Дәріс 19, 20 Құбыр жолының пайда болуы және дамуы

Дәріс 19, 20 Құбыр жолының пайда болуы және дамуы

Сұйық заттардың ағымы үшін арналған құбыр жолдары коммуникация ретінде ежелден белгілі. Алғашқы 6,5 км ұзындықтағы мұнай құбыры 1865 ж. АҚШ-та құрылды. Ресейде диаметрі 100 м және ұзындығы 12 км болған алғашқы мұнай құбыры 1870 ж. Балахнинскіні Баку өңіріндегі мұнай өңдеу заводымен байланыстырды. 1897-1909 ж.ж. диаметрі 200 м құбырлары бар мұнай құбыры Бакудан Батумиге (850 км) дейін керосинді тасымалдау жүргізілді, ол В.Г.Шухов жетекшілігімен жобаланып, құрылды. Кейінірек жаңа мұнай орындарынан порттар мен қалаларға кішігірім құбыр жолдары салынды: Грозный-Петроводск-порт Махачкала, Туха – Краснодар, Доссор- Ракуша және т.б.

Көмір, отын, мұнайды өңдеу жолымен алынатын газды жіберуге арналған кішігірім бағыттарды ескермесек ресейде газ құбырлары транспорты болмады деуге болады.

Газ өнеркәсібі аймағында магистралды және жергілікті газ құбырлары болады. Қазіргі құбыр жолдары транспортының техникалық базасы күрделі және әртүрлі. Құбыр жолдары транспортының техникалық қамсыздануының негізгі элементтері болып мыналар саналады:

Құбыр жолы, яғни электро қорғаныс құрылғылары мен байланыс желілері бар, жалғанған және изоляцияланған құбырлардан тұратын магистраль. Олардың сызықты бөліктері - өзендер, көлдер, автомагистральдар арқылы өтетін жер үсті және жер асты құбырлары.

Сұйық немесе газ тәріздес өнімдерді негізгі немесе аралық станциялар түріндегі құбырлар бойынша транспорттау үшін араналған перекачечные және компрессорлы станциялар.

Жөндеу кезіндегі жеке учаскелердің жабу және параллель немесе қиылысқан магистральдарды бөлу немесе қосу үшін арналған құрал сызықтық торап деп аталады.

Мұнай құбырларын техникалық қамсыздандыру кешеніне мұнайды газсыздандыруға және сусыздандыруға, мұнайдың қою түрлерін қыздыруға арналған құрылғылар кіреді. Алғашқы газ құрбыларының магистральдарында 12-25 атм. жұмыс қысымы ұсталынды, кейінірек ол 2 есеге өсті.

Құбыр көлігі ең алдымен газ, мұнай, металдар тасу үшін арналған. Тағайындаудың тәуелділігіне және территориялық орналастырулар магистральды және мұнай құбырлары өнімдерін және тұтынулар – зауыттар немесе танкерлерге шамадан артық жүк тиеуге арналған теңіз порттары жатады.

Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау министрлігнінің Нұра-Сарысу департаментінің Балқаш қаласындағы инспекторлары 2007 ж 9 қантарда жарық көрген. Қ.Р. экологиялық кодексін, ҚР әкімшілік бұзушылық туралы кодексін және басқа да заңдар мен актілерді басшылыққа ала отырып жұмыс істейді. Инспекторлар «Балхаш экоорталығы» , «эком» қоғамдық ұйымдарының қатысуымен колледж студенттерімен көл жиегін тазалау жұмыстарын жүргізді және Литвинов терегін отырғызуға ат салысты. Қоршаған ортаға аса ықпал ететін Балқаш қаласында үш кәсіп орын жұмыс істейді, олар ЖШС «Қазақмыс корпорациясы», Балқаш мыс қорыту зауыты, кен байыту фабрикасы мен жылу-электр орталығы. Қала кәсіпорындарының қоршаған ортаны қорғау шаралары балқаштың солтүстік жағалауында орын алып отырған атмосфералық ауаның ластануы, халықты таза ауыз сумен қамтамасыз ету, мыс кендерін пайдалану және қорыту кездеріндегі пайда болған көп тонналық қалдықтардан Балқаш көлін қорғауға бағытталған. Ұйымдастырылмаған қалдықтар арнайы полигондардың жоқтығына байланысты жердің әр жерінен орын алады. Балқаш қаласы ішерлік сапалы сумен Тоқырауын жер-асты су көзінен қамтамасыз етіледі. Төменгі Тоқырауын жер асты су көздері. Тоқырауын алқабы сағаларында төрттік алллювиальдық бөлініп шығуларға сабақтасқан. Литологиялық су жинақтау кендері сирек, ұсақ жұмыр тас қоспалары және ірі құмдақтар арасынан, су линзасы бар сазды қабаттардан тұрады, оның сулы қабаты солтүстіктен оңтүстікке қарай 0,5 метрден 12 метрге дейін ұлғайады.

Құбыр транспортының:

1. 
   Магистральдық мұнай және мұнай өнімдерін тасымалдау құбырлары;
   
2. 
   Жергілікті маңызы бар мұнай құбыры;
   
3. 
   Магистральдық газ құбырлары;
   
4. 
   Жергілікті маңызы бар газ құбырлары сияқты негізгі түрлері бар. Құбыр транспорты жүйесіне сондай-ақ су құбырлары да кіреді.
   

Кейінгі жылдары тереңдік насостардың жетіспеуінен төменгі – Тоқырауын су алғышы резервсіз жұмыс жасауда, 41 төтелінің тек 24 ғана жұмыс істейді, оның 21- қалаға, 3-і саяқ кентіне су айырады.

1995 жылдан бері «Балқаш үстімен» ӨБ сумен ағынсыз жабдықтау жұйесіне өткен.

Барлық кәсіпорын сулары қалдық қоймасына түседі. Арнайы екі тоғанда су тұнып, байыту фабрикасына қайта қолдануға алынады. Бұл шара Балқаш көлің ластамау үшін жасалған. Бірақ, су ластаушы оқшау көздері де кездеседі. Көлге антропогендік салмақ жағада орналасқан өнеркәсіп комплектерінің су мен биоценозды ластауы әсерінен ғана емес, Іле мен Қаратал өзендері арқылы көлге түсетін лас заттардың, әсіресе олардың құрамындағы микроэлементтерінің шектеуден асап кеткен кең спектрі әсерінен болады. Кәсіпорындарды тексеру барысында территорияларда тұрмыс қатты қалдықтарын, құрылыс қалдықтарын орналастыру, жерге жанар-жағар шайлар төгу сияқты келеңсіздіктер кездеседі. Мұндай кемшіліктер үшін 22 субъектіге 153966 теңгеге айып салынды.

Магистральдық құбырларды қолданудың үлкен маңызы бар, ол мұнай өнімдерін және газды кез-келген бағытқа, толассыз аз шығын жұмсақп тасымалдауды қамтамасыз етеді.

Қазақстанда құбыр транспортының дамуы мұнай өндіру мен мұнай өндеу, газ өнеркәсібінің жедел қарқынмен өркендеуімен байланысты болып отыр.

Дүние жүзіндегі ең ірі мұнай құбырларының бірі -1960-64 жылдары Ресей, Польша, Германия, Чехославкия және Венгрия бірлесіп салған «Дружба» мұнай құбыры ұзындығы 5 мың км-ге жуық.
Дәріс 21, 22 Қалалық транспорттың пайда болуы және дамуы. Қалалық тасымалдау транспортының өсуі.

