ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені «Ауыл шаруашылық құстарының селекциясы мен интенсивті өсіру технологиясы»

Практикалық сабақтың мазмұны:

1. 
   Малдарға арналғна негзігі азықтар, азықтық құралдар және үстеме азықтар.
   
2. 
   Азықтардың жіктелінуі.
   

Мал азығына малдың жеуіне жарамды, ас қорту жолында қорытылатын, денсаулығымен қнім сапасына зиян келтірмей, уландырмай, тіршілік пен өнім өндіру мұктаждығына қажетті энергия мен қоректік, минердық жіне биологиялық әсерлі заттарды жеткізетін өнімдер мен қосындылар жатады. Олардың қатарына жайылым өсімдіктерінің мал жейтін бөлігі, шабындық пен екпе дақылдар көгінен дайындлған қыстық жемшөп пен дәнді дақылдар дәні мен қалдық тары, техникалық өндірістің азықтық қалдықтары, төл мен тұқымдық мал азығына жұмсалатын жануар тектес азықтар және мал азығына қолданылатын түрлі минералды, витаминді және басқа да биологиялық әсерлі заттары кіреді.

Мал азығын шығу тегі мен түрі, физикалық жағдай, физиологиялық игерімділігі, қоектік заттарының жоғырлануы мен ара қатынасы секілді мал түлігіне қоектілік құнарлылығы мен жұғындылығын айғақтайтын қасиеттеріне қарай топтастырып, жіктейді.

Шығу тегі бойынша мал азығы өсімдік тектес жемшөп пен жануар тектес азықтар, химиялық және микробиологиялық түзу өнімдері, минералдық қосындылар мен тұздар, витаминдер мен басқа да биологиялық әсерлі заттарға жатқызылады.

1. 
   Азық және азық құралдары түсініктерінің айырмашылығы неде?
   
2. 
   Азықтардың жіктелінуі қандай белгілері бойынша жүргізіледі?
   

1. 
   Н.Омарқожаұлы, А.И. Шуркин. Мал шаруашылығы практикумы. – Астана, BG – print. 2007.
   
2. 
   Н.Омарқожаұлы, Б.Р. Әкімбеков. Мал шаруашылығы: Оқулық. – Астана: Фолиант, 2007.
   
3. 
   Қ.Ш. Нұрғазы. Мал шаруашылығы негіздері. Практикум: Оқу құралы – Алматы, 2008.
   
4. 
   Н.Омарқожаұлы, М.Ш. Кенжебай, Б.Ж. Кожабаев. Жалпы зоотехния.- Оқу құралы.- Астана, 2009.
   

Практикалық сабақтың мазмұны:

1. 
   Сүтті органалиптикалық талдау.
   
2. 
   Сүттің химиялық құрамы.
   

Сүт – сиыр желінінде түзілетін құрамы күрделі биологиялық сұйық. Оның түзілуі өте күрделі процесс. Әр 1 л сүт түзілу үшін желін тамырларынан 400-600л қан өткізіледі. Бұл 10 л сүт сауылатын сиыр желінінен тәулігіне құрамында сүттің осыншама мөлшерін түзуге қажетті б\арлық заттары бар 4-5 т қан өткізілетінін көрсетді. Сүттің құрамында ағзаға қажетті барлық қоректік заттар бар. Ол сүт қоректілер төліне табиғаттың өзі дайындаған танғажайып тағам. Қорытылуы мен сіңірілуі жағынан да сүтке тең келетін тағам жоқ.

Сиыр сүті 87,5 судан, 12,5 құрғақ заттан тұрады. Құрғақ заты 3,8 сүт майынан, 3,3 ақуыздан, 4,7 сүт қантынан, 0,6 минералды заттардан құрастырылады. Жалпы сиыр сүтінің құрамында кездесетін 100- ден аса түрлі биологиялық пайдалы заттардың ішінде 20 – дан аса май қышқылдары, 20- дан аса аминқышқылдары, 16- дан аса витаминдар, қанттың үш түрі, 30-40 минералды элементтер, түрлі ферменттер, гормондар және тағы басқа қосындылар табылады. Сүт құрамы сиыр тұқымына, жасына, жыл мезгіліне, азықтандыру ерекшеліктеріне байланысты біршама өзгереді. Мысалы, азықтандыру жағдайларына байланысты сүт майлылығы – 3,0 – дан 5-6 – ға дейін, ондағы ақуз мөлшері – 2,7 дан 4- ға дейін ауытқиды.

Сиырдың сүттілігі 5-7 бұзаулағанға, яғни 7-9 жасқа дейін ұлғайып, сонан кейін төмендейді. Бірінші бұзаулаған құнажындардан сақа сиыр сүтінің 70-80 пайызындай сүт сауылады. Демек, сиырдың сүттілігін бағалағанда оның жасын да білу қажет.

Сүтті, көп жемшөп жей алатын ас қорыту жолдары көлемді сиыр ірі, салмақты келеді. Сондықтан да, жасымен қоса сиыр салмағын да білген жөн, өйткені сиыр сүттілігі тірідей салмағына тәуелді өзгереді.

Таза, сапалы сүт өндіру үшін біршама гигиеналық талаптарды сақтау қажет. Өйкені сүтті бұзатын – сыртқы ортадан ластанғанда енетін түрлі микроағзалар тіршілігі.

Сүттің тазалығы мен сақталу сапасын алдымен органолептикалық көрсеткіштері бойынша бақылайды. Ол көрсеткіштерді бағалау – адамның сезім мүшелеріне, яғни анализаторларына негізделгендіктен, еш күрделі құралдарды қажет етпейді. Органолептикалық тәсіл бойынша сүттің иісін, түсін, дәмі мен түрін (консистенциясын) бағалайды.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Сүт өнімділігіне қандай факторлар әсер етеді?
   
2. 
   Сүт майлылығына қандай факторлар әсер етеді?
   

1. 
   Н.Омарқожаұлы, А.И. Шуркин. Мал шаруашылығы практикумы. – Астана, BG – print. 2007.
   
2. 
   Н.Омарқожаұлы, Б.Р. Әкімбеков. Мал шаруашылығы: Оқулық. – Астана: Фолиант, 2007.
   
3. 
   Қ.Ш. Нұрғазы. Мал шаруашылығы негіздері. Практикум: Оқу құралы – Алматы, 2008.
   
4. 
   Н.Омарқожаұлы, М.Ш. Кенжебай, Б.Ж. Кожабаев. Жалпы зоотехния.- Оқу құралы.- Астана, 2009.