокардоз – миокардиодистрофия және миокардиодегенерация түрінде өтетін ауру. Аурудың себептері алуан түрлі болады (індетті, метаболитикалық аурулар, күтім мен гигиенаның бұзылуы). Миокард трофикасы, оның материалдық және энергетикалық алмасуы бұзыладыда, деструктивтік өзгерістерге, қан алмасуының жетіспеушілігіне, цианозға, ісінуге, паренхиматозды ағзалардың функцональдық, одан кейін морфологиялық өзгеруіне әкеледі. Симптомдары Аурудың белгілері түріне, кезеңіне және аурудың ұзақтығына байланысты. Жалпы әлсіреуі, тәбетінің төмендеуі, миотонусы, перифериялық қаналмасуының бұзылуы, ісіну, аритмия, жүректің жиырылу күші мен соғысының әліреуі. Диагнозды симптом жиындығын сараптап барып қояды. Диагнозыды дифференциалдауда – ажыратуда, миокардтың екінші стадиялы миокардиттен ажырату қажет. Болжам абай болуды қалайды. Емі Ауру басталысымен емдеу өте тиімді болар еді. Аурудың себептерін жойып, көмірсу диетасы мен микроэлементтерді тағайындау. Жүрек гликозидтері, камфора, кордиамин, корваион, сиднофам, коринфар, коразол, празорин, пратенол, адверзутен, нипрутон, эризин, гитален, дигален-нео, лактозид, целанид, изоланид, анаболдитикалық заттар (витамин С, тиамин, рибофлавин, пиридоксин және басқа В тобың витаминдері, калия оратат, кокарбоксилаза, симптоматикалық емдеулер) Проилактикасы интоксикациядан сақтау және гигиеналық шараларды ұйымдастыру . Endocarditis – Энтокардит жүректің ішкі қабатының қабынуы. Ол жіті түрде, созылмалы, қақпақты, қабырғалы, сүйелді (веррукозды) жаралы (ульцерозды) түрлерде өтеді. Эндокардит миокардиттің асқынуынан, індетті токсикалық зақымдалу нәтижесі ретінде байқалады. Қанның ағысына бағытталған жүрек қақпақшаларындағы асқынулар, дегенеративті және некротикалық өзгерістерге айналадыда, папиллярлық байланыстары мен бұлшық етіне ауысады. Веррукозды зақымдалғанда қақпашаларда сұрғылт және қызыл-сұр өскіндер пайда болады, ал жаралы эндокардитте ульцерозды зақымдалулар, борпылдақ фиброзды массамен көмкеріледі; клапандар перфорациясы, эмболия, септико-пиэмикалық синдромдар туындайуы мүмкін Жіті эндокардит бірнеше күннен, бірнеше аптаға созылады, созылмалы түрге өтуі мүмкін, кей жағдайда миокардитке асқынады. Симптомдары Аурудың белгілері оның түріне, ұзақтығына, аурудың алғашқы сипатына байланысты. Мал жылдам жабырқап, анорексия, ауыспалы лихорадка, жүректің жетіспеушілігі, саздарының топасталуы, шу пайда болады, нейтрофилия. Диагнозды клиникалық және арнаулы зерттеулердің жиынтығы байланысты қояды. Эндокардитті, миокардиттерден және құрғақ перикардиттерден ажырату керек. Болжамы ыңғайсыз, витальды және функционалды жағынан абай болуды қалайды. Емі алғашқы ауруларды жоюды талап етеді. Тыныштық, жүрек маңына суық, антибиотиктер, сульфанил, салицилаттар, аллергияга қарсы препараттар, оттегі ингаляциясы. Ары қарай майлы камфора, глюкоза, изотоникалық электролиттер ерітіндісі, жүрек гликозидтері, рамиприл, каптоприл, капотен, празорин, сиднофарм, гидралазин, миретилан, эндралазин. Проилактикасы індетті ауруларды болдырмау үшін сақтық шараларын жасау, интоксикацияның алдын алу, организм резистенттілігін көтеру, гигиеналық шараларды жақсарту. Тамыр аурулары Arteriosclerosis – Артериосклероз атеро - склероздың асқынуы (тамыр интимасында холестерин жиналып қабығасы тығыздалып, өзгеруі), сондықтан тамыр қабырғаларында дәнекер ұлпасының қалыңдап, жайылып өсуі. Этиопатогезі Ауру ұзақ дамиды. Басында майлы гиалинді дегенерация туындайдыда, одан кейін интима некрозы (атероматоз), тамыр қабырғаларында дәнекер ұлпасының қалыңдап, жайылып өсуі (артериосклероз). Тамыр қабырғалары әк жиналудан асқынады, тамырдың эалыстикалығы бұзылады. Тамырдың аяқасты бөлінуі мүмкін, өлімге