Даму тарихы: 16-18 ғасырдан бастап әсіресе Ресейде көптеген өнер тапқыштар өзі жүретін экипаждардың әр түрлі схемаларымен конструкцияларын жасай бастады. Орыс механиктері Л.Л. Шамшуренков (1752) және И.П. Калибин (1785) жасаған педальді арбалар осы күнгі автомобильдерге тән механизмдерінің біразы қолданылды. Сол кезде шыққан бу машинасын пайдаланып, француз инженері Н.Ж. Кюньо (1769) алғашқы автомобильін жасады. 1879 жылы орыстың өнер тапқыш конструкторы О.С. Костович бензинмен жүретін карбюраторлы двигатель жасады. Жеңіл де ыңғайлы, жүрісі шапшаң және үнемді іштен жанатын двигательдің шығуымен автомобиль конструкциясы тез дами бастады. 1885-87 жылдары неміс конструкторлары Н.Ф. Бенс мен Г. Даймлер бірінші болып іштен жанатын двигалелі бар автомобиль жасады. М.Р. Брилинг пен Е.О. Чудаков құрған отандық автомобиль мектебі автомобиль конструкциясын жеңілдіруде, оның пайдалану көрсеткіштерің жақсартуда маңызды роль атқаруда.

20 ғасырды урбандалу ғасыры деп атайды, ол қалалар саны мен көлемінің қарқынды өсуіне байланысты. 1900 жылы қалаларда 13,6% тұрғындар болды. 1978 ж жер бетін мекендейтін адамдардың 40% қала тұрғындары құрды. 1000 жыл ішінде Ресейде 860 қала пайда болды. Қалалармен бірге транспорттық жүйе де дамыды. Көне қалаларда Қоғамдық транспорт болмады. Қалалардың өсуімен қатар, транспортқа деген үлкен сұраныс транспортты жеке сала ретінде бөлді. 18 ғасыр басында Петр 1 патшаның бұйрығымен Мәскеуде Кремль көшелерінде тас төселді. Петербургтегі бірінші көпір 1820 жылы салынды. Ол ағашпен қапталды. Инженер В.П.Гурьев осындай жолдармен поездарды және бу тигачтарын жүргізуді ойластырды. Мәскеу көшелері ағашпен төселді. Транспорт құралдарын мамандандыру ерекше конструкциялардың құрылуына әкелді. Бастапқыда қалалық теміржолдар: трамвай мен метрополитен, кейінірек маманданған автобустар мен таксилерді бөлу бойынша қалалық автокөлік транспорты пайда болды.

Қазіргі кезді қалалық транспорттың негізгі құралы ретінде: автокөліктер, автобустар, трамвайлар, троллейбустар, метро, өзен немесе теңіз кемелері қолданылады.

Автомобиль: рельссіз жолмен жүк және жолаушылар тасуға арналған машина. Автомобиль түрлері атқаратын қызметіне қарай автомобильдік транспорт, арнаулы және жарыс автомобильдері болып бөлінеді. Соның ішінде негізгісі – транспорт автомобильдері. Олар адам және жүк тасуға арналған. Автомобильдер тиісті жабдықтармен жабдықталып, көше сыпыру, өрт сөндіру, жүк тиеу, жүк түсіру сияқты кейбір өндірістік операцияларды атқаруға пайдаланылады (автокран, авто компрессор, өрт сөндіруші машинасы, көшпелі жөндеу шеберханасы т.б).

Жарыс автомобильдері спорттық жарыстарға арналған. Транспорт автомомильдері жолаушылар және жүк автомобильдері болып бөлінеді. Жолаушылар автомобильінің жеңіл автомобильдер, автобус сияқты түрлері бар.

Жеңіл автомобиль жеке жолаушылар тасуға арналған. Екіден сегізге дейін кісі отыратын орны болады. Жеңіл автомобиль қорабының типіне қарай лимузин (қорабы жабық), кабриолет (қорабы жағынан матамен жабылған), фаэтон (қорабы ашық) болып бөлінеді.

Тасымалдау түрі бойынша барлық қалалық тасымалдау құралдарын жүк және жолаушылар тасымалына бөлуге болады. Жүк тасымалдаулары қала аймағында ортақ белгіленген автокөліктермен іске асырылады. Жүк тасымалының біраз бөлігі қалалық теміржол жүк поездары, жүк кемелері, трамвай және троллейбуспен жүзеге асырылады.

Қалалық транспорттың күрделі бөлігін жолаушылар тасымалы алады. Революцияға дейінгі Ресейде жолаушылар транспортының негізінде гужевой транспорт ретінде қолданылған. 40 ж алғашқы тізбекті арбалар(11-адамдық) пайда болды. 18 ғ 70 ж электрлік трамвайларды қолдану мүмкіндігі туды. Электрлік трамвай Петербургте 1880 ж, ал Киевте 1892 ж сынақтан өтті.

Жолаушыларды жаппай тасуға автобус пайдаланылады. Автобус – 9 және одан да көп жолаушыға арналған қоғамдық пайдаланудағы автомобиль. Алғашқы автобус 20 ғасырдың басында шығып, 1- дүние жүзілік соғыс кезінде кеңінен тарады. Пайдалану мақсатына қарай автобус қалалық, қала маңылық, қала аралық, жергілікті т.б. болып бөлінеді. Қалалық автобустың бірнеше есігі, орындықтары, жолаушылар түрегеп туратын алаңдары болады.

Қала маңындағы автобуста түрегеп тұратын алаң шағын болады, оның есесіне орындық саны көбейтіледі. Қала аралық автобус қатты немесе жұмсақ орындықтармен жабдықталады. Онда жылытқыш және желдеткіш жұмыс істейді.

Жергілікті автобустар көбінесе селолық жерлерде аудан іші және аудан аралық маршруттар бойынша жолаушылар тасиды.

Такси, таксомотор - жүрілген жолға таксометрдің көрсетуі бойынша ақы ұстап, жолаушылар және жүк тасымалдауға арналған автомобиль. Алғашқы Такси 1903 жылы Лондонда, ал 1907 жылы Петербургте пайда болды.

Трамвай (ағыл. tramway, tram-вагон, арба және way-жол) – контактілік сым арқылы келетін электр энергиясымен қоректеніп, рельс жолмен қозғалатын маторлы вагон. Трамвайдың алғашқы нұсқасы болып 1876 жылы орыс өнертапқышы Ф.А. Пироцкий ұсынған электр двигательі бар «рельстік экипаж» саналады.

Ол 1880 жылы тұрақты тоқпен қоректенетін күштің электр двигательі бар вагонды құрастырып сынаудан өткізді. 1881 жылы Рихтерфельдте (Германия) жылдамдығы 30 км/сағ болатын 20 орындық вагон пайдаланылуға берілді. Ресейде 90-шы жылдардан бастап трамвай жүйелі түрде пайдаланыла бастады. Қазіргі трамвай шаруашылығы күрделі комплекс болып есептеледі. Оның құрамына рельс жолы, автоблокировкалау жүйесі, күштік тарту желісі, жылжымалы құраммен қызметтік жүйе т.б жатады. Трамвайды энергиямен қоректендіру күштің тарту желісі арқылы жүзеге асады. Айнымалы тоқ қосалқы күштің тарту станциясы арқылы тұрақты кернеуге түрленіп контактілік желіге беріледі. Ал маторлы вагонның контактілік желі сым бойымен сырғанайтын тоқ қабылдау тетігі болады. Кері сым ретінде рельс пайдаланылады.

