Пәнінің оқу-әдістемелік кешені "Ақпараттық жүйелерді жобалау"

7, 8 апталар

1. 
   АЖ өмірлік циклы.
   
2. 
   ПҚ ӨЦ құрылымы.
   
3. 
   АЖ ПҚ ӨЦ стадиялары.
   
4. 
   АЖ ПҚ ӨЦ үлгілері.
   

АЖ жобалаудың әдістерінің базалық түсініктерінің бірі боп оның программалық қамтамасының өмірлік циклы түсінігі табылады.

АЖ ӨЦ регламентациялайтын негізгі нормативті құжат боп ISO/IEC 12207 халықаралық стандарт (ISO - International Organization of Standardization – стандарттау бойыынша халықаралық ұйымдар, IEC - International Electrotechnical Commission – электротехника бойынша халықаралық комиссия) табылады. Ол АЖ құру уақытында орындалатын процесстерден, әрекеттерден және есептерден тұратын ӨЦ құрылымын анықтайды.

ISO/IEC 12207 стандарты бойынша ПҚ ӨЦ құрылымы процесстердің үш тобына базаланады:

• 
  ӨЦ негізгі процесстері (алу, қою, өңдеу, эксплуатация, алып жүру);
  
• 
  Негізгі процестердің орындалуын қамтамасыз ететін көмекші процесстер (құжаттау, конфигурацияны басқару, сапаны қамтамасыз ету, верификация, аттестация, баға, аудит, проблемаларды шешу);
  
• 
  Ұйымдастырылған процесстер (жобаларды басқару, жобаның инфрақұрылымының құрылуы, анықтау, ӨЦ өзінің жақсаруы және бағасы, оқыту).
  

ӨЦ негізгі процесстерінің ішінде маңызды орынды үшеуі алады: өңдеу, эксплуатациялау және алып жүру.

Конфигурацияны басқару АЖ өмірлік циклының негізгі процесстерін, бәрінен бұрын өңдеу және алып жүруші процестерін ұстайтын көмекші процестердің бірі боп табылады. Әрбіреуінде түрлі версиялары бар көптеген компоненттерден тұратын АЖ күрделі жобаларын өңдеу кезінде олардың байланыс және функцияларын санауда, барлық жүйенің дамуын қамтамасыз етуде және унифициярлы құрылымын құру кезінде проблемалар туады. Конфигурацияны басқару АЖ түрлі компоненттеріне және оның барлық ӨЦ стадияларына өзгерістер енгізуді бақылауға және систематикалық түрде санауға, ұйымдастыруға мүмкіндік береді.

Жұмыс көлеміне және күрделілігіне тәуелді емес әрбір жоба оның орындалуына қажет өзінің дамуында анықталған жағдайлардан өтеді: «жоба әлі жоқ» жағдайынан, «жоба жоқ» жағдайына дейін. Идеяның тууынан жобаның толық аяқталуына дейін дамудың баспалдағының болуын стадияларға бөлу қабылданған (фазалар, этаптар).

АЖ өңдеудің ӨЦ болуы түрлі жақындауларда бірдей және келесі стадиялардың орындалуына сәйкестенеді:

1. 
   Талаптың жоспарлануы және сараптамасы (жоба алдындағы стадия) – жүйелік сараптама. Әрекеттегі АЖ сараптамасы және зерттеуі, құрылатын АЖ талаптарды анықтау, техникалық-экономикалық жауаптылықтың өңделуі және АЖ өңдеуге техникалық есептің сараптамасы.
   
2. 
   Жобалау (техникалық жобалау, логикалық жобалау). Қамтамасыз етілетін жүйеастылардың құрамының және автоматталатын функциялардың қалыптасқан талаптарының құрамының сәйкестігіндегі өңдеу және АЖ техникалық жобасының өңделуі
   
3. 
   Реализация (жұмыстық жобалау, физикалық жобалау, программалау). Программалардың бапталуы және өңделуі, мәліметтер базасының толуы, персоналға арналған жұмысшы инструкциялардың құрылуы, жұмысшы жобаның өңделуі.
   
4. 
   Енгізу (тестілеу, нәтижелі эксплуатация). Жүйеастының комплексті отладкасы, персоналды оқыту, экономикалық объектілердің бөлімшелері бойынша Эксплуатацияға АЖ этапты енізу, актінің өңделуі.
   
5. 
   АЖ эксплуатациясы (алып жүру, модернизация). АЖ функционалдауы туралы санақтарды және жарнамаларды жинау, қателерді жөндеу, АЖ модернизациясына талаптарды өңдеу және оны орындау.
   

ISO/IEC 12207 стандарты ӨЦ нақты үлгісін және АЖ өңдеу әдістерін ұсынбайды. Оның регламенттері ӨЦ кез келген үлгілері, әдістері және өңдеу технологиялары үшін жалпы боп табылады. ISO/IEC 12207 стандарты тек қана АЖ ӨЦ процесстер құрылымын сипаттайды.

ӨЦ белгілі үлгілерінің ішінде келесілерді ерекшелеуге болады:

• Каскадты үлгі (70-ші жж.) қатал фиксацияланған қатарда жобаның барлық этаптарының кезекті орындалуын қарастырады. Келесі этапқа көшу алдыңғы этаптағы жұмыстың толық аяқталуын көрсетеді.

АЖ ӨЦ каскадты үлгісі

• Итерационды үлгі (аралықты бақылауы бар этапты үлгі) (70-ші – 80-ші жж.). АЖ өңдеу этаптар арасындағы кері байланыстың циклдері бар итерациямен жүргізіледі. Этапраралық корректілеу түрлі этаптарда өңдеу нәтижелерінің өзараәсерлігін нақты санауға мүмкіндік береді; этаптардың әрбіреуіндегі өмір уақыты өңдеудің барлық периодына созылады.

Аралықты бақылауы бар этапты үлгі

• Спиральді үлгі (80-ші – 90-шы жж.). Спиральдың әрбір орамында азықтың кезекті версиясының құрылуы орындалады, жобаның талабы нақтыланады, оның сапасы анықталады және келесі орамның жұмысы жоспарланады. Ерекше көңіл өңдеудің бастапқы этапына аударылады – сараптамаға және жобалауға.

АЖ ӨЦ спиральді үлгісі

1. 
   АЖ бойынша ӨЦ деген не?
   
2. 
   АЖ бойынша ӨЦ құрылымы қандай?
   
3. 
   АЖ бойынша ӨЦ қандай үрдістер негізгі үрдістер деп аталады?
   
4. 
   АЖ бойынша ӨЦ қандай үрдістер көмекші үрдістер деп аталады?
   
5. 
   АЖ бойынша ӨЦ қандай үрдістер ұйымдастырушы үрдістер деп аталады??
   
6. 
   АЖ бойынша ӨЦ қандай кезеңдері бар және олардың маңызы неде?
   
7. 
   АЖ ӨЦ қандай модельдері бар және олардың маңызы неде?
   

1. 
   Петров В.Н. Информационные системы. СПб.: Питер, 2002.
   
2. 
   Диго С.М. Проектирование и использование баз данных. - М.: Финансы и статистика, 1996.
   
3. 
   Проектирование экономических информационных систем // под ред. Смирновой Г.Н. - М.: Финансы и статистика, 2001.