тіреледі, (инфаркт миокады, инсульт) немесе парез, салдану айналады. Кәрі иттер мен мысықтарда көп қозғалыссыз, белсенді өмірдің болмауынан, қатты семіруден болады. Екінші реттік артериосклероз індетті, инвазиялық, жұқпалы емес және метаболитикалық аурулардан кейін, ұзақ уақыт интоксикацияның созылуынан туындайды. Симптомдары Ауру өте баяу дамидыда, оған ден қоймайды, жуйкелік-бқлшық еттік тонусы нашарлайды, тері жабыны ағарадығ әсіресе басының, бірте бірте дамыған мінез құлық стереотипі, ориентациялық дағдысы сөне бастайды. Емі Тиімділігі аз. Поливитаминдер, серуен, ангиоприл, жеңіл сіңетін диета. Симтоматикалық терапия. Холистеринді азайту үшін диоспонин, клофебрайд, литенол, арахиден, пармидин, бета-ситостерин, полиспонин. Цетамифен. Дәріс №10 Өзін-өзі тексеру сұрақтары Өзін-өзі тексеру сұрақтар тізімі немесе тестер
Дәріс №11. Дәрістің атауы. Тыныс алу жүйесінің патологиясы {Дәрісте қозғайтын сұрақтар} Сұрақ атауы 1 Жоғарғы тыныс жолдарының аурулары (симптомдары, диагнозы, емі, профилактикасы) .2 Сұрақ атауы 2 Өкпе аурулары (симптомдары, диагнозы, емі, профилактикасы) Тыныс алу органдары жоғарғы тыныс жолдары мен қосымша қуыстар синустар тыныс алу ағзалары көмекей, кеңірдек, өкпеледен тұрады, Организмнің маңызды қызметі өкпе мен сыртқы ортада газ алмасу қызметін атқарушы, тыныс алу мүшелері болып есептеледі. Сонымен қатар бүкіл организмді қан арқылы оттегі мен қамтамасыз етеді. Бұл күрделі қызмет нейрогуморальды механизм арқылы реттеледі. Маңызды рольды ми қыртысы және сопақша мида орналасқан тыныс алу орталығы атқарады. Жоғарғы тыныс жолдарының аурулары
Ринит пен ауырған малдардың кілегейлі қабықтары ісініп тыныс алуы қиындайды. Қабыну өнімдері интоксикация туғызады, мал жабырқайды, ыстығы бірде қатты жоғарылап бірде түсіп – лихорадкаға айналады. Қабыну мұрын қуыстарына, көмекей, жұтқыншаққа ауысады. Симптомдары Жіті ринитте түшкіре береді. Мұрыннан серозды, одан кейін кілегейлі, кілегейлі-іріңді, кейде гемморагиялық сұйық ағады. Танау маңында қабыршақтар пайда болады. Тыныс алған кезде пысылдап дем алып, ал кілегейлі қабаттары тым қатты ісінсе, мал ауыз арқылы дем алады. Созылмалы катаральды ринитке айналатын болса, ұзаққа созылады, Мұрынның шырышты қабатында атрофия белгілері пайда болады. Эрозиялар – бөртпелер, қабыршақ қотырларға айналады. Крупозды және фолликулярлы ренитте организмнің жалпы жабырқауы, лихорадка, аралас тұншықпа; шырышты қабатында - фибринозды қат-қабатталулар, жұлынып түскеннен кейін қанды эрозиялар байқалады. Диагнозды анамнез негізінде және ауру симптомдарына сүйеніп қояды. Емі аурудың себептерін жоюға бағытталған. Мұрын қуысының ауа жолдарына туалет жасайды, уылдырғыш ерітінділермен жаю (танин, квасцы), шырышты қабаттарға антисептикалық майлар, антибиотиктер, сульфаниламидтер ұнтағымен ингаляция тайғайындау. Профилактикасы риниттің асқынуынан жалпы сақтандыру, жалпы гигиеналалық шараларды ұйымдастыру, резистенттілігін күшейту. Laringitis – Ларингит көмекейдің шырышты қабатының қабынуы. Алғашқы реттік. Екінші реттік, жіті және созылмалы, катаральды, крупозды(фибринозды) ларингиттер, ларингофарингиттер деп айырады. Этиологиялық факторлары рениттегі сияқты . Суық өту, механикалық жарақаттар, алдыңғы қарындарға зонт өткізгенде ларингиттер, ларингофарингиттер туындайды. Симптомдары көмекей аймағының ауырсынуы, жөтелу дауысының өзгеруі, диагноз қоюға негіз береді. Егер уақытында себептерін жойса онда ауру 10-15 күн ішінде жазылып кетеді. Ал созылмалы түрінде жақсарған түрі ушыққан түрімен ауысып отырады. Емі Аурудың себептерін жойып, ызрығыктардан желден қорғайды , қоздыру тудыратын стресстерден сақтайды. Жергілікті жылыны қолданып, емдәмге көңіл