Жалпы көлік барлық салада маңызды рөл атқарады. Қазіргі кезеңде оның мағынасы күннен–күнге өсуде. Бүгінгі мемлекеттің өсуі қуатты көліктің қолында.

Халықтың өсуі, заттық қорлардың артуы, урбанизация, ғылыми техникалық революция, сонымен қатар табиғи - георгафиялықтар, экономикалық, саяси, әлеуметтік және басқа факторлары, бүкіл әлем даму алдында масштабында және сапасы да қарым қатынасқа әкеліп соқты. Сонымен қатар жоспарда транспорттың ұшырауы бірінші болып тұрды.

Электромобильдердің барлық түрлері жеңіл электро транспорты құралдардың қатарына жатады.

Электромобиль - дөңгелектері аккумулятор батареяларымен қоректенетін электроматордан шығатын транспорт құралы. Алғашында ол Англия мен Францияда 19 ғ. 80 ж. басында, яғни іштен жану автокөліктерінен ертерек пайда болды. 1899 ж. И.В.Романовпен құрастырылған транспорт құралы электрлік болып саналады. Бұндай машиналардағы ауырлық электродвигателі 1 кг-ға, электросиымдылығы 20 Вт/сағ болатын қорғасынды аккумулятор батарейлерімен қоректенеді.

Қуаттылығы 20 КВт двигательді 1 сағ қоректендіру үшін массасы 1 т қорғасынды аккумулятор қажет болды. Сондықтан іштен жану двигательдерін шығарғаннан кейін автокөліктер өндірісі қарқынды ұлғая түсті, ал электромобильдер маңызды экологиялық мәселелердің туындауына себепші болды. Біріншіден, климаттың өзгеруіне әкелген залалы, екіншіден генетикалық тұқым қуалаушылық негіздерінің бұзылуынан болған көптеген адамдардың иммунитеттерінің төмендеуі.

Электромобильдің көріктілігі әркімге ұнады. Бірінші кезекте, ол зиянды заттар бөлмейді.Екінші артықшылығы–құрылысының қарапайымдылығы. Электродвигательдің транспорттық құралдарға тән жақсы сипаттары бар: аз жылдамдықта айналу уақыты көп, бұл фактор бір орнынан қозғалғанда немесе жолдың қиын жерлерін өту үшін өте маңызды. Үшінші артықшылығы екіншісінен шығады, яғни электромобиль қарапайым автоға қарағанда қатты күтімді қажет етпейді: жөндеудің аздығы майды көп қажет етпейді, суыту жүйесі қарапайым, ал отын жүйесі (қыздыру жүйесін санамағанда) мүлдем жоқ.

Бірақ электромобиль біз ойлағандай қарапайым емес: оған кернеуліктің күрделі түрлендірушілері және орналастырылуы қиынға соғатын көптеген ауыр және үлкен аккумуляторлар керек. Басты кемшілігі – батареясының электро сиымдылығының аздығы. Литрлік бензин багының салмағы 50 кг құрайды, бұл жанармай жарты мың километрден астам жолға жетеді. Мәселелер электромобильдердің отынынан энергияны өңдейтін алғашқы электроэнергия көздерімен қоректенуімен шешіледі. Электроэнергия көздері : сутегі мен оттегін қолданатын отын элементтері табылады. Оттегіні ауадан алуға болады, ал сутегіні сығылған немесе сығылмаған түрінде, сонымен қатар гидриттерден алуға болады. Көптеген бастаушы автомобильдердің фирмалары электромобильмен жұмыс істейді, және көрмелерде белгісіз машиналарды жиі көруге болады. Әлемде әйгілі электромобильді Польшада әзірлейді. 200 ден астам даналарын Шығарған. Шығыс Германияда «көлік-систем-техник» 10 тұп тұлғаларын шығарды.

1994 жылы «Ямаха» Жапон компаниясы қосымша электр жетегімен жүретін велосипед шығарды. Бұл электро велосипед өте ыңғайлы, экологиялық таза транспорттық құрал, ең аз шығынды талап ететін және гаражбен аялдамада мүлдем аз орын алады.

Көп санды жобалар арасында мәселелердің шешімін табатын, жиі кездесетін ұсыныстар, соның ішінде рельстермен жүретін автомобиль.

Рельсте тұрған көлікті басқарып керегі жоқ – жүргізуші программаны қосып, сонымен қатар жолаушы өзі ұйықтай алады, оқиды, интернетке шығуға немесе теледидар қарауға мүмкіндігі бар. Хабарлама диспетчерге беріледі және автоматты жүйе барлығын өзі басқарады. Рельспен жүру жылдамдығы 120 км/сағ деп болжайды. Тағайындалған жерге келген кезде жүргізуші машинадан шығып өз жұмыстарына аттануына болады. Автоматика өзі автомобильді жақын аялдамаға жеткізеді.

Жоғарғы қуаттылығы бар энергияны конденсаторлық жинаудың аралық энергия көздерін қолданумен отындық элементтер массасын азайту мүмкіндіктері жасалуда. Электро машинамен байланысқан супер маховиктің аралық энергия жинақтағышы ретінде қолдану өте эффектті болып саналады.

Супер маховик – тұтқыр орталықта волокндар мен жолақтардан дайындалған маховик. Супер мехавиктің энергиясы аз литтік маховиктердің берілген параметрлерінің мәндерінен бірқатар үлкен, сонымен қатар оның қауіпсіз жарылу қасиеттері бар.

Бұндай схемалар Mechanical Technology Inc.(АҚШ), EDO Energy (АҚШ), және Ливерморск белгілі ұлттық зертханасы (LLNL, США) фирмаларының гибритті электромобильдерінің жаңа үлгілері жасалынды. Жүздеген Вт*сағ/кг-ға жететін кевлар мен графиттен жасалған супермаховиктің энергиясы оның массасын бірнеше кг-ға азайтады(200 Вт*сағ/кг энергиясында 2 КВт*сағ жинақтағышқа массасы 10 кг супермаховик қажет). Алайда ауырлық двигателінен басқа, максималдық қуаттылыққа есептелген, сондықтан ауыр жинақтағыштың электро машинасы бұл схеманың эффектілігін төмендетеді. Сонымен қатар ауырлық двигатель сияқты ол айналымды болуы керек( мотор, генератор), ол приводты қосымша қиындатады.

Проф. Н.В. Гулиамен ұсынылған электромобильдің жаңа концепциясы электро- және автокөлік құрылғыларын максималды унификациялау және жақындатудан тұрады.

Мәскеу Мемлекеттік индустриалды университеті (МГИУ) АМО ЗиЛ-мен бірлесіп, жаңа планетарлы дисктік вариатор негізінде сатысыз беру қорабын құрастыру жұмыстарын жүргізуде. Дисктік вариатор негізіндегі сатысыз беру қорабының жаңа концепциясы жеңіл көліктерде қалай қолданылса, электромоторды энергия көзіне қосатын жүк көліктері мен автобустарда солай қолданылады.

Осылайша сұраныс берушінің талабы бойынша двигателді отсекке жылу-механикалық двигатель немесе жаңа энергия блогына отын энергиясының кез-келген химиялық түрлендірушісі құрылған. Ары қарай қарапайым автокөліктердегі сияқты энергия блогының валы беру қорабымен жалғанады, дәл осы жағдайда сатысызбен. Бұндай беру қорабы жақында тіпті қарапайым автокөліктерде аз эффектілі сатысыз бен алмастырылады. Нәтижесінде қарапайым автокөлікпен максималды деңгейде унификацияланған жаңа электромобиль концепциясын аламыз.