бөледі. Көмекейді өсімдік майларымен уылдырғыш заттармен өңдеп, жергілікті ем ретінде антибиотиктер, сульфаниламидтер қолданады. УФ –cәулелерімен, УВЧ- емі қолданылады. Аллергиялық жағдайларда фенкарол, преднизалон, дипразин, диазолин, супрастин, тавигил, кромо- нарий, интал беріледі. Bronchitis Бронхит - бронхтардың қабынуы. Бүкіл өкпенің бронх бұтағы қабынса (диффузды бронхит ), ірі бронхтар қабынса (макробронхит), тек ұсақ бронхтар қабынса (микробронхит) Бронхит алғашқы реттік. Екінші реттік , жіті және созылмалы, катаральды, іріңді, гемморагиялық және фибринозды болып айырады. Этиопатогезі Алғашқы реттік бронхит суықтан, қатты тоңғаннан, шаң жұтудан, ауаның ластануынан, кеңірдекке кездейсоқ дәрінің түсуінен, аллергиялық жағдайларға байланысты. Екіші реттік қабыну жалғасып таралуынан, туберкулезде, паразитоздарда, екінші реттік инфекцияларда (клебсиелларда,эшерихияларда,протейлерде) кездеседі. Бронхтарда экссудат жиналып, бронх саңлаулары кішірейіп ателектаза тудырып , газ алмасуы бұзылады, Ұзақ ауырса перибронхит, ошақты пневмония, эмфиземаға айналады. Симптомдары Жөтел, полипное, субфибильды лихорадка. Аускультацияда күркілдер, қатаң везикулярлы тыныс алу естіледі. Егер жіті түрде өтетін болса 1-2 апта ішінде жазылып кетеді. Жағымсыз жағдайда созылмалы түріне ауысып, жүдеу, экспираторлы демікпе мен жөтелге айналады. Созылмалы бронхит бронхоэктазия, ателектаза, эмфизема және катаральды бронхопневмонияға асқынады. Диагноз клиникалық зерттеулер мен анамнез негізіне сүйеніп қойылады.Рентгенограммада созылмалы бронхитте перибронхит эмфизема ошақтары байқалады. Емі Анықталған себептерін жою. Экссудатты кетіру үшін бронхолитиктер, қақырық түсіруші заттар (термопсис шөбі, алтей, солодка, өгей шөп, чабрец, натрия бензоат). Жөтелге қарсы кодеин, дионин. Иодты препараттар күніне 2-3 рет 1.5 – 2 апта бойы, кең таралған антибиотиктер, сульфаниламидтер. Аллергиялық реактивтілікте имуран, фенкарол, кортикостероидтар, мукалтин, эуфиллин, интал, ломудал, беротек, астматол, метилксантин, плаквенил, дипразин, диазолин, сустанол, ноксирон, дроперидол беріледі. Жаксы да тиімді ем ол физиотерапия (УФ –cәулелерімен, УВЧ, солюкс инфраруж). Профилактикасы жалпы гигиеналалық шараларды ұйымдастыру, резистенттілігін күшейту бронхитке бағыттаушы факторларды жою. Өкпе аурулары Pneumonia crouposa – крупозды пневмония өкпенің лобарлы үлкен ошақты, жіті фибринозды қабынуы. Аурудың туындауына үлкен екі фактор әсер етеді: а) патогенді микрофлора (пневмококктер, диплококктер, стафилоккоктер, стрептоккоктер, вирустар т.б.) және б) организмнің аллергиялық сенсибилизациясы. Итермелеуші фактор ол организмге қатты суық өтуден болады. Этиопатогезі Ауру жылдам дамып кезеңді түрде өтеді. Құйылу (қан) кезеңі (белсенді гиперемия) бірнеше сағаттан, екі тәулікке дейін созылады, өкпе капилярлары толып, альвеолалар эпителиясы ісініп, алвеолаларға қанды экссудаттың ағумен аяқталады. Бұл кезеңде аускультация арқылы қатқылтым везикулярлы тыныс байқалады, перкуссияда – тимпаникалық дыбыс. Альвеолалар толған толған кезде екінші кезеңге ауысады, қызыл гипатизация. Экссудатта (нәрлі сұйық) лейкоциттер, эритроциттер, фибрин көбейіп кетеді. Перкуссияда топас дыбыс естіледі, везикулярлы шулар жойылып кетеді. Бұл кезең 2-3 тәулікке созылады. Үшінші кезең – cұр гепатизация ұзақтығы 2-5 тәулік . Альвеола ішіндегі нәруыз сорылып, үрдіс төртінші кезеңге ауру райынан қайту кезеңіне айналады. Соның нәтижесінде фибринозды экссудат тыныс жолдары арқылы жөтелмен, сорылу мен альвеолалар босап, тыныс қызметі қалпына келеді. Бұл кезеңде 2-5 тәулік созылады. Симптомдары Мал жылдам жабырқайды, гиперемия, гипертермия, кілегейлі қабықтар сарғыш тартқан, полипное, тахисистолия. Қызыл гипатизация кезеңінде – мұрыннан қоңыр-құба, тот тәрізді сұйық ағады; гиперемия кезеңі мен ауру райынан қайту кезеңіне - қатқылтым везикулярлы немесе бронховезикулярлы тыныс, крепитация (кіркілдеуік), ұсақ және ірі көпіршік тәрізді пысыл білінеді; қызыл және сұр гепатизация кезеңінде - құрғақ пысыл, зақымдалған ошақта брохиальды тыныс немесе тыныс шуларының жоғалуы байқалады. Егер ауру жағымды аяқталса 7-8 тәулікте малдың жалпы жағдайы жақсарады, лихор лихорадкасы әлсірейді, жүрек қызметы мен тыныс алуы қалпына келеді. Аурудың алғашқы күндерінде терапиясы жедел жәрдемді болатын болса онда қалыпты (атипично) өтеді, температурасы 3-4 күнде түсіп, ауру белгілері жойылады. Егер малдың гипертермиясы шамадан тым үлкен болса, онда қанңың ұюынан өледі, немесе ауру шыңына көтерілген уақытта, температура қалыптан тым төмендеуден коллапс туғызып өлім-жітімге әкеліп тірейді. Диагноз клиникалық зерттеулер мен анамнез негізіне сүйеніп және рентгенограммадағы берілген зерттеулер арқылы қойылады. Емі Тыныштық, жиі суғару, алғашқы 3-4 күн патогенетикалық терапия (бір жақты жұлдызша ганглиясына блокада оң және сол жақты алма кезек ). Миарсенол, антибиотиктер, сульфаниламидтер, сустанол, курантил, тахистин, метилксантил, асматол, атровент. Аллергияға қарсы фенкарол, супрастин, пипольфен препараттарын қолданады. Кардиотоник ретінде (камфораның майлы ерітіндісі, жүрек гликозидтері, кордиамин, коринфар, празорин, рамиприн, корватон, сиднофарм) көрсетілген. Ауру райынан қайту кезеңіне физиотерапия (УВЧ, солюкс), салуретик ретінде верошпирон, гипотиазид, триампур, фуросемид. Bronchopneumonia – Бронхопневмония - катаральды лобулярлы брохопневмония, ошақты пневмония - өкпе бөліктері мен бронхтардың ошақты қабынулары. Қабынған ошақтар катаральды экссудаттпен толуы арқылы жалғасады. Кәрі және арыған малдарда кездеседі. Этиопатогезі Ауру полиэтиологиялы, табиғаттың жағымсыз гигеналық жағдайларынан, стресстерден, тағы басқа резистентлікті жоятын факторлардың салдарынан, бронхиттің асқынуынан пайда болады. Дәрілердің, бөгде заттардың өкпеге түсіп кетуінен, ауада газдың шамадан көп болуынан, аралас инфекцияларда маңызы басым келеді. Ауру тудырғыш факторлардың әсерінен организм сенсибиляцияланып аллергиялық фон пайда болады, ол нейрогуморальдық реакцияны өзгертіп, өкпе бөлігінің және брохиолалардың қабынуына, ісінуіне, венозды қанның ұюына әкеледі. Безді, кірпікті эпителиялардың тосқауылдық қызметі төмендеп, шартты - патогенді микрофлораның контаминациясына жағдай туындайды. Бронхтер мен альвеоларда экссудат жиналып ателектаза және абсцесстер пайда болады. Ауруға тән үрдіс бөлшектік, лобулярлы таралыс. Созылып кеткен уақытта ауру үрдісі лобулярлы дан лобарлыға (шашырыған түрі) айналады. Ошақтары әкке айналып, іріңді – некротикалық ұлпаның ыдырауы, организм интоксикациясы, көтерем, жүрек –тамыр, азық қорыту, тыныс алу жүйелерінің бұзылуна айналады.
Мал жабырқайды, анорексия, тұрақсыз лихорадка демікпе, тыныс алуы беткейлік, абдоминалды, полипноэ Құрғақ плевритте қабырға арасында ауырсыну байқалады, шулар, тербелісті үйкелу кеуде клеткасының экскурсиясымен дәл келеді. Ылғалды (құйылулаp- жайылулар) плевриттің аускултациясында су сыбдырының шулары байқалады. Пульсы толыңқырамын толқын тәріздес, жүрек соғысы әлсіз, сазы топас, тахисистолия (жүрек жетіспеушілігінің жетілу белгілері). Аурудың ағысы түрі мен ауырлық үрдісіне байланысты. Плевритті дұрыс, уақытында емдесе тез, 2-3 аптада айығып кетеді. Екінші реттік плевриттер айлап, жылдап (туберкулез) өтеді. Іріңді, шірікті плевриттер аурудың бірінші декадасында гипертермия және жабырқаулы белгілерімен летальды аяқталады.