Жаңа концепция электромобильдерінің артықшылығы неде? Авокөлікпен салыстырғанда, отынды қолданудың жоғарғы эффективтілігі мен экологиялық қауіпсіздігі. Отындық элементтердегі зиянды заттар жоқ деп айтуға болады. Дәл осындай артықшылықтар электромобильмен салыстырғанда жаңа концепциялы электромобильдерде бар, осы айырмашылықпен қалдықтардың орны машинаның өзінде емес, электростанцияларда.

Отындық элементтері мен маховиктік жинақтағыштары бар электромобильдің гибридті констукцияларына көшумен салыстырғанда, мысалы, "BMW" фирмасымен ұсынылған және жүзеге асқан, жаңа концепцияның артықшылығы - аз гибратты-массалық көрсеткіш және электромашинаның жоғарғы КПД-сы. Бұл жаңа электромашина концепциясының әмбебап емес, айналымдық , ал аз маманданған жылдамдықты, тұрақты қуаттылықпен жүктелген, максималдыдан бірқатар төмен және айналудың жоғарғы жиілігінде. Екінші ерекшелігі қайта қосылатын режимдегі үш фрикционды муфта немесе тежеулермен күрделі дифференциалды механизімінің жоқтығында. Үшінші ерекшелігі айналу жиілігін баптау процессі мен супермаховиктен жүру дөңгелектеріне дейінгі жағдайлар электро құрылғымен емес, жоғарғы КПД-сы бар механикалық вариатормен жүзеге асады. Әсіресе бұл тежеу кезінде энергияны рекуперациялау процессіне қатысты, нәтижесінде машинаның кинетикалық энергиясы супермеховикке көшеді. Бұл энергияның беру жиілігі, процесс КПД-сы бойынша электро трансмиссия механикалық вариатормен салыстыруға келмейді. Және соңғы ерекшелігі дәстүрлі автокөліктік схема сияқты және бар двигательдермен жаңа энергия блогын габаритті - массалық көрсеткіштері энергия көзінің бір түрін екіншісіне оңай алмастыруға мүмкіндік береді, нәтижесінде автокөлік, сонымен қатар гибридті экономикалық және динамикалық жаңа концепция электромобилін алуға болады.

Қалай болса да, электромобильге деген сұраныс көп. Сонымен қатар, онымен бәсекелестік жоқ орындар бар. Мысалға, бәлемге белгілі гольф ойындарының алаңдарын алайық. Инвентарь мен қызмет көрсететін персонал қарапайым конструкциялы , төбесіз, есіксіз, қысқартылған кузовты, жеңілдетілген, қауіпсіздік жүйесі жоқ электромобильге автокөліктің салмағын арттыру үшін барлығын орналастырады. Қарапайым машиналар жабық ғимараттарда: зиянды қалдықтардың болмауын талап ететін қоймаларда, цехтарда тасымалдауға өте ыңғайлы. Туристерді курорттарда, ұлттық саябақтарда тасымалдауға – осындай электромобильдер кең қолданылады, бірақ бұнда олар автокөліктермен бәсекелесе алмайды.

Монокар – бұл машина автомобиль шанағымен және конструкциямен өтетін бөлім.


Осындай машина өте ыңғайлы, жүк көтергіш, автомобиль қауіпсіздігімен, ептілікпен, үнемділікпен және мотоцикл өткізгішімен қамтамасыз етілген.

Монокараның техникалық мінездемелері:

Ұзындығы - 4000 мм

Ені – 1500 мм

Биіктігі – 1500 мм

Орын саны – 3 кісі

Шанақ есіктерінің саны – 2

Отын шығыны – 1 л көп емес

Аз салмақ (400 кг көп емес) басқаруда қарапайым және қызмет етуде.

Дара ұшу аппараттар

1954 жылғы Heller Helicoptersкомпаниясында өте кішкентай алмалы-салмалы тік ұшақ бірінші үлгілерінен жасалынған болатың. Ол Rotor cycle деп аталды және ол американың әскерлеріне арнайы жасалған болатын. Егер олардың ұшақтары жау қолына түскен болса, олар майдан сызығы арқылы ұшақтар «өздеріне» қайту керек болды. 1957 жылы 10 қаңтар күні Rotor cycle аспанға көтерілді. Байқау нәтижесінде авиация зауытымен Сандерса Роя атты ағылшын тағы 10 тік ұшақ жасау үшін келісім шартқа отырды. 1962 жылдың аяғында 12 Rotor cycle жасалынған болатын: оның 7 әскери ал 5 азаматтық.

Ұшқышсыз тікұшақтар

"Ұшқышсыз" масса бойынша ерекшеленеді (10-15 тонналы гигант авиамодельмен салыстырылатын жарты килограммдық салмақтағы аппарат) , биіктігімен және ұшу ұзақтығылығымен ерекшеленеді. 5 кг-ға дейін («микро» класс) ұшқышсыз ұшатын аппараттар кез келген кіші алаңнан ұша алады және сонымен қоса, 1-2 километр биіктікке көтеріледі және ауада 1 сағаттан кем уақытта бола алады. Ұшқыш барлаушы секілді оларды, мысалға, орманда немесе тауда әскери техника мен террористерді табу үшін қолданады.

"Ұшқышсыз" класының «микро» массасы небәрі 300-500 грамм, көрнекі түрде айтсақ, терезеге қарауға болады, сондықтан оларды қалалық шарттарда қолдануға болады.

«Микродан» кейін ұшқышсыз ұшатын аппараттар 150 кг.-ға дейін «мини» массалы классы. Олар 3-5 км биіктікте жұмыс істейді, ұшу ұзақтылығы 3-5 сағаттан тұрады. Келесі класс "миди". Бұл 200 – ден 1000 кг – ге дейін массалы неғұрлым ауыр көп мақсатты аппарат. Ұшу биіктігі 5-6 км дейін жетеді, ұзақтылығы 10-20 сағат.

Сонымен, 1000 кг-нан 8-10 тоннаға дейін массалы"макси" аппараты. Олардың төбесі 20 км, ұзақтылығы – 24 сағаттан артық. Таяуда "супермакси" классындағы машиналар пайда болуы мүмкін. Олардың салмағы 150 тоннадан асуы мүмкін. Мұндай «ауыр жүктілік» бортта әртүрлі тағайындалудың үлкен мөлшердегі аппаратурасын көтереді және өте кең тапсырмаларды орындай алады.

Егер ұшқышсыз ұшатын аппараттардың тарихына жүгінсек, онда олар 1930 жылдың ортасында пайда болды. Бұл оқу атысында қолданылатын дистанциялы басқарылатын ауалық нысана болған. Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін, дәлірек айтса, 1951 ж. авиаконструкторлар ұшқышсыз тікұшақ-барлаушышыларды құрған. Соққы тағайындау машинасын өңдеу үшін тағы да 20 жыл қажет болған. 1970 -1980 жж. Бұл мәселемен П. О. Сухов, А. Н. Туполев, В. М. Мясищев, А. С. Яковлев, Н. И. Камов конструкторлық бюролары айналысқан. Туполевтік КБ-нан "Ястреб", "Стриж" ұшқышсыз барлаушылар мен қазір көп қолданыстағы-"Рейс", сонымен қатар "Кулон"-мен сәйкес келетін “Коршун” соққысы шықты.Ұшқышсыз тікұшақтармен сәтті айналысқандың бірі – Яковлев КБ болды, онда "мини"-класс аппараттары өңделген. Олардың ішінен ең сәттісі және қазіргі уақытқа дейін қолданылатын "Пчела" комплексі болды.

1970-1980 жж. “ұшқышсыздарды” өңдеудің бірінші толқыны ұзақ уақытқа дейін тынышталып қалды. Осы жылдары “ұшқышсыздармен” белсенді жұмыс істеген "Сокол" Казандік тәжірибелі-конструкторлы бюросы болды. Негізгі бағыты – әртүрлі әскери комплекстер әскери әрекеттері мен жердегі қызметтерде өңделетін ұшқышсыз ауалық нысана болды. Бүгінгі таңда "мини" және "миди"-класты ұшқышсыз аппараттар кең көлемде қолданылады. Олардың өндірісі көптеген мемлекеттермен бәскелесе алады, сондықтан бұл тапсырмамен кішігірім зертханалар немесе институттар жұмыс істей алады. "Макси" класты аппаратарын құру үшін бүтін авиақұрылысты комплекстің ресурстары қажет. Біріншіден, олар өмірлік қамтамасыздану, қорғау, шартқа сәйкестендіру жүйелерін жабдықтау үшін арналған арзан ұшқыштық тікұшақтар. Енді ұшқыштарды дайындау қажет, ал үшін қаншама қаржы қажет. Нәтижесінде сол немесе басқа тапсырмаларды орындауға кететін шығынды азайту үшін борттағы экипаждардың болмауы..

Екіншіден, жеңіл ұшқышсыз ұшатын аппараттар (ұшқыштық тікұшақтармен салыстырғанда) аз отынды қажет етеді.

Үшіншіден, ұшқыштық тікұшақтардан өзгешелігі, ұшқышсыз машиналарға бетонмен жабылған аэродромдар қажет емес. Небәрі 600 метр ұзындықтағы ұшатын-қонатын қара жолақты салса болғаны. Бұл өте маңызды аргумент, сондықтан Украинадағы аэродромдардың 70%-ы қайта құруды қажет етеді, бірақ қазіргі уақытта – жылына бір аэродромды жөндей алады.

Ұшатын аппараттары типті таңдаудың негізгі критериі болып табылатын –бағасы.

Есептеу техникасының қарқынды дамуының арқасында “ұшқышсыз” борттық компьютерлер - “толтыру” арзандатылды.Бірінші аппараттарда ауыр және қолайсыз аналогтік есептеу машиналары пайдаланылды. Жаңа цифрлы техниканың енгізілуіне байланысты олардың “миы” тек арзандатылған жоқ, сонымен қатар ақылдырақ, тұтас және жеңілдірек болды. Бұл бортта ұшқышсыз тікұшақтардың функционалды мүмкіндіктеріне тәуелді аппраттарды көп мөлшерде алуды білдіреді.

Ұшқышсыз тікұшақтар спутниктермен мен телекоммуникациялық желілерді құру және навинациялық жүйелер сферасымен бәсекеге түсе алады.

“Ұшқышсыздарда” жиіліктің көп диапазонында Жер бетін үздіксіз тәулік бойы қадағалауды қояды. Оларды қолдана отырып, ауалық және су транспорттарының қозғалысын басқаратын және бақылауды ұстайтын мемлекеттің ақпараттық өрісін құруға болады, сол себепті бұл машиналар жерлік, ауалық және спутниктік локатордың функциясын өзіне жүктеу жағдайына ие болады.

Ұшқышсыз ұшатын аппараттар геологиямен, экологиямен, метеорологиямен, зоологиямен, ауыл шаруашылығымен, климатты зерттеумен, пайдалы қазбаларды іздеумен байланысты ғылыми және қолданбалы тапсырмалардың толық спектрін шешуге көмектеседі. Олар құстардың, сүтқоректілердің, бір үйір балықтардың миграциясы, өзендердегі метеошарттар мен мұздық күйлерінің өзгеруін, кемелер қозғалысын, транспорт пен адамдардың орын ауытыруын, аэро, фото және кино түсірілімді жүргізетін, радиолокациялық және радиоционды бағдарлауды, 100 м тереңдікке дейін енетін беттің көпспектрлі монитрлингін қадағалайды.

Азаматтық ұшқышсыз тікұшақтардың қолдану сферасы

Кіші өлшемді объекттерді табу:

• 
  ауалық
  
• 
  су беті
  
• 
  жер беті
  

• 
  әрең жететін аудандарда
  
• 
  стихиялық апат пен авария кезінде
  
• 
  халық шаруашылығындағы уақытша ауалық трассаларда
  

• 
  кемелерді іздеу мен табу
  
• 
  порттардағы авариялық жағдайларды ескерту
  
• 
  теңіз шекараларын бақылау
  
• 
  балық аулау ережелерін бақылау
  

• 
  байланыс жүйесі, сонымен қоса мобильді жүйе
  
• 
  телерадиохабарлау
  
• 
  ретрансляция
  
• 
  навигациялық жүйелер
  

• 
  аэрофототүсірілім(картография)
  
• 
  келісім шарт міндеттерін сақтау инспекциясы
  
• 
  (ашық аспан режимі)
  
• 
  гидро-метеожағдайларды бақылау
  

• 
  радиациялық бақылау
  
• 
  газды-химиялық бақылау
  
• 
  газды және мұнай құбырын бақылау
  
• 
  сейсмикалық датчиктарды сұрау
  

• 
  жердің сипаттамаларын анықтау
  
• 
  пайдалы қазбаларды бақылау
  
• 
  Жердің бетіндегі зоналау (100 м дейін)
  

• 
  Мұз жағдайын бақылау
  
• 
  теңіз толқынын қадағалау
  

1970 ж СССР-де үлкен биіктікпен және ұшудың ұзақтығына ие болатын ұшқышсыз тікұшақтарды жасауда ғылыми-зерттеу жұмыстары толықтырылды. Олармен ОКБ В. М. Мясищевтің "Орел" "макси"-классты машинасы өңделген. Онда жұмыс макетке дейін ғана барды, сонан кейін 10 жылдан соң қайтадан өңделе бастады. 20 км биіктікке дейін және ауада 24 сағат қозғалыста болатын модернизацияланған аппарат ұшуы мүмкін болды. Бірақ мұнда реформалық дағдарыс басталды, ал 1990 ж басында "Орел" бағдарламасы қаржы жетіспеуіне байланысты жабылып қалды. Мөлшермен сол кезде және сондай себеппен "Ромб" ұшқышсыз ұшатын аппараттар қысқартылды. Бұл өзінше конструкциялы "НИИ

ДАР"-мен сәйкес келетін тікұшақ құрылған. Оның массасы 12 тонна болды, ал қуатылығы 1,5 тоннаға дейін жетті.
Дәріс 27, 28 Транспорттың жаңа түрлері: монорельсті вагондар, мотор вагондар, поездар

Дәріс мазмұны:

1. 
   монорельсті вагондар
   
2. 
   мотор вагондар
   
3. 
   поездар
   

Әлемдегі ең атақты электромобиль Польшада жасалынады. Қазіргі кезге дейін 200 мың дана шығарылған. "Мелекс" электромобилі 2,4,6 орынға арналған қарапайым тип.ойын-сауық(мысал ретінде сол гольфты алайық) және спортқа, цех транспорты ретінде қоймалық жұмысқа есептелген. 880 кг массаның пайдалы күші-320, ал прицеппен –900 астам. Жүру қоры - 70 км. Максималды жылдамдығы - 23 км/сағ дейін.