Жіті альвеоларлы эмфизема диффузды микробронхитпен ауырған кәрі малдарда кездеседі. Викарлы (компенсаторлы) эмфизема бір жақты пневмоторакс, плеврит, бронхопневмониядан кейін тыныс алу саутының кішіреюнде, өкпенің бөлек бөлшектерінде кездеседі. Созылмалы альвеоларлы эмфизема, жіті эмфиземаның жалғасы ретінде астмадан, бронхоспазмнаннан, перибронхиттан, плевриттан, пневмониядан кейін дамиды. Өкпе көлемі үлкейгенмен тыныс алу беткейі азайады, бірақ тыныс алу мен жүрек соғысы жылдамдағаннан, қанда гемоглобин көбейіп жетіспегенді толықтырады. Бірақ тыныс алудың жетіспеушілі дамыған сайын, үрдіс қалпына келмейтін сипат алады. Интерстициалды эмфиземада ауа ортаңғы қабат арқылы тері асты клетчаткасына еніп, альвеолаларды қысып, тыныс алу жетіспеушілігіне әкеліп тірейді.
Созылмалы альвеолярлы эмфиземада жазылуы мүмкін емес. Ауру басымырақ болған кезде симптоматикалық терапия, физиотерапия УВЧ, солюкс, УФ-сәулелендіру. Профилактикасы күтімді жақсарту, азықты жақсарту, резистентілікті жоғарлату, бронхитті болдырмау, аллергендердің әсерінен сақтау. Дәріс №11.Өзін-өзі тексеру сұрақтары 1.Жоғарғы тыныс жолдарының ауруларын ата4ыз 2.Олардың түрлері 3.Клиникалық белгілері 4.Емі 5. Өкпе аурулары туралы түсінік 6.Белгілері 7.Диагноз қою 8.Плеврит белгілері 9.Диагнозы 10.Эмфизема түсінік
Дәріс №12. Дәрістің атауы. Азық қорыту мүшелерінің патологиясы Сұрақ атауы 1 Азық қорыту мүшелерінің патологиясы } Сұрақ атауы 2 Ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңеш, асқазан, ішек аурулар Ауыз қуысының кілегейлі қабығының қабынуы. Көбінесе катаралды түрінде болып келеді. Сирек везикуларлы, жаралы, афтозды, дифтеритикалық және флегмондық стоматит кездеседі. Аурудың жайылған түрі- ұрттың, тілдің, таңдайдын, еріннің қабаттаса жарақаттанулары және жеке-жеке қабынулар болады. Тілдің қабынуы- лингивинит, таңдайдың- палантинит, тіс еттінің – гингивит. Аурудың барысы бойынша – жіті және созылмалы, себептеріне қарай бірінші реттік - басалқы және екінші реттік - қосалқы түрлерін ажыратуға болады. Себептері. Басалқы түріндегі стоматиттің пайда болуы механикалық, физикалық, биологиялық және химиялық фактарлардын әсері. Тікенекті азықтар, құрғақ сабан шөп, селеу шөп, қатты ұшкір заттар, тіс аурулары, улы өсімдіктер, миенералдды улар, дәріні бұрыс бермеулерде және т.б. Қосалқы стоматит инфекциялық және паразиттік аурулар кезінде көруге болады. Стоматиттің жаралы- некротикалық формасында байқалады көбіне солтүстік бұғылардың некробактериозында, қой және т.б. жануарларда. Қосалқы стоматит кей кезде фарингите, гастритте, гепатитте алдынғы қарыншалардың созылмалы ауруларында кездеседі. Созылмалы стоматит жиі әлсіз және арық жануарларда олардың организмінің резистентілігінің төмендеуінде болады. Аурудың клиникалық белгілері. Стоматиттің барлық формасында шайнау бұзылады. Ауру малдың азықты қабылдағанда жеңіл азықты таңдауға ұмтылады. Ақырын шайнайды, тоқтап аурудың ауыр түрінде аузына азық түсіп жатады. Стоматиттің алғашқы кезінде клегейлі қабығы құрғақ, қызарған және ісінген. Ауру малдың таңдайы ісінген, ол ісінгендіктен салбырап тұрады. Ауыздан көпіршіктенген сілекей ағады. Клегейлі қабықтың бездері жарақаттанады. Стоматиттің қосалқы түрінде инфекциялық ауру формасында өтеді. Клегейлі қабықтың катаралды өзгерісі барлық формадағы стоматиттің басы болып табылады. Клегейлі қабықта жараның, күлдіреуіктің, везикуланың пайда болулары аурудың қосалқы түріне тән белгілері. Аурудың барысы. Жіті басалқы катаралды стоматит түрі жеңіл өтеді 6-10 күнде жазылыпкетуі мүмкін. Жіті қосалқы афтозды, везикулді және жаралы стоматит түрінде ауыршандықпен жазылып кетуі 15-20 күнге созылуы мүмкін. Ең ауыр түрлерінде клегей қабықтары некроздық өзгерістерге ұшырап, қабыну терең қабаттаса түседі. Созылмалы стоматит көп уақытқа созылады, ауыздың клегейлі қабығындағы өзгерістер көп жағдайда қарау қорқынышты болады. Емі. Стоматиттердің барлық формаларында клегейлі қабықтың механикалық, физикалық және де басқа да тітіркендіретін себептерін жою керек. Ауру малға берілетін азық құрамына көңіл аудару керек. Жануарларды таза сумен қамтамасыз етеді. Аурудың жеңіл түрінде диеталық тағам тағайындап, ауыз қуысын 2 %-ті натри хлорлы ерітіндісімен, 3 %-ті натри гидро карбанатымен шайады және залалсыздандыратын ерітіндімен шайады. Стоматиттің катаралды ауыр түрінде клегейлі қабықты 3-4 рет азықтандырғаннан кейін 1:10000 калий перманганат ерітіндісімен, риваноло 1:1000, фурацилин 1:5000, 3% бор қышқыл ерітіндісімен және тағы басқаларды қолданады. Дифтерикалық және жаралы стоматитте антимикробты заттар ерітіндісімен және иод глицеринмен шайады. Бактериалды емес стоматитте пеницеллинді ұсынады. Сақтандыру. Азықты дайындаған уақытта оның ұсақ екеніне мән беру керек жәнеде дұрыс дайындалғаның қадағалау. Жануарлардың терісін өңдеген кезде және әртүрлі емдік сақтандыру заттарын дайындалған ex tempore, өсімдік майын қолданбау керек, өйткені жануар оны сүйсіне жалауы мүмкін. Ішектің бітелуі
Перитонит Бұл ауруда құрсақ қуысының сірі қабығы қабынады. Ол жіті және созылмалы,шектелген ( ошақтық ) және құйылған ( диффуздық ), серозды-фибринозды,іріңді,іріңді-шірікті және геморрагиялық болады. Себептері мен дамуы. Перитонит көбінесе құрсақ қуысында және жамбас қуысында орналасқан ағзалардың ауруларының асқынуынан болады,мысалға инвагинация және ішектің бітелуі, жіті гастроэнтерит,асқазанның және ішектің жыртылуы,нефролитиазис,жатырдың тесілуі (буаз кезіндегі токсикоз), сонымен қатар жарақаттың құрсақ қабырғасына түскенде (өзін өзі тістеген кезде ) және инфекциялық ауруларында (псевдомоноз, стрептококкалық және стафилакоккалық инфекцияда, диплококкалық септицемияда және т.б.)кездеседі.Құрсақ қуысында жиналған қабыну заттары мен өміршең микробтар қанға,лимфаға өтіп,интоксикация тудырады. Клиникалық белгілері.Аңдардың қозғалысы шектеулі және зорыққан, абайлап қозғалады. Құрсақ бөлігі ауырсынады,егер құрсақ қуысына сұйықтық көптеп жиналса,салбырап кетеді.Соңғы жағдайда саусақпен сипалайтын болсақ,іш бөлігі бүлкілдейді ( флюктуация ),ал аускультация жасаса шұрылдаған дыбыс естіледі ( құрсақ қуысында экссудат пен газ жиналса ).Жиі аңдарда диспепсиялық өзгерістер кездеседі – іштің қатуы,немесе керісінше,іштің өтуі,лоқсу.Дене температурасы көтеріледі,тамыр соғысы мен тыныс алуы жиілейді.Қанды тексергенде ядросы солға жылжыған жоғары нейтрофильді лейкоцитоз анықталады. Өлекседегі өзгерістер.Құрсақ қуысында қабынудың түріне байланысты түрлі сұйықтықтар жиналады (іріңді,фибринозды және т.б.)Жатыр жыртылған кезде қан қою қызыл түсті болады және құрамында плацента бөлшектері кездеседі.Құрсақ қуысын қаптап тұрған кілегейлі қабығында қан көбейеді (гиперемия), ноқатты қан құйылулар болады,фибринді қабықпен қапталған.Ауру созылмалы өтсе ағзалар бір-біріне жабысып қалады ( спайка). Анықтау. Клиникалық жағдайына қарап қойылады,ақ қан түйіршіктерінің морфологиялық құрамын зерттеу арқылы қояды және ішке сынамалық пункция жасайды.Перитонит болғанда пунктатта өте көп лейкоциттер,іріңді заттар мен микробтар( боялған жағындыда),жатыр жыртылса – қан немесе оның дақтары кездеседі. Емі. Пенициллин,синтомицин,тетрациклин тобындағы антибиотиктер және сульфаниламид препараттары, жүрекке арналған кофеин,камфора,ыстық түсіретін заттар қолданылады. В.В.Мосин әдісі бойынша новокаин блокадасымен бірге лапаротомия жасаймыз. Диспепсия Асқазан-ішек жолдарының жұмысының, зат алмасудың бұзылуымен, сонымен қатар ағзаның сусызданып, улануымен сипатталатын ауру. Себептері мен дамуы.Жаңа туған күшіктердің бұл ауруға шалдығу себебі аналық малдың буаздық мерзімінде дұрыс азықтанбауы,құнарсыз және құрамында патогенді микроорганизмдері бар азық бергеннен болады.Азық құрамында витаминдердің жеткіліксіздігі, әсірісе А, Е, Д витаминдерінің,белоктың амин қышқылдық құрамының жеткіліксіздігі іштөлге кері әсерін тигізіп,әлсіз төлдің тууы мен асқазан-ішек жолдарының аурулары және басқа да ауруларға шалдығу мүмкіндігі жоғары болады. Аналық малдарды сүтею кезеңінде құнарсыз,дұрыс емес азықпен азықтандырғанда сүтпен бірге улы заттар бөлініп, жаңа туған күшіктердің ас қорытуының бұзылуына апарады. Аурудың споралық түрі аналық малдардың сүт бездерінің қабынуында немесе асқазан-іщек жолдарының жұмысы бұзылғанда болады. Нутридің ішегінің кілегей қабығының қабынуы инвазиялық ( кокцидиоз, стронгилидоз) ауруларда, ал шиншилла лямблиозбен ауырғанда болады. Күшіктердің ас қорыту жүйесінде өзгерістер болған кезде қоректік заттар дұрыс сіңбейді де әлсіреп, сирегірек өлімге ұшырайды.
Улану күшейген сайын жағдайы нашарлап,күшіктер кематозды жағдайға түседі, керіліп жатады,көзі көз шарасына кіріп шүңірейіп кеткен,нәжісі еріксіз бөлінеді.Ауру 2-3, сирегірек 6-7 күнге созылады; созылмалы түрінде гастроэнтеритке ауысады. Өлекседегі өзгерістері. Өлексе өте арық,жүні ұйпаланған, артқы тесік маңайы нәжіспен былғанған.Асқазанында қоюланған сүт бар, ал ішегі бос. Асқазан мен ішектің кілегей қабықтары ісінген, жалқаяқпен қапталған. Бауыры босаңсыған,сарғыш түсті. Анықтау. Клиникалық белгілерін ескере отырып, азық құрамын бактериологиялық зерттеу қою арқылы анықтауға болады. Аналықтың денсаулығын тексереміз - ас қорыту ағзаларының жағдайын,сүт бездерін, зәр және жыныс ағзаларын тексереміз. Емдеу және алдын алу. Егер жаппай ауыратын жағдай болса,аналықтардың азығын алмастырып,құнарсыз азықты алып тастаймыз.Жеке жағдайларда барлық дүниеге мән береміз, аналықтың денсаулығы мен үйшіктегі тазалыққа да. Ауру төлдерге асқазан сөлін береміз, АБК, ПАБК, лизоцим,белокты гидролизаттар 1-2 тамшы көлемінде 2-3 мл жасы мен түріне байланысты. Ауру төлдердің аналықтарына хлортетрациклин, окситетрациклин, м синтомицин, пропомициллин, биомицин, левомицин, тилон, геомицин, ампициллин, эриприм,пушбрисен және тағы басқа да заттар аналықтың ағзасынан бөлініп күшікке сүт арқылы емдік мақсатта беріледі. Диспепсияның алдын алу үшін буаз немесе сүттену кезіндегі аналықтарға ет-балық,сүт және витаминдерге толы көкеніс азықтарын реттілікті сақтай отырып,сапасына тексеріп барып беру керек. Егер азық құрамында ұзақ уақыт тоңазытқышта сақталған ет немесе балық болса, оған Е, А витаминдерін, көп мөлшерде сүт, қажет болса антибиотиктер мен сульфаниламидтерді қосып береді. Сұрғылт диарея. Күзендердің майды қорытуының бұзылып,арықтауымен жүретін ауруы. Себептері мен дамуы. Майдың сіңірілуінің бұзылуы қарын асты безінің жұмысын дұрыс атқармаудан болады деген болжам бар. Сонымен қатар генетикалық тұрғыдан осы ауруға бейімделушілік болады деген ой да бар. Ауру күзендерде азық құрамындағы май арнайы ферменттермен ыдырамайды.Өзгермеген күйдегі май асқазан-ішек жолдары арқылы өтіп,кілегей қабықтарына әсер етеді және оны өзгеріке ұшыратады.Әдетте бір жастан асқан күзендер ауырады. Белгілері.Іш өту,нәжісі сұйық,сұр түсті,құрамында ыдырамаған май болады,одан нәжіс иістенеді. Күшті тәбет пен шөліркеуге қарамастан күзендер ұсақ,қоңдылығы төмен әрі жүн талшықтары жетілмеген болады.Анемия байқалады,эритроциттер саны азаяды.Суық түсісімен күзендер қосарланған аурулардан өлімге ұшырайды. Өлекседегі өзгерістер.Өлексе семген. Жүн талшықтары жетілмеген.Сойған кезде терісінің сапасы өте нашар. Асқазан мен ішектегі бұзылыстар бірдей болмайды.Жиірек ішектің жіңішке бөлігі қабынуға бейім,кілегей қабықтар гиперемия және гипертрофия іспетті өзгеріске ұшыраған.Микроскопиялық зерттеу кезінде жасушалық жалқақ табылады,кілегей қабықтарды өзгеріске ұшыратып,түлетеді.Ал асқазанда микроскопиялық өзгерістер болмайды. Анықтау.Клиникалық көріністеріне қарап анықтаймыз, ол диареяға тән екені күмәнсіз.Нәжісі жұмсақ,сұр түсті,иістенген жаман иісі бар.Азықты және суды пайдалануы өте жоғры мөлшерде,бойының өспеуі және арықтау. Емі мен алдын алу шаралары.Нитрафуран тобындағы дәрі-дәрмектерді ( нитрофурзон,т.б.) азықпен бірге 21 күн көлемінде береміз. Алдын алу шаралары қарастырылмаған.Сұр диареямен ауырған жануардың төлін қалдырмаған дұрыс. Майлы гепатоз. Ауруға зат алмасудың бұзылуы,бауырда мөлшерден тыс майдың жиналуы тән.