Шығыс Германияның басқа "Транспорт-Системтехник" фирмасы таксидің 10 прототипін жасады. Пластмас кузовты бенс орынды машинаның салмағы-600 кг,жылдамдығы 80 км/сағ, жүру қоры 140 км. Батареялары - никель-

металлогидридті. Конструкторларға 2,5 м ұзыңдықтағы машина ішін кең қарапайым қылып жасады.

Жапониядағы "Honda" автомобиль компаниясы өзіне жаңа технологияларды қамтитын “гибритті” және кіші габаритті электрлік машиналарды жалға беру паркін құру жобасын қаржыландырады. Бұл жобаның іске асуын "Intelligent Community Vehicle System" атауын алған ("Аймақтық интеллектуалды транспорттық жүйе") – ICVS құрастырушыларының ойынша бұл транспорттың қоршаған ортаға деген зияның төмендетуге мүмкіндік береді.

City Pal кіші габаритті 3210 х 1645 х 1645 мм өлшемдегі тұрақты магнитіндегі синхронды двигателі бар электромобильді көрсетеді. Оның максималды жылдамдығы 100км/сағ, жүру қоры толығымен зарядталған аккумуляторларда 130 км.

Электромобильдердің ішінен ең үлкен деген қызығушылықты тудыратын бұл – аралас электрлік привод бар жеңіл электро транспортты құрылғылар. Солтүстік Америкалық "EV Global Motors" компаниясының президенті Ли Якокканың ойынша көп ұзамай электророллер, электроскутер, электромопед, бір немесе екі орынды мини-электромобиль, ал көбінесе - электровелосипед әрбір американдықтың гаражында тұратын болады. Болжамға сәйкес жақындағы 10 жылдықта жылда сатылатын индивидуалды электро транспорттардың көлемі әлем бойынша 10 млрд. құрайды. Америкалық мамандардың болжамы бойынша 21 ғ. 1 ширегінде екі дөңгелекті педалды машиналар автокөліктерді шығарып тастайды және біртіндеп негізгі қозғалыс құрылғысы болып табылады. Осындай болжамдардың негізі болып жатқандардың жалпы көрінісін нақтылайды. АҚШ пен Германияда автокөліктерден қарағанда велосипедтер көп сатылады.Велосипедшілердің шексіз тізбегін Дания, Голландия, Швеция және еуропаның басқа да елдерінің жолдарында көруге болады.

Электро велосипедтің екінші рет дүниеге келуі, 1994 жылы жапон компаниясы "Ямаха" қосымша электро приводты жаңа велосипед шығара бастады, ал қазір осы фирманың конструкторлары үшінші ұрпақ электро велосипедтің моделін құрды. Өткен жылы тек Жапонияның өзінде ғана 250 мың екі дөңгелекті "гибридтер" сатылды. "Ямахадан" кейін электро велосипед өндірісімен Хонда", "Панасоник", "Саньо", "Мицубиси" және "Судзуки"компаниялары айналыса бастады. Мамандардың болжамы бойынша 1-2 жылдан кейін электро велосипедтерде миллиондаған жапондықтар жүретін болады.

Қазіргі таңда электро велосипедтерді Азия, Америка және Европаның барлық ірі компаниялары шығара бастады. Қытай үкіметінде электро велосипедтер мыңдаған мотороллер мен мотоциклдерді алмастыра алады және сонымен қатар транспорттың жағдайын жақсартады. Шанхайда, мысалы, велосипед аккумулятор ларын қоректендіретін 15 орталық және оны алмастыратын 100 пункттер бар. Сонымен қатар, апатты зарядтау станцияларының желісін құру жоспарланып отыр, онда кез-келген велосипедші автоматқа тиын тастап және электро зарядты колонка розедкасына зарядтау құрылғысын қосып аккумуляторды тез зарядтауына болады.

Мамандардың болжамы бойынша 2003 жылы электро велосипедтер саны екі миллионан асып кетті.

"Honda"компаниясы ұсынған материалдар бойынша ол төрт базалық экипажды өндіреді: екі орынды электромобиль City Pal, бір орынды аралас двигательді Step Deck құрылғысы, бір орынды электро роллер Mon Pal және электро велосипед Raccon.

Бір орынды электро роллер Mon Pal орташа қашықтықтағы жолға өте ыңғайлы, оның жылдамдығы сағатына 6 км-ден аспайды. Электро роллер жаяу жүретін зоналарда, саябақ жолдарында, үлкен сауда ғимараттарында жүруге жарайды. Mon Pal –дың габаритті өлшемдері - 1450 х 690 х 1080 мм (1625 мм тентпен).

Басқа моделдерге қарағанда электро велосипед Raccon-ның 26LX-3В ең жақсы жері ол велосипедшіден көп күшті қажет етпейді, әсіресе жоғары көтерілгенде және желге қарсы болғанда. Салмағы 31 кг, Габаритті өлшемдері 1885 х 580 х 770-920 мм

Мегаполистерде транспорттық желілердің мәселенің шешімін табу үшін көптеген жобалардың ішінде қалалық транспортты , сонымен қатар автокөліктерді рельспен жүретін қылып жасау

Ең жақсы жобалардың бірін даниялық rnational компаниясы ұсынды.Олар ұсынатын транспорттық жүйе өздігінен жүретін қоғамдық және жеке Электро транспорттар .

RAF транспорттық жүйесі үшін машиналар кез-келген — "жеңіл", жүк машинасы, автобус — бола алмайды.

"Тілік" ортасынан өтеді және салонды екі бөлікке бөледі. Құрастырушылар "төбені" шынтақша ретінде немесе "балаға арналған орын ретінде пайдалануды " ұсынады.

Монорельсті жүйе үлкен қалаларға арналған, бірақ жоба авторлары қала маңындағы аймақтың тұрғындарын ұмытқан жоқ: электрлі және жанармайлы двигательмен жүретін транспорт қарастырылған. Мысалы, қоғамдық қала аймақтық транспорт Maxi-RUF, — бұл автобус, жүргізушіні есептемегенде 10 жолаушыны тасымалдай алады.

Компания өзінің концепциясы бойынша 1988 жылдан бастап жұмыс істеп келе жатыр. RUF International 16 спонсоры бар, олардың қатарындағылардың бірде біреуі авто өндіруші емес, бірақ Даниялық филиал Siemens және энергетика және қоршаған орта министерствосы бар.

Аналогты,бірақ шындыққа негізделген жоба бойынша ағылшындар жұмыс істеуде. ULTra (Urban Light Transport) деп аталатын монорельсті жоба Advanced Transport Systems компаниясымен бірінші рет 2004 ж жүзеге асады. Ал 2002 жылдың қаңтарында Кардифф қаласында тәжірибесін жүзеге асырды. Егер тест нәтижесі қанағаттанарлықтай болса, онда ULTra желісін бірінші Кардифте, кейінҰлы Британияның басқа қалаларында да орналастырады.

Құрастырушылардың пірінше , біріншіден олардың электротранспорттары қоршаған ортаны ластамайды, екіншіден ол- жеңіл, үшіншіден “визуалды енуді минимизациялай ” алды және соңынан ULTra — қауіпсіз транспорт.

АВТОКӨЛІКТЕР жоғарғы комфортты, қауіпсіздікті, жүк көтергіштікті қамтамасыз етеді, бірақ төрт дөңгелекті транспорттық құрылғы концепциясының бар болуы арба пайда болған заманнан бастап өзгермеген және де қазіргі кезде экономикалық, қоршаған ортаны ластандыру жағынан талаптарды қанағаттандырмайды.

МОТОЦИКЛДЕР конструкциясы қарапайымдылығымен және сенімділігімен ерекшеленеді. Олар жоғарғы ептілікпен және өткіштікпен иемденеді, бірақ жүргізушіні ауа-райы жағдайларынан қорғамайды, қауіпсіздікті қамтамасыз етпейді, сондықтан автокөліктермен ығыстырылған.

Бірақ мотоцикл мен автокөлікті біріктіретін ерекшеліктері бар. Бұл машина автокөлік шанақты және жүретін бөлігінің екі дөңгелекті. Бұл машина (монокар) комфортты, жүк көтергіш, қауіпсіз, епті және үнемді бола алады.

Яғни, мотоциклдің сенімділігі төмендегіге байланысты:

1. мотоцикл жылдамдығы

2. бұрылу радиусы

3. бұрылу бұрышы

4. алдыңғы дөңгелектердің қызметі

Монокар энергияны жоғалтуды төмендегі шешімдерден азайтады:

Машина массасы. Массасын төмендету үшін кейбір тораптар мен агрегаттарды алып тастау арқылы конструкциясын жеңілдету және қарапайымдату керек. Монокада жоғары жылдамдықты двигательдің , КПП, радиатор,

стартер, генератор, трансмиссия және көптеген нәрселердің қажеті жоқ.

Монокар мқарапайым машинадан екі есе жеңіл қыла алады.

ПӘК – і қозғалтқышы ішкі жану қозғалтқышынан қажет бас тарту Д 18-20% және (ПӘК 90%) электродвигателін қолдану. Керекті двигательдің қуатын төмендету маховикті қолдану болып табылады.

Шанақ металды каркас конструкциясынан жасалған. Машина орталығын бойлай маховиктен күштік рама орналастырылған. Алдыңғы терезе ортасына қатысты есіктеті ашылатын екі есікті кузов. Машинада қырларында орналасқан екі қоймашасы бар. Кузов аэродинамикасын жақсарту мақсатында артқы дөңгелек жанында қоймаша жоқ. Жапон фирмалары

Япон фирмалары жоғары эффектілі микропроцессорлік басқару жүйелерін және максималды КПД-сы 98%-ке дейін жеңіл коллекторсыз, тұрақты тоқты электрқозғалтқыштарды құрастырды. Осы төмен айналымды қозғалтқыштар жүргізуші дөңгелектің ступицасына орнатылған. Бұл механикалық трансмиссиядан бас тартуға мүмкіндік берді және осыған орай приводтың жалпы КПД-сы 96-97%-ке жетті. 200-250 Вт қуатпен жеңіл электр көліктерге серияфлы мотор дөңгелектер шығарылуда, мысалы, әлемнің жолдарында жалт-жұл ететін электр велосипедтері.

Көлік құралдарында мотор - дөңгелектерді қолданудың артықшылықтары:

. автомобильдің басқа агрегаттарына қарағанда мотор-дөңгелекті орнату орнын таңдау еркіндігі әсерінен автомобиль компановкасы жақсарады;

. гидромеханикалық привод агрегаттарымен салыстырғанда, электроприводтың жалпы массасы төмендейді;

- ось бойынша автокөлік базасын түрлендіру мүмкіндігі автокөлік массасының қалауынша таратылады:

• 
  бүтіндей жүйенің сенімділігін арттыратын эксплуатация кезінде қарқынды тозуға ұшыраған механикалық берілудің бөлшектер саны және тораптары қысқартылады;
  
• 
  бастаушы дөңгелектердің санының ұлғаюынсыз үлкен қуатты бір мотор-дөңгелек автокөліктің жүк көтерімділігін арттыруға мүмкіндік береді;
  
• 
  тарту күшін сатылы емес немесе кейбір жағдайда екі сатылы басқару мүмкіндігі;
  
• 
  көп мөлшерде ішке қарай еңкеюде тежелу электрлік тежелуді қолдану арқасында жоғары әсерлі және сенімді.
  

Вариатордың өткізу санының өзгеруі басқару арқылы іске асады. Тұтқаның “алға-артқа” және “солға-оңға” еңкеюі сәйкесінше тежелу-екпіні және машина бұрылысы болады. Тұтқаның “алға” максималды ауытқуы кезінде артқы дөңгелектің қосымша тежегіш істен шығады. Басқару панелі аздаған габариттерден, жарық диодындағы цифрлы индикация және кез келген ыңғайлы орынға орналасуы мүмкін, мысалы машина ортасындағы артқы көріністің айнасында орналасқан. Индикацияның орнына синтезатор тілін қолдануға болады

Индициролауға болады:

1. Машинаның қолдану жылдамдығы

2. Бұрылыстар (артқы түр айнасындағы жарықтармен ауыстыруға болады)

3. Есіктердің орны және багажниктер (ашық немесе жабық).

Монокараның техникалық мінездемесі:

Ұзындығы – 4000 мм.

Ені – 1500 мм

Биіктігі – 1500 мм

Базасы – 3000 мм

Клиренсі – 350 мм

Орындар саны – 3 адам

Шанақ есігінің саны – 2.

Жүк көтергіштігі – 200-250 кг

Тартпа – ықтималды,толық

Салпыншақ – тәуелді

Отынның төменгі шығыны (100 км –ге 1 л- ден көп емес)

Пайдаланылған газдың шығуының төменгі деңгейі СО2 және CN.

Аз салмақ (400 кг-нан аз емес)

Конструкция қарапайымдылығы және сенімділігі

Басқаруда және қызмет көрсетудегі қарапайымдылық

Жоғарғы ептілік (радиус бұрылысы мөлшермен 4 м )

Аэродинамикалық қарсыласудың төменгі деңгейі

Төменгі бағалануы

Электромобильді, күнмобильді, күн велосипедтері, күн сәулелік батареялар бар электр моторлы кемелер – олардың барлығы 15-20 жыл бұрын пайда болған экологиялық транспорттық жабдықтар. Өткен жылдармен салыстырғанда электрмоблильдер көбейе бастады. Олар қолданысқа ие, әсіресе, көпқаныққан автотранспорты бар үлкен қалаларда болады. Күнмобильдерге қатысты олар жолда өте сирек кездеседі. Сонымен қоса, олар әйгілі және су гелиотранспорт бағасымен қолайлы – жарық сәуле энергиясымен қозғалысқа түсіретін кіші өлшемді кемелер. Көбінесе олар су туризмі мен балық аулаушылыққа арналған.

Күнмобилі – бұл жарық энергиясы электрлік токқа айналдыратын, ауыр двигательмен зарядталатын аккумуляторды қоректендіретін үлкен қуатты фотоэлектрлік айналыспен жабдықталған электромобиль.

Оларды жарыстарда күнмдильдермен құрастыру мен тексеру спорттың жаңа техникалық түріне – “брейнспорт”-қа безендірілген. Жұмыс мақсаты – күнмобильдерді жасаушы адамдардың жарысы. Оларда болашақтың транспорттық жабдықтардың параметрлері өңделеді. Максималды қуатты сәулелік батареялы және небәрі 1,5-2 кВт күнмобилі автомобильмен бәсекеге түсе алады. Ең жеңіл және мықты құрастыру материалдарын, электрожетектің жоғары эффектілі жүйесін, аэродинамиканың кейінгі жетістіктерін, гелио мен электротехниканы және басқа ғылымдарды қолдану қажет.