Семірудің алиментарлық,токсикалық,гипоксемиялық және дистрофиялық түрлерін ажыратамыз. Себептері мен дамуы.Етқоректі терісі бағалы аңдарда дұрыс азықтандырғанда бауырда май қараша-ақпан айларында жиналады және физиологиялық құбылыс боып табылады.Құрамында жоғары калориялы майлы азықпен осы немесе басқа периодта азықтандырғанда бауырдың жасушаларында шамадан тыс май жиналып,оның қызметінің бұзылуына әкеледі. Ағзаның майлы дистрофиясы сонымен қатар белок жетіспеушілігі болғанда (лактация кезеңінде ағзаның азғындалуы,күшіктердің гипотрофиясы ) және азық құрамында күкірт құрамдас амин қышқылдары болғанда ( көп мөлшерде сүйектен жасалған азықпен азықтандырғанда),бактериялардың улы өнімдерінен ( Cl. Perfringens ) және саңырауқұлақтармен (Aspergillus ulger, Aspergillus flavus) аң шаруашылығында қолданылатын азықтар зақымданғанда болады. Бауырдың уланудан май басуы ағзаға құрамында фосфоры бар препараттар, сынап,егеуқұйрыққа қарсы уы,қорғасын және т.б. улы заттар түскенде болады.Улану және күзендердің бауырының зақымдалуы балықпен азықтандырғанда, консерві және көп мөлшерде натрий нитратын бергенде болады.Соның салдарынан болатын диметилнитрозаминнің улы қасиеті бар.Жіті майлы цистрофия салдарынан гипоксия қалыптасады, мысалға аңдарды тасымалдау техникасы бұзылғанда. Белгілі бір сатыдағы аурудың өршуі ағзаға витамин жетіспегенде болады ( Е,В12,К,холин, фоли қышқылы). Белгілері. Ауру басталған кезде белгілері айқын емес.Жануарлар азықтан бас тартады, суды көп ішеді,жүн талшықтары жылтырлығын жоғалтады, ұйпа-тұйпасы шығады. Кілегей қабаттары ағарып, тіпті сарғыш тартады.Өлер алдында жүрісі қиқалақтанып, артқы аяқтары салданады. Ірі аналықтарда іш тастау байқалады. Анықтау.Қан мен несепті зерттейді.Тимол сынамасын алған дұрыс,белоктарды электрофоретикалық бөлшектеу жасаймыз және несепті билирубинге зерттейміз. Емі мен алдын алу.Ең бірінші диеталық азық,липотроптық препараттар мен витаминдерді тағайындаймыз. Белок гидролизаттарын бос аминқышқылы ретінде пайдаланамыз ( аминопептид-2, гидролизин Л – 103 ) оны жануарларға парентеральді немесе азыққа 5-10 мл қосу арқылы береміз.Липотропты әсері бар препараттардан метионин, липокаин, В6, В12, С, Е витаминдерін, холин, фолий қышқылын қолданамыз.Ағзадағы улану мен зат алмасуды қалпына келтіру үшін электролиттердің ертінділерін қолданамыз.Және де глюкоза ( натрий хлориді 9 г ,калий хлориді 0,2 г, кальций хлориді 0,2 г, натрий гидрокарбонаты 0,2 г,глюкоза 1 г, су дистилденген 1000 г.) Азыққа шикі бауырды қосамыз,10-15 г ,балық, жаңа тоңазытылған субазықтар, көк сүт, ірімшік, жасыл шөп, жартылай витаминдер ( пушновит және т.б. ), Е, В6, В12, В15 витаминдері. Дәріс №12.Өзін-өзі тексеру сұрақтары Дәріс №13. Дәрістің атауы. Хирургиялық аурулар Сұрақ атауы 1 Хирургия жөнінде түсінік {Дәріс конспекті} Сұрақ атауы 2 Жарақат және жарақаттану туралы түсінік. {Дәріс конспекті}
Оперативті хирургия топографиялық анатомияны, операция ережелері мен тәсілдерін оқытады. Жалпы хирургия барлық хирургиялық пәндердің негізі ретінде, жалпы организмдегі, мүшелер тобында немесе ұлпа жүйесіндегі хирургиялық патология ны болдырмау және емдеу әдістерін оқытады. Аймақтық хирургия мал тұлғасының кейбір аймақтары мен мүшелеріндегі хирургиялық ауруларды оқытады. жүктеу/скачать 0.63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|