Мамандар күн транспорты толығымен автомобильмен бәсекелесуін болжайды. 1,5-2 кВт қуатты күн батареялы күн мобильдері 100 есе двигательге ие автомобильдерге жете алады. Болашақтың транспорттық құралдарды құрастыру күн мобильдердің жарыстарында өңделеді.
2. Практикалық сабақтар
Машықтану сабақ 1: Транспортың мәні және транспорттық процестің негізі. Жалпы терминдер және түсініктер, жаңа транспорттық жүйенің мазмұны және құрамы.

Сұрақтар: Қазіргі транспорт жүйесінің негізгі мінездемесі бойынша бейнесі және сауалдар
Машықтану сабақ 2: Өндірісті транспорттық құралдардың спецификалық ерекшелігі ретінде қарастыру.Транспорт халық шаруашылық бөлігі ретінде.

Сұрақтар: Транспорттық құралдарды қолдануға мысалдар
Машықтану сабақ 3: Мемлекеттің негізгі даму этаптарындағы транспортың рөлі

Сұрақтар: «Транспорттың рөлі» тақырыбына баяндама
Машықтану сабақ 4: Автомобиль транспортының пайда болуы және дамуы.

Сұрақтар: Неміс, жапон, ұлттық автокомпаниялардың даму тарихы
Машықтану сабақ 5:Темір жол транспортын пайда болуы және даму тарихы.

Сұрақтар: “Темір жол транспорты бұрын және қазір” тақырыбына кіру
Машықтану сабақ 6: Су транспортының пайда болуы және дамуы.

Сұрақтар: Теңіз порттары, қазіргі мұзда жүргіштер
Машықтану сабақ 7: Өзен жолының пайда болуы және дамуы.

Сұрақтар: Өзен желісі, теңіз және өзен транспортының айырмашылығы
Машықтану сабақ 8: Әуе транспортының пайда болуы және дамуы туралы тарихи анықтама

Сұрақтар: Алғашқы ауа кемелері, қазіргі алып машиналар
Машықтану сабақ 9: Құбыр транспортының пайда болуы және дамуы

Сұрақтар: Түрлі құбыр транспорттарының ерекшеліктеріне сараптама беру
Машықтану сабақ 10: Қалалық транспортың пайда болуы және дамуы. Қалалық тасымалдау транспортының өсуі. Өндірістік транспортың классификациясы және қысқаша тарихи анықтамасы.

Сұрақтар: Қалалық және өндірістік транспорт жұмыстарының ерекшеліктері
Машықтану сабақ 11: Транспортың жаңа түрлері: электромобиль,жеңіл электро транспортты құралдар, автомобилдер, рельс бойынша жүрушілер

Сұрақтар: Транспорттың жаңа түрлерінің ерекшеліктерін зерттеу

Машықтану сабақ 12: Транспортың жаңа түрлері : монокар, ұшқышсыз самолеттер, гелиотранспорт

Тақырып: Автокөлік компанияларының бірі жайлы баяндама (Даму тарихы,өсу деңгейі)

Тақырып: «... қаласының транспортының даму тарихы»тақырыбына баяндама (Москва, Семей, Варшава, Лондон, Вашингтон)

Тақырып: «Болашақ құрал ретінде транспорттың құрылу ерекшеліктері» тақырыбына баяндама

Тапсырма: қозғалыс құрылымының эксплуатациялық қасиеттерін және конструкциясын қарастыру.

ОБСӨЖ № 4.

Тақырып: Тарихи анықтама

Тапсырма: қозғалтқыштың нақты циклдарын қарастыру.

ОБСӨЖ № 5.

Тақырып: Транспорттың жаңа түрлері

Тапсырма: қозғалтқыштың реттеуіш сипаттамаларын қарастыру.

ОБСӨЖ № 6.

Тақырып: Транспорттың мемлекеттік дамуы

Тапсырма: тартқыш-жылдамдықты қасиеттердің көрсеткіштерін қарастыру.

ОБСӨЖ № 7.

Тақырып: Алғашқы қауымдық,құлиеленушілік,феодалдық кезеңдердегі транспорттың даму тарихы

Тапсырма: тормоздық қасиеттердің өлшеуіштерін қарастыру

ОБСӨЖ № 8.

Тақырып: Феодалдық, капиталистік кезеңдердегі транспорттың даму тарихы

Тапсырма: қозғалғыш құрылымының жанар-май үнемділігін, жанар-майды жағуды қарастыру .

ОБСӨЖ № 9.

Тақырып: Теміржол транспортының даму тарихы

Тапсырма: дөңгелектердің жүргізушілік толқуын қарастыру

ОБСӨЖ № 10.

Тақырып: Өзен транспортының даму тарихы

Тапсырма: қозғалғыш құрылымының ұзындықты тұрақтылық көрсеткіштерін қарастыру

ОБСӨЖ № 11.

Тақырып: Теңіз транспортының даму тарихы

Тапсырма: өтімділік өлшеуіштерін қарастыру

ОБСӨЖ № 12.

Тақырып: Автомобиль транспортының даму тарихы

Тапсырма: өтімділік өлшеуіштерін қарастыру

ОБСӨЖ № 13.

Тақырып: Әуе транспортының даму тарихы

Тапсырма: өтімділік өлшеуіштерін қарастыру

ОБСӨЖ № 14.

Тақырып: Құбыр транспортының даму тарихы

Тапсырма: өтімділік өлшеуіштерін қарастыру

ОБСӨЖ № 15.

Тақырып: Қала транспортының даму тарихы

Тапсырма: өтімділік өлшеуіштерін қарастыру

3.2. СӨЖ сұрақтары

1. Транспорттың мемлекеттік дамуы

2. 
   Алғашқы қауымдық,құлиеленушілік,феодалдық кезеңдердегі транспорттың даму тарихы
   
3. 
   Феодалдық, капиталистік кезеңдердегі транспорттың даму тарихы
   
4. 
   Қазіргі транспорт жүйесінің сипаты
   
5. 
   Теміржол транспортының даму тарихы
   
6. 
   Теңіз транспортының даму тарихы
   
7. 
   Өзен транспортының даму тарихы
   
8. 
   Автомобиль транспортының даму тарихы
   
9. 
   Әуе транспортының даму тарихы
   
10. 
    Құбыр транспортының даму тарихы
    
11. 
    Қала транспортының даму тарихы
    
12. 
    Шаруашылық транспортының даму тарихы
    
13. 
    Транспорттың жаңа түрлері: Электромобиль
    
14. 
    Транспорттың жаңа түрлері: Жеңіл электротранспорттық құралдар
    
15. 
    Транспорттың жаңа түрлері: Рельс бойынша қозғалатын автомобиль
    
16. 
    Транспорттың жаңа түрлері: Ұшқышсыз самолеттер
    
17. 
    Транспорттың жаңа түрлері: Гелиотранспорт
    
18. 
    Транспорттың жаңа түрлері: Моторвагонды поездардың монорельсті жолдары
    
19. 
    Транспорттың жаңа түрлері: Қоғамдық рельстік транспорттың аралас жүйесі
    
20. 
    Транспорттың жаңа түрлері: Жоғары жылдамдықты жолаушылар құбыры
    
21. 
    Транспорттың жаңа түрлері: Жеке ұшуға арналған аппараттар
    

жүктеу/скачать 